توانایی تولید صوت و برقراری ارتباط کلامی، یکی از مهم‌ترین ابزارهای زیستی انسان برای تعامل اجتماعی و ابراز احساسات است. هرگونه صدمه‌ای که این قابلیت را از فرد سلب یا مختل کند، نه تنها بر کیفیت زندگی، بلکه بر موقعیت‌های شغلی، روانی و اجتماعی او نیز تأثیر مستقیم خواهد گذاشت. قانون مجازات اسلامی با درک این اهمیت، برای آسیب‌های وارد بر قدرت صوت و گویایی، دیه یا ارش مشخصی تعیین کرده است.
در این مقاله به بررسی کامل دیه از بین رفتن یا آسیب به صوت و گویایی در سال ۱۴۰۴ می‌پردازیم؛ از جمله دیه زوال کامل صدا، اختلال در ادای حروف، گرفتگی یا خش‌دار شدن صوت، همچنین، نقش تارهای صوتی در تعیین نوع دیه و مبنای قانونی محاسبه آن‌ها را نیز تحلیل خواهیم کرد.
دیه از بین رفتن کامل صوت در سال ۱۴۰۴
صوت، یکی از پایه‌ای‌ترین ابزارهای گفتار است. منظور از «صوت» در متون حقوقی، توانایی تولید صدای قابل شنیدن از حنجره و تارهای صوتی است؛ حتی اگر این صدا معنا نداشته باشد. از بین رفتن کامل صوت، به معنای آن است که شخص دیگر نتواند صدای خود را آشکار کند، حتی اگر قادر باشد با نجوا یا اخفات (صدای آهسته) ارتباط برقرار کند. در این حالت، از نظر قانونی، فرد دچار زوال کامل صوت شده است.
⚖️ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی
«از بین بردن صوت، به طور کامل، به گونه‌ای که شخص نتواند صدایش را آشکار کند، دیه کامل دارد؛ گرچه بتواند با اخفات و آهسته، صدایش را برساند.»
بنابراین، اگر تارهای صوتی به دلیل حادثه‌ای مانند تصادف، ضربه، جراحی اشتباه یا آسیب‌های پزشکی دیگر، به‌گونه‌ای دچار آسیب شوند که فرد دیگر نتواند صدای خود را به شکل معمول بیان کند، دیه کامل انسان به او تعلق می‌گیرد. دیه کامل صوت در سال ۱۴۰۴:
- در ماه‌های عادی دیه کامل برابر است با ۱٫۶ میلیارد تومان
- در ماه‌های حرام (محرم، رجب، ذی‌القعده، ذی‌الحجه): ۲٫۱۳۳ میلیارد تومان
📌 نکات مهم در تعیین دیه صوت
اگر فرد بتواند با زمزمه یا صدای درونی آهسته حرف بزند ولی صدای آشکار نداشته باشد، باز هم دیه کامل می‌گیرد. ملاک پرداخت دیه، زوال کامل توانایی ایجاد صوت شنیدنی است، نه توانایی صحبت یا تلفظ حروف و ارتباطی به دیه گویایی یا زبان ندارد. در صورت از بین رفتن تنها صوت، صرف‌نظر از توانایی صحبت یا تکلم، یک دیه کامل (۱٫۶۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰ تومان در سال ۱۴۰۴) پرداخت می‌شود.
دیه از بین رفتن کامل گویایی بدون قطع زبان
گویایی، فراتر از تولید صداست؛ به معنای توانایی بیان کلمات، تلفظ حروف و برقراری ارتباط زبانی با دیگران است. اگر فردی، بدون آنکه زبانش قطع شده باشد، به علت آسیب به اعصاب حرکتی، مغز، حنجره یا سایر عوامل، قدرت تکلم را به طور کامل از دست بدهد، این اتفاق مشمول دیه کامل خواهد بود.
⚖️ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی
«از بین بردن گویایی، به طور کامل و بدون قطع زبان، دیه کامل دارد و از بین بردن قدرت ادای برخی از حروف، به همان نسبت دیه دارد.»
در نتیجه، اگر فردی بر اثر حادثه‌ای مانند تصادف یا خطای پزشکی، قدرت صحبت کردن خود را از دست دهد، حتی اگر زبانش سالم باشد، به وی یک دیه کامل تعلق می‌گیرد؛ چون توانایی گفتار به‌طور کامل از بین رفته است. نکته مهم در تفکیک بین گویایی و زبان:
- اگر گویایی به دلیل قطع زبان از بین برود، دیه مربوط به زبان لحاظ می‌شود، نه گویایی.
- اما اگر زبان سالم است و فرد تنها قدرت بیان حروف و کلمات را از دست داده باشد، قانون‌گذار برای آن دیه کامل گویایی در نظر گرفته است.
🔍 مثال واقعی
اگر فردی به دلیل سکته مغزی یا آسیب مغزی ناشی از تصادف، دچار آفازی (از دست دادن قدرت گفتار) شود، حتی با وجود زبان سالم، مشمول دیه کامل گویایی خواهد شد. که در سال 1404 و در ماه‌های عادی معادل ۱٬۶۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان است.
چنانچه فرد تنها قدرت تلفظ برخی حروف خاص را از دست دهد (مثلاً نتواند «س» یا «ش» را بگوید)، دیه به صورت نسبتی از دیه کامل محاسبه می‌شود که در بخش بعدی به آن خواهیم پرداخت.
دیه هم‌زمان صوت و گویایی
در مواردی خاص، ممکن است حادثه یا جنایتی منجر به زوال هم‌زمان دو توانایی حیاتی در انسان شود: صوت (تولید صدا) و گویایی (توانایی صحبت و بیان کلمات). این دو، اگرچه به‌ظاهر به هم نزدیک هستند، اما از نظر قانونی، دو منفعت مستقل تلقی شده و برای هرکدام، دیه جداگانه در نظر گرفته شده است.
⚖️ماده ۷۰۳ قانون مجازات اسلامی
«در صورتی که جنایت، علاوه بر زوال صوت، موجب زوال نطق نیز گردد، دو دیه ثابت می‌شود.»
بر اساس این ماده اگر شخصی در اثر آسیب یا جنایت، هم نتواند صدایی تولید کند (از بین رفتن صوت) و هم قادر به صحبت یا ادای کلمات نباشد (از بین رفتن گویایی)، در این حالت، مستحق دریافت دو دیه کامل انسان است.
دیه آسیب به تارهای صوتی
تارهای صوتی، بخشی از حنجره هستند که نقش اصلی در تولید صوت دارند. آسیب به این بخش ممکن است منجر به گرفتگی صدا، کاهش طنین، خش‌دار شدن صدا یا حتی صحبت کردن از راه بینی شود. برخلاف زوال کامل صوت که مشمول دیه کامل است، آسیب‌های جزئی به تارهای صوتی معمولاً مشمول ارش می‌شوند، نه دیه مقدر.
⚖️ماده ۷۰۱ قانون مجازات اسلامی
«جنایتی که موجب عیبی در صوت، مانند کاهش طنین صدا، گرفتگی آن و یا صحبت کردن از طریق بینی شود، ارش دارد.»
در اینجا، قانون‌گذار به‌جای تعیین مبلغ مشخص، تعیین میزان خسارت را به کارشناسی پزشکی قانونی و تشخیص قاضی سپرده است.
🔍 دیه گرفتگی صدا و کاهش طنین
وقتی تارهای صوتی به گونه‌ای آسیب ببینند که فرد نتواند صدای طبیعی خود را تولید کند و صدا به حالت گرفته، خشن یا بم تبدیل شود، قانون این حالت را نوعی عیب صوت تلقی کرده و برای آن، ارش تعیین می‌شود.
📌 مثال: فردی پس از جراحی تیروئید یا ضربه به حنجره، دچار گرفتگی دائمی صدا شده است. در این شرایط:
- اگر کاهش صدا دائمی باشد ⇒ ارش بلندمدت و سنگین تر
- اگر قابل درمان باشد یا موقت ⇒ ارش کمتر و موقت
🔍 دیه صحبت از راه بینی یا خش‌دار شدن صدا
برخی آسیب‌های حنجره یا مجرای تنفس، ممکن است باعث شوند که فرد دیگر نتواند از دهان به‌درستی صدا تولید کند و فقط از طریق بینی صحبت کند. یا صدای فرد همیشه خش‌دار، نفس‌گیر یا ناهماهنگ باشد. این حالت‌ها نیز تحت عنوان عیب در صوت قرار می‌گیرند و مشمول ارش هستند، نه دیه کامل. تعیین ارش به عواملی مثل:
- شدت عیب در مکالمه روزمره
- تأثیر بر زندگی شغلی و اجتماعی
- امکان درمان‌پذیری
وابسته است و توسط پزشکی قانونی اعلام می‌شود.
دیه اختلال در بیان حروف
اگر فردی در اثر آسیب، قدرت ادای برخی از حروف را از دست بدهد یا نتواند آن‌ها را به‌درستی بیان کند، این صدمه مشمول پرداخت دیه یا ارش خواهد شد. قانون در این زمینه، دو حالت را تفکیک کرده است:
🔍 دیه از دست دادن ادای برخی حروف
مطابق تبصره ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی:
«دیه از بین بردن ادای هر حرف با توجه به تعداد حروف زبان تکلم مجنی‌علیه، تعیین می‌شود. مانند اینکه از بین بردن قدرت ادای یک حرف شخص فارسی‌زبان، یک سی‌ودوم دیه کامل است.»
در زبان فارسی با ۳۲ حرف، هر حرف معادل ۳٫۱۲۵٪ دیه کامل است.
🧮 محاسبه برای سال ۱۴۰۴:
- هر حرف: ۱ / ۳۲ × ۱٬۶۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ = ۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان
- اگر فرد نتواند ۳ حرف را بیان کند ⇒ ۳ / ۳۲ = ۱۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان
این حالت بیشتر در مواردی مانند فلج بخشی از زبان، صدمه به مغز یا عصب گفتاری و شوک‌های عصبی منجر به اختلال بیان مشاهده می‌شود.
🔍 دیه ادا کردن حروف اشتباه (مثلاً «ر» به جای «ل»)
مطابق ماده ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی:
«جنایتی که باعث شود مجنی‌علیه حرفی را به‌جای حرف دیگر ادا نماید، مانند آنکه به‌جای حرف «ل»، حرف «ر» تلفظ کند، اگر عرفاً عیب تلقی شود، موجب ارش است.»
در این موارد دیه مقدر وجود ندارد، بلکه با توجه به میزان تأثیر عیب در گفتار روزمره، شدت نقص در بیان حرفه‌ای یا اجتماعی و نظر کارشناسی پزشکی قانونی قاضی مبلغ ارش را تعیین می‌کند.
مثال: فردی پس از جراحی فک، حرف «س» را به‌صورت «ش» ادا می‌کند و این حالت دائمی است. از نظر عرفی، این تلفظ، نقص تلقی می‌شود و مشمول ارش است.
📌 نکته تکمیلی افرادی که لکنت دارند یا به کندی یا تندی حرف می‌زنند، از نظر قانونی گویا محسوب می‌شوند. اگر همین افراد پس از حادثه‌ای، توانایی ادای برخی حروف را از دست بدهند، همچنان دیه یا ارش به آن‌ها تعلق می‌گیرد.
دیه صوت و گویایی موقت و قابل درمان
در برخی موارد، آسیب واردشده به صوت یا گویایی فرد دائمی نیست و پس از مدتی بهبود می‌یابد. برای مثال، ممکن است فردی پس از تصادف یا جراحی دچار گرفتگی صدا، لکنت، یا اختلال در بیان شود، اما با گذر زمان، صدا و قدرت تکلم او به حالت عادی بازگردد. در چنین مواردی قانون‌گذار برای آسیب‌های غیر دائمی ارش (نه دیه کامل) در نظر می‌گیرد.
⚖️مبنای قانونی ارش آسیب‌های موقتی
در هیچ‌یک از مواد ۶۹۷ تا ۷۰۳ قانون مجازات اسلامی، به‌طور مستقیم درباره آسیب‌های موقتی صحبت نشده، اما بر اساس رویه قضایی و نظر پزشکی قانونی، صدمات صوتی یا گفتاری که:
- باعث اختلال موقتی در تولید صدا یا بیان شوند
- پس از چند هفته یا چند ماه ترمیم یا درمان شوند
- اثر ماندگار یا دائمی نداشته باشند
مشمول ارش می‌شوند، نه دیه کامل.
🔍مثال‌های رایج آسیب موقتی صوت یا گویایی
- التهاب موقتی تارهای صوتی به‌علت جراحی یا لوله‌گذاری
- سکته خفیف مغزی با اثر گذرای گفتاری
- شوک عصبی یا روانی که برای مدت کوتاه قدرت بیان را مختل کند
- گرفتگی یا خش‌دار شدن صدا پس از تصادف، که پس از دارو و درمان برطرف شود
📌 ملاک پرداخت ارش در آسیب‌های موقتی
- مدت زمان ناتوانی در تکلم یا صدا
- میزان تأثیر آسیب در زندگی روزمره (شغلی، اجتماعی، ارتباطی)
- تأیید پزشکی قانونی مبنی بر وجود آسیب و زمان درمان
اگر آسیب موقت بوده اما طولانی (مثلاً چند ماه اختلال شدید در صدا) و به‌ویژه بر شغل فرد اثر داشته، میزان ارش بیشتر خواهد بود.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول دیه صوت و گویایی مطرح شده است:
❓ پدر من بعد از تصادف رانندگی، صدایش به‌طور کامل گرفته و نمی‌تواند بلند صحبت کند. آیا دیه کامل صوت به او تعلق می‌گیرد؟
✅ اگر پزشک قانونی تشخیص دهد که پدرتان توانایی تولید صدای آشکار را از دست داده و صدای او تنها به صورت زمزمه یا اخفات شنیده می‌شود، مطابق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، دیه کامل صوت معادل یک میلیارد و ششصد میلیون تومان (در سال ۱۴۰۴) به او تعلق می‌گیرد. اینکه صدای آهسته یا خفه‌ای دارد، مانع دریافت دیه کامل نیست.
❓ من بعد از عمل جراحی تیروئید، دیگر نمی‌توانم حرف «س» و «ش» را درست تلفظ کنم. آیا دیه می‌گیرم؟
✅ بله. اگر بر اثر این جراحی، قدرت تلفظ این دو حرف را به‌طور دائم از دست داده باشید و این موضوع توسط پزشکی قانونی تأیید شود، برای هر حرف، یک سی‌ودوم دیه کامل در نظر گرفته می‌شود. یعنی شما بابت دو حرف، دو سی‌ودوم دیه کامل معادل ۱۰۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۴ دریافت خواهید کرد.
❓ صدای همسرم بعد از یک حادثه کاری کاملاً خش‌دار و از ته گلو شده؛ اما همچنان صحبت می‌کند. آیا مشمول دیه است؟
✅ در این شرایط، اگر صدا قابل شنیدن و مفهومی باشد ولی ویژگی طبیعی خود را از دست داده باشد (مثلاً خش‌دار، تو دماغی یا گرفته باشد)، طبق ماده ۷۰۱ قانون مجازات اسلامی، ارش تعیین می‌شود. مبلغ ارش بستگی به نظر پزشکی قانونی، شدت آسیب و تأثیر آن بر زندگی اجتماعی و شغلی دارد.