در نظام حقوقی ایران، مهریه یکی از حقوق مالی مهم زنان پس از ازدواج است که قانون‌گذار آن را به رسمیت شناخته و مرد را به پرداخت آن متعهد کرده است. اما ممکن است زن در مواردی تصمیم بگیرد از این حق مالی خود صرف نظر کرده و شوهر را از پرداخت مهریه مبرا سازد. به این عمل در اصطلاح حقوقی «ابراء مهریه» گفته میشود. اما جزئیات ابراء مهریه چیست، چه شرایطی دارد و آیا قابل رجوع است یا خیر؟ این مقاله به بررسی جامع این پرسش‌ها می‌پردازد.
ابراء مهریه چیست؟
در نظر داشته باشید که شما می توانید برای دریافت اطلاعات مشاوره ای پیرامون ابراء ذمه مهریه (که همان ابراء مهریه می باشد)، نمونه دادخواست، شرایط و دیگر موارد با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل نموده و مشاوره دریافت نمایید.
در فقه و حقوق ایران، «ابراء» یکی از اسباب قانونی سقوط تعهدات است که در ماده ۲۶۴ قانون مدنی به آن اشاره شده است. طبق ماده ۲۸۹ قانون مدنی:
«ابراء عبارت از این است که داین از حق خود به اختیار صرف‌نظر نماید.»
بنابراین، ابراء مهریه یعنی زن، با اراده و اختیار کامل، شوهر را از پرداخت تمام یا بخشی از مهریه خود بری‌الذمه می‌نماید. این اقدام یک‌طرفه و بدون نیاز به رضایت مرد انجام میشود و از نظر حقوقی، یک ایقاع غیرقابل رجوع است. پس از انجام صحیح آن، مهریه به‌طور کامل از بین می‌رود.
ابراء چه تفاوتی با بذل یا هبه دارد؟
هبه مهریه به معنای بخشش آن در قالب یک قرارداد دوطرفه است؛ زن به‌عنوان داین (طلبکار)، مهریه را به مرد هبه می‌کند (می‌بخشد) و مرد نیز باید آن را قبول کند. این عمل عقد است و نیاز به رضایت زوج دارد. برخلاف ابراء، هبه مهریه معمولاً قابل رجوع است؛ مگر اینکه زن عوضی دریافت کرده باشد یا شرطی بر عدم رجوع ذکر شده باشد.
⚖️ بذل مهریه در طلاق خلع و مبارات
بذل مهریه اصطلاحاً در زمینه‌ی طلاق‌های توافقی نوع خلع و مبارات به کار می‌رود. در طلاق خلع، زن به دلیل کراهت از شوهر، حاضر میشود مهریه‌اش را در برابر طلاق ببخشد. این بذل، جزئی از عقد طلاق محسوب میشود.
🔁 تفاوت کلیدی:
در طلاق خلع و مبارات، اگر زن در مدت عده از بذل خود رجوع کند، و مرد نیز به طلاق رجوع کند، طلاق باطل میشود. اما اگر مهریه را ابراء کرده باشد، دیگر رجوع ممکن نیست، چون ابراء، قطعاً و فوراً باعث از بین رفتن دین میشود.
📊 تفاوت‌های اصلی ابراء، هبه و بذل مهریه
ویژگی‌ها
ابراء مهریه
هبه مهریه
بذل مهریه در طلاق خلع
ماهیت
ایقاع (یک‌طرفه)
عقد (دوطرفه)
جزء قرارداد طلاق
نیاز به رضایت شوهر
❌ ندارد
✅ دارد
✅ دارد
قابلیت رجوع
❌ ندارد
✅ در موارد خاص
✅ فقط در ایام عده
زمان انجام
هر زمان
معمولاً بعد از طلاق
هم‌زمان با طلاق
سند
عادی یا رسمی
عادی یا رسمی
ضمن طلاق در دادگاه
آثار حقوقی
حذف کامل مهریه
حذف قابل برگشت مهریه
حذف در ازای طلاق، با امکان رجوع
مناسب‌ترین حالت استفاده
اگر زن بخواهد قطعی و بدون بازگشت مهریه را ببخشد
اگر بخواهد مهریه را ببخشد ولی احتمال بازگشت وجود داشته باشد
اگر هدف فقط طلاق باشد و مهریه وسیله توافق
شرایط قانونی ابراء مهریه چیست؟
برای آنکه ابراء مهریه از نظر قانونی معتبر باشد، باید شرایط خاصی وجود داشته باشد:
اهلیت زوجه: زن باید دارای بلوغ، رشد و عقل باشد و از نظر قانونی صلاحیت تصرف در امور مالی خود را داشته باشد.
قصد و رضای کامل: ابراء باید با اراده آزاد و بدون اجبار یا اکراه صورت گیرد.
مشروع بودن جهت: انگیزه ابراء باید قانونی باشد؛ مثلاً فشار برای طلاق یا تهدید باعث بطلان آن میشود.
نحوه ابراء مهریه: سند عادی یا رسمی
ابراء مهریه می‌تواند از دو طریق صورت گیرد:
۱. ابراء مهریه با سند عادی
زن برای بخشیدن مهریه با دست نویس می تواند در یک دست‌نوشته ساده که بهتر است با حضور شاهدان تنظیم شود، اعلام کند که تمام یا بخشی از مهریه را ابراء می‌کند. این متن باید شامل:
نام و مشخصات زن و مرد
شماره عقدنامه
میزان مهریه
جمله صریح مبنی بر ابراء مهریه باشد.
✅ نمونه متن ابراء مهریه:
اینجانب … فرزند … به موجب این سند، در کمال عقل و با رضایت کامل، کلیه مهریه مندرج در سند نکاحیه شماره … را از همسرم جناب آقای … ابراء نموده و ایشان را بری‌الذمه می‌نمایم. تاریخ: … امضای زوجه: …
در ادامه می توانید سند رسمی که در دفترخانه تنظیم میشود را دریافت نمایید.
نمونه دادخواست ابراء (بخشش مهریه)
۲. ابراء مهریه در دفترخانه (سند رسمی)
در این روش، زن با همراه داشتن مدارک لازم (شناسنامه، کارت ملی و عقدنامه) به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کرده و اقدام به امضای اقرارنامه ابراء مهریه می‌نماید. این سند رسمی، قطعی و معتبرتر از سند عادی است و قابلیت استفاده در محاکم قضایی را دارد.
برای دریافت اسناد نمونه متن حقوقی ابراء مهریه می توانید بر روی 2 نمونه بالا کلیک کرده و آن ها را دریافت نمایید. نمونه های بالا محکمترین سند برای بخشش مهریه می باشد که دیگر قابل بازگشت نمی باشد.
آیا ابراء مهریه قابل رجوع است؟
خیر. ابراء مهریه یک ایقاع حقوقی غیرقابل رجوع است. به‌محض اینکه زن با اراده آزاد و در حالت اهلیت، اقدام به ابراء کند، دین مهریه به‌طور کامل ساقط میشود و دیگر امکان بازگشت یا مطالبه مجدد آن وجود ندارد. این در حالی است که در هبه مهریه، تحت شرایطی امکان رجوع وجود دارد.
📌 چرا ابراء قابل رجوع نیست؟
از منظر حقوقی، ابراء یک ایقاع (عمل حقوقی یک‌طرفه) است که مطابق ماده ۲۸۹ قانون مدنی، موجب سقوط کامل و قطعی دین میشود. بنابراین، وقتی زن با اختیار کامل و در حالت اهلیت، مرد را از پرداخت مهریه بری‌الذمه می‌کند، دیگر این حق مالی از بین رفته و قابل بازگرداندن نیست.
❗ نکته مهم: در ابراء، برخلاف قراردادهای دوطرفه، قبول شوهر شرط نیست؛ بنابراین امکان رجوع زن هم وجود ندارد.
🔁 مقایسه با هبه مهریه (قابل رجوع)
در حالی که ابراء غیرقابل رجوع است، در هبه مهریه (بخشش در قالب عقد دوطرفه)، زن می‌تواند در شرایط خاص از بخشش خود رجوع کند؛ به‌ویژه اگر:
عوضی دریافت نکرده باشد (مثل پول یا مال دیگر)
عین موهوبه (مثلاً سکه‌ها) هنوز نزد شوهر باقی باشد
🧾 استناد: مواد ۷۹۵ تا ۸۰۷ قانون مدنی به شرایط رجوع در هبه پرداخته‌اند.
⚠️ تبصره مهم برای طلاق‌های خلع و مبارات
در طلاق خلع یا مبارات که زن مهریه‌اش را به شوهر بذل می‌کند، امکان رجوع به فدیه در ایام عده وجود دارد. اما اگر زن به‌جای بذل، ابراء کند، دیگر حتی در دوران عده نیز حق رجوع ندارد؛ چون دین کاملاً ساقط شده است.
برای نتیجه گیری باید گفت که اگر قصد زن بخشش قطعی و بدون بازگشت مهریه باشد، ابراء مهریه بهترین راه است. اما اگر احتمال رجوع یا پشیمانی وجود دارد، باید از هبه یا توافق مشروط استفاده شود.
ابطال سند رسمی ابراء مهریه ممکن است؟
در صورتی که زن، بعد از امضای سند رسمی ابراء مهریه، مدعی شود که سند با اکراه، اجبار، یا در حالت فقدان اهلیت تنظیم شده است، می‌تواند اقدام به ابطال سند رسمی ابراء مهریه کند.
مواردی که می‌تواند موجب ابطال شوند:
اثبات عدم اهلیت در زمان امضا (مثل صغیر بودن یا سفیه بودن)
در این صورت، زن باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست «ابطال سند رسمی ابراء مهریه» تنظیم کرده و دلایل خود را به دادگاه ارائه دهد. در صورت پذیرش، حکم ابطال صادر میشود.
نتیجه گیری نهایی و سوالات متداول
از نظر بسیاری از حقوقدانان، ابراء چون غیرقابل رجوع است، باید با دقت و آگاهی کامل انجام شود. زنانی که قصد دارند در مسیر طلاق یا اختلافات زناشویی از این ابزار استفاده کنند، باید بدانند که پس از امضای سند ابراء، عملاً دیگر حقی بر مهریه ندارند و راه بازگشتی نیز وجود نخواهد داشت.
📌 سوالات متداول
در این بخش سوالات متداول پرسشگران از مجموعه ایران لگال را مشاهده می فرمایید که به صورت مشاوره تلفنی یا مشاوره آنلاین حقوقی انجام گرفته است. در نظر داشته باشید که شما می توانید برای کسب اطلاعات مشاوره ای با مجموعه ایران لگال تماس حاصل فرمایید.
❓من مهریه‌ام را ابرا کردم و حالا پشیمان هستم.
✅متأسفانه پس از انجام ابراء مهریه، این اقدام به‌صورت قانونی غیرقابل رجوع تلقی میشود و امکان بازگشت به وضعیت قبل از آن وجود ندارد. با این حال، اگر بتوانید اثبات کنید که ابراء تحت اجبار، اکراه، یا بدون رضایت واقعی شما بوده یا هنگام امضای سند فاقد اهلیت قانونی (مثلاً عدم بلوغ، عدم رشد یا عدم عقل) بوده‌اید، امکان اقدام برای ابطال سند ابراء از طریق دادگاه وجود دارد.
❓خانم بنده دوازده سال پیش مهریه‌اش را در دادگاه ابرا و بذل کرد و از هم جدا شدیم. او پس از یک سال با فرد دیگری ازدواج کرد و مجدداً طلاق گرفت. حالا بعد از دوازده سال دوباره از من درخواست مهریه کرده است. آیا می‌تواند مجدداً مهریه را که در حضور قاضی ابرا کرده بود دریافت کند؟
✅در صورتی که ابراء مهریه در دادگاه به‌صورت رسمی و با رعایت شرایط قانونی انجام شده باشد، این اقدام قطعی و غیرقابل رجوع بوده و همسر سابق شما حق مطالبه مجدد آن مهریه را نخواهد داشت. تنها در صورت اثبات فقدان شرایط قانونی (مثل نبود اهلیت یا انجام ابرا تحت اجبار) امکان اعتراض وجود دارد که نیاز به بررسی اسناد دارد.
❓سلام. اگر مهریه زوجه که بر عهده زوج است، ابرا شود و در ابرا معوض و وجه شرط نکند و نگوید مهریه‌ام را ابرا می‌کنم به شرط آن که طلاقم بدهی، دیگر ابرا نیست و هبه تلقی میشود. این مطلب درست است؟ ✅اگر زوجه بدون قید هیچ شرطی، مهریه خود را ببخشد و هدف از آن انتقال مالکیت باشد، این اقدام از نظر حقوقی بیشتر به عنوان هبه مهریه محسوب میشود. در حالی‌که اگر هدف فقط بری‌الذمه کردن مرد از دین باشد و قصد تملیک در کار نباشد، ابراء مهریه است. تفاوت ابرا و بذل مهریه (هبه مهریه) دقیقاً در همین نکته است: در هبه، امکان رجوع در برخی موارد وجود دارد، اما در ابراء، رجوع ممکن نیست.
❓با سلام. من و همسرم توافقی تصمیم به طلاق داریم. می‌خواهم بدانم هزینه ابرا مهریه به تعداد 72 سکه تمام بهار چقدر است؟ با تشکر.
✅هزینه ابراء مهریه به تعداد سکه‌ها بستگی ندارد، بلکه وابسته به هزینه‌های ثبت سند در دفاتر اسناد رسمی است. این هزینه معمولاً ثابت یا درصدی از ارزش مهریه نیست و در حدود چند صد هزار تومان متغیر است. برای اطلاع دقیق، می‌توانید با یکی از دفاتر اسناد رسمی در منطقه خود تماس بگیرید یا از مشاوره وکیل استفاده کنید.
❓با سلام و احترام. حدود 20 سال پیش، همسرم بدون اینکه من متوجه این قانون باشم، کاغذی به وسیله وکیل نوشت و به نظر می‌رسد مهریه‌ام را ابرا کرده‌ام. آیا گذشت زمان باعث ابطال این ابرا نمی‌شود؟
✅صرف گذشت زمان باعث بی‌اعتباری یا ابطال سند ابرا مهریه نمی‌شود. اگر ابرا به صورت قانونی، با اهلیت، رضایت و آگاهی کامل امضا شده باشد، معتبر است. در صورتی که ادعا دارید سند بدون آگاهی شما یا تحت شرایط نادرست تنظیم شده، باید مدارک مربوطه را بررسی کرده و از طریق دادگاه و با کمک وکیل اقدام نمایید.
❓چند سال است ازدواج کرده‌ام و به خاطر دخالت‌های نابجای مادر شوهرم، زندگی‌ام خراب شده است. شوهرم چند بار من را کتک زد و گفت مهریه‌ات را ببخش تا نگهت دارم. بدون مشورت با کسی و بدون اطلاع پدر و مادرم، شوهر و مادرشوهرم من را به دفترخانه بردند و من امضا کردم و بخش زیادی از مهریه‌ام را ابرا کردم. اکنون که دوباره شوهرم من را کتک می‌زند و می‌گوید باید توافقی طلاقت بدهم، آیا می‌توانم نسبت به ابطال سند ابرا اقدام کنم یا بقیه مهریه‌ام را دریافت کنم؟ ✅اگر بتوانید در دادگاه اثبات کنید که سند ابراء مهریه تحت اجبار، اکراه، تهدید یا بدون رضایت واقعی شما امضا شده، امکان درخواست ابطال سند رسمی ابراء مهریه وجود دارد. در مورد بخشی از مهریه که ابرا نشده، همچنان حق مطالبه دارید؛ اما در صورتی که شوهر شما ادعای اعسار کند، دادگاه ابتدا به بررسی توان مالی وی خواهد پرداخت. برای پیگیری مؤثر، مشاوره با یک وکیل خانواده ضروری است.
