مهریه بعد از مرگ زن | تکلیف مهریه و سهم پدر، مادر، فرزندان

در نظام حقوقی ایران، مهریه یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زن محسوب می‌شود که با وقوع عقد نکاح، به تملک زن در می‌آید. اما گاهی این پرسش مطرح می‌شود که در صورت فوت زن، آیا مهریه‌اش از بین می‌رود یا قابل مطالبه است؟ بسیاری تصور می‌کنند مرگ زن باعث ساقط شدن مهریه می‌شود، در حالی که چنین نیست.

مهریه حتی پس از مرگ زن نیز قابل وصول بوده و وراث می‌توانند آن را از شوهر یا اموال او مطالبه کنند. در این مقاله به بررسی کامل وضعیت قانونی، فقهی و اجرایی مهریه زن فوت شده و سهم ورثه مانند پدر، مادر، همسر و فرزندان خواهیم پرداخت.

مهریه بعد از مرگ زن چه می‌شود؟

با فوت زن، مهریه او از بین نمی‌رود و به عنوان دین مالی شوهر، به وراث زن منتقل می‌شود. اگر مهریه پرداخت نشده باشد، وراث می‌توانند آن را از شوهر یا ترکه او مطالبه کنند. سپس مهریه در بین پدر، مادر، همسر و فرزندان متوفی طبق قواعد ارث تقسیم می‌شود.

⚖️ مهریه بعد از مرگ زن از دید قانون و فقه

طبق ماده 1082 قانون مدنی، زن پس از عقد مالک مهریه است و اگر پیش از دریافت آن فوت کند، این حق ساقط نمی‌شود. مهریه در این حالت، یک دین یا بدهی محسوب می‌شود که همچنان بر عهده شوهر باقی می‌ماند. در فقه اسلامی نیز اصل بر بقای حقوق مالی بعد از فوت است، مگر اینکه زن آن را پیش از مرگش بخشیده باشد یا ابراء کرده باشد.

بنابراین در صورت فوت زن، شوهر موظف به پرداخت مهریه است؛ و اگر خود شوهر نیز فوت کرده باشد، مهریه زن باید از ترکه‌اش پرداخت شود. اگر ورثه زن گواهی انحصار وراثت دریافت کنند، می‌توانند مانند سایر طلبکاران، از اموال شوهر مطالبه مهریه نمایند.

📌 مهریه زن فوت شده؛ دین بر عهده شوهر یا جزء ترکه زن؟

در این شرایط، مهریه زن ابتدا به عنوان «طلبی از شوهر» شناسایی می‌شود و پس از پرداخت آن توسط شوهر (یا از اموالش)، وارد ترکه زن می‌گردد. سپس بین وراث زن مانند هر دارایی دیگری، طبق قواعد ارث تقسیم می‌شود. به عبارت دیگر، مهریه از نظر قانونی، مانند قرض یا دین است که شوهر به زن بدهکار است؛ و با فوت زن، این دین به نفع ورثه ادامه می‌یابد.

اما اگر شوهر زنده باشد و خود او نیز جزء وراث زن باشد، حالتی خاص به وجود می‌آید که در آن شوهر هم بدهکار است (به عنوان زوج) و هم طلبکار (به عنوان وارث زن). در این حالت، آن بخشی از مهریه که به او ارث می‌رسد از میزان بدهی‌اش کسر می‌شود. این موضوع در ماده 300 قانون مدنی با عنوان «مالکیت مافی‌الذمه» پیش‌بینی شده است.

مهریه زن فوت شده دارای فرزند

زمانی که زن فوت می‌کند و دارای یک یا چند فرزند باشد، وضعیت تقسیم مهریه کمی پیچیده‌تر می‌شود، زیرا علاوه بر شوهر، فرزندان نیز به عنوان ورثه وارد صحنه می‌شوند. در این حالت، مهریه زن فوت شده به عنوان طلب مالی از شوهر یا از ترکه او دریافت می‌شود و سپس بر اساس قواعد ارث بین ورثه تقسیم می‌گردد.

📌نحوه تقسیم مهریه بین شوهر و فرزندان

اگر زن هنگام فوت دارای فرزند باشد، سهم شوهر از مهریه یک چهارم (¼) خواهد بود. پس از پرداخت این سهم، مابقی مهریه بین فرزندان متوفی تقسیم می‌شود؛ به طوری که پسران دو برابر دختران سهم می‌برند. این نسبت بر پایه قواعد کلی ارث در قانون مدنی تنظیم شده است.

به‌عنوان مثال، اگر مهریه ۲۰۰ سکه باشد و زن دارای یک پسر و یک دختر باشد:

• ۵۰ سکه (یک چهارم) سهم شوهر می‌شود.

• ۱۵۰ سکه باقی‌مانده بین پسر و دختر تقسیم می‌شود:

  • پسر ۱۰۰ سکه (دو سهم)

  • دختر ۵۰ سکه (یک سهم)

در صورتی که فرزندان متعدد باشند، محاسبه سهم هر یک از آنان بر اساس نسبت قانونی (دو به یک میان پسر و دختر) انجام می‌پذیرد.

📌 مهریه مادر فوت شده بعد از فوت پدر و مطالبه آن توسط فرزندان

سؤالی که گاهی مطرح می‌شود این است: اگر مادر فوت کند و مهریه‌اش پرداخت نشود و سپس پدر نیز فوت کند، آیا فرزندان می‌توانند مهریه مادر را مطالبه کنند؟ پاسخ مثبت است.

در این حالت، مهریه مادر به عنوان یک دین مالی بر ذمه پدر باقی مانده و پس از فوت پدر، از ترکه پدر باید پرداخت شود. فرزندان به عنوان ورثه مادر، می‌توانند علیه سایر ورثه پدر (مثلاً همسر دوم یا فرزندان دیگر) دادخواست بدهند و مطالبه مهریه مادر متوفی را از اموال پدر بخواهند.

این نوع دعاوی، مخصوصاً در خانواده‌هایی که مرد ازدواج مجدد داشته یا وارثان متعددی وجود دارد، بسیار شایع است. دادگاه‌ها معمولاً بر اساس گواهی انحصار وراثت و میزان مهریه تعیین‌شده، تکلیف پرداخت را مشخص می‌کنند و در صورت لزوم، اموال پدر را توقیف می‌نمایند.

سهم پدر و مادر از مهریه زن فوت شده

پدر و مادر زن فوت‌ شده نیز، در صورتی که در قید حیات باشند، طبق قواعد ارث از زن بعد از فوت سهم خواهند برد. میزان این سهم بسته به این‌که زن دارای فرزند باشد یا نه، متفاوت است. مهریه مانند هر مال دیگر، پس از وصول، در زمره‌ی ترکه زن قرار می‌گیرد و میان ورثه او از جمله پدر و مادرش تقسیم می‌شود.

📌 سهم پدر و مادر در کنار شوهر و فرزندان

اگر زن فوت کرده و دارای فرزند، شوهر، پدر و مادر باشد، تقسیم مهریه بر اساس قواعد زیر صورت می‌گیرد:

• شوهر: یک چهارم (¼)
• پدر: یک ششم (⅙)
• مادر: یک ششم (⅙)
• باقی‌مانده مهریه پس از کسر سهم شوهر، پدر و مادر، به فرزندان می‌رسد. پسر دو برابر دختر ارث می‌برد.

به عنوان نمونه، اگر زن فوت شده ۳۰۰ سکه مهریه داشته باشد:

• ۷۵ سکه به شوهر می‌رسد (¼)
• ۵۰ سکه به پدر (⅙)
• ۵۰ سکه به مادر (⅙)
• ۱۲۵ سکه بین فرزندان تقسیم می‌شود (با نسبت ۲ به ۱ میان پسر و دختر)

📌 سهم پدر و مادر از مهریه زن فوت شده در صورت نبود فرزند

اگر زن فوت کند و فرزندی نداشته باشد:

• شوهر: یک دوم (½)
• پدر: دو سوم از نیمه‌ی باقیمانده
• مادر: یک سوم از نیمه‌ی باقیمانده

در این حالت چون فرزندی نیست، سهم والدین افزایش می‌یابد. به‌طور مثال، از ۱۰۰ واحد مهریه:

• ۵۰ واحد به شوهر می‌رسد (½)
• از ۵۰ باقیمانده، حدود ۳۳ به پدر و ۱۷ به مادر می‌رسد.

این تقسیمات دقیقاً منطبق با مواد ۹۰۷ و ۹۰۹ قانون مدنی است و بر مبنای وجود یا نبودن فرزند، مقدار سهم‌الارث پدر و مادر از مهریه تنظیم می‌شود. در تمامی این حالات، اگر مهریه پیش از فوت زن پرداخت نشده باشد، پدر و مادر به عنوان ورثه حق دارند برای مطالبه سهم خود از شوهر یا ترکه او اقدام قانونی انجام دهند؛ این مطالبه می‌تواند از طریق ارائه گواهی انحصار وراثت و طرح دادخواست انجام شود.

بخشش مهریه بعد از فوت زن و قبل از فوت

بخشش مهریه، یکی از موضوعات مهم و در عین حال چالش‌برانگیز در پرونده‌های مربوط به مهریه زن فوت شده است. گاهی این سوال مطرح می‌شود که اگر زن مهریه‌اش را بخشیده باشد، آیا ورثه می‌توانند آن را مطالبه کنند؟ پاسخ به این سؤال به زمان و نحوه بخشش بستگی دارد.

✅ابراء و بخشش مهریه توسط زن قبل از فوت

اگر زن در زمان حیات خود و با اختیار کامل مهریه‌اش را به شوهر ببخشد (اعم از تمام یا بخشی از آن)، دیگر حقی برای مطالبه مهریه باقی نمی‌ماند. در چنین حالتی، وراث نیز حقی نسبت به مهریه نخواهند داشت، چرا که اصل حق مالی پیش از فوت ساقط شده است.

نکته مهم: اگر زن تحت اکراه، اجبار یا فریب اقدام به بخشش مهریه کرده باشد، این بخشش از نظر قانونی قابل ابطال است، مشروط به اینکه زن یا وراث بتوانند در دادگاه آن را اثبات کنند.

البته، اثبات این بخشش بر عهده شوهر است. اگر زن در زمان حیات، سند رسمی یا دست‌نوشته‌ای مبنی بر بخشش مهریه امضا کرده باشد، شوهر می‌تواند با استناد به آن، از پرداخت مهریه به ورثه امتناع کند. اما اگر چنین مدرکی وجود نداشته باشد، اصل بر باقی بودن دین است و وراث می‌توانند آن را مطالبه نمایند.

✅بخشش مهریه بعد از فوت زن در قالب وصیت و حدود نفوذ آن

گاهی زن در قالب وصیت اعلام می‌کند که مهریه‌اش را به همسرش بخشیده است. در چنین حالتی، این اقدام در حکم وصیت مالی تلقی می‌شود و بر اساس قواعد مربوط به وصیت، فقط تا یک‌سوم (⅓) اموال زن بدون نیاز به رضایت سایر ورثه نافذ خواهد بود.

اگر میزان مهریه‌ای که در وصیت بخشیده شده بیشتر از یک‌سوم ترکه زن باشد، اجرای آن مشروط به تنفیذ سایر ورثه خواهد بود. در غیر این صورت، آن بخش از مهریه که بیشتر از یک‌سوم است قابل بخشش نخواهد بود و ورثه می‌توانند نسبت به آن مطالبه کنند.

بنابراین، اگر زن در وصیت‌نامه یا نوشته‌ای عنوان کرده که مهریه‌اش را به همسرش می‌بخشد، اجرای آن فقط در حد یک‌سوم اموال او بدون نیاز به اجازه بقیه ورثه امکان‌پذیر است. این موضوع در پرونده‌های خانوادگی می‌تواند محل اختلاف باشد، به‌ویژه زمانی که ورثه نسبت به صحت وصیت تردید دارند یا با آن موافق نیستند.

تکلیف مهریه زن بعد از فوت شدن و فرمول محاسبه آن

مهریه، دینی است که به محض جاری شدن عقد نکاح بر ذمه شوهر قرار می‌گیرد و با مرگ زن نیز از بین نمی‌رود. در این حالت، مهریه به عنوان یک طلب مالی به وراث زن منتقل می‌شود. اما موضوع مهم دیگر، نحوه محاسبه مهریه زن فوت شده است؛ به‌خصوص در مواردی که مهریه وجه نقد (ریال) باشد و سال‌ها از زمان عقد گذشته باشد.

🔍 مهریه زن فوت شده به نرخ روز یا بر مبنای تاریخ فوت؟

در خصوص نحوه محاسبه، دو نظریه اصلی وجود دارد اگر مهریه زن وجه رایج (مانند ریال) باشد، مطابق تبصره ماده 1082 قانون مدنی، به نرخ روز فوت زن محاسبه می‌شود. یعنی شاخص سال فوت به‌عنوان سال پایه در نظر گرفته می‌شود، نه سال مطالبه مهریه توسط ورثه. برای محاسبه آنلاین مهریه زن به نرخ روز با محاسبه شاخص تورم می توانید از ابزار حقوقی ایران لگال به صورت رایگان استفاده نمایید.

اگر مهریه زن غیرنقدی باشد (مثل سکه، ملک، طلا یا زمین)، همان مقدار تعیین‌شده عیناً ملاک محاسبه است؛ مثلاً اگر مهریه ۲۰۰ سکه بوده، ورثه همان تعداد سکه را مطالبه می‌کنند، نه معادل ریالی آن.

نکته مهم: بعضی محاکم در عمل، مهریه زن فوت شده را نه به نرخ روز مطالبه، بلکه به نرخ زمان فوت زن محاسبه می‌کنند. بنابراین در زمان مطالبه، به تاریخ فوت دقت کنید.

🔍 تفاوت مهریه زن فوت شده در عقد دائم و عقد موقت

در هر دو نوع ازدواج، زن مالک مهریه می‌شود؛ اما تفاوت در موضوع ارث بردن شوهر از مهریه زن فوت شده است:

نوع ازدواج	مهریه برقرار؟	شوهر از مهریه ارث می‌برد؟
عقد دائم	✅ بله	✅ بله (طبق قانون 940 ق.م)
عقد موقت	✅ بله	❌ خیر

بنابراین اگر زن در عقد موقت فوت کرده باشد، شوهر موظف به پرداخت مهریه به ورثه زن هست؛ اما خودش از مهریه ارث نمی‌برد. در مواردی که زن در عقد موقت بوده و مهریه تعیین شده باشد، میزان آن قابل مطالبه از شوهر یا ترکه‌اش است و تفاوتی با عقد دائم ندارد؛ فقط در بحث ارث‌بری شوهر از ترکه زن تفاوت وجود دارد.

مهریه زن فوت شده بعد از فوت شوهر و مطالبه از ترکه

در مواردی که زن پیش از شوهر فوت کرده و مهریه‌اش پرداخت نشده، این دین مالی همچنان پابرجاست و باید از ترکه شوهر متوفی پرداخت شود. در این حالت، وراث زن می‌توانند مهریه را از اموال به‌جا مانده از شوهر مطالبه کنند، اما این روند دارای نکات قانونی مهمی است که باید به آن‌ها توجه شود.

🔍 مطالبه مهریه زن فوت شده از اموال شوهر متوفی

مطابق ماده 869 قانون مدنی و نیز قانون امور حسبی، دیون متوفی (از جمله مهریه) باید قبل از تقسیم ارث بین وارثان وی پرداخت شود. بنابراین اگر شوهر فوت کرده باشد و مهریه زن هنوز تسویه نشده باشد:

• مهریه به عنوان یک دین مقدم بر ارث تلقی می‌شود.
• ابتدا باید از دارایی‌های شوهر پرداخت گردد.
• سپس مابقی ترکه بین وارثان او تقسیم می‌شود.

در این حالت، ورثه زن باید:

1. گواهی حصر وراثت زن را اخذ کنند.
2. دادخواست مطالبه مهریه علیه وراث شوهر بدهند.
3. فهرست اموال شوهر را از طریق استعلام ثبت، بانک و سایر مراجع به دادگاه ارائه دهند.

دادگاه در صورت تأیید بدهی، حکم به پرداخت مهریه از ترکه شوهر صادر می‌کند و این حکم از طریق اجرای احکام مدنی قابل اجراست.

🔍 اعسار، تقسیط و محدودیت‌های عملی در پرداخت مهریه

در مواردی که ترکه شوهر محدود باشد و بدهی‌های مختلفی وجود داشته باشد (از جمله مهریه، قرض، نفقه و مالیات)، بین طلبکاران تقسیم می‌شود. مهریه اگرچه از دیون ممتاز است، اما اگر اموال شوهر متوفی کفاف ندهد، ورثه زن ممکن است فقط بخشی از مهریه را دریافت کنند و اگر شوهر در زمان حیات معسر بوده و حکمی مبنی بر اعسار صادر شده باشد، مهریه ممکن است قسط‌بندی شده باشد که اقساط آن پس از فوت، از ترکه پرداخت خواهد شد.

بر اساس ماده 226 قانون امور حسبی:

ورثه ملزم نیستند غیر از ترکه چیزی به بستانکاران بدهند، و اگر ترکه کافی نباشد، بین همه طلبکاران به نسبت طلب آن‌ها تقسیم می‌شود.

نکته: اگر ورثه شوهر، اموال او را تصرف کرده باشند ولی دین مهریه را پرداخت نکنند، قابل تعقیب حقوقی هستند.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون مهریه بعد از مرگ زن مطرح شده است:

❓ پدرم چند سال پیش با مادرم ازدواج کرد، اما مهریه او را نپرداخت. حالا مادرم فوت کرده؛ آیا من به‌عنوان فرزند می‌توانم مهریه او را از پدرم بگیرم؟

✅ بله. مهریه مادرتان همچنان یک دین مالی است که پدرتان موظف به پرداخت آن است، حتی اگر مادر فوت کرده باشد. شما به‌عنوان وارث، می‌توانید مهریه را از پدر مطالبه کنید. اگر پدر در قید حیات است، می‌توانید از طریق دادگاه اقدام کنید و اگر او هم فوت کرده، مهریه باید از ترکه او پرداخت شود.

❓خواهرم فوت کرده و مهریه‌اش پرداخت نشده بود. پدر و مادرم زنده هستند. آیا آن‌ها می‌توانند سهمی از مهریه را بگیرند؟

✅ بله. اگر خواهر شما مهریه‌اش را نبخشیده بوده و سندی مبنی بر ابراء وجود نداشته باشد، مهریه همچنان قابل مطالبه است. پس از وصول مهریه از شوهر یا ترکه او، مبلغ دریافت‌شده بین ورثه – شامل پدر و مادر – طبق قواعد ارث تقسیم می‌شود. در صورت نبود فرزند، سهم پدر و مادر بیشتر خواهد بود.

❓مادرم فوت کرده، پدرم هم چند سال بعدش فوت کرد. آیا من و برادرم می‌توانیم هنوز مهریه مادرم را از اموال پدر مطالبه کنیم؟

✅ بله. مهریه مادرتان پس از فوت او ساقط نشده و به شما منتقل شده است. اگر پدرتان آن را پرداخت نکرده باشد، شما می‌توانید با ارائه گواهی انحصار وراثت مادر و دادخواست به دادگاه، از ترکه پدرتان مهریه را مطالبه کنید. این اقدام، حتی بعد از فوت پدر هم کاملاً قانونی است.