فرار از خدمت سربازی یکی از موضوعات حساس و پرچالش در نظام وظیفه عمومی ایران است؛ موضوعی که نه‌تنها تبعات انضباطی، بلکه آثار کیفری و اجتماعی گسترده‌ای برای فرد به جا می‌گذارد. با توجه به اجباری بودن خدمت سربازی برای مردان، بسیاری از مشمولان در مواجهه با فشارهای جسمی، روانی یا خانوادگی، به ترک خدمت و فرار از یگان روی می‌آورند.
اما قانون در برابر این اقدام، سکوت نمی‌کند. بر اساس مواد قانونی به‌ویژه ماده ۵۹ و ۶۰ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح، مجازات فرار از خدمت به‌وضوح تعیین شده و با تکرار آن، شدت برخورد قانونی نیز افزایش می‌یابد. تفاوتی نمی‌کند بار اول باشد یا سوم؛ اگر بدون عذر موجه از خدمت غیبت کرده‌اید، باید منتظر پیامدهای قانونی باشید.
در این مقاله به‌صورت کامل و مرحله به مرحله، به بررسی مجازات فرار از خدمت در بار اول، دوم و سوم خواهیم پرداخت، تفاوت آن با غیبت ساده، شرایط خاص برای سربازان خودمعرف، و همچنین تأثیر نوع معرفی یا دستگیری در میزان مجازات را تحلیل می‌کنیم.
فرار از خدمت سربازی طبق قانون چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
برای آنکه بدانیم چه مجازاتی در انتظار سرباز فراری است، ابتدا باید بدانیم چه زمانی فرد، «فراری از خدمت» محسوب می‌شود؟ قانون در این زمینه صریح و دقیق است.
مطابق ماده ۵۹ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح، هرگاه سرباز یا کارکنان وظیفه، بیش از ۱۵ روز متوالی بدون عذر موجه از یگان محل خدمت خود غیبت داشته باشند، در زمان صلح «فراری» تلقی می‌شوند.
این تعریف با «مشمول غایب» تفاوت دارد. مشمول غایب کسی است که اصلاً وارد خدمت نشده، اما سرباز فراری قبلاً وارد یگان شده و از خدمت گریخته است.
🔍 شروط تحقق عنوان «سرباز فراری»
- شروع خدمت نظام وظیفه و حضور در یگان
- ترک یگان یا عدم بازگشت از مرخصی، بدون مجوز
- تداوم غیبت بیش از ۱۵ روز متوالی
- ثبت رسمی وضعیت غیبت در سامانه نظام وظیفه
در صورت احراز این شرایط، فرد طبق قانون نظامی مرتکب جرم شده و پرونده‌اش می‌تواند به دادسرای نظامی ارجاع شود. در شرایط جنگ، آماده‌باش یا مأموریت‌های امنیتی خاص، این بازه زمانی ممکن است کوتاه‌تر شده و برخوردها شدیدتر باشد.
مجازات فرار از خدمت برای بار اول
اگر سرباز برای بار اول از خدمت فرار کند و ظرف ۶۰ روز خودش را معرفی کند، پرونده‌اش قضایی نمی‌شود و فقط به‌ازای هر روز غیبت، دو روز اضافه‌خدمت دریافت می‌کند (حداکثر ۹۰ روز). اما اگر بیش از ۶۰ روز بگذرد و سرباز فراری توسط ضابطین قضایی دستگیر شود، به ۲ تا ۶ ماه حبس محکوم خواهد شد. قاضی ممکن است با توجه به شرایط، مجازات را به جریمه نقدی یا اضافه‌خدمت تبدیل کند.
✅ حالت اول: خودمعرف ظرف ۶۰ روز
اگر سربازی که فرار کرده، ظرف ۶۰ روز از زمان غیبت خود را به یگان خدمتی یا سازمان نظام وظیفه معرفی کند، طبق ماده ۶۰ بند (الف):
- هیچ پرونده‌ای در دادسرا برای او تشکیل نمی‌شود
- فقط به‌صورت انضباطی مجازات می‌شود
- مجازات: اضافه خدمت به میزان ۲ روز برای هر یک روز غیبت
- حداکثر اضافه خدمت در این حالت: ۹۰ روز
📌 این روش بهترین مسیر برای کاهش تبعات قانونی فرار از خدمت است.
❌ حالت دوم: معرفی بعد از ۶۰ روز یا دستگیری
اگر فرد دیرتر از ۶۰ روز خود را معرفی کند یا دستگیر شود، پرونده به دادسرای نظامی ارجاع داده می‌شود و مشمول ماده ۶۰ بند (ب) یا ماده ۵۹ خواهد بود:
- مجازات قضایی: حبس از ۲ تا ۶ ماه
- در برخی موارد: حبس از ۳ ماه تا ۱ سال یا اضافه‌خدمت معادل همین مدت
قاضی می‌تواند با توجه به سوابق، انگیزه فرار، حسن‌نیت فرد و وضعیت خانوادگی، حبس را به جزای نقدی یا اضافه‌خدمت تبدیل کند.
نکته مهم:
اگر فرد هیچ‌گونه سابقه قبلی در فرار یا تخلف انضباطی نداشته باشد و پشیمانی واقعی خود را ابراز کند، معمولاً در بار اول، قاضی به حداقل مجازات یا مجازات جایگزین اکتفا می‌کند.
مجازات فرار از خدمت برای بار دوم
سرباز فراری در بار دوم طبق ماده ۵۹ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح به حبس از ۲ تا ۶ ماه محکوم خواهد شد. معرفی داوطلبانه و ندامت، می‌تواند باعث تخفیف یا تبدیل مجازات به اضافه خدمت یا جزای نقدی شود، اما پرونده حتماً به دادگاه نظامی ارجاع داده می‌شود و مجازات زیر برای او در نظر گرفته خواهد شد:
- حبس از ۲ تا ۶ ماه برای تکرار فرار از خدمت؛
- در صورت ندامت و معرفی داوطلبانه، امکان تخفیف مجازات وجود دارد؛
- در برخی موارد، حبس ممکن است به جزای نقدی یا اضافه خدمت تبدیل شود؛
- اما در حالت کلی، تکرار فرار، سابقه منفی محسوب می‌شود و باعث سخت‌گیری بیشتر از سوی دادگاه خواهد شد.
تفاوت اصلی با بار اول این است که در فرار اول، ممکن است فقط اضافه خدمت لحاظ شود؛ اما در فرار دوم، معمولاً حبس قطعی در نظر گرفته می‌شود، مگر در صورت رأفت دادگاه. همچنین برای صدور حکم دستگیری متهم ممکن است دادگاه حکم جدی تر مانند ورود به منزل سرباز فراری را صادر کند.
مجازات فرار از خدمت برای بار سوم
در صورتی که سرباز برای بار سوم از خدمت فرار کند، مجازات سخت‌تری در انتظار اوست. طبق قانون، این فرد به ۳ ماه تا ۱ سال حبس محکوم می‌شود و امکان تخفیف بسیار محدود است. فرار مکرر می‌تواند تبعاتی مانند سابقه کیفری، انتقال به یگان انضباطی و عدم بهره‌مندی از کسری‌ها را به‌دنبال داشته باشد.
- طبق ماده ۵۹ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح، حبس از ۳ ماه تا ۱ سال برای فرارهای مکرر در نظر گرفته می‌شود.
- حتی اگر سرباز پس از بار سوم خود را معرفی کند، باز هم مجازات معمولاً حبس تعزیری است؛
- در اکثر موارد، دیگر خبری از تبدیل به اضافه خدمت یا جریمه نقدی نیست، مگر با دفاع قوی و ارائه دلایل پزشکی، خانوادگی یا اضطراری خاص؛
- این نوع فرار می‌تواند موجب انتقال به یگان‌های انضباطی، تعلیق حقوق قانونی سرباز، یا ممنوعیت استفاده از کسری‌ها شود.
در مجموع، فرار بار سوم نشان‌دهنده عدم التزام به قوانین نظام وظیفه بوده و ممکن است به عنوان سابقه کیفری در پرونده فرد ثبت شود، که بعدها در استخدام، ادامه تحصیل، دریافت مجوز و سفر خارجی نیز اثر منفی خواهد داشت.
مجازات فرار از آموزشی سربازی
دوران آموزشی، مرحله‌ای حساس و پراهمیت در خدمت سربازی است. فرار از خدمت در این بازه، نه‌تنها موجب اخلال در نظم پادگان می‌شود، بلکه می‌تواند به لحاظ قانونی هم تبعات سنگینی داشته باشد.
اگر سرباز وظیفه پس از پذیرش و اعزام به دوره آموزشی، بدون کسب مجوز رسمی، یگان را ترک کند و تا بیش از ۱۵ روز متوالی غیبت داشته باشد، از نظر قانون، فراری محسوب می‌شود. مجازات فرار از آموزشی در دو حالت بررسی می‌شود:
✅ حالت اول: کمتر از ۶۰ روز فرار
- برای هر روز غیبت، دو روز اضافه‌خدمت منظور می‌شود.
- اگر سرباز به موقع بازگردد و دلایل موجه ارائه کند، احتمال حذف یا کاهش اضافه خدمت وجود دارد.
- مشروط به حسن رفتار و تأیید یگان مربوطه.
❌ حالت دوم: بیشتر از ۶۰ روز فرار
- پرونده به دادسرای نظامی ارسال می‌شود.
- سرباز ممکن است به ۲ تا ۶ ماه حبس محکوم شود.
- در صورت بازگشت داوطلبانه، قاضی می‌تواند مجازات را به جزای نقدی یا اضافه‌خدمت تبدیل کند.
اگر فرار از آموزشی، اولین تخلف باشد، معمولاً سه ماه اضافه خدمت لحاظ می‌شود و در صورت معرفی داوطلبانه، احتمال اعمال حبس کم است. فرار از آموزشی می‌تواند باعث انتقال به یگان انضباطی یا محرومیت از مزایایی مثل کسری خدمت شود. در صورت ناتوانی در تحمل شرایط آموزشی، بهتر است قبل از اعزام از طریق مسیر قانونی (کمیسیون پزشکی یا تعویق خدمت) اقدام شود؛ چون فرار، شرایط را سخت‌تر می‌کند.
مجازات سرباز فراری خود معرف
سربازانی که پس از فرار از خدمت، به‌صورت داوطلبانه خود را معرفی می‌کنند، با مجازاتی نسبتاً سبک‌تر مواجه می‌شوند. البته این موضوع بسته به شرایط فرار، تعداد دفعات و تشخیص قاضی دارد.
✅ اگر بار اول باشد
مطابق ماده ۶۰ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح، اگر فرد برای اولین بار از خدمت فرار کرده باشد و سپس خود را معرفی کند، مجازات او معمولاً سه ماه اضافه‌خدمت خواهد بود. در بسیاری از موارد، با توجه به رویه قضایی و رأفت اسلامی، مجازات حبس اعمال نمی‌شود.
❌ اگر سابقه فرار داشته باشد
در صورتی که فرد سابقه فرار بیش از ۶۰ روز یا چند مرتبه فرار داشته باشد، مجازات سنگین‌تری شامل موارد زیر در نظر گرفته خواهد شد:
- حبس از ۲ تا ۶ ماه
- و یا اضافه خدمت تا یک سال
⚖️ نکات مهم:
اظهار ندامت، حسن سابقه و همکاری با یگان می‌تواند موجب تخفیف مجازات شود. در موارد خاص، قاضی می‌تواند حبس را به جزای نقدی یا خدمات جایگزین تبدیل کند. برگشت به خدمت و انجام تعهدات باقیمانده نیز در کاهش شدت برخورد مؤثر است.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون مجازات سرباز فراری برای بار اول، دوم و سوم را مشاهده می فرمایید:
❓یه پیامک اومده که «شما سرباز فراری محسوب می‌شوید». چیکار کنم؟ واقعاً منو دستگیر می‌کنن؟
✅ اون پیامک معمولاً از طرف نظام وظیفه یا پلیس ناجا ارسال میشه تا مشمولانی که غیبت یا فرار داشتن، خودشون رو سریع‌تر معرفی کنن. اگر در مهلت مشخص شده اقدام نکنی، ممکنه دستگیری با حکم دادگاه نظامی انجام بشه. بهتره سریع‌تر به یگان یا دفاتر پلیس+10 مراجعه کنی و وضعیتتو مشخص کنی تا شرایط بدتر نشه.
❓من تازه وارد آموزشی شدم ولی فقط ۱۰ روز موندم و فرار کردم. الان می‌خوام خودمو معرفی کنم. اولین بارمه، چی میشه؟
✅اگر این اولین بار باشه و فرارت هم کمتر از ۶۰ روز طول کشیده باشه، معمولاً فقط سه ماه اضافه خدمت برات لحاظ می‌کنن. اگر زودتر خودتو معرفی کنی و حسن نیتت رو نشون بدی، احتمال داره حتی همونم تخفیف بخوره. حبس در این شرایط معمولاً اعمال نمی‌شه.
❓من قبلاً یه بار فرار کرده بودم، الان دوباره حدود ۲ ماهه از یگان فرار کردم. دوباره خودمو معرفی کنم، چی در انتظارمه؟
✅ چون این بار دومه و فرارت هم بیش از ۶۰ روز طول کشیده، پرونده‌ات به دادسرای نظامی میره. طبق ماده ۵۹، احتمال داره به حبس ۲ تا ۶ ماه محکوم بشی، اما اگه ندامت نشون بدی و دفاع خوبی داشته باشی، قاضی می‌تونه مجازاتتو به جریمه یا اضافه خدمت تبدیل کنه.