در قانون مجازات اسلامی، دیه یکی از مهم‌ترین ابزارهای جبران خسارت‌های جسمی و روانی در پی جرائم غیرعمد یا حتی برخی جرائم عمدی بدون امکان قصاص است. یکی از پیچیده‌ترین انواع دیه، مربوط به اندام تناسلی زن و مرد است؛ اعضایی حساس و حیاتی که آسیب به آن‌ها، چه به‌صورت قطع، فلج یا کاهش عملکرد، می‌تواند تبعات جدی و جبران‌ناپذیری داشته باشد.
در سال ۱۴۰۴، نرخ دیه کامل انسان افزایش چشم‌گیری یافته و بر همین اساس، دیه اندام تناسلی مرد و زن در سال ۱۴۰۴ نیز با جزئیات قانونی مشخصی تعیین شده است. این مقاله با استناد به مواد ۶۶۱ تا ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی، به بررسی دقیق انواع دیه مرتبط با آلت تناسلی، بیضه، قدرت جنسی، و ناحیه عانه در مرد و زن می‌پردازد و تلاش دارد با ارائه جدول دیه‌ها، نکات فقهی و اجرایی، مسیر شفاف‌تری برای قربانیان، وکلا و فعالان حوزه حقوق فراهم کند.
دیه اندام تناسلی در قانون مجازات اسلامی؛ مبانی و اهمیت آن
آسیب به اندام تناسلی یکی از جدی‌ترین انواع صدمات بدنی محسوب می‌شود و به همین دلیل، قانون‌گذار در مواد متعدد قانون مجازات اسلامی، احکام خاصی برای آن تعیین کرده است. دیه این ناحیه از بدن، گاه به اندازه دیه کامل انسان در نظر گرفته می‌شود.
📌 جایگاه قانونی دیه اندام تناسلی در فقه و قانون
در قانون مجازات اسلامی، مبحث چهاردهم از باب دیات (مواد ۶۶۱ تا ۶۶۸) به طور خاص به اندام تناسلی اختصاص دارد. این مواد، به تفکیک درباره قطع، فلج، تورم، از بین رفتن عملکرد جنسی و صدمات وارده به ناحیه تناسلی مرد و زن سخن گفته‌اند.
بر اساس ماده ۶۶۱، اگر آلت تناسلی مرد تا ختنه‌گاه یا بیشتر از آن قطع شود، دیه کامل انسان تعلق می‌گیرد. در ماده ۶۶۳ نیز آمده است که اگر یکی از دو طرف اندام تناسلی زن از بین برود، نصف دیه کامل زن باید پرداخت شود.
همچنین در ماده ۶۶۴، در مورد صدمات جنسی شدید مانند «افضاء» (یعنی اتصال مجرای ادرار با واژن یا مقعد)، قانون‌گذار علاوه بر دیه کامل زن، ارش‌البکاره یا مهرالمثل را نیز در نظر گرفته است.
📌 اهمیت حمایت قانونی از عملکرد جنسی و تولید مثل
آنچه در این احکام بیش از هر چیز قابل توجه است، ارزش‌گذاری قانون بر توانایی‌های زیستی و جنسی افراد است. حتی در صورت از بین رفتن قدرت انزال، بارداری یا تولید مثل مرد، ممکن است بر اساس تشخیص پزشکی قانونی، ارش جداگانه‌ای تعیین شود. در چنین مواردی، تنها قطع عضو ملاک نیست، بلکه از بین رفتن عملکرد نیز مشمول دیه یا ارش می‌شود.
⚖️ تفاوت دیه زن و مرد؛ عدالت یا تبعیض؟
در ظاهر، میزان دیه زن برای صدماتی مثل قطع اندام تناسلی کمتر از مرد است، زیرا دیه کامل زن طبق ماده ۵۵۰ نصف دیه مرد است. اما در عمل، به ویژه در تصادفات و جرائم تحت پوشش بیمه، صندوق تأمین خسارات بدنی این اختلاف را جبران می‌کند و حتی در برخی از شرایط پرداخت دیه از طریق بیت المال در تصادفات انجام می شود و از منظر اجرایی، برابری نسبی برقرار می‌شود.
دیه قطع اندام تناسلی مرد تا یا بیش از ختنه گاه
در قانون مجازات اسلامی، آلت تناسلی مرد از جمله اعضایی است که آسیب به آن می‌تواند منجر به دریافت دیه کامل شود. اگر این عضو تا ختنه‌گاه یا بیشتر از آن از بین برود، بدون در نظر گرفتن سن، قدرت جنسی یا سلامت فرد، دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۴ به مصدوم تعلق خواهد گرفت.
📌 مبلغ دقیق دیه قطع اندام تناسلی در سال ۱۴۰۴
مطابق با اعلام قوه قضائیه، دیه کامل در سال ۱۴۰۴ معادل یک میلیارد و ششصد میلیون تومان تعیین شده است. بنابراین:
- اگر آلت مرد تا ختنه‌گاه یا بیشتر قطع شود ۱۶۰۰ میلیون تومان دیه کامل
- در ماه‌های حرام دیه کامل به میزان ۲۱۳۳ میلیون تومان محاسبه خواهد شد
ماده ۶۶۱ قانون مجازات اسلامی مقرر کرده:
«قطع و از بین بردن اندام تناسلی مرد تا ختنه گاه و یا بیشتر از آن، موجب دیه کامل است. در کمتر از ختنه گاه، به نسبت ختنه گاه محاسبه و دیه پرداخت می‌شود.»
📌 حکم قطع توسط دو نفر به صورت هم‌زمان یا متوالی
در حالتی که آسیب توسط دو شخص انجام شود، قانون نیز به تفکیک مسئولیت پرداخته است:
- اگر قسمتی از ختنه‌گاه توسط یک نفر و قسمت دیگر توسط شخص دیگری قطع شود، هر دو به میزان مساحتی که قطع کرده‌اند ضامن پرداخت دیه همان بخش هستند.
- اگر شخص اول بخشی از ختنه‌گاه را قطع کرده و نفر دوم باقی‌مانده آن را همراه با بخشی دیگر از آلت تناسلی قطع کند، برای بخش مربوط به ختنه‌گاه دیه تعیین می‌شود و بقیه آلت خارج از آن شامل ارش خواهد بود.
این موارد در تبصره‌های ۲ و ۳ ماده ۶۶۱ قانون به‌روشنی بیان شده‌اند.
📌 تفاوتی در دیه افراد با شرایط خاص وجود ندارد
در ماده ۶۶۱ تصریح شده که:
«در این حکم تفاوتی بین اندام کودک، جوان، پیر، عقیم، و شخصی که دارای بیضه سالم، معیوب یا فاقد بیضه است، وجود ندارد.»
یعنی در محاسبه دیه، سلامت جنسی یا باروری فرد موردنظر قرار نمی‌گیرد؛ حتی اگر شخص عقیم یا بدون بیضه باشد، همچنان دیه کامل انسان برای از بین رفتن آلت تا ختنه‌گاه به او تعلق خواهد گرفت.
فلج یا نقصان در اندام تناسلی مرد؛ از دیه تا ارش
گاهی ممکن است آلت تناسلی مرد بدون آنکه قطع شود، در اثر ضربه یا صدمه دچار فلج، کاهش عملکرد یا از کار افتادگی دائم شود. قانون مجازات اسلامی در این موارد نیز دیه مشخصی را تعیین کرده و در برخی شرایط، حکم به ارش داده است.
📌 دیه فلج کردن آلت سالم یا فلج
مطابق ماده ۶۶۲ قانون مجازات اسلامی:
- اگر آلت تناسلی سالم باشد و بر اثر ضربه فلج شود دو سوم دیه کامل پرداخت می‌شود.
- اگر آلت از پیش فلج بوده و سپس قطع شود فقط یک سوم دیه کامل تعلق می‌گیرد.
- اگر آلت شخص عنّین (فاقد قدرت مقاربت) باشد و قطع شود باز هم فقط یک سوم دیه کامل پرداخت می‌شود.
بنابراین، محاسبه مبلغ دیه در سال ۱۴۰۴ به شکل زیر خواهد بود:
| وضعیت آسیب | مبلغ دیه در سال ۱۴۰۴ |
|---|---|
| فلج‌کردن آلت سالم (۲/۳) | ۱,۰۶۶,۶۶۶,۶۶۷ تومان |
| قطع آلت فلج یا عنّین (۱/۳) | ۵۳۳,۳۳۳,۳۳۳ تومان |
این ارقام برای ماه‌های غیرحرام است. در ماه‌های حرام، ⅓ به آن‌ها افزوده می‌شود.
نکته:
اگر فقط بخشی از آلت فلج قطع شود، قانون مقرر کرده که به نسبت تمام آلت، دیه پرداخت می‌شود؛ فرقی ندارد این بخش مربوط به ختنه‌گاه باشد یا قسمت‌های دیگر.
📌 فلج ناشی از ضربه؛ قدرت مقاربت و تولید مثل
در مواردی که آلت مرد دچار آسیب فیزیکی نشده اما قدرت باروری، انزال یا نعوظ به‌طور کامل از بین رفته باشد، دیه‌ای به نام ارش تعیین می‌شود.
در این حالت، قاضی با توجه به نظر پزشکی قانونی، میزان آسیب، سن، شرایط عمومی فرد و تأثیر آن بر کیفیت زندگی، مبلغی را به عنوان ارش (خسارت غیرمقدر) تعیین می‌کند.
تفاوت دیه و ارش:
- دیه: مبلغ مشخص و قانونی (مثلاً قطع کامل → دیه کامل)
- ارش: خسارت غیرمقدر که توسط قاضی و بر اساس کارشناسی تعیین می‌شود
مثلاً اگر قدرت مقاربت به طور کامل از بین رفته باشد، حتی بدون قطع آلت، ممکن است ارش در حدود دیه کامل یا نزدیک به آن تعیین شود.
دیه بیضه در سال ۱۴۰۴؛ از قطع تا تورم و التهاب
بیضه‌ها جزو اندام‌های تناسلی مردانه هستند که در تولید مثل و ترشح هورمون‌های جنسی نقش حیاتی دارند. قانون مجازات اسلامی برای آسیب‌های وارده به این اعضا، دیه مشخصی را تعیین کرده که شامل قطع کامل، قطع یک بیضه، تورم یا از کار افتادگی بیضه‌ها است.
📌 دیه قطع یک یا دو بیضه
طبق ماده ۶۶۵ قانون مجازات اسلامی، احکام دیه بیضه به صورت زیر است:
- قطع هر دو بیضه دیه کامل
- قطع بیضه چپ دو سوم دیه کامل
- قطع بیضه راست یک سوم دیه کامل
بنابراین در سال ۱۴۰۴، با توجه به نرخ دیه کامل (۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان)، مبالغ دیه به شرح زیر خواهد بود:
| نوع آسیب به بیضه | مبلغ دیه (تومان) |
|---|---|
| قطع هر دو بیضه | ۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| قطع بیضه چپ (۲/۳ دیه) | ۱,۰۶۶,۶۶۶,۶۶۷ |
| قطع بیضه راست (۱/۳ دیه) | ۵۳۳,۳۳۳,۳۳۳ |
تبصره ماده ۶۶۵ تصریح می‌کند که در این حکم، تفاوتی بین افراد جوان، پیر، کودک، عنّین یا سالم وجود ندارد و همگی مشمول این دیه می‌شوند.
📌 دیه ورم بیضه و تأثیر آن بر توان حرکتی
در ماده ۶۶۶ قانون مجازات اسلامی آمده است:
«ورم کردن یک بیضه موجب دو دهم دیه کامل است و اگر تورم مانع راه رفتن مفید شود، دیه آن هشت دهم دیه کامل است.»
با این حساب، در سال ۱۴۰۴، مبالغ زیر به‌عنوان دیه تعیین می‌شود:
| وضعیت بیضه | مبلغ دیه (تومان) |
|---|---|
| ورم ساده یک بیضه (۲/۱۰ دیه) | ۳۲۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| تورم شدید مانع راه‌رفتن (۸/۱۰ دیه) | ۱,۲۸۰,۰۰۰,۰۰۰ |
📌 نکته مهم:
تورم بیضه ممکن است بر اثر ضربه، عفونت یا آسیب پزشکی رخ دهد. برای اثبات آن در دادگاه، گزارش پزشکی قانونی و سوابق درمانی ضروری است.
⚖️ دیه خنثای ملحق به مرد در قطع بیضه
در ماده ۶۶۷ قانون مجازات اسلامی، برای افراد خنثی (دارای صفات مبهم جنسی) نیز تعیین تکلیف شده است:
- اگر خنثای ملحق به مرد باشد و بیضه‌ها یا آلت او قطع شود دیه کامل
- اگر خنثای ملحق به زن یا مشکل باشد ارش تعیین می‌شود
تعیین اینکه شخص به مرد یا زن ملحق است، نیازمند نظر پزشکی قانونی و تطبیق ویژگی‌های فیزیکی با معیارهای قانونی و فقهی است.
دیه اندام تناسلی زن بر اساس مواد ۶۶۳ و ۶۶۴ قانون مجازات اسلامی
اندام تناسلی زنان نیز مانند مردان دارای دیه مشخص در قانون است. هرگونه صدمه یا قطع در این ناحیه، بسته به میزان و محل آسیب، مشمول نصف یا تمام دیه کامل زن در سال ۱۴۰۴ می‌شود. همچنین در برخی آسیب‌های خاص مانند «افضاء»، دیه با ارش یا مهرالمثل ترکیب می‌شود.
📌 قطع کامل یا یک‌طرفه اندام تناسلی زن
بر اساس ماده ۶۶۳ قانون مجازات اسلامی:
- قطع و از بین بردن هر یک از دو طرف اندام تناسلی زن: نصف دیه کامل زن
- اگر هر دو طرف اندام تناسلی زن از بین برود: دیه کامل زن
- در صورت آسیب به بخشی از اندام تناسلی: دیه به نسبت همان بخش محاسبه می‌شود
با توجه به اینکه دیه کامل مرد در سال ۱۴۰۴ معادل ۱۶۰۰ میلیون تومان است، دیه کامل زن معادل ۸۰۰ میلیون تومان خواهد بود بنابراین:
| نوع آسیب | مبلغ دیه (تومان) |
|---|---|
| قطع هر یک از دو طرف | ۴۰۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| قطع هر دو طرف | ۸۰۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| بخشی از اندام تناسلی | بر اساس نسبت بخش آسیب‌دیده |
📌 نکته:
در محاسبه دیه اندام تناسلی زن، هیچ تفاوتی میان شرایط مختلف زن وجود ندارد. به صراحت قانون:
«در این حکم فرقی میان باکره و غیرباکره، خردسال و بزرگسال، سالم و معیوب از قبیل رتقاء و قرناء نیست.»
همچنین در نظر داشته باشید که تمام موارد فوق را می توانید با استفاده از ابزار محاسبه گر دیه اندام تناسلی مرد و زن به روز و دقیق به صورت خودکار استفاده نمایید.
📌 دیه در موارد افضاء و صدمات خاص جنسی
در ماده ۶۶۴ قانون مجازات اسلامی، به موضوع «افضاء» پرداخته شده است. افضاء به معنای اتصال مجرای ادرار به واژن یا مقعد است و معمولاً بر اثر تجاوز یا آسیب شدید جنسی رخ می‌دهد. قانون در این خصوص چند فرض را در نظر گرفته است:
📝 حالت اول:
زن نابالغ یا مکره بوده و افضاء در اثر مقاربت رخ داده باشد:
-
دیه کامل زن + مهرالمثل + ارش‌البکاره
📝 حالت دوم:
افضاء با رضایت زن بالغ در اثر مقاربت انجام شده باشد:
-
فقط دیه کامل زن
📝 حالت سوم:
افضاء در اثر وطی به شبهه (رابطه جنسی ناآگاهانه/اشتباهی) باشد:
-
دیه + مهرالمثل + ارش‌البکاره
ارش‌البکاره خسارت جداگانه‌ای است که در صورت ازاله بکارت تعیین می‌شود، حتی اگر افضاء همراه با مقاربت نبوده باشد. مهرالمثل مبلغی که برای زنانی که مهریه تعیین نشده دارند، بر اساس شأن اجتماعی و عرف تعیین می‌شود.
دیه ناحیه عانه در مرد و زن؛ آیا رقم ثابتی دارد؟
در کنار اندام‌های اصلی تناسلی، بخش‌هایی از ناحیه تحتانی بدن مانند عانه (قسمت فوقانی ناحیه تناسلی) نیز ممکن است در اثر صدمه، آسیب جدی ببیند. اما برخلاف قطع اندام تناسلی یا بیضه، دیه این ناحیه در قانون به‌صورت مقدّر و عددی تعیین نشده است و از طریق ارش محاسبه می‌شود.
📌 تعریف عانه و موقعیت آن
عانه ناحیه‌ای استخوانی و عضلانی در بالای آلت تناسلی است که معمولاً بخشی از ناحیه لگن محسوب می‌شود. اگر چه در ظاهر عضو جنسی مستقلی نیست، اما آسیب به آن می‌تواند به‌شدت دردناک و تأثیرگذار بر کارکرد اندام تناسلی باشد.
📌 حکم قانونی مربوط به دیه عانه
در ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی آمده است:
«از بین بردن عانه مرد یا زن، موجب ارش است.»
یعنی اگر فردی در اثر صدمه، موجب از بین رفتن یا آسیب شدید به ناحیه عانه شود، میزان خسارت وارده توسط پزشکی قانونی برآورد شده و قاضی بر اساس آن مبلغی به‌عنوان ارش تعیین خواهد کرد.
📌 تفاوت ارش با دیه:
- دیه: مبلغی از پیش مشخص‌شده و قطعی (مثل قطع بیضه یا آلت)
- ارش: مبلغی غیرمقدر که بسته به شدت آسیب، شرایط جسمی فرد و نظر کارشناسان تعیین می‌شود
⚖️ نقش پزشکی قانونی در تعیین ارش
در چنین مواردی، صرف طرح دعوا کافی نیست. نظریه پزشکی قانونی برای اثبات نوع آسیب، محل دقیق، و تأثیر آن بر عملکرد جنسی یا فیزیکی لازم است. قاضی بر اساس این نظریه و با در نظر گرفتن شرایط سنی، جنسی، اجتماعی و پزشکی قربانی، مبلغ ارش را تعیین می‌کند. البته در نظر داشته باشید که نظر پزشکی قانونی در این مورد قابل اعتراض می باشد.
📌 دیه عانه و جنسیت؛ تفاوتی وجود دارد؟
در قانون بین مرد و زن از نظر پرداخت ارش برای از بین رفتن عانه هیچ تفاوتی وجود ندارد. یعنی در هر دو مورد، صرف‌نظر از جنسیت، ارش بر اساس میزان آسیب پرداخت می‌شود.
جدول کامل دیه اندام تناسلی در سال ۱۴۰۴ با مبالغ ریالی
در این بخش، مبالغ دیه مربوط به صدمات وارده به اندام تناسلی مرد و زن در سال ۱۴۰۴ به‌صورت منظم و بر اساس نرخ رسمی قوه قضاییه تنظیم شده است. مبالغ زیر مربوط به ماه‌های عادی است. در ماه‌های حرام، باید یک‌سوم به آن اضافه شود.
⚖️ جدول دیه اندام تناسلی مرد در سال ۱۴۰۴
| نوع آسیب | مبلغ دیه (تومان) |
|---|---|
| قطع آلت تناسلی تا ختنه‌گاه یا بیشتر | ۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| فلج کردن آلت سالم (۲/۳ دیه کامل) | ۱,۰۶۶,۶۶۶,۶۶۷ |
| قطع آلت فلج / آلت عنّین (۱/۳ دیه کامل) | ۵۳۳,۳۳۳,۳۳۳ |
| قطع بیضه راست (۱/۳ دیه) | ۵۳۳,۳۳۳,۳۳۳ |
| قطع بیضه چپ (۲/۳ دیه) | ۱,۰۶۶,۶۶۶,۶۶۷ |
| قطع هر دو بیضه | ۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| ورم ساده یک بیضه (۲/۱۰ دیه) | ۳۲۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| ورم مانع راه رفتن (۸/۱۰ دیه) | ۱,۲۸۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| قطع عانه مرد | ارش (توسط دادگاه تعیین می‌شود) |
| از بین رفتن قدرت مقاربت یا باروری | ارش |
⚖️ جدول دیه اندام تناسلی زن در سال ۱۴۰۴
| نوع آسیب | مبلغ دیه (تومان) |
|---|---|
| قطع یک طرف اندام تناسلی | ۴۰۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| قطع هر دو طرف اندام تناسلی | ۸۰۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| آسیب به بخشی از ناحیه تناسلی | به نسبت بخش آسیب‌دیده |
| افضاء (نابالغ/مکره) | دیه کامل + مهرالمثل + ارش‌البکاره |
| افضاء (با رضایت زن بالغ) | فقط دیه کامل زن |
| افضاء ناشی از شبهه | دیه کامل + مهرالمثل + ارش‌البکاره |
| قطع عانه زن | ارش (با نظر قاضی) |
📌 یادآوری:
- اگر صدمات در ماه‌های حرام (رجب، محرم، ذی‌القعده، ذی‌حجه) رخ دهد، مبلغ دیه ۱/۳ بیشتر خواهد بود.
- در صورت آسیب توسط چند نفر، هر فرد به نسبت مساحت یا درصد آسیب وارد شده مسئول پرداخت دیه است.
- ارش ممکن است در برخی موارد حتی بیشتر از دیه کامل برآورد شود، به‌ویژه اگر کارکرد طبیعی اندام از بین رفته باشد.
سوالات متداول
در این بخش از مقاله سوالات متداول پیرامون دیه اندام تناسلی مرد و زن را مشاهده می فرمایید:
❓ همسرم در یک درگیری خیابانی آسیب شدیدی به آلتش وارد شد و پزشک گفته قدرت مقاربتش از بین رفته؛ آیا دیه کامل می‌گیرد؟
✅ اگر آلت تناسلی قطع نشده باشد ولی قدرت مقاربت (نعوظ یا انزال) به‌طور کامل از بین رفته باشد، دیه کامل تعلق نمی‌گیرد؛ اما قاضی با استناد به نظر پزشکی قانونی، ارش قابل‌توجهی تعیین می‌کند که ممکن است نزدیک به دیه کامل باشد.
❓ در تصادف رانندگی، دخترم به‌دلیل شکستگی لگن دچار آسیب در ناحیه تناسلی شده؛ آیا بیمه، دیه کامل را می‌پردازد یا نصف؟
✅ اگر صدمه وارد شده منجر به قطع کامل اندام تناسلی زن یا افضاء شود، دیه بر اساس قانون نصف دیه مرد خواهد بود (۸۰۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۴). اما چون حادثه تحت پوشش بیمه شخص ثالث است، صندوق تأمین خسارات بدنی مابه‌التفاوت را پرداخت کرده و دیه برابر با مرد محاسبه می‌شود.
❓ در حادثه‌ای، یکی از بیضه‌های من متورم شد و در راه رفتن دچار مشکل شدم. پزشکی قانونی چه مقدار دیه تعیین می‌کند؟
✅ اگر تورم بیضه باعث اختلال در راه رفتن مفید شود، طبق ماده ۶۶۶ قانون مجازات اسلامی، شما مستحق دریافت هشت دهم دیه کامل هستید؛ یعنی در سال ۱۴۰۴ معادل ۱,۲۸۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان. نظر نهایی باید توسط پزشکی قانونی تأیید شود.