مهریه، به عنوان یکی از مهمترین حقوق مالی زن در ازدواج، همواره محل بحث و چالشهای حقوقی بسیاری بوده است. در سالهای اخیر، برخی افراد با بهرهگیری از روشهایی مانند «صلح عمری»، سعی در دور زدن قانون و فرار از پرداخت مهریه داشتهاند. اما آیا صلح عمری راهی قانونی برای مدیریت اموال است یا ابزاری برای فرار از تعهدات شرعی و حقوقی؟ در نگاه اول، صلح عمری به دلیل ثبت رسمی و ظاهر قانونیاش، شاید یک راهکار بیدردسر بهنظر برسد؛ اما همین ظاهر ساده، گاهی میتواند منشأ پیچیدهترین پروندههای حقوقی و حتی کیفری شود.
در این مقاله، بهصورت مرحلهبهمرحله بررسی خواهیم کرد که صلح عمری چیست، چگونه میتواند برای تسویه یا فرار از مهریه استفاده شود، چه پیامدهای حقوقی و کیفری در پی دارد و چه نکاتی را هنگام تنظیم چنین قراردادی باید در نظر گرفت. اگر درگیر مسائل مهریه هستید یا قصد دارید اموال خود را به روش مطمئنتری مدیریت کنید، این راهنمای کامل برای شماست.
صلح عمری برای فرار از مهریه چیست؟
صلح عمری، اگرچه یک قرارداد رسمی و قانونی است، اما زمانی که بهعنوان ابزاری برای پنهانسازی اموال با هدف نپرداختن مهریه استفاده میشود، به یک تله حقوقی و حتی کیفری تبدیل میشود. در بسیاری از پروندهها، مردان بهجای تسویه قانونی مهریه، اقدام به تنظیم قرارداد صلح عمری با بستگان نزدیک خود میکنند تا اموالشان از تیررس توقیف خارج شود. اما قانونگذار با صراحت اعلام کرده که چنین اقداماتی، در صورت اثبات، باطل و قابل پیگرد هستند.
📌 صلح اموال قبل از مطالبه مهریه؛ از نگاه قانون
برخی افراد، پیش از آنکه زوجه بهطور رسمی مهریه خود را مطالبه کند، تلاش میکنند از طریق صلح عمری، اموالشان را به دیگران منتقل کنند. در ظاهر، این انتقال یک معامله قانونی است، اما اگر زوجه یا دادگاه بتواند ثابت کند که هدف اصلی این صلح، فرار از پرداخت مهریه بوده، معامله از نظر قانون مدنی «صوری» تلقی شده و باطل میشود (ماده ۲۱۸ قانون مدنی).
به زبان سادهتر، اگر صلح اموال صرفاً برای فرار از دین و نه با قصد واقعی انتقال منافع یا مالکیت انجام شود، نهتنها از زوجه سلب حق نمیشود، بلکه موجب بازگشت ملک به دارایی مرد و امکان توقیف آن خواهد شد.
نشانههای سوءنیت صلح عمری برای فرار از مهریه
در ظاهر، صلح عمری یک قرارداد رسمی است که در دفترخانه ثبت میشود و در آن، منافع یک ملک به شخص دیگری واگذار میشود. اما در عمل، زمانی که هدف اصلی از این انتقال، فرار از پرداخت مهریه به زوجه باشد، ماجرا بهکلی فرق میکند. در این حالت، صلح عمری تبدیل به ابزاری برای پنهان کردن دارایی و فرار از اجرای حکم مهریه خواهد شد؛ اقدامی که قانون بهصراحت آن را مردود میداند.
⚖️ عناصر و ساختار قرارداد صلح عمری به قصد فرار از مهریه
در بسیاری از پروندهها، ساختار صلح عمری به این صورت است:
- زوج بهصورت رسمی در دفترخانه، منافع ملکی را به نام یکی از بستگانش (مثلاً پدر یا مادر) صلح میکند؛
- مدت استفاده از منافع معمولاً «مادامالعمر» ذکر میشود؛
- در متن قرارداد، هیچ اشارهای به مهریه یا بدهیهای مالی مرد نمیشود؛
- در ظاهر، همه چیز قانونی است، اما در واقع، هیچ عوضی پرداخت نمیشود و کنترل ملک همچنان در دست زوج باقی میماند.
به همین دلیل، دادگاهها به بررسی دقیق نیت و انگیزه پنهان پشت این قراردادها میپردازند.
⚠️ نشانهها و قرائن سوءنیت در صلح عمری برای فرار از دین
برای دادگاهها، فقط ظاهر قرارداد کافی نیست. آنها معمولاً با استناد به قرائن و شواهد، نیت واقعی طرفین را بررسی میکنند. برخی از این نشانهها عبارتاند از:
- انجام صلح بلافاصله پس از مطالبه مهریه یا شروع دعوای طلاق
- انتقال منافع به والدین، خواهر یا فرزند بدون دریافت هیچ عوضی
- باقی نماندن هیچگونه مال دیگر بهنام مرد پس از صلح
- رفتار مالکانه زوج پس از صلح (مثلاً اجاره دادن ملک، دریافت اجاره، دخالت در مدیریت)
- پیامکها، چتها یا مکالماتی که هدف اصلی را «فرار از توقیف» بیان میکند
اگر زوجه بتواند این قرائن را ارائه دهد، دادگاه میتواند نتیجه بگیرد که معامله صوری بوده و صلح عمری فقط یک پوشش ظاهری برای جلوگیری از توقیف ملک بابت مهریه بوده است.
آیا ملک صلح شده برای مهریه قابل توقیف است؟
یکی از اصلیترین انگیزهها برای صلح عمری، فرار از توقیف ملک بابت مهریه است. اما آیا این روش واقعاً ایمن است؟ پاسخ این است: نه لزوماً. دو حالت مهم از منظر حقوقی وجود دارد:
✅حالت اول: صلح واقعی و منصفانه
اگر زوج در زمانی که هیچ دعوای مهریهای مطرح نیست و بدون نیت تقلب، ملک خود را بهصورت واقعی صلح کرده باشد، آن ملک دیگر متعلق به او محسوب نمیشود و قابل توقیف برای مهریه نیست. این نوع صلح، معتبر است و هیچ مانعی در اجرای آن وجود ندارد.
✅حالت دوم: صلح صوری یا به قصد فرار از دین
اگر:
-
صلحنامه درست همزمان یا بعد از مطالبه مهریه تنظیم شده باشد،
-
به یکی از نزدیکان انتقال یافته باشد،
-
ملک تنها دارایی زوج باشد،
-
بدون پرداخت عوض یا بدون انتقال واقعی منافع صورت گرفته باشد،
دادگاه میتواند این صلح را ابطال کند یا آن را در برابر زوجه غیرقابل استناد بداند. در این صورت، ملک صلحشده نیز قابل توقیف خواهد بود.
🔴 نکته مهم:
مطابق ماده ۲۱۸ قانون مدنی، هرگاه معاملهای با قصد فرار از دین انجام شود و صوری باشد، باطل است. همچنین، طبق ماده ۲۱۸ مکرر و ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی، دادگاهها اختیار دارند اموال منتقلشده را دوباره به چرخه توقیف برگردانند.
تشخیص دادگاه بر اساس «قرائن» و نه صرفاً مدارک رسمی
نکته مهم اینجاست که برای اثبات صلح عمری صوری، دادگاه صرفاً به سند رسمی اکتفا نمیکند. بر اساس قرائن و شواهد خارجی، قاضی میتواند نتیجه بگیرد که قرارداد، ابزاری برای فرار از دین بوده است. در این صورت، صلحنامه ممکن است:
- باطل شود (طبق ماده ۲۱۸ قانون مدنی)، یا
- در برابر زوجه، غیرقابل استناد اعلام شود، حتی اگر بهظاهر صحیح باشد.
📌 ابزار قانونی زوجه برای اثبات صلح صوری
زوجه میتواند از راههای زیر وارد شود:
- دعوی ابطال معامله به قصد فرار از دین مطرح کند؛
- دعوی اعلام صوری بودن قرارداد را با استناد به قرائن تقدیم دادگاه کند؛
- از مواد قانونی مثل ماده ۲۱۸، ۲۱۸ مکرر، و ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی استفاده کند؛
- درخواست توقیف اموال جدیداً صلحشده بابت مهریه را به دادگاه ارائه دهد و دلایل سوءنیت را اثبات کند.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول یپرامون صلح عمری برای فرار از مهریه مطرح شده است:
❓ همسرم قبل از اینکه مهریهام را مطالبه کنم، ملکش را به نام پدرش صلح عمری کرده؛ آیا میتوانم آن را توقیف کنم؟
✅ اگر بتوانید ثابت کنید که هدف از صلح عمری، فرار از پرداخت مهریه بوده و این اقدام بلافاصله قبل یا حین دعوا انجام شده، دادگاه میتواند قرارداد را صوری یا با قصد فرار از دین تشخیص داده و ملک را برای مهریه توقیف کند. ارائه پیامک، چت یا سایر قرائن (مثل نبود عوض یا انتقال به نزدیکان) در این مورد بسیار مؤثر است.
❓ شوهرم میگوید صلح عمری کاملاً قانونی است و نمیتوان برای مهریه مزاحمش شد؛ واقعاً همینطور است؟
✅ صلح عمری اگر واقعی، شفاف و بدون سوءنیت باشد، معتبر و قانونی است. اما اگر صلح با هدف پنهانکردن داراییها برای فرار از دین انجام شده باشد (مثل مهریه)، قابل ابطال است و حتی میتواند باعث پیگرد کیفری شود. قانون از قراردادهای صوری حمایت نمیکند، حتی اگر در دفترخانه ثبت شده باشند.
❓ من یک ملک را صلح عمری کردهام ولی همسرم الان برای مهریه شکایت کرده؛ چه کار کنم که دچار مشکل نشوم؟
✅ اگر صلح عمری شما واقعی بوده، یعنی بدون نیت فرار از دین و با عوض مشخص، و پیش از هرگونه دعوای مهریه تنظیم شده، احتمال بروز مشکل کمتر است. با این حال، توصیه میشود سریعاً با یک وکیل مشورت کنید و مدارک و دلایل اثبات نیت واقعی خود را جمعآوری نمایید؛ زیرا اگر زوجه ادعای صوری بودن صلح را مطرح کند، شما باید بتوانید از قرارداد دفاع کنید.