عقد نکاح یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین عقود در نظام حقوقی ایران به شمار می‌رود؛ عقدی که نه تنها بر زندگی مشترک زن و مرد، بلکه بر وضعیت حقوقی فرزندان، ارث، نفقه، مهریه و بسیاری از جنبه‌های اجتماعی و شرعی مؤثر است. قانون مدنی ایران با الهام از فقه امامیه، دو نوع از ازدواج را به رسمیت شناخته است: عقد دائم و عقد موقت (یا نکاح منقطع). در این میان، بسیاری از افراد در مواجهه با عبارات و مفاهیمی چون «صیغه محرمیت»، «بذل مدت»، یا «تبدیل عقد موقت به دائم» دچار سردرگمی می‌شوند.
هرچند هر دو نوع عقد، موجب ایجاد رابطه زوجیت شرعی و قانونی می‌شوند، اما تفاوت‌های بنیادینی میان آن‌ها وجود دارد که آگاهی از آن‌ها برای تصمیم‌گیری آگاهانه و صحیح در امر ازدواج ضروری است. در این مقاله، ضمن بررسی دقیق و مستند تفاوت عقد دائم و موقت، به تفاوت صیغه محرمیت با عقد موقت می‌پردازیم و شرایط و پیامدهای تبدیل عقد موقت به دائم یا بالعکس را با استناد به قانون، فتاوی و نظرات حقوق‌دانان تحلیل می‌کنیم.
تفاوت عقد دائم و موقت از نظر قانونی و شرعی
عقد دائم و عقد موقت، دو شیوه قانونی و شرعی از انواع ازدواج در فقه شیعه و قانون مدنی ایران محسوب می‌شوند. هرچند هدف هر دو عقد، ایجاد رابطه زوجیت میان زن و مرد است، اما از حیث آثار، شرایط، احکام و حتی نگاه عرفی و اجتماعی تفاوت‌های قابل‌توجهی دارند.
📌 تعریف قانونی و مبنای فقهی عقد دائم و عقد موقت
در قانون مدنی ایران، ماده ۱۰۷۵ به صراحت اعلام می‌کند: «نکاح وقتی منقطع است که برای مدت معینی واقع شده باشد.»
بر این اساس، عقد موقت یا نکاح منقطع عقدی است که در آن مدت و مهریه حتماً باید مشخص شود. اما در عقد دائم، طرفین بدون ذکر مدت معین به زوجیت یکدیگر در می‌آیند.
از منظر فقهی نیز عقد موقت با استناد به آیات و روایات، به‌ویژه آیه ۲۴ سوره نساء («…فما استمتعتم به منهن فآتوهن أجورهن فریضة…»)، مشروع دانسته شده و از زمان پیامبر اسلام (ص) در فقه امامیه مورد پذیرش بوده است. با این حال، مذاهب اهل‌سنت به‌جز موارد خاص، عقد موقت را قبول ندارند.
📝تفاوت نگاه اجتماعی و عرفی
یکی از وجوه تمایز اساسی میان عقد دائم و موقت، در نگاه عرفی و جایگاه اجتماعی آن‌ها نهفته است. عقد دائم از دیرباز به عنوان شکل اصلی و پایدار ازدواج در جامعه پذیرفته شده و دارای رسمیت و اعتبار عرفی کامل است. در مقابل، عقد موقت یا همان صیغه، گرچه مشروع و قانونی است، اما معمولاً با حساسیت یا سوءبرداشت‌های اجتماعی همراه است و گاه به عنوان ابزار موقت یا جایگزین برای ازدواج دائم تلقی می‌شود.
✅ثبت رسمی و ضمانت اجرا
بر اساس ماده ۲۲ قانون ثبت احوال و آیین‌نامه‌های مربوطه، ثبت عقد دائم الزامی است و عدم ثبت آن برای مرد، می‌تواند منجر به مجازات کیفری شود. اما در خصوص عقد موقت، الزام به ثبت تنها در صورتی وجود دارد که:
- زوجه باردار باشد،
- زوجین بر ثبت توافق کرده باشند،
- یا ثبت عقد به عنوان شرط ضمن عقد ذکر شده باشد.
در غیر این صورت، ثبت عقد موقت الزامی نیست، اگرچه به دلایل حقوقی (مانند اثبات نسب یا ارث فرزند) توصیه می‌شود.
مقایسه شرایط و ارکان عقد دائم با عقد موقت
یکی از راه‌های شناخت دقیق‌تر تفاوت عقد دائم و موقت، بررسی و مقایسه ارکان و شرایط اختصاصی هر یک است. این شرایط، برخی در صحت عقد مؤثرند و برخی دیگر در آثار و پیامدهای حقوقی و اجتماعی آن‌ها نقش دارند.
⚖️ مدت‌دار بودن یا نبودن عقد
- در عقد دائم، مدت مشخصی برای پایان رابطه زوجیت تعیین نمی‌شود و ازدواج به‌صورت نامحدود و پایدار برقرار می‌ماند، مگر با طلاق یا فسخ منحل شود.
- در عقد موقت، تعیین مدت پایان عقد موقت جزء شرایط اصلی صحت عقد است و اگر مدتی مشخص نشود، عقد باطل است. این مدت ممکن است از چند دقیقه تا چند سال باشد.
📌 تعیین مهریه
شرایط انواع مهریه در عقد دائم و موقت به شکل زیر است:
- در عقد دائم، تعیین مهریه شرط صحت عقد نیست. در صورت عدم تعیین مهر در عقد، مهریه زن پس از نزدیکی، به صورت مهرالمثل یا مهرالمتعه مشخص می‌شود (مواد ۱۰۸۷ و ۱۰۹۳ قانون مدنی).
- در عقد موقت، تعیین مهریه شرط صحت عقد است و اگر مهریه ذکر نشود، عقد از ابتدا باطل خواهد بود (ماده ۱۰۹۵ قانون مدنی).
✅ نفقه و تکالیف مالی زوج
- در عقد دائم، مرد موظف به پرداخت نفقه زن شامل هزینه‌های متعارف زندگی (خوراک، پوشاک، مسکن، درمان و…) است (ماده ۱۱۰۶).
- در عقد موقت، مرد تعهدی به پرداخت نفقه ندارد مگر اینکه در عقد شرط شده باشد (ماده ۱۱۱۳). در غیر این‌صورت، زن نمی‌تواند مطالبه نفقه کند.
🔍 اجازه پدر برای عقد دختر باکره
در هر دو نوع عقد، اگر زوجه دختر باکره باشد، اذن پدر یا جد پدری لازم است. در صورت مخالفت ناموجه پدر، دختر می‌تواند با مراجعه به دادگاه و دریافت حکم اذن ازدواج کند.
⚖️ امکان اشتغال زن
برا اساس قانون حق اشتغال زنان شرایط زیر در عقد دائم و موقت وجود دارد:
- در عقد دائم، زن برای اشتغال در خارج از منزل باید از شوهر اجازه بگیرد، مگر اینکه شرط شده باشد که بدون اجازه همسر بتواند شاغل باشد.
- در عقد موقت، چون سکونت یا تبعیت از شوهر شرط الزامی نیست، زن بدون نیاز به اذن همسر می‌تواند شاغل باشد مگر در عقد شرط خلاف شود.
تفاوت نفقه، مهریه و ارث در عقد دائم و موقت
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در عقد نکاح از جنبه مالی و حقوقی بررسی می‌شود، مسائلی مانند نفقه، مهریه و ارث است. این سه موضوع، نه‌تنها در روابط زناشویی و خانوادگی نقش تعیین‌کننده‌ای دارند، بلکه در صورت بروز اختلاف یا پایان زندگی مشترک، آثار حقوقی مستقیم برجای می‌گذارند. تفاوت بین عقد دائم و موقت در این سه مورد، بسیار مهم و قابل توجه است.
📌 تفاوت در پرداخت نفقه
- در عقد دائم: به موجب ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی، مرد مکلف به پرداخت نفقه به همسر دائمی خود است. نفقه شامل مسکن، خوراک، پوشاک، درمان، اثاث منزل و سایر نیازهای متعارف زن می‌شود. خودداری از پرداخت نفقه می‌تواند منجر به شکایت کیفری و حتی زندانی شدن شوهر شود.
- در عقد موقت: طبق ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی، پرداخت نفقه به زوجه موقت الزامی نیست، مگر اینکه هنگام عقد، پرداخت نفقه شرط شده باشد یا قرائن دلالت بر لزوم آن کند. در غیر این صورت، زوجه موقت نمی‌تواند نفقه مطالبه کند.
⚖️ تفاوت در مهریه
- در عقد دائم: طبق ماده ۱۰۸۷ قانون مدنی، اگر در عقد دائم مهریه ذکر نشود، عقد صحیح است و در صورت وقوع نزدیکی، زن مستحق دریافت مهرالمثل خواهد بود. همچنین مهریه می‌تواند عندالمطالبه یا عندالاستطاعه باشد و از طرف زن در هر زمان قابل مطالبه است.
- در عقد موقت: به موجب ماده ۱۰۹۵، ذکر مهریه شرط صحت عقد است. در صورت عدم تعیین مهریه، عقد موقت از نظر قانونی موجب باطل شدن عقد موقت می شود و مهریه باید در زمان عقد مشخص و توافق شده باشد.
✅ تفاوت در ارث‌بری
- در عقد دائم: طبق ماده ۹۴۰ قانون مدنی، زوجین در صورت فوت یکی از آن‌ها، از اموال یکدیگر ارث می‌برند؛ مشروط بر اینکه مانعی از ارث وجود نداشته باشد. سهم‌الارث زن یا شوهر بستگی به داشتن فرزند دارد.
- در عقد موقت: زوجه موقت و شوهرش از یکدیگر ارث نمی‌برند مگر اینکه شرط ارث ضمن عقد آورده شده باشد، که در این صورت نیز این شرط از نظر برخی فقها و قضات، به دلیل ماهیت آمره قواعد ارث، معتبر نیست و فقط وصیت تا یک‌سوم اموال معتبر خواهد بود. بنابراین در عمل، زوجین موقت تنها در صورت وصیت، می‌توانند مالی به یکدیگر منتقل کنند. اما ارث بردن فرزند در ازدواج موقت که از این نوع ازدواج حاصل شده باشد تفاوتی با فرزند ازدواج دائم ندارد.
تفاوت در انحلال نکاح؛ طلاق یا بذل مدت؟
یکی دیگر از تفاوت‌های بنیادین بین عقد دائم و عقد موقت، نحوه پایان دادن به رابطه زوجیت یا همان انحلال نکاح است. این موضوع، نه‌تنها از نظر حقوقی بلکه از حیث آثار روانی و اجتماعی برای زوجین بسیار حائز اهمیت است. در عقد دائم، انحلال نکاح معمولاً از طریق طلاق صورت می‌گیرد. به موجب ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی، طلاق فقط در عقد دائم معنا دارد و باید با رعایت تشریفات قانونی (مانند رجوع به دادگاه، دریافت گواهی عدم امکان سازش، و رعایت عده طلاق) انجام شود.
علاوه بر طلاق، فسخ نکاح نیز یکی دیگر از راه‌های انحلال عقد دائم است که در مواردی خاص مثل فریب در ازدواج، ناتوانی جنسی، جنون و… قابل اعمال است.
📌 بذل مدت؛ شیوه انحلال عقد موقت
در عقد موقت، طلاق وجود ندارد و رابطه زوجیت با یکی از دو روش زیر پایان می‌یابد:
- اتمام مدت مقرر در عقد: با پایان یافتن مدتی که در عقد مشخص شده، رابطه خودبه‌خود منحل می‌شود و نیاز به هیچ اقدامی از طرف زوجین نیست.
- بذل مدت باقیمانده در عقد موقت توسط مرد: زوج می‌تواند با بذل (بخشش) مدت باقیمانده، عقد موقت را پیش از موعد پایان دهد. این اقدام صرفاً در اختیار مرد است، مگر اینکه زن در ضمن عقد، وکالت در بذل مدت را از مرد گرفته باشد.
✅ تفاوت مهم: رضایت طرفین
- در طلاق، گرچه قانون طلاق را حق مرد می‌داند، اما فرآیند طلاق در دادگاه ممکن است نیازمند دلایل، رسیدگی و اثبات شرایطی خاص باشد.
- اما در بذل مدت، مرد به‌تنهایی و بدون نیاز به رضایت زن می‌تواند عقد موقت را پایان دهد. این ویژگی از جمله تفاوت‌های اصلی انحلال نکاح در دو نوع عقد است.
نکته مهم درباره وکالت در بذل مدت
در برخی موارد، زوجه می‌تواند ضمن عقد موقت، وکالت در بذل مدت را از شوهر بگیرد. در این صورت، زن نیز می‌تواند در زمان دلخواه، باقیمانده مدت را بذل کند و رابطه را خاتمه دهد. این نکته از نظر حقوقی بسیار مهم و راهکاری برای حفظ تعادل در اختیار فسخ رابطه در عقد موقت محسوب می‌شود.
مدت عده در عقد موقت و دائم چه تفاوتی دارد؟
🔍 عده، یکی از آثار انحلال نکاح است که به موجب آن، زنی که ازدواجش به پایان رسیده، در مدت معینی حق ازدواج مجدد ندارد. هدف از عده، رعایت مصالح خانوادگی، جلوگیری از اختلاط نسل، و رعایت حدود شرعی است. عده در عقد دائم و موقت از حیث مدت، شرایط و احکام تفاوت‌هایی اساسی دارد. طبق ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی:
«عده، عبارت است از مدتی که تا انقضای آن، زنی که عقد نکاح او منحل شده، نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند.»
⚖️ عده در عقد دائم
طبق ماده ۱۱۵۱، اگر عقد دائم به واسطه طلاق یا فسخ منحل شود، زن باید سه طُهر (سه بار پاک شدن از عادت ماهیانه) عده نگه دارد.
🔸 اگر زن عادت ماهانه نداشته باشد، این مدت سه ماه خواهد بود.
🔸 اگر زن باردار باشد، طبق ماده ۱۱۵۳، پایان عده، زمان وضع حمل خواهد بود.
✅ عده در عقد موقت
به موجب ماده ۱۱۵۲ قانون مدنی، در نکاح موقت، مدت عده در صورتی که زن حامله نباشد:
-
دو طُهر برای زنانی که عادت ماهانه دارند.
-
۴۵ روز برای زنانی که عادت ماهانه نمی‌بینند.
در نکاح موقت نیز اگر زن باردار باشد، عده تا زمان تولد فرزند ادامه دارد.
⚠️ عده وفات؛ استثنایی مشترک در هر دو عقد
مهم است بدانیم که در صورت فوت شوهر، چه در عقد دائم و چه موقت، زن باید عده وفات نگه دارد.
🔸 بر اساس ماده ۱۱۵۴: «عده وفات، چهار ماه و ده روز است، مگر اینکه زن باردار باشد که در این صورت عده تا زمان وضع حمل خواهد بود.»
نکته کاربردی
عده در ازدواج‌های موقت، به دلیل عدم الزام به ثبت رسمی، گاهی مورد غفلت قرار می‌گیرد. با این حال، نگه‌داشتن عده از منظر شرعی الزامی است و تخطی از آن، آثار فقهی و حتی قضایی در موارد خاص به دنبال دارد.
جدول مقایسه کلی تفاوت های عقد دائم و عقد موقت
| مورد مقایسه | عقد دائم | عقد موقت (صیغه) |
|---|---|---|
| مدت‌دار بودن | بدون مدت مشخص، ازدواج دائمی است | برای مدت معین و محدود تنظیم می‌شود |
| لزوم تعیین مهریه | اختیاری است؛ بدون مهریه هم عقد صحیح است | اجباری است؛ بدون مهریه عقد باطل است |
| نفقه | الزامی و همیشگی (ماده ۱۱۰۶) | فقط در صورت شرط در عقد یا توافق (ماده ۱۱۱۳) |
| ارث بردن زوجین | ارث به صورت کامل طبق قانون مدنی (ماده ۹۴۰) | به‌صورت پیش‌فرض ارث وجود ندارد؛ حتی با شرط ضمن عقد هم اغلب نافذ نیست |
| انحلال نکاح | فقط از طریق طلاق یا فسخ عقد | با پایان مدت یا بذل مدت توسط مرد |
| عده پس از جدایی | سه طهر (یا سه ماه)، یا تا وضع حمل در بارداری | دو طهر (یا ۴۵ روز)، یا تا وضع حمل در بارداری |
| ثبت رسمی عقد | الزامی است؛ عدم ثبت جرم محسوب می‌شود | الزامی نیست مگر در صورت بارداری، شرط ضمن عقد، یا توافق |
| اجازه اشتغال زن | نیاز به رضایت شوهر دارد | نیازی به اذن شوهر نیست مگر در صورت شرط خلاف |
| اجازه پدر برای دختر باکره | در هر دو لازم است، مگر با حکم دادگاه | همانند عقد دائم |
| حق طلاق زن | محدود به موارد خاص و نیازمند وکالت یا شروط ضمن عقد | معمولاً مرد اختیار بذل مدت دارد؛ زن فقط با وکالت یا شرایط خاص می‌تواند |
| چند همسری برای مرد | حداکثر چهار زن دائمی | بدون محدودیت در تعداد زن موقت |
| فرزند حاصل از نکاح | فرزند شرعی و قانونی، ارث‌بَر | فرزند شرعی و قانونی، ارث‌بَر |
تفاوت صیغه محرمیت و عقد موقت در چیست؟
اصطلاح «صیغه محرمیت» یکی از پرکاربردترین و در عین حال مبهم‌ترین مفاهیم در ازدواج موقت در ایران است. بسیاری از افراد تصور می‌کنند صیغه محرمیت با عقد موقت تفاوت دارد یا بدون آثار شرعی و قانونی است، در حالی که از منظر فقهی و حقوقی این دو مفهوم رابطه‌ای مستقیم دارند.
«صیغه محرمیت» در واقع اصطلاح عرفی است که به خواندن صیغه عقد موقت بدون قصد زندگی زناشویی اطلاق می‌شود. این نوع عقد معمولاً برای ایجاد محرمیت شرعی بین دختر و پسر در دوران آشنایی یا نامزدی استفاده می‌شود، تا به واسطه آن بتوانند در چهارچوب شرع با یکدیگر رفت‌و‌آمد داشته باشند.
از منظر فقهی و قانونی، صیغه محرمیت همان عقد موقت است با این تفاوت که زوجین قصد ادامه زندگی مشترک ندارند و صرفاً هدف، ایجاد رابطه شرعی برای معاشرت محدود است.
⚖️ تفاوت‌های اصلی صیغه محرمیت با عقد موقت رایج
- مدت کوتاه‌تر و اغلب حداقلی: در صیغه محرمیت، معمولاً مدت عقد بسیار کوتاه است (مثلاً یک هفته یا یک ماه) تا به‌سرعت فسخ شود.
- عدم زندگی مشترک: برخلاف عقد موقت معمولی، زوجین زندگی مشترک ندارند و فقط با هدف شرعی‌سازی معاشرت عقد می‌کنند.
- عدم پرداخت نفقه یا مهریه قابل توجه: در صیغه محرمیت، مهریه نمادین و اغلب ناچیز تعیین می‌شود و شرط نفقه معمولاً وجود ندارد.
- عدم ثبت رسمی: بسیاری از این صیغه‌ها ثبت رسمی نمی‌شوند و صرفاً به صورت شفاهی یا غیررسمی میان خانواده‌ها جاری می‌گردند.
✅ نکته مهم: آثار حقوقی صیغه محرمیت
از آنجا که صیغه محرمیت نیز عقد موقت محسوب می‌شود، تمامی آثار حقوقی عقد موقت را داراست:
- زوجه باید عده نگه دارد.
- اگر باردار شود، فرزند دارای نسب قانونی خواهد بود.
- مهریه ولو نمادین، قابل مطالبه است.
- اگر ثبت نشده باشد، در صورت اختلاف، اثبات آن دشوار خواهد بود.
نحوه تبدیل عقد موقت به عقد دائم
گاهی زوجینی که ابتدا رابطه خود را به‌صورت موقت آغاز کرده‌اند، پس از گذشت زمان، تصمیم می‌گیرند ازدواج‌شان را به شکل رسمی و دائمی ثبت و تثبیت کنند. اما تبدیل عقد موقت به عقد دائم، تنها با رضایت قلبی و اراده زوجین کافی نیست و از منظر حقوقی و شرعی، شرایط و ضوابط خاصی دارد که باید به دقت رعایت شود.
⚖️ حالت اول: پایان یافتن مدت عقد موقت
اگر مدت عقد موقت به پایان رسیده باشد، تبدیل آن به عقد دائم مشکلی ندارد:
- طرفین می‌توانند پس از پایان عقد موقت، بدون مانع شرعی و قانونی، با انعقاد عقد جدید به صورت دائم، رابطه خود را تثبیت و ثبت رسمی کنند.
- در این حالت، مانند ازدواج عادی، مراجعه به دفتر ازدواج و طلاق و انجام تشریفات قانونی (از جمله حضور شاهدان، ثبت در شناسنامه و دریافت سند رسمی) الزامی است.
📌 حالت دوم: پایان نیافتن مدت عقد موقت
اگر هنوز مدت عقد موقت باقی مانده باشد، ابتدا باید آن را منحل کرد و سپس عقد دائم جاری شود:
- مرد باید مدت باقیمانده را بذل کند (یعنی ببخشد).
- پس از بذل مدت و انحلال عقد موقت، زوجین می‌توانند در همان لحظه عقد دائم بخوانند.
- عقد دائم جدید باید به‌صورت جداگانه و با ذکر شرایط و مهریه جدید صورت گیرد؛ نمی‌توان همان عقد قبلی را ادامه داد.
⚠️ نکته مهم فقهی و قضایی
مطابق نظر فقها (از جمله امام خمینی در تحریرالوسیله) و برخی آراء قضایی:
اگر زوج بدون بذل مدت، پیش از اتمام عقد موقت، صیغه عقد دائم جاری کند، عقد دائم باطل است.
در نتیجه:
-
یا باید صبر کرد تا مدت عقد موقت به پایان برسد؛
-
یا باید به‌صورت صریح یا ضمنی، بذل مدت صورت گیرد و سپس عقد دائم جاری شود.
💡 راهکار حقوقی: بذل ضمنی مدت
در برخی آراء، آمده است که اگر مرد آگاه باشد که برای عقد دائم باید بذل مدت کند، و بدون اعلام صریح این کار را انجام دهد، ولی عقد دائم را جاری کند، این بذل ضمنی محسوب شده و عقد صحیح است. با این حال، برای جلوگیری از اختلاف و شبهه، بهتر است بذل مدت به‌صورت مکتوب یا رسمی انجام شود اما اگر می خواهید بدانید که چطور می توان به صورت شفاهی این کار را انجام دهید می توانید مطلب مربوط به متن صیغه طلاق را همراه با نمونه صوت و متن عربی مطالعه فرمایید.
🔄 آیا می‌توان عقد دائم را به عقد موقت تبدیل کرد؟
تبدیل عقد دائم به موقت از نظر حقوقی امکان‌پذیر نیست، زیرا عقد دائم دارای آثار و احکامی است که با عقد موقت تفاوت بنیادین دارد. برای چنین تبدیلی، ابتدا باید عقد دائم به‌طور قانونی منحل شود (از طریق طلاق یا فسخ)، و سپس در صورت تمایل، عقد جدید به صورت موقت منعقد گردد. بنابراین، تبدیل مستقیم و بدون انحلال عقد دائم به عقد موقت فاقد اعتبار شرعی و قانونی است.
رأی وحدت رویه و نظرات فقهی درباره تبدیل عقد موقت به دائم
تبدیل عقد موقت به دائم، همان‌طور که در فقه شیعه مشروع شناخته شده، در عمل نیز در نظام قضایی ایران موارد زیادی از آن گزارش شده است. اما نکته مهم این است که این تبدیل نباید پیش از بذل مدت باقیمانده عقد موقت انجام شود. در غیر این صورت، عقد دائم ممکن است فاقد اعتبار باشد. برای روشن‌تر شدن موضوع، بررسی نظرات قضات و فقها ضروری است.
⚖️ نشست قضایی نجف‌آباد – تشخیص نوع عقد
در یکی از نشست‌های قضایی برگزار شده در استان اصفهان (نجف‌آباد) در تاریخ ۱۳۸۶/۰۲/۰۵، پرسشی درباره تبدیل عقد موقت به دائم بدون بذل مدت مطرح شد:
پرسش: مردی با زنی عقد موقت دارد و سپس بدون بذل مدت، صیغه عقد دائم جاری می‌کند. آیا عقد دائم صحیح است؟
نظر هیئت عالی:
-
اصل بر دائمی بودن عقد نکاح است، مگر اینکه خلاف آن اثبات شود.
-
اما در این پرونده، چون زوج مدعی عدم بذل مدت شده و ادعای او خلاف اصل است، باید اثبات کند که بذل مدت نکرده است.
نظر اکثریت قضات:
-
عقد دائم باطل است، زیرا در عقد موقت، تا پیش از بذل مدت، رابطه زوجیت هنوز پابرجاست.
-
جاری کردن عقد دائم پیش از بذل مدت، از منظر فقهی نوعی «تحصیل حاصل» است و طبق فتوای فقها، مانند حضرت امام خمینی (ره)، باطل می‌باشد.
استناد فقهی:
در تحریرالوسیله آمده است:
«کسی که با زنی در نکاح موقت است، نمی‌تواند پیش از پایان مدت، یا بدون بذل آن، او را دوباره (دائم یا موقت) به عقد درآورد.»
نظر اقلیت:
دو دیدگاه در اقلیت وجود دارد:
-
بذل مدت به طور ضمنی انجام شده است، زیرا مرد آگاه به لزوم بذل بوده و عملاً با جاری کردن عقد دائم، قصد بذل ضمنی داشته است.
-
اگر مرد به لزوم بذل مدت آگاه نبوده باشد، عقد دائم صحیح نیست و عقد موقت همچنان معتبر است.
نتیجه نهایی
برای تبدیل عقد موقت به دائم به‌طور صحیح و قانونی، بهترین روش آن است که:
-
ابتدا مدت باقیمانده بذل شود (ترجیحاً کتبی یا با ثبت رسمی).
-
سپس عقد دائم جدید با تمامی تشریفات (مهریه، شروط، ثبت) انجام شود.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون تفاوت عقد موقت و دائم را مشاهده می فرمایید:
❓ آیا می‌توان در شرط عقد قید کرد که این عقد هیچ‌وقت باطل نشود و هیچ‌وقت طلاقی گرفته نشود؟
✅ خیر، چنین شرطی از نظر حقوقی و شرعی باطل است. طلاق در اسلام حقی است که در شرایط خاص برای طرفین قابل اعمال است و هیچ قراردادی نمی‌تواند این حق را به‌طور مطلق و دائمی سلب کند.
❓ من چند ماه پیش با خانمی عقد موقت خوانده‌ام، الان هر دو مایلیم ازدواج‌مان دائمی شود. آیا باید دوباره صیغه‌ای بخوانیم یا همان رابطه کافی است؟
✅ بله، برای تبدیل عقد موقت به دائم، حتماً باید عقد جدید به صورت دائم جاری شود. اگر مدت عقد موقت هنوز باقی مانده، ابتدا باید مرد مدت را بذل کند، سپس عقد دائم با تمامی شرایط (مهریه، ثبت رسمی و…) خوانده شود.
❓ اگر در دوران عقد موقت بچه‌دار شویم، وضعیت فرزند چگونه است؟ آیا شرعی و قانونی محسوب می‌شود؟
✅ فرزند حاصل از عقد موقت کاملاً شرعی و قانونی است و از والدین خود ارث نیز می‌برد. تنها نکته مهم این است که اگر عقد ثبت رسمی نشده باشد، ممکن است در اثبات نسب یا صدور شناسنامه مشکل ایجاد شود.
❓ من با خانمی عقد دائم کرده‌ام اما الان به دلایلی می‌خواهیم رابطه‌مان را به صورت موقت ادامه دهیم. آیا می‌توان عقد دائم را به صیغه تبدیل کرد؟
✅ خیر، عقد دائم به صورت مستقیم قابل تبدیل به عقد موقت نیست. برای این کار، ابتدا باید از یکدیگر طلاق بگیرید یا عقد را فسخ کنید، و بعد از گذراندن عده قانونی زن، می‌توان عقد موقت جدید منعقد کرد.
❓ اگر در عقد موقت شرط پرداخت نفقه گذاشته باشم ولی شوهرم نپردازد، می‌توانم شکایت کنم؟
✅ بله، اگر پرداخت نفقه به‌صورت صریح در عقد موقت شرط شده باشد، زن می‌تواند از طریق مراجع قضایی اقدام کند و مرد را ملزم به پرداخت نفقه توافق‌شده نماید.
❓ صیغه محرمیت فقط برای آشنایی بیشتر و بدون رابطه زناشویی خوانده‌ایم. آیا بعد از پایان مدت باید عده نگه دارم؟
✅ بله، حتی اگر رابطه زناشویی برقرار نشده باشد، عده عقد موقت شرعاً الزامی است. البته اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد، عده واجب نیست. اما در صورت شک، توصیه می‌شود احتیاطاً عده نگه داشته شود.