رسیدگی به جرایم پزشکی، به دلیل پیچیدگی‌های فنی و ارتباط مستقیم با جان انسان‌ها، نیازمند دقت و تخصص بالایی است. بسیاری از بیماران یا خانواده‌های آنان پس از بروز آسیب‌های جدی یا فوت، نمی‌دانند از کجا باید شکایت کنند یا چه نهادی صلاحیت بررسی این نوع پرونده‌ها را دارد. در پاسخ به این نیاز، دادسرای ویژه جرایم پزشکی به عنوان یک نهاد تخصصی در نظام قضایی ایران تشکیل شده تا رسیدگی دقیق و تخصصی به شکایات علیه پزشکان، پرستاران، دندانپزشکان و حتی مراکز درمانی انجام گیرد.
این دادسرا که در تهران با عنوان دادسرای ناحیه ۲۶ شناخته می‌شود، علاوه بر رسیدگی به قصور پزشکی، به جرایم مربوط به دارو، تجهیزات پزشکی، سقط جنین، فروش نوزاد، افشای اسرار بیمار، نسخه‌نویسی‌های غیرقانونی، رشوه، دریافت زیرمیزی و سایر تخلفات جدی در حوزه سلامت و درمان نیز رسیدگی می‌کند. اما مسیر شکایت، مراحل بررسی پرونده، مدارک مورد نیاز و تفاوت این مرجع با نهادهایی مثل سازمان نظام پزشکی، همگی موضوعاتی هستند که در این مقاله با زبانی ساده و دقیق بررسی می‌کنیم.
دادسرای ویژه جرایم پزشکی چیست و چرا تأسیس شده است؟
دادسرای ویژه جرایم پزشکی یک نهاد تخصصی قضایی است که برای رسیدگی به شکایات و جرایم مرتبط با پزشکان، کادر درمان، دارو، تجهیزات پزشکی و سلامت عمومی تشکیل شده است. این دادسرا که در تهران با عنوان دادسرای ناحیه ۲۶ فعالیت می‌کند، وظیفه انجام تحقیقات مقدماتی، تعقیب متهم، بررسی قصور پزشکی، سقط جنین، افشای اسرار بیمار، قاچاق دارو و سایر جرایم پزشکی را بر عهده دارد. پس از بررسی تخصصی پرونده و در صورت لزوم، آن را با صدور کیفرخواست به دادگاه کیفری ارسال می‌کند.
🔍 هدف از تشکیل دادسرای ویژه جرایم پزشکی
ایجاد دادسرای تخصصی برای رسیدگی به جرایم پزشکی پاسخی به نیازهای زیر بود:
- افزایش پرونده‌های مرتبط با قصور و تخلفات پزشکی
- ضرورت بررسی تخصصی شکایات با استفاده از کارشناسان پزشکی
- پرهیز از صدور آراء غیرکارشناسی در دادسراهای عمومی
- تفکیک بین تخلف انتظامی پزشکان و جرم قابل پیگرد کیفری در حرفه پزشکی
⚖️ جایگاه این دادسرا در نظام قضایی
- این نهاد زیرمجموعه‌ای از دادسرای عمومی و انقلاب تهران محسوب می‌شود.
- به آن اصطلاحاً دادسرای ناحیه ۲۶ تهران نیز گفته می‌شود.
- شعبه‌های آن شامل دادیاری و بازپرسی ویژه حوزه درمان، دارو و تجهیزات پزشکی است.
- قضات آن عموماً با تجربه در حوزه‌های فنی–پزشکی انتخاب می‌شوند یا آموزش‌های ویژه دیده‌اند.
📌 چه تفاوتی با دادسراهای عمومی دارد؟
| ویژگی | دادسرای عمومی | دادسرای ویژه جرایم پزشکی |
|---|---|---|
| نوع جرایم | کلیه جرایم کیفری | صرفاً جرایم مربوط به حوزه سلامت |
| نوع تخصص قضات | عمومی | آشنا با مسائل پزشکی |
| نهاد مشورتی | کارشناسان رسمی | کمیسیون‌های پزشکی و پزشکی قانونی |
| محل رسیدگی | در سراسر کشور | فعلاً ناحیه ۲۶ تهران (و موارد مشابه در استان‌ها) |
صلاحیت دادسرای ناحیه ۲۶ در رسیدگی به جرایم پزشکی
یکی از مهم‌ترین نکاتی که هنگام شکایت از پزشک باید به آن توجه کرد، تشخیص درست مرجع صالح برای رسیدگی است. دادسرای ویژه جرایم پزشکی فقط به برخی از جرایم حوزه سلامت و درمان رسیدگی می‌کند؛ نه همه تخلفات پزشکی. حدود صلاحیت آن دقیقاً مشخص شده است.
📌 مهم‌ترین حوزه‌های صلاحیت دادسرای ویژه جرایم پزشکی
بر اساس ماده ۱۹ دستورالعمل شرح وظایف نواحی دادسرای عمومی و انقلاب تهران، دادسرای ناحیه ۲۶ صلاحیت رسیدگی به ۱۰ دسته از جرایم پزشکی و بهداشتی را دارد:
- قصور یا تقصیر پزشکی که منجر به صدمه یا فوت بیمار شود
- انجام سقط جنین به‌صورت غیرقانونی
- خرید و فروش نوزادان
- قاچاق دارو و تجهیزات پزشکی (با نصاب بیش از ۱۰۰ میلیون تومان)
- افشای اسرار بیماران یا صدور گواهی خلاف واقع
- دخالت پزشک در امور خارج از تخصص یا ادعای تخصص کاذب
- تهدید علیه بهداشت و سلامت عمومی (مثلاً فعالیت غیرمجاز کلینیک‌ها)
- تخلفات بهداشتی در محیط کار (طبق مواد ۹۱ و ۹۲ قانون کار)
- جرایم حوزه غذا، دارو، آرایشی، بهداشتی (قوانین مصوب ۱۳۳۴ و ۱۳۴۶)
- پرونده‌های اعلام‌شده از سوی دانشگاه علوم پزشکی در حوزه درمان، بهداشت و دارو
⚖️ مرجع بررسی سایر تخلفات پزشکی کجاست؟
همه تخلفات مرتبط با پزشکان در صلاحیت این دادسرا نیست. گاهی موضوع باید در مراجع دیگر پیگیری شود:
| نوع موضوع | مرجع صالح |
|---|---|
| بی‌احترامی پزشک به بیمار، رفتار غیرحرفه‌ای | سازمان نظام پزشکی |
| امتناع بیمارستان از پذیرش اورژانسی | سازمان تعزیرات حکومتی |
| جعل عنوان پزشک یا دخالت در درمان توسط افراد غیرپزشک | دادسرای عمومی یا انقلاب |
| اخذ زیرمیزی و رشوه در حوزه درمان | دادسرای ویژه جرایم پزشکی |
نحوه شکایت از پزشک یا مرکز درمانی در دادسرای ویژه
اگر از قصور یا رفتار مجرمانه یک پزشک، دندانپزشک، پرستار یا مرکز درمانی آسیب دیده‌اید، می‌توانید با طی مراحلی شکایت خود را در دادسرای ویژه جرایم پزشکی (ناحیه ۲۶ تهران) ثبت کرده و پیگیری قانونی را آغاز کنید. توجه داشته باشید که تخلفات پزشکی مشمول مرور زمان می شوند و به همین دلیل بهتر است در موعد مقرر اقدام به شکایت نمایید. در ادامه به جزئیات مسیر طرح شکایت می‌پردازیم.
📝 ثبت شکواییه در سامانه ثنا یا دفاتر خدمات قضایی
اولین قدم، تنظیم شکواییه‌ای دقیق و مستند است که باید شامل موارد زیر باشد:
- شرح دقیق اتفاق و رفتار خلاف قانون پزشک یا مرکز
- ذکر خسارات واردشده (بدنی، مالی، روانی)
- پیوست کلیه مدارک مربوط به درمان، آزمایش، پرداخت وجه و…
📌 شما می‌توانید شکواییه را از طریق:
- سامانه ثنا (eadl.ir)
- یا مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
ثبت و ارسال نمایید.
⚖️ ارجاع پرونده به شعبه تخصصی در دادسرای ناحیه ۲۶
پس از ثبت، پرونده از طریق سیستم قضایی (سمپ) به یکی از شعب دادیاری یا بازپرسی در ناحیه ۲۶ ارجاع می‌شود. مسئول پرونده، ابتدا هویت طرفین و مستندات شکایت را بررسی کرده و سپس اقدامات زیر را انجام می‌دهد:
- دعوت از شاکی برای ارائه توضیحات تکمیلی
- ارسال پرونده به کمیسیون پزشکی استان یا پزشکی قانونی
- بررسی نظریه کارشناسی جهت تعیین وقوع یا عدم وقوع قصور
- دعوت از پزشک مشتکی‌عنه برای اخذ دفاعیات
🔍 مراجعه به کمیسیون پزشکی
در اکثر پرونده‌های پزشکی، نظر کمیسیون تخصصی تعیین‌کننده مسیر پرونده است. این کمیسیون‌ها توسط سازمان پزشکی قانونی تشکیل می‌شوند و وظیفه آن‌ها:
- بررسی مدارک پزشکی و ادله
- معاینه شاکی (در صورت نیاز)
- تعیین درصد قصور پزشک
- تشخیص رابطه سببیت بین عمل پزشک و آسیب واردشده
📌 در صورت اعتراض شاکی یا پزشک به نظریه کمیسیون، پرونده به کمیسیون تجدیدنظر یا عالی ارجاع داده می‌شود.
⚖️ تصمیم‌گیری نهایی دادسرا: قرار یا کیفرخواست
پس از تکمیل تحقیقات و دریافت نظریه‌ها، مقام قضایی یکی از تصمیمات زیر را اتخاذ می‌کند:
- قرار منع تعقیب (اگر جرم یا انتساب آن ثابت نشود)
- قرار جلب به دادرسی + صدور کیفرخواست (در صورت احراز جرم)
- قرار موقوفی تعقیب (در مواردی مانند فوت متهم، گذشت یا توبه)
📌 در صورت صدور کیفرخواست، پرونده برای صدور رأی نهایی به دادگاه کیفری فرستاده می‌شود.
مدارک لازم برای طرح شکایت در دادسرای جرایم پزشکی
برای اینکه شکایت شما در دادسرای ویژه جرایم پزشکی قابل بررسی باشد، باید حتماً با مدارک کامل و مستند همراه باشد. کمبود مدارک باعث رد یا تأخیر در رسیدگی می‌شود. در این بخش، فهرست کامل مدارک مورد نیاز را به‌صورت کاربردی و دسته‌بندی‌شده ارائه می‌دهیم.
📌 مدارک شناسایی و هویتی
- کارت ملی یا شناسنامه شاکی: برای احراز هویت و ثبت رسمی شکایت
- وکالت‌نامه رسمی وکیل (در صورت داشتن وکیل): اگر شکایت توسط وکیل پیگیری می‌شود، ارائه اصل وکالت‌نامه الزامی است.
📝 مدارک اثبات وقوع جرم پزشکی
-
شکواییه تنظیم‌شده با شرح دقیق حادثه: باید شامل زمان، مکان، نوع خطا، نام پزشک یا مرکز، و توضیح خسارت باشد.
-
کلیه مدارک پزشکی موجود:
- نسخه‌های دارویی
- جواب آزمایش‌ها
- سونوگرافی، ام‌آر‌آی، سی‌تی‌اسکن
- عکس رادیولوژی
- خلاصه پرونده بیمارستان
- دستور عمل جراحی یا گزارش آن
- رسیدهای پرداخت وجه به پزشک یا مرکز درمانی در صورتی که وجهی بابت درمان پرداخت شده، ارائه آن الزامی است.
⚖️ مدارک کارشناسی تخصصی
- نظریه سازمان پزشکی قانونی: بررسی دقیق درصد قصور، علت آسیب یا فوت و رابطه بین اقدام پزشک و نتیجه حاصل شده. توجه داشته باشید که نظریه پزشکی قانونی قابل اعتراض است.
- نظریه نظام پزشکی (در صورت وجود): مخصوص پرونده‌هایی که قبلاً در این مرجع مطرح شده باشند یا شاکی قبلاً به آن مراجعه کرده باشد.
❗ مدارک خاص در موارد ویژه
- گواهی فوت (در صورت مرگ بیمار)
- مدارک هویتی اولیای دم (در صورت فوت شاکی اصلی)
- سند ملک برای ارائه وثیقه (در صورت لزوم وثیقه از سوی پزشک یا ضامن)
نحوه اعتراض به تصمیمات صادره از سوی دادسرای جرایم پزشکی
تمامی تصمیمات دادسرا نهایی نیستند و برخی از آن‌ها قابلیت اعتراض دارند. آشنایی با نوع قرارها و مهلت قانونی اعتراض، نقش کلیدی در حفظ حقوق شاکی یا متهم دارد. در این بخش، انواع قرارهای قابل اعتراض و غیرقابل اعتراض در پرونده‌های پزشکی را مرور می‌کنیم.
همچنین در کنار رسیدگی کیفری در دادسرا، ممکن است تخلفات پزشک در نظام پزشکی نیز قابل پیگیری باشد؛ البته مجازات برای تخلفات انتظامی پزشکان جنبه تنبیهی دارد و با مجازات‌های کیفری در دادسرا متفاوت است.
⚖️ قرار منع تعقیب
📌 تعریف: این قرار زمانی صادر می‌شود که بازپرس یا دادیار پس از تحقیقات، به این نتیجه برسد که جرمی واقع نشده، یا انتساب آن به متهم محرز نیست، یا ادله کافی برای پیگرد وجود ندارد.این قرار قابل اعتراض است.
🔍 مهلت اعتراض:
- ۱۰ روز برای اشخاص مقیم ایران
- ۱ ماه برای اشخاص مقیم خارج از کشور
مرجع اعتراض: دادگاه کیفری صالح (معمولاً کیفری دو)
⚖️ قرار موقوفی تعقیب
قرار موقوفی تعقیب یعنی امکان ادامه دادرسی نیست، عوامل موئر در این موضوع به شرح زیر است:
- فوت متهم،
- گذشت شاکی (در جرایم قابل گذشت)،
- توبه متهم (در برخی موارد قانونی)،
- یا مرور زمان،
🔍 مهلت اعتراض:
این قرار قابل اعتراض است و مهلت آن بسته به وضعیت اقامت شاکی (۱۰ روز یا ۱ ماه) می باشد.
❌ قرار جلب به دادرسی
قرار جلب به دادرسی زمانی صادر می‌شود که دادسرا وقوع جرم و انتساب آن به متهم را محرز بداند و پرونده را با کیفرخواست به دادگاه ارسال کند. این قرار قابل اعتراض نیست و تنها مسیر ورود پرونده به مرحله صدور حکم در دادگاه است و اعتراض به آن در این مرحله مجاز نیست؛ ولی در دادگاه می‌توان از متهم دفاع کرد و حکم را به چالش کشید.
📝 نکات مهم در رابطه با اعتراض
- اعتراض باید به صورت کتبی و از طریق سامانه ثنا یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود.
- در صورت نیاز به دفاع فنی یا اعتراض مؤثر، استفاده از وکیل متخصص جرایم پزشکی توصیه می‌شود.
- برای اعتراض مؤثر به نظریه کمیسیون پزشکی، باید ادله جدید یا قوی در رد آن ارائه شود.
آدرس و شماره تماس دادسرای ویژه جرایم پزشکی تهران و دیگر شهرها
برای پیگیری شکایت‌های مرتبط با جرایم پزشکی، نشانی و تلفن‌های مراکز زیر به‌کار می‌آید. در تهران، مرجع تخصصی «ناحیه ۲۶» است و در برخی شهرهای بزرگ، رسیدگی از طریق نواحی مشخص دادسرا انجام می‌شود. پیش از مراجعه حضوری، ثبت شکواییه در ثنا و همراه داشتن مدارک ضروری توصیه می‌شود.
| شهر | مرجع/عنوان | نشانی دقیق | تلفن(ها) |
|---|---|---|---|
| تهران | دادسرای ناحیه ۲۶ (ویژه جرایم پزشکی و دارویی) | سیدخندان، خیابان دبستان، انتهای کوچه آریا/شهید محمودی | 021-86011002 الی 9 · 021-88468571 · 021-88468593 |
| تبریز | دادسرای جرایم پزشکی تبریز | چهارراه لاله، خیابان سالاری | 041-34436757 |
| کرج | دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه یک (امور جرایم ویژه) | میدان آزادگان، ابتدای خیابان برغان، ساختمان امور جرایم ویژه | 026-32525522 · 026-32525544 |
| مشهد | دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه ۹ | خیابان کوهسنگی، میدان الندشت، بین کوهسنگی ۷ و ۹ | 051-38425021 تا 26 |