ازدواج در حقوق ایران، نه فقط یک پیوند عاطفی بلکه یک قرارداد قانونی است که آثار و تعهدات مشخصی برای زن و مرد ایجاد می‌کند. در این میان، «شروط ضمن عقد» به عنوان ابزاری مهم برای شخصی‌سازی این تعهدات، نقش مؤثری در تأمین امنیت روانی، مالی و اجتماعی زوجین ایفا می‌کند. این شروط، توافقاتی هستند که هنگام عقد در سند رسمی ازدواج ثبت می‌شوند و در صورت امضای طرفین، از اعتبار قانونی برخوردار خواهند بود.
برخی از شروط، نظیر شروط ۱۲گانه‌ای که در قباله‌های ازدواج به‌صورت چاپی درج شده‌اند، به‌ویژه برای حمایت از حقوق زوجه طراحی شده‌اند و در صورت تحقق، می‌توانند به زن اختیار وکالت در طلاق را بدهند. در مقابل، زوج نیز می‌تواند شروطی را با رعایت قواعد فقهی و قانونی، در عقدنامه لحاظ کند که در چارچوب نظم عمومی و مقتضای ذات عقد باشد.
در این مقاله، با نگاهی تحلیلی و کاربردی، به بررسی مفاهیم، انواع، آثار، مزایا و محدودیت‌های شروط ضمن عقد می‌پردازیم. همچنین، شروط پیشنهادی برای آقایان و خانم‌ها، اعتبار قانونی آن‌ها، تفاوت شروط با مهریه، انواع شروط از نظر حقوقی، و ضمانت اجرای آن‌ها در صورت تخلف را بررسی خواهیم کرد.
شروط ضمن عقد چیست و چه کاربردی دارد؟
شروط ضمن عقد، توافقاتی هستند که در زمان ثبت عقد ازدواج میان زوجین صورت می‌گیرند و در سند رسمی ازدواج درج می‌شوند. این شروط در صورتی که مطابق با قانون و شرع باشند، از اعتبار قانونی برخوردارند و می‌توانند تضمین‌کننده حقوق و تنظیم‌کننده تعهدات میان زن و مرد باشند. اهمیت شروط ضمن عقد از آن‌روست که امکان شخصی‌سازی مفاد عقد نکاح را برای طرفین فراهم می‌کند.
📌 نقش شروط ضمن عقد در ازدواج
- شروط ضمن عقد ابزاری هستند برای پیشگیری از اختلافات احتمالی آینده و شفاف‌سازی حقوق و وظایف متقابل.
- این شروط به‌ویژه در شرایط خاصی مانند تحصیل، اشتغال، طلاق، حضانت فرزند یا خروج از کشور، تضمین‌کننده آزادی‌های فردی و اجتماعی زوجه‌اند.
- در صورت بروز اختلاف، زوجین می‌توانند به مفاد ثبت‌شده در عقدنامه استناد کنند؛ چرا که شروط ضمن عقد، دارای ضمانت اجرای قضایی هستند.
⚖️ مبنای قانونی شروط ضمن عقد
براساس ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی:
«طرفین عقد ازدواج می‌توانند هر شرطی را که مخالف مقتضای عقد نباشد، ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بنمایند. چنین شرطی در صورتی که تخلف شود، موجب حق فسخ برای مشروط‌له خواهد بود.»
بر اساس این ماده، تا زمانی که شرط خلاف قانون، نظم عمومی یا مقتضای عقد نباشد، می‌تواند در عقدنامه درج شده و در صورت تخلف، قابلیت پیگیری قانونی داشته باشد.
معرفی شروط ۱۲گانه قانونی در عقدنامه ازدواج
در قباله‌های رسمی ازدواج که توسط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تهیه می‌شود، ۱۲ شرط به‌صورت چاپی درج شده که در صورت امضای زوجین، اعتبار حقوقی پیدا می‌کنند. این شروط در واقع وکالت مشروط زوجه در طلاق هستند؛ یعنی اگر یکی از این شرایط در طول زندگی مشترک تحقق یابد و زن بتواند آن را از طریق عسر و حرج در دادگاه اثبات کند، می‌تواند به وکالت از طرف مرد، خود را مطلقه نماید. این وکالت، طبق بند «ب» مندرج در قباله، تنها با حکم دادگاه فعال خواهد شد.
✅ فهرست شروط ۱۲گانه ضمن عقد نکاح
-
عدم پرداخت نفقه به مدت ۶ ماه یا بیشتر
اگر شوهر بدون عذر موجه، نفقه زن را نپردازد و الزام او هم ممکن نباشد، زن می‌تواند با استناد به این شرط درخواست طلاق دهد. -
سوء رفتار یا سوء معاشرت زوج
چنانچه رفتار مرد به‌گونه‌ای باشد که ادامه زندگی را برای زن غیرقابل‌تحمل کند، این کار می تواند مواردی نظیر خیانت کردن مرد به زن نیز باشد و از مصادیق سوء‌رفتار بوده و زن می‌تواند از این شرط استفاده کند. -
ابتلای زوج به بیماری صعب‌العلاج
در صورتی که مرد به بیماری لاعلاج یا مخاطره‌آمیزی مبتلا شود که ادامه زندگی را برای زن با مشقت همراه کند، شرط محقق می‌شود. -
ابتلای زوج به جنون
اگر مرد دچار جنون شود و امکان فسخ نکاح وجود نداشته باشد، زن می‌تواند با استفاده از این شرط درخواست طلاق دهد. -
اشتغال زوج به شغلی منافی با حیثیت خانوادگی زن
اگر مرد به شغلی اشتغال داشته باشد که با شئونات زن ناسازگار است و دادگاه پس از صدور حکم منع، او را باز هم از آن شغل بازندارد، زن می‌تواند از این شرط استفاده کند. -
محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر
در صورت صدور حکم قطعی حبس با مدت حداقل ۵ سال برای شوهر، زن می‌تواند با استناد به این شرط، وکالت در طلاق را اعمال کند. -
اعتیاد مضر زوج به مواد مخدر یا مشروبات الکلی
در صورتی که مرد دچار اعتیادی شود که به اساس زندگی خانوادگی لطمه وارد کند، زن از حق طلاق برخوردار خواهد شد. -
ترک زندگی خانوادگی توسط مرد بدون عذر موجه
ترک خانه به مدت ۶ ماه توسط مرد به صورت متوالی یا ۹ ماه متناوب در طول یک سال، بدون دلیل قانونی، موجب تحقق این شرط می‌شود. -
محکومیت زوج به جرائم خلاف حیثیت خانوادگی
اگر مرد مرتکب جرمی شود که بر شئونات خانوادگی زن لطمه بزند، زن می‌تواند با استناد به این شرط، اقدام حقوقی انجام دهد. -
عقیم‌بودن یا عدم توانایی باروری مرد پس از ۵ سال زندگی مشترک
اگر طی ۵ سال پس از ازدواج، زن به‌دلیل ناتوانی جنسی یا اختلالات باروری مرد، موفق به فرزندآوری نشود، می‌تواند درخواست طلاق کند. -
مفقودالاثر بودن مرد
اگر مرد به مدت طولانی ناپدید شود و طی ۶ ماه پس از مراجعه زن به دادگاه اثری از او پیدا نشود، زن می‌تواند تقاضای طلاق نماید. -
ازدواج مجدد مرد بدون رضایت همسر اول یا عدم اجرای عدالت بین همسران
در صورت ازدواج مجدد مرد بدون کسب اجازه از همسر اول، یا عدم رعایت عدالت بین زوجات، زن می‌تواند با استناد به این شرط، خود را طلاق دهد.
📌 نکته مهم
این شروط، ضمانت اجرایی پیدا نمی‌کنند مگر اینکه در عقدنامه توسط هر دو طرف امضا شده باشند و پس از تحقق شرط، دادگاه ذی‌صلاح آن را تأیید نماید.
بهترین شروط ضمن عقد برای خانم‌ها و اهمیت آن‌ها
در نظام حقوقی ایران، بسیاری از حقوق زن در زندگی مشترک، به رضایت یا تصمیم شوهر وابسته است. به همین دلیل، یکی از مهم‌ترین راهکارها برای تضمین استقلال، آزادی‌های فردی، و امنیت مالی زنان، درج شروط مناسب در عقدنامه است. شروطی که با رضایت طرفین و در چارچوب قانون و شرع ثبت می‌شوند، از اعتبار حقوقی برخوردار بوده و در صورت بروز اختلاف، می‌توانند به استناد آن‌ها اقدام کرد.
⚖️ وکالت در طلاق (اصطلاح عام: حق طلاق)
یکی از شروط کلیدی برای زنان، اعطای وکالت بلاعزل با حق توکیل در طلاق است. این شرط باید در قالب عقدی جداگانه و در دفتر اسناد رسمی تنظیم شود، و زن را قادر می‌سازد تا در صورت نیاز و بدون مراجعه به دادگاه از طرف شوهر، خود را مطلقه کند. این شرط نباید با «حق طلاق ذاتی» اشتباه گرفته شود، چرا که طلاق همچنان نیاز به اثبات دلیل یا اجرای فرآیند قانونی دارد.
✅ حق تحصیل
زن می‌تواند شرط کند که در طول زندگی مشترک، مجاز به ادامه تحصیل در هر مقطع و رشته‌ای باشد، بدون آنکه شوهر بتواند مانع او شود. درج این شرط، از بروز اختلافات آینده بر سر آموزش جلوگیری می‌کند.
✅ حق اشتغال
در این رابطه با گنجاندن شرط حق اشتغال در عقدنامه، زن می‌تواند در هر شغلی که با شئون خانوادگی و مصالح طرفین منافات نداشته باشد، فعالیت کند. شوهر دیگر نمی‌تواند به استناد ماده ۱۱۱۷ قانون مدنی، مانع اشتغال او شود.
✅ وکالت در اخذ گذرنامه و خروج از کشور
بر اساس ماده ۱۸ قانون گذرنامه، زنان متأهل برای اخذ یا تمدید گذرنامه نیاز به اجازه شوهر دارند. اما اگر این وکالت به‌صورت رسمی در دفترخانه به زن داده شود، او می‌تواند بدون نیاز به اجازه مجدد از کشور خارج شود.
✅ شرط انتخاب محل سکونت
با درج این شرط، زن در تعیین محل زندگی (شهر، استان، یا حتی کشور محل اقامت) دارای حق رأی برابر یا اولویت توافقی می‌شود. این شرط در مواردی که زن دانشجو یا شاغل در شهری دیگر است، بسیار کاربردی است.
✅ شرط استقلال مالی
این شرط به زن حق می‌دهد که کنترل کامل بر درآمدها، اموال شخصی، ارث و دارایی‌هایی که در طول زندگی به‌دست می‌آورد داشته باشد و مرد نتواند بدون رضایت او در این موارد دخل و تصرف کند.
✅ شرط تقسیم دارایی
براساس رویه‌ای که در برخی قباله‌ها درج می‌شود، طرفین توافق می‌کنند که در صورت وقوع طلاق، نصف اموالی که مرد بعد از ازدواج کسب کرده، به زن تعلق گیرد. این شرط باید صریح، دقیق و با ذکر جزئیات باشد.
✅ شرط حضانت فرزندان
اگرچه دادگاه در رابطه با حضانت فرزندان بر اساس مصلحت طفل تصمیم می‌گیرد، اما درج توافق اولیه در عقدنامه می‌تواند به دادگاه در تصمیم‌گیری کمک کند.
📌 نکته کلیدی
هر شرطی که در عقدنامه قید می‌شود، باید با رضایت کامل طرفین، وضوح کافی و در چارچوب قانون مدنی و شرع تنظیم شود. در غیر این صورت، امکان بطلان یا بی‌اثر بودن آن وجود دارد.
بهترین شروط ضمن عقد برای آقایان؛ نکاتی برای حفظ تعادل حقوقی
اگرچه بسیاری از شروط ضمن عقد ازدواج برای حمایت از حقوق زوجه تنظیم می‌شوند، اما مردان نیز می‌توانند با رعایت ضوابط قانونی و شرعی، شروطی را در عقدنامه بگنجانند که به حفظ نظم خانوادگی، تأمین مصالح زوج، یا رفع نگرانی‌های خاص منجر شود. این شروط باید به‌گونه‌ای تنظیم شوند که با «مقتضای عقد نکاح»، «نظم عمومی» یا «حقوق اساسی زوجه» تعارض نداشته باشند، در غیر این صورت باطل خواهند بود.
⚖️ شرط تمکین زوجه
براساس ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی، اگر زن بدون دلیل موجه از تمکین عام (هم‌زیستی) یا تمکین خاص (روابط زناشویی) خودداری کند، مستحق نفقه نخواهد بود. زوج می‌تواند در عقدنامه، تعهد صریح زوجه به رعایت تمکین در چارچوب قانون را شرط کند تا دیگر نیاز به اثبات عدم تمکین زن نباشد و در صورت بروز اختلاف، مستند قانونی قوی‌تری داشته باشد.
✅ شرط عدم اشتغال زوجه در مشاغل خاص
در نظر داشته باشید که حق اشتغال زنان در قانون ایران پذیرفته شده است، اما شروطی هم برای آن در نظر گرفته شده است که این بند می تواند از اختلافاتی که در آینده ممکن است به وجود بی آید جلوگیری نماید.
در صورتی که زوج نگران اشتغال همسر در محیط‌هایی خاص، ساعات خاص یا مشاغل پرریسک باشد، می‌تواند با توافق زوجه، شرط کند که همسر در مشاغل خاصی فعالیت نکند؛ به‌شرط آنکه این شرط مغایر با شأن اجتماعی زن یا عرف عمومی نباشد.
✅ شرط عدم خروج زوجه از کشور بدون اجازه زوج
با توجه به اینکه مرد به‌طور پیش‌فرض اختیار اجازه خروج از کشور همسر را دارد، برخی زوجین ترجیح می‌دهند این حق را رسماً در عقدنامه تثبیت کنند تا در صورت بروز اختلاف، اجرای آن ساده‌تر باشد.
✅ شرط حضانت فرزندان در صورت طلاق
اگرچه تصمیم نهایی درباره حضانت بر عهده دادگاه و مبتنی بر مصلحت طفل است، اما زوج می‌تواند در عقدنامه توافق کند که در صورت طلاق، اولویت در حضانت فرزند یا تعیین شرایط حضانت با پدر باشد. البته این شرط فقط تا جایی معتبر است که مخالف مصلحت کودک نباشد.
✅ شرط عدم ایجاد تعهدات مالی جدید بدون اطلاع زوج
مرد می‌تواند شرط کند که زن بدون رضایت کتبی او اقدام به دریافت وام، ایجاد بدهی یا تنظیم سند تعهدآور مالی نکند. این شرط، در شرایط خاصی که زن در امور اقتصادی خانوادگی دخیل است، کارایی دارد.
✅ شرط مدیریت امور مالی خانواده
در این شرط، زن می‌پذیرد که تصمیم‌گیری‌های مالی اساسی زندگی مشترک (مانند خریدهای کلان، سرمایه‌گذاری، فروش دارایی‌های مشترک) با توافق یا مدیریت زوج انجام شود. این شرط باید دقیق و شفاف تنظیم شود.
✅ شرط محدودیت در ساعات اشتغال
زوج می‌تواند توافق کند که اختیاراتی برای مرد در مورد اشتغال زن به وجود آید و زن تنها در ساعات خاصی از روز مشغول به‌کار شود تا امور خانواده دچار اختلال نگردد. این شرط بیشتر در خانواده‌هایی با فرزند خردسال یا تعهدات خانگی سنگین مطرح می‌شود.
✅ شرط حفظ حریم خانوادگی و حریم خصوصی
در این شرط، طرفین می‌پذیرند که خانواده‌های اصلی آن‌ها در تصمیم‌گیری‌ها و امور روزمره زوجین دخالت نکنند و هرگونه مراجعه به خانواده‌ها برای حل اختلاف، فقط با توافق صورت گیرد.
📌 نکته پایانی
درج شروط برای مردان، باید با دقت، مشورت حقوقی و با در نظر گرفتن حقوق اولیه و قانونی زوجه صورت گیرد. شروطی که «تحمیلی» تلقی شوند یا با اصول اساسی عقد نکاح در تضاد باشند، قابلیت اجرایی نخواهند داشت.
آیا می‌توان شروط ضمن عقد را جایگزین مهریه کرد؟
شروط ضمن عقد نمی‌توانند به‌طور کامل جایگزین مهریه شوند؛ زیرا مهریه حق قانونی زن است که به‌محض عقد قابل مطالبه می‌باشد، اما شروط ضمن عقد نیاز به اثبات تحقق شرط و بررسی دادگاه دارند. بااین‌حال، زوجین می‌توانند مهریه را سبک تعیین کرده و در کنار آن، شروطی مانند وکالت در طلاق، حق اشتغال یا شرط تقسیم دارایی را در عقدنامه درج کنند تا از حقوق زوجه حمایت بیشتری شود.
⚖️ مهریه و شروط ضمن عقد؛ دو نهاد مستقل
مهریه، طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، حقی قانونی برای زوجه است که به‌محض وقوع عقد به او تعلق می‌گیرد. در مقابل، شروط ضمن عقد توافقاتی هستند که برای شخصی‌سازی تعهدات زوجین تنظیم شده و در صورت تخلف، نیازمند اثبات و پیگیری قضایی‌اند. بنابراین، این دو ابزار حقوقی از لحاظ ماهیت، زمان اجرا، و ضمانت اجرا تفاوت‌های اساسی دارند.
✅ مزایای درج شروط به‌جای مهریه بالا
-
کاهش فشار مالی روی زوج
در شرایط اقتصادی امروز، بسیاری از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند مهریه را سبک یا نمادین تعیین کنند و در عوض، با شروط دقیق‌تر از حقوق زوجه حمایت کنند. -
تأکید بر حقوق عملیاتی و روزمره زن
مثل حق اشتغال، تحصیل، وکالت در طلاق، وکالت در خروج از کشور، تقسیم دارایی، و استقلال مالی که در زندگی مشترک ملموس‌تر از سکه‌های مهریه‌اند. -
قابلیت شخصی‌سازی بر اساس سبک زندگی
در حالی که مهریه یک تعهد مالی ثابت است، شروط می‌توانند بر اساس نیازهای خاص هر زوج تنظیم شوند.
❌ محدودیت‌ها و ریسک‌های حذف کامل مهریه
-
شروط ضمن عقد معمولاً ضمانت اجرای ضعیف‌تری دارند
اجرای شرط، معمولاً نیاز به اثبات تخلف در دادگاه دارد. اما مهریه بدون نیاز به اثبات تخلف و حتی بدون طلاق نیز قابل مطالبه است. -
عدم درج مهریه ممکن است در بعضی دعاوی، موقعیت حقوقی زوجه را تضعیف کند
مانند دعاوی طلاق یا مطالبه حقوق مالی پس از اختلاف. -
دادگاه ممکن است شروط را قابل اجرا نداند
در صورتی که شرط مبهم، مخالف مقتضای عقد، یا برخلاف نظم عمومی باشد، ممکن است توسط دادگاه بی‌اثر تلقی شود.
انواع شروط ضمن عقد از منظر حقوقی (صفت، فعل، نتیجه)
در حقوق مدنی ایران، شروط ضمن عقد به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند که هرکدام از نظر محتوا، ساختار و آثار حقوقی دارای ویژگی‌های خاصی هستند. آشنایی با این دسته‌بندی به زوجین کمک می‌کند تا شروط خود را به‌درستی تنظیم کنند و از بروز ابهام یا بطلان آن‌ها جلوگیری شود. انواع شرط
⚖️ شرط صفت
📌 تعریف: شرطی است که بر وجود یا عدم وجود ویژگی خاصی در یکی از طرفین عقد یا موضوع آن دلالت دارد.
🔍 مثال:
- شرط اینکه شوهر دارای شغل مشخصی باشد (مثلاً کارمند رسمی دولت)
- شرط اینکه زن باکره باشد (در صورتی که خلاف آن ثابت شود، می‌تواند موجب فسخ نکاح گردد)
📌 آثار حقوقی:
اگر صفت مورد نظر موجود نباشد، مشروط‌له (کسی که شرط به نفع اوست) می‌تواند طبق ماده ۲۳۴ قانون مدنی، عقد را فسخ کند.
⚖️ شرط فعل
📌 شرط فعل یعنی انجام یا ترک یک عمل در آینده توسط یکی از طرفین یا شخص ثالث اشاره دارد.
🔍 مثال:
- شرط اینکه مرد خانه‌ای به نام همسر کند
- شرط اینکه زن از کشور خارج نشود مگر با اجازه شوهر
- شرط وکالت در طلاق یا حق اشتغال
📌 آثار حقوقی:
در صورت عدم اجرای فعل مشروط، طرف مقابل می‌تواند الزام به انجام شرط را از دادگاه بخواهد، یا در صورت امکان، خود آن را انجام دهد و هزینه آن را مطالبه کند. اگر انجام شرط ممکن نباشد، می‌تواند فسخ عقد یا مطالبه خسارت را مطرح کند.
⚖️ شرط نتیجه
📌 تعریف: شرط نتیجه تحقق یک اثر حقوقی خاص را مستقیما در پی دارد و نیازی به انجام فعل خاصی در آینده ندارد.
🔍 مثال:
- شرط انتقال مالکیت نصف اموال مرد به زن در صورت طلاق
- شرط اینکه حضانت فرزند در صورت طلاق به مادر برسد (البته منوط به رعایت مصلحت طفل)
- شرط اینکه زوجه وکیل در طلاق باشد
📌 آثار حقوقی:
به‌محض وقوع عقد، اثر شرط به‌طور مستقیم محقق می‌شود و دیگر نیازی به اقدام جداگانه نیست، مگر در جایی که نیاز به تأیید دادگاه داشته باشد (مثل وکالت در طلاق).
📌 نکته کاربردی
در تنظیم شروط ضمن عقد، بهتر است نوع شرط مشخص باشد تا در صورت اختلاف، اجرای آن ساده‌تر شود. همچنین توصیه می‌شود که شرط فعل یا نتیجه، با جزئیات کامل و بدون ابهام درج شود تا در آینده با مشکل تفسیر یا اجرای ناقص مواجه نشود.
شرایط قانونی برای اعتبار و اجرای شروط ضمن عقد
برای اینکه شروط ضمن عقد ازدواج معتبر و قابل استناد در محاکم قضایی باشند، لازم است ضوابط قانونی مشخصی در هنگام نگارش و امضای آن‌ها رعایت شود. در غیر این‌صورت، شرط ممکن است بی‌اثر یا حتی باطل اعلام شود. بنابراین، شناخت این شرایط، برای زوجین و مشاوران حقوقی کاملاً ضروری است.
⚖️ مستند قانونی شروط: ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی
«طرفین عقد ازدواج می‌توانند هر شرطی را که مخالف مقتضای عقد نباشد، ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بنمایند. چنین شرطی در صورتی که تخلف شود، موجب حق فسخ برای مشروط‌له خواهد بود.»
براساس این ماده، آزادی درج شرط تا جایی معتبر است که تعارضی با شرع، قانون و نظم عمومی نداشته باشد.
✅ شرایط لازم برای اعتبار شروط ضمن عقد
🔍 ۱. مغایرت نداشتن با قانون و شرع
شرط نباید برخلاف قانون مدنی یا احکام شرعی باشد. به‌عنوان مثال، شرط عدم تمکین یا شرطی که یکی از طرفین را وادار به اقدام غیرقانونی کند، طبق ماده ۲۳۳ قانون مدنی باطل و مبطل عقد است.
🔍 ۲. وضوح و شفافیت شرط
شرط باید با عباراتی صریح و غیرمبهم بیان شود. استفاده از اصطلاحات دوپهلو یا کلی، ممکن است باعث شود دادگاه آن را تفسیرپذیر یا بی‌اثر تلقی کند.
🔍 ۳. قابلیت اجرا داشتن شرط
شرطی که در عمل قابل تحقق نباشد (مثلاً شرط انجام کاری غیرمقدور یا خلاف ساختار حقوقی کشور) باطل است. مثلاً «سهم‌الارث دوبرابر برای زن» شرطی است که قابلیت اجرایی ندارد و با قوانین آمره ارث در تعارض است.
🔍 ۴. درج رسمی در سند ازدواج یا عقد لازم دیگر
برای آنکه شرط قابلیت استناد داشته باشد، باید در قسمت توضیحات عقدنامه یا در قالب سند رسمی مجزا (مانند عقد خارج لازم) درج شود. صرف توافق شفاهی یا حتی دست‌نوشته بدون ثبت رسمی، فاقد ضمانت اجرایی است.
🔍 ۵. رضایت طرفین در هنگام درج شرط
شرط باید با آگاهی و رضایت آزادانه هر دو طرف عقد درج شود. اگر یکی از طرفین بعداً ادعا کند که شرط را تحت فشار امضا کرده، امکان ابطال آن وجود دارد.
📌 نکته مهم درباره شرط تنصیف دارایی
این شرط برای تقسیم اموال مرد پس از طلاق، که به موجب آن در صورت طلاق به درخواست زوج و عدم تقصیر زوجه، تا نصف دارایی‌های تحصیل‌شده پس از ازدواج به زن تعلق می‌گیرد، باید به‌طور دقیق در عقدنامه درج شود. تنها در صورت احراز دو شرط اساسی (درخواست طلاق از طرف مرد + بی‌تقصیر بودن زن)، دادگاه می‌تواند اجرای آن را بپذیرد.
ضمانت اجرای تخلف از شروط ضمن عقد و نقش وکیل در حفظ حقوق طرفین
صرف درج شرط در عقدنامه، به‌تنهایی برای تحقق آن کافی نیست. آنچه به یک شرط «قابلیت حقوقی» می‌دهد، امکان اجرای آن در صورت تخلف است. در حقوق ایران، برای شروط ضمن عقد، بسته به ماهیت‌شان، ضمانت اجرای متفاوتی در نظر گرفته شده است که دانستن آن برای استفاده مؤثر از این ابزار قانونی ضروری است. انواع ضمانت اجرا در تخلف از شروط به شرح زیر است:
🔍 ۱. حق فسخ عقد یا طلاق با وکالت
در بسیاری از شروط، مخصوصاً شروطی که در قالب «وکالت در طلاق» تنظیم شده‌اند (مثل شروط ۱۲گانه)، در صورت تخلف مرد، زن می‌تواند با استناد به وکالت اعطا شده، خود را مطلقه نماید، البته پس از احراز شرط توسط دادگاه.
🔍 ۲. الزام به انجام شرط از سوی دادگاه
اگر شرط فعل باشد (مثلاً شرط خرید منزل به نام زوجه)، مشروط‌له می‌تواند از دادگاه الزام متعهد به انجام شرط را درخواست کند. در صورت عدم انجام، دادگاه ممکن است انجام آن را توسط شخص ثالث تجویز کرده و هزینه‌اش را از متخلف بگیرد.
🔍 ۳. حق مطالبه خسارت
در صورتی که تخلف از شرط موجب ورود ضرر و زیان شود، طرف مقابل می‌تواند با استناد به قاعده تسبیب یا مسئولیت مدنی، خسارت خود را از متخلف مطالبه کند.
🔍 ۴. اجرای قهری شرط در برخی موارد
برخی شروط (مانند شرط تقسیم اموال یا پرداخت نفقه) قابلیت آن را دارند که دادگاه، متخلف را به اجبار از طریق اجرای احکام ملزم به انجام شرط کند.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون شروط ضمن عقد، بهترین برای مرد و زن و جزئیات شروط 12 گانه را مشاهده می فرمایید:
❓ من و همسرم تصمیم گرفتیم مهریه سنگین تعیین نکنیم. آیا می‌تونیم به‌جاش چند شرط مثل حق تحصیل و طلاق و خروج از کشور در عقدنامه بنویسیم؟
✅ بله، شما می‌تونید شروط مشخصی مثل حق تحصیل، اشتغال، وکالت در طلاق، وکالت در خروج از کشور و حتی تقسیم دارایی در صورت طلاق رو به‌صورت رسمی در عقدنامه درج کنید. اما توجه داشته باشید که این شروط جای مهریه رو از نظر حقوقی نمی‌گیرند. مهریه حق مستقل زن هست که بدون اثبات هیچ شرطی هم قابل مطالبه‌ست، ولی اجرای شروط معمولاً نیاز به اثبات تخلف در دادگاه داره. پیشنهاد می‌شه ترکیب معقولی از هر دو استفاده کنید.
❓ ما به توافق رسیدیم حضانت بچه‌هامون بعد از طلاق با من باشه و تو عقدنامه نوشتیم. آیا دادگاه الزاماً همونو اجرا می‌کنه؟
✅ اگرچه این شرط می‌تونه تأثیرگذار باشه، اما دادگاه همیشه مصلحت کودک رو ملاک قرار می‌ده. حتی اگر توافق‌نامه مکتوب هم داشته باشید، قاضی بررسی می‌کنه که آیا اجرای اون شرط به نفع فرزند هست یا نه. پس بله، شرط شما قابل استناد هست ولی قطعی نیست و باید با مصلحت طفل هم‌راستا باشه.
❓ همسرم موقع عقد گفت که حق خروج از کشور رو بهم می‌ده ولی چیزی توی عقدنامه ننوشته. الان می‌خوام برم سفر، باید اجازه بگیرم؟
✅ بله، چون حق خروج از کشور نیاز به وکالت رسمی داره و تا زمانی که این وکالت در دفتر اسناد رسمی ثبت نشده باشه، شما بدون اجازه‌ی کتبی همسر نمی‌تونید از کشور خارج بشید. پیشنهاد می‌کنم حتماً برای ثبت وکالت در خروج از کشور به یک دفترخانه رسمی مراجعه کنید و متن دقیق و قانونی تهیه کنید.
❓ من در عقدنامه شرط گذاشتم که همسرم فقط با رضایت من می‌تونه ازدواج مجدد کنه. الان اگه بدون رضایتم زن دوم بگیره، می‌تونم طلاق بگیرم؟
✅ اگر این شرط به‌عنوان یکی از شروط ۱۲گانه چاپی عقدنامه توسط هر دو طرف امضا شده باشه، بله. شما وکالت مشروط در طلاق دارید و می‌تونید با اثبات اینکه همسر بدون رضایت شما ازدواج مجدد کرده، از دادگاه حکم طلاق بگیرید. البته باید حتماً ابتدا دادگاه شرط رو بررسی و تأیید کنه.