نحوه شکایت از پرسنل سپاه پاسداران؛ مراحل و جرایم

در نظام حقوقی ایران، تمامی نهادها و افراد وابسته به ارگان‌های نظامی در برابر قانون پاسخ‌گو هستند. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین بخش‌های نیروهای مسلح کشور، در عین برخورداری از ساختار حفاظتی ویژه، دارای ضوابط مشخص برای رسیدگی به تخلفات و جرائم پرسنل خود می‌باشد. اما پرسش بسیاری از شهروندان این است که چگونه می‌توان از یک نیروی نظامی یا کارمند وابسته به سپاه شکایت کرد؟

در این مقاله، ضمن معرفی مرجع صالح برای رسیدگی (دادسرای نظامی)، نحوه تنظیم شکایت، تفاوت مسیر قضایی و اداری، و همچنین شماره‌های رسمی گزارش مردمی مانند ۱۱۴ اطلاعات سپاه را بررسی می‌کنیم. اگر با تخلف، آزار، یا جرم از سوی پرسنل این نهاد مواجه شده‌اید، مطالعه این راهنما برای پیگیری اصولی و مؤثر حقوقی کاملاً ضروری است.

سپاه پاسداران و دامنه شمول رسیدگی قضایی

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یک نیروی نظامی و امنیتی رسمی در ساختار جمهوری اسلامی ایران است که هم ساختار مستقل دارد و هم با سایر نهادها همکاری می‌کند. افراد بسیاری تحت عنوان‌های مختلف در این مجموعه فعالیت دارند و شناخت دقیق این گروه‌ها، پیش‌نیاز اصلی برای تشخیص مرجع صالح در رسیدگی به شکایات علیه آن‌هاست.

⚖️ پرسنل رسمی و وابسته به سپاه چه کسانی هستند؟

شکایت از پرسنل سپاه، بسته به اینکه شخص مورد نظر چه نوع رابطه‌ای با این نهاد دارد، می‌تواند مسیر متفاوتی داشته باشد. گروه‌های اصلی شامل موارد زیرند:

• نظامیان کادر ثابت: افرادی که به‌صورت رسمی در سپاه استخدام شده‌اند و دارای درجه و سمت نظامی هستند.
• محصلان نظامی: کسانی که در مراکز آموزشی وابسته به سپاه و وزارت دفاع تحصیل کرده و در مسیر استخدام رسمی‌اند.
• کارکنان اداری: نیروهای رسمی یا قراردادی که در واحدهای اداری سپاه مشغول‌اند، حتی اگر لباس نظامی نداشته باشند.
• نیروهای بسیجی: به‌ویژه «بسیج فعال» که پس از گذراندن دوره‌های آموزشی خاص، تحت نظارت مستقیم سپاه مأموریت می‌گیرند.
• پیمانکاران و نیروهای شرکتی: در صورتی که شخص مورد نظر صرفاً به‌عنوان پیمانکار یا نیروی شرکتی مشغول باشد، از منظر قانونی نظامی محسوب نمی‌شود و شکایت از او تابع قواعد عمومی خواهد بود.

📌 چرا تشخیص این دسته‌بندی اهمیت دارد؟

در نظام دادرسی ایران، نوع رابطه فرد با سپاه مستقیماً بر صلاحیت دادسرای رسیدگی‌کننده تأثیر دارد. به‌عنوان مثال، شکایت از یک نیروی بسیجی آموزش‌دیده که مأموریت رسمی داشته، به دادسرای نظامی ارسال می‌شود؛ در حالی‌که شکایت از یک کارگر قراردادی پیمانکار که در پروژه عمرانی سپاه کار می‌کرده، باید در دادسرای عمومی مطرح شود.

آیا امکان شکایت از سپاه یا پرسنل آن وجود دارد؟

برخلاف تصور رایج، هیچ نهاد نظامی یا امنیتی در برابر قانون مصونیت مطلق ندارد. در واقع، قانون اساسی جمهوری اسلامی و قوانین دادرسی کیفری تصریح دارند که همه اشخاص حقیقی و حقوقی، حتی اگر در نهادهای نظامی مشغول به خدمت باشند، در صورت ارتکاب جرم یا تخلف، قابل پیگرد قانونی هستند.

✅ تفاوت شکایت کیفری و گزارش درون‌سازمانی

در خصوص تخلفات یا رفتارهای مجرمانه از سوی کارکنان سپاه، دو مسیر اصلی وجود دارد:

1. شکایت کیفری (از طریق دادسرای نظامی یا عمومی)

اگر فرد مورد نظر دارای سمت نظامی باشد و تخلف او در ارتباط با وظایف خدمتی‌اش باشد، می‌توان علیه او شکواییه کیفری تنظیم کرد و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، آن را به دادسرای نظامی ارسال نمود. در صورتی که شخص نظامی نباشد یا جرم، ارتباطی با وظیفه نداشته باشد، مرجع صالح دادسرای عمومی است.

2. گزارش داخلی (بازرسی یا حفاظت اطلاعات)

در صورتی که قصد دارید تخلف را در چارچوب اداری پیگیری کنید یا موضوع ماهیت امنیتی دارد، می‌توانید از طریق بازرسی سپاه، حفاظت اطلاعات یا شماره تماس‌های اعلام‌شده مانند ۱۱۴ گزارش خود را ثبت نمایید. این مسیر جایگزین شکایت قضایی نیست اما می‌تواند در تخلفات اداری یا موارد انضباطی مؤثر باشد.

❌ آیا شکایت از سپاه ممکن است امنیتی تلقی شود؟

خیر. صرف شکایت از یک فرد نظامی یا نهادی نظامی، جرم یا اقدام امنیتی محسوب نمی‌شود، به شرط آنکه با ادله مستند و در چارچوب قانونی انجام شود. قانونگذار حتی در مواردی مانند شکایت از مأمور حین انجام وظیفه، مسیر مشخصی را برای رسیدگی تعیین کرده است.

نحوه شکایت از پرسنل سپاه پاسداران

برای شکایت از پرسنل سپاه پاسداران، ابتدا باید نوع جرم و جایگاه فرد مشخص شود. اگر شخص نظامی باشد و جرم در ارتباط با وظیفه‌اش باشد، شکواییه باید در دادسرای نظامی ثبت شود. برای این کار، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام کنید. همچنین می‌توانید گزارش‌های اداری یا حفاظتی را از طریق شماره ۱۱۴ (اطلاعات سپاه) یا ۱۵۳۵ (ستاد خبری حفاظت اطلاعات سپاه) اعلام کنید.

در صورتی که هدف شما پیگیری حقوقی و قضایی تخلف یا جرم باشد، باید مسیر شکایت کیفری را طی کنید:

1. تشخیص صلاحیت مرجع رسیدگی

• اگر شخص مورد شکایت، نظامی یا بسیجی فعال باشد و جرم در ارتباط با وظایف خدمتی باشد، مرجع رسیدگی دادسرای نظامی است.
• اگر فرد مورد نظر، غیرنظامی (مثلاً پیمانکار) باشد یا جرم شخصی و خارج از خدمت باشد، شکایت باید در دادسرای عمومی و انقلاب مطرح شود.

2. تنظیم شکواییه

• شرح دقیق اتفاق، زمان و مکان وقوع، مشخصات فرد (در حدی که می‌دانید)
• درج نوع جرم (مثل ضرب‌وجرح، تهدید، توهین، سوء‌استفاده از قدرت، …)
• ذکر شهود، اسناد، عکس یا فیلم، گواهی پزشکی قانونی (در صورت وجود)
• درج تقاضای رسیدگی و مجازات فرد متخلف

3. ثبت شکایت در دفاتر خدمات قضایی

• مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
• انتخاب مرجع: دادسرای نظامی یا عمومی (بسته به تشخیص شما و راهنمایی وکیل)
• بارگذاری مستندات و پرداخت هزینه دادرسی
• دریافت کد رهگیری برای پیگیری

4. ارجاع به دادسرای مربوطه

• پرونده به دادیاری یا بازپرسی دادسرای نظامی ارجاع می‌شود
• تحقیقات مقدماتی، احضار طرفین، بررسی ادله
• صدور قرار منع تعقیب، مجرمیت، بازداشت و… یا صدور کیفرخواست

5. ارجاع به دادگاه نظامی و صدور رأی

• در صورت صدور کیفرخواست، پرونده به دادگاه نظامی ۱ یا ۲ ارسال می‌شود
• جلسه رسیدگی با حضور شاکی، متهم، وکیل و قاضی برگزار می‌شود
• پس از دفاعیات، رأی صادر می‌شود که ممکن است شامل مجازات کیفری، تعلیق، انفصال از خدمت، پرداخت دیه و… باشد

مسیرهای گزارش داخلی و سامانه‌های ارتباطی با اطلاعات سپاه

شکایت از پرسنل سپاه، صرفاً از طریق مراجع قضایی قابل پیگیری نیست. اگرچه رسیدگی کیفری به جرائم نیروهای نظامی بر عهده دادسرای نظامی است، اما در بسیاری از موارد، می‌توان گزارش تخلفات، ناهنجاری‌ها یا نگرانی‌های امنیتی را به شکل مستقیم و درون‌سازمانی اعلام کرد. در این راستا، سازمان سپاه کانال‌های مختلفی را برای تماس مستقیم با بخش‌های حفاظتی یا بازرسی ایجاد کرده است. شماره تماس‌های رسمی برای گزارش تخلفات به شرح زیر است:

✅ ۱۱۴ – سامانه تماس با اطلاعات سپاه

این شماره‌ تلفن، پرکاربردترین راه ارتباطی عمومی با سازمان اطلاعات سپاه است و برای موارد مشکوک، تخلفات امنیتی یا جرائم جدی نیروهای وابسته به سپاه استفاده می‌شود. این سامانه به‌صورت شبانه‌روزی پاسخ‌گو بوده و اطلاعات تماس شما محرمانه باقی می‌ماند.

✅ ۱۵۳۵ – ستاد خبری حفاظت اطلاعات سپاه (سامانه همراز)

برای اعلام تخلفات انضباطی، اداری یا حفاظتی می‌توانید با این شماره تماس بگیرید. این سامانه نیز بخشی از ساختار نظارتی داخلی سپاه است و با هدف جلوگیری از فساد، سوءاستفاده از موقعیت و رفتارهای مغایر با موازین اسلامی فعالیت دارد.

✅ واحدهای بازرسی سپاه در استان‌ها

در برخی استان‌ها، سپاه دارای دفاتر بازرسی ویژه برای دریافت شکایات مردمی است. مراجعه حضوری یا مکاتبه با این دفاتر می‌تواند در مواردی مانند بدرفتاری، تبعیض در استخدام، یا تضییع حقوق اداری مؤثر باشد.

⚖️ تفاوت این سامانه‌ها با مرجع قضایی

باید توجه داشت که تماس یا گزارش به سامانه‌های حفاظتی، نقش اداری و امنیتی دارد و جایگزین روند قضایی نیست. یعنی اگر به‌دنبال مجازات کیفری، دیه، یا احقاق حق در دادگاه هستید، همچنان باید به دادسرای نظامی مراجعه کنید. با این حال، گزارش به اطلاعات سپاه یا حفاظت اطلاعات می‌تواند به تعلیق، بازخواست یا جابجایی نیروی متخلف منجر شود، به‌ویژه اگر جرم در سطح اداری یا سازمانی باشد.

برای هر سناریو به کدام مرجع مراجعه کنیم؟

سناریو	مرجع صالح برای رسیدگی	توضیحات تکمیلی
توهین یا ضرب‌وجرح توسط نظامی کادر رسمی سپاه در حین انجام مأموریت	دادسرای نظامی	جرم در حین انجام وظیفه و توسط شخص نظامی؛ تابع قانون آیین دادرسی نیروهای مسلح
تهدید یا آزار توسط بسیجی فعال در محل مأموریت	دادسرای نظامی	بسیج فعال با آموزش نظامی و مأموریت، تحت صلاحیت مراجع نظامی قرار می‌گیرد
تخلف اداری یا رفتار نامناسب از یک کارمند دفتری یا اداری در سپاه	بازرسی یا حفاظت اطلاعات سپاه	در صورت نداشتن سمت نظامی، موضوع ابتدا در سطح اداری پیگیری می‌شود
دریافت رشوه یا سوءاستفاده از موقعیت توسط نیروی سپاه در معاملات ملکی	دادسرای نظامی (در صورت نظامی بودن)	اگر فرد نظامی باشد و جرم به‌واسطه شغل او صورت گرفته باشد، صلاحیت با نظامی است
توهین یا فحاشی توسط پیمانکار ساختمانی که برای سپاه کار می‌کند	دادسرای عمومی و انقلاب	پیمانکاران، پرسنل نظامی محسوب نمی‌شوند؛ صلاحیت با دادسرای عمومی است
گزارش اقدامات مشکوک یا فساد اداری درون سپاه	شماره ۱۱۴ (اطلاعات سپاه) یا ۱۵۳۵ (حفاظت اطلاعات)	گزارش‌های امنیتی یا حفاظتی از طریق سامانه‌های ارتباطی داخلی پیگیری می‌شوند
آزار جنسی یا رفتاری غیراخلاقی توسط نیروی بسیج در محیط عمومی	دادسرای نظامی	بسیجی فعال تابع نظامات سپاه است؛ در صورت اثبات، مشمول رسیدگی کیفری نظامی است
تخلف در جذب نیرو یا تبعیض استخدامی در واحدهای وابسته به سپاه	بازرسی کل سپاه یا سازمان بازرسی کشور	موضوع استخدام و اداری است؛ در ابتدا بازرسی داخلی و سپس سازمان بازرسی کل
ادعای سرقت یا تخریب اموال توسط فرد ناشناس با لباس سپاه	پلیس + دادسرای عمومی + راستی‌آزمایی لباس نظامی	ابتدا پلیس، سپس دادسرا بررسی می‌کند آیا فرد واقعاً نظامی است یا خیر

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون نحوه شکایت از پرسنل سپاه را مشاهده می فرمایید:

❓ من توسط یک بسیجی که در لباس سپاه بود، مورد ضرب‌وشتم قرار گرفتم. آیا می‌توانم شکایت کنم؟ کجا باید بروم؟

✅ بله. اگر فرد مورد نظر بسیج فعال باشد و در زمان وقوع حادثه، مأموریت داشته یا در چارچوب وظایف بسیجی اقدام کرده باشد، شکایت شما باید در دادسرای نظامی مطرح شود. برای این کار، شکواییه را از طریق دفاتر خدمات قضایی ثبت کنید. اگر فرد صرفاً لباس پوشیده ولی عضو فعال نباشد، ممکن است دادسرای عمومی صلاحیت داشته باشد. توصیه می‌شود ابتدا با یک وکیل مشورت کنید تا مرجع دقیق مشخص شود.

❓ چند سال پیش یکی از مسئولان اداری در نهاد وابسته به سپاه به من توهین و تهمت زد. هنوز می‌توانم شکایت کنم؟

✅ بستگی به نوع جرم دارد. برای مثال، جرم توهین یا نشر اکاذیب معمولاً دارای مرور زمان سه تا پنج ساله هستند. اگر بیش از این مدت گذشته باشد، ممکن است امکان پیگیری کیفری وجود نداشته باشد. با این حال، اگر مدارک محکمی دارید و توهین در قالب وظیفه سازمانی انجام شده، می‌توانید موضوع را از طریق بازرسی سپاه یا حفاظت اطلاعات نیز گزارش دهید.

❓ من یک کارمند پیمانکار هستم که با سپاه قرارداد دارم. یکی از نظامیان به من بی‌دلیل فحاشی کرده. آیا می‌توانم علیه او اقدامی کنم؟

✅ قطعاً. شما می‌توانید از طریق دادسرای نظامی علیه آن فرد شکایت کنید، به‌ویژه اگر توهین در محل کار و به‌عنوان نیروی رسمی سپاه انجام شده باشد. جمع‌آوری ادله (شهود، فایل صوتی یا پیام‌ها) و ارائه آن در متن شکواییه اهمیت زیادی دارد. مراجعه به یک وکیل نیز در این شرایط توصیه می‌شود تا از ضوابط خاص دادسراهای نظامی مطلع شوید.