حقوق زن بعد از مرگ شوهر؛ مهریه، نفقه، ارث، جهیزیه و مستمری

مرگ همسر یکی از تلخ‌ترین و پیچیده‌ترین اتفاقاتی است که در کنار جنبه‌های احساسی، مسائل حقوقی متعددی را نیز برای بازماندگان، به‌ویژه همسر متوفی به همراه دارد. بسیاری از زنان پس از فوت همسر خود با سؤالاتی مواجه می‌شوند از جمله اینکه آیا مهریه هنوز قابل مطالبه است؟ جهیزیه چه وضعیتی دارد؟ یا نفقه و اجرت‌المثل چگونه دریافت می‌شود؟

در قوانین مدنی ایران، مجموعه‌ای از حقوق برای زن در نظر گرفته شده که حتی بعد از مرگ شوهر نیز قابل مطالبه است. در این مقاله، به‌صورت جامع و دقیق به بررسی «حقوق زن بعد از مرگ شوهر» از منظر قانون مدنی، قانون حمایت از خانواده، مقررات تأمین اجتماعی و رویه‌های قضایی خواهیم پرداخت. همچنین در هر بخش که نیاز به محاسبه ارث یا مهریه به نرخ روز باشد، ابزار محاسبه آنلاین به صورت رایگان در اختیار شما قرار خواهد گرفت.

مالکیت و ارث زن از اموال شوهر پس از فوت

پس از فوت مرد، زن به عنوان یکی از وراث قانونی او شناخته می‌شود، اما میزان و نوع ارثی که زن دریافت می‌کند، تابع شرایطی چون نوع ازدواج، داشتن یا نداشتن فرزند و حتی وضعیت سایر وراث است. در عین حال، برخی اموال ممکن است به زن تعلق نگیرد یا بر سر مالکیت آن اختلاف ایجاد شود، مانند اثاث منزل یا اموال غیرمنقول.

⚖️ شرایط ارث بردن زن: دائم یا موقت بودن عقد نکاح

بر اساس قانون مدنی، تنها در صورت ازدواج دائم، زن از شوهر متوفی ارث می‌برد. اگر رابطه زوجیت به صورت عقد موقت بوده باشد، زن حقی در اموال شوهر ندارد مگر اینکه مهریه‌ای برای او تعیین شده باشد. البته در برخی موارد خاص مانند عده طلاق رجعی نیز اگر مرد در ایام عده فوت کند، زن همچنان مستحق ارث خواهد بود، زیرا از نظر قانونی در حکم همسر باقی می‌ماند.

⚖️ سهم الارث زن با توجه به داشتن یا نداشتن فرزند

سهم زن از ماترک شوهر، بسته به وجود یا عدم وجود فرزند، متفاوت است. شما می توانید با استفاده از ابزار محاسبه آنلاین ارث زن بعد از فوت شوهر، به صورت رایگان در شرایط متفاوت اقدام به محاسبه سهم الارث زن نمایید. اما به صورت خلاصه وضعیت به شرح زیر است:

• اگر مرد فرزند داشته باشد: زن یک‌هشتم (⅛) از اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول را به ارث می‌برد.

• اگر مرد فرزند نداشته باشد: سهم زن به یک‌چهارم (¼) افزایش می‌یابد.

توجه داشته باشید که زن از عین اموال غیرمنقول (مثلاً خانه یا زمین) ارث نمی‌برد بلکه فقط قیمت آن‌ها را دریافت می‌کند. به‌عبارت دیگر، او مالک بخشی از ارزش ملک می‌شود، نه خود ملک.

⚖️ وضعیت در صورت تعدد زوجات

اگر مرد در زمان فوت، چند همسر دائم داشته باشد، سهم الارث قانونی زنان از کل سهم زن (یعنی ۱/۴ یا ۱/۸) به‌صورت مساوی بین آن‌ها تقسیم خواهد شد.

نکته بسیار مهم این است که ارث زن کاملاً جدا از حقوق مالی دیگر او مانند مهریه، نفقه و اجرت‌المثل است. یعنی زن علاوه بر ارث، می‌تواند سایر مطالبات خود را نیز از ماترک شوهر دریافت کند.

وضعیت مهریه زن بعد از فوت همسر

مهریه یکی از اصلی‌ترین حقوق مالی زن در ازدواج است که با انعقاد عقد نکاح به او تعلق می‌گیرد. بسیاری از افراد تصور می‌کنند با فوت شوهر، دیگر امکان دریافت مهریه وجود ندارد؛ اما این باور اشتباه است. زن در صورت فوت شوهر همچنان می‌تواند مهریه خود را از اموال به‌جای‌مانده (ترکه) مطالبه کند و این حق او از بین نمی‌رود.

✅ مطالبه مهریه بعد از مرگ شوهر

بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به‌محض انعقاد عقد نکاح، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. فوت شوهر مانعی برای این حق محسوب نمی‌شود. زن می‌تواند با ارائه دادخواست به طرفیت ورثه، مهریه خود را مطالبه کند و این طلب، باید قبل از تقسیم ترکه از اموال شوهر پرداخت شود.

✅ مهریه در ردیف دیون ممتاز متوفی

مطابق با قانون امور حسبی، مهریه مانند سایر بدهی‌ها بر عهده متوفی است و از ترکه کسر می‌شود. در صورتی که اموال متوفی برای پرداخت تمام دیون کافی نباشد، مهریه زن در کنار سایر دیون ممتاز مانند دیه، در اولویت قرار دارد.

ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی می‌گوید:
«ورثه ملزم نیستند غیر از ترکه چیزی به بستانکاران بدهند و اگر ترکه برای ادای تمام دیون کافی نباشد، ترکه بین تمام بستانکاران به نسبت طلب آن‌ها تقسیم می‌شود.»

✅ تفاوت مهریه در فوت و طلاق

در طلاق، اگر قبل از نزدیکی باشد، زن فقط مستحق نصف مهریه است. اما در فوت، حتی اگر قبل از نزدیکی باشد، زن مستحق دریافت تمام مهریه خواهد بود. این تفاوت مهمی است که بسیاری از افراد از آن اطلاع ندارند.

✅ مطالبه مهریه در عقد موقت

در عقد موقت نیز زن حق دریافت مهریه دارد؛ اما چون عقد موقت اغلب به‌صورت رسمی ثبت نمی‌شود، ممکن است اثبات آن در مراجع قضایی دشوارتر باشد. با این حال، اگر سند معتبر یا شهود کافی وجود داشته باشد، زن می‌تواند مهریه خود را حتی در نکاح موقت مطالبه کند.

✅ محاسبه مهریه به نرخ روز

اگر مهریه به‌صورت پول نقد یا سکه تعیین شده باشد، زن می‌تواند آن را به نرخ روز مطالبه کند. شما می توانید از محاسبه گر آنلاین مهریه به نرخ روز به صورت رایگان برای محاسبه نیز استفاده نمایید. فرمول محاسبه آن به‌شرح زیر است:

مهریه به نرخ روز = (شاخص سال فوت شوهر ÷ شاخص سال عقد) × مبلغ مهریه درج‌شده در عقدنامه

این شاخص‌ها هر سال توسط بانک مرکزی اعلام می‌شود و در محاسبه گر آنلاین تا سال 1404 به روز رسانی شده است.

اجرت‌المثل ایام زندگی مشترک پس از مرگ شوهر

یکی دیگر از حقوق مالی زوجه که پس از فوت شوهر قابل مطالبه است، اجرت‌المثل ایام زوجیت می‌باشد. اجرت‌المثل در واقع مبلغی است که به‌ازای کارهایی که زن در طول زندگی زناشویی انجام داده ولی وظیفه شرعی و قانونی او نبوده، به وی تعلق می‌گیرد؛ مانند آشپزی، نظافت منزل، نگهداری از فرزندان و سایر خدمات منزل.

✅ مبنای قانونی اجرت‌المثل

مبنای اصلی اجرت‌المثل را می‌توان در تبصره ماده 336 قانون مدنی جستجو کرد که می‌گوید:

“چنانچه زن کارهایی را که شرعاً به عهده او نبوده با دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام داده باشد، مستحق اجرت‌المثل است.”

در نتیجه، اگر زن بتواند در دادگاه اثبات کند که کارهای خانه را به دستور شوهر و بدون قصد بخشش (تبرع) انجام داده است، مستحق اجرت‌المثل خواهد بود.

✅ شرایط دریافت اجرت‌المثل بعد از فوت شوهر

برای مطالبه اجرت‌المثل پس از مرگ شوهر، زن باید:

• دادخواست مطالبه اجرت‌المثل به طرفیت ورثه تنظیم کند؛
• اثبات کند که کارها با دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام شده‌اند؛
• طول مدت زندگی مشترک مشخص باشد؛
• گواهی فوت شوهر و سند ازدواج رسمی ارائه شود.

دادگاه پس از بررسی مدارک، با ارجاع امر به کارشناس رسمی دادگستری، مبلغ اجرت‌المثل را بر اساس نرخ خدمات و تعداد سال‌های زندگی مشترک محاسبه و تعیین می‌کند.

✅ فوت شوهر مانع دریافت اجرت‌المثل نیست

بر خلاف برخی تصورات، فوت شوهر مانعی برای مطالبه اجرت‌المثل نیست. زن حتی در صورت طلاق نیز چنین حقی دارد. تنها تفاوت در این است که اثبات شرایط در زمان فوت، ممکن است دشوارتر باشد زیرا شوهر در قید حیات نیست تا در دادگاه اظهارنظر کند.

زوجه می‌تواند اجرت‌المثل را به‌صورت هم‌زمان با سایر حقوق مالی مانند مهریه، نفقه، سهم‌الارث و جهیزیه مطالبه کند، زیرا این حقوق در زمره دیون متوفی بوده و اولویت دارند. اگر ترکه شوهر کفاف بدهد، همه این مطالبات قابل پرداخت خواهند بود.

حق نفقه زن پس از فوت شوهر

نفقه، یکی از حقوق مالی زن در طول زندگی مشترک است که شوهر مکلف به پرداخت آن می‌باشد. اما آیا پس از فوت شوهر نیز زن حق مطالبه نفقه دارد؟ پاسخ این پرسش در دو حالت متفاوت قابل بررسی است: نفقه معوقه و نفقه ایام عده. قانون مدنی به هر دو وضعیت پرداخته و راهکارهایی برای حمایت مالی از زن در نظر گرفته است.

✅ نفقه معوقه؛ حق قانونی در صورت عدم پرداخت در زمان حیات

اگر شوهر در طول حیات خود نفقه زوجه را پرداخت نکرده باشد، زن می‌تواند بعد از فوت شوهر نیز نفقه معوقه خود را مطالبه کند. شرط اصلی برای این مطالبه، تمکین زن در زمان حیات مرد و عدم پرداخت نفقه توسط شوهر است.

برای دریافت این نفقه، زن باید:

• ثابت کند که در طول زندگی زناشویی از شوهر خود تمکین کرده است؛

• اثبات کند که مرد نفقه را پرداخت نکرده است.

در این صورت، زن می‌تواند با ارائه دادخواست مطالبه نفقه معوقه از محل ترکه شوهر، مبلغ آن را دریافت کند.

✅ نفقه ایام عده؛ حمایت مالی قانونی پس از فوت

طبق ماده 1110 قانون مدنی، زن موظف است پس از فوت شوهر، به مدت چهار ماه و ده روز عده وفات نگه دارد. در این مدت، ازدواج مجدد برای زن ممنوع است.

برای تأمین هزینه‌های زندگی زن در این مدت، قانون به او اجازه داده است مطالبه نفقه ایام عده را از اموال شوهر متوفی داشته باشد. این حق به‌صورت کامل در اختیار زن است، مشروط بر اینکه:

• زن در این مدت ازدواج مجدد نکرده باشد؛

• فوت شوهر قطعی شده و گواهی فوت صادر شده باشد.

پس از پایان ایام عده، حق دریافت نفقه نیز پایان می‌پذیرد. نفقه‌ای که زن پس از فوت شوهر مطالبه می‌کند، مستقل از حقوقی نظیر مهریه، ارث یا اجرت‌المثل است و تعارضی میان آن‌ها وجود ندارد. به عبارت دیگر، زن می‌تواند هم‌زمان نفقه، مهریه و سایر مطالبات مالی خود را از ترکه شوهر دریافت کند، مشروط به کفایت دارایی‌های متوفی.

تکلیف وسایل منزل و جهیزیه بعد از فوت شوهر

پس از فوت مرد، یکی از چالش‌برانگیزترین سؤالاتی که میان بازماندگان، به‌ویژه همسر و سایر وراث مطرح می‌شود، وضعیت وسایل منزل است. اینکه این وسایل به عنوان ارث تقسیم می‌شوند یا به زوجه تعلق دارند، بستگی به ماهیت و مالکیت هر یک از اقلام دارد. بنابراین باید میان جهیزیه زن، اموال شخصی شوهر و وسایل مشترک تمایز قائل شد.

⚖️ وسایل منزل؛ ارث یا اموال شخصی؟

به طور کلی، وسایل منزل در یکی از سه دسته زیر قرار می‌گیرند:

1. جهیزیه زن: اموالی که زن هنگام ازدواج با خود آورده، مانند یخچال، اجاق گاز، لباسشویی، فرش و… . این وسایل مال زن است و در صورت اثبات، از شمول ارث خارج می‌شوند.

2. اموال شخصی شوهر: وسایلی که به نام یا با پول شوهر تهیه شده‌اند، مانند لپ‌تاپ شخصی، برخی وسایل گران‌قیمت یا ابزار حرفه‌ای. این اقلام معمولاً بین وراث تقسیم می‌شوند.

3. وسایل مشترک بدون سند: در این موارد، اصل بر اشاعه یا اشتراک میان وراث است، مگر اینکه خلافش ثابت شود.

⚖️ نحوه تقسیم وسایل مشترک

بر اساس قانون مدنی، وسایل منزل در صورت نبود سند مالکیت، جزء اموال متوفی محسوب شده و بین وراث طبق قواعد ارث تقسیم می‌شود. در اینجا سهم زن، مانند سایر وراث، مطابق با قانون ارث (یک‌هشتم یا یک‌چهارم بسته به داشتن یا نداشتن فرزند) محاسبه می‌گردد.

📝 نکته: اهمیت سند و سیاهه

داشتن سیاهه جهیزیه یا فاکتور خرید به نام زن می‌تواند تعیین‌کننده باشد. این موضوع در دعوی استرداد جهیزیه نیز بسیار اهمیت دارد و اگر زن بتواند مالکیت بخشی از وسایل منزل را اثبات کند، آن وسایل از ترکه جدا شده و به او تعلق می‌گیرد.در مقابل، اگر سندی به نفع زن وجود نداشته باشد و سایر وراث ادعا کنند که وسایل توسط مرد خریداری شده، دادگاه با بررسی عرف، شرایط زندگی مشترک و مدارک احتمالی تصمیم‌گیری خواهد کرد.

✅ راه‌حل حقوقی

برای حل اختلاف در مورد وسایل منزل بعد از فوت شوهر، بهترین مسیر مراجعه به دادگاه خانواده و تقدیم دادخواست «تفکیک ترکه و استرداد جهیزیه» است. دادگاه پس از بررسی مالکیت هر کالا، تعیین می‌کند که کدام اقلام متعلق به زن و کدام قابل تقسیم بین وراث است.

مستمری و حقوق بازنشستگی شوهر فوت‌شده

یکی از حقوق مالی مهمی که ممکن است پس از فوت شوهر به همسر او تعلق گیرد، مستمری بازماندگان یا همان حقوق بازنشستگی متوفی است. این مسئله به‌ویژه در مورد مردانی که کارمند دولت، بازنشسته، یا تحت پوشش تأمین اجتماعی بوده‌اند، اهمیت ویژه‌ای دارد. با این حال، دریافت مستمری شرایط خاصی دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم.

✅ شرایط دریافت مستمری توسط زن

بر اساس بند ۱ ماده ۸۱ قانون تأمین اجتماعی، زن تنها در صورتی مستحق دریافت مستمری همسر فوت‌شده خود است که:

1. ازدواج دائم داشته باشند؛

2. پس از فوت همسر، ازدواج مجدد نکرده باشد.

در صورتی که زن بعد از فوت شوهر ازدواج کند، مستمری قطع خواهد شد؛ اما تا قبل از آن، بدون وقفه به همسر متوفی تعلق می‌گیرد.

✅ تفاوت قوانین تأمین اجتماعی و قانون استخدام کشوری

نکته مهم اینجاست که شرایط دریافت مستمری برای زن، در قانون تأمین اجتماعی با قانون استخدام کشوری و صندوق‌های بازنشستگی لشکری و کشوری تفاوت دارد:

• در قانون تأمین اجتماعی، ازدواج مجدد زن باعث قطع مستمری می‌شود.

• در قانون استخدام کشوری و قانون حمایت خانواده، این شرط حذف شده و زن حتی پس از ازدواج مجدد نیز مستحق دریافت حقوق متوفی خواهد بود.

بنابراین نوع صندوق بیمه‌ای شوهر (تأمین اجتماعی یا بازنشستگی کشوری/لشکری) در وضعیت حقوقی زن بسیار تأثیرگذار است.

✅ میزان مستمری پرداختی به زن

بر اساس ماده 83 قانون تأمین اجتماعی، زن می‌تواند تا ۵۰ درصد از مستمری شوهر فوت‌شده را دریافت کند. این مبلغ ممکن است بسته به وجود یا عدم وجود فرزندان و سایر افراد تحت تکفل تغییر کند. اگر فرزندان زیر ۱۸ سال یا دختر مجرد و بیکار وجود داشته باشد، سهم آن‌ها نیز در مستمری لحاظ می‌شود.

در صورتی که تنها بازمانده واجد شرایط، همسر متوفی باشد، تمام مستمری ممکن است به او اختصاص یابد.

✅ مدارک لازم برای دریافت مستمری

برای دریافت مستمری پس از فوت شوهر، زن باید مدارک زیر را ارائه کند:

• گواهی فوت رسمی

• گواهی انحصار وراثت

• سند ازدواج رسمی

• شماره بیمه متوفی و سوابق پرداخت

• تکمیل فرم‌های مربوطه در سازمان تأمین اجتماعی یا صندوق بازنشستگی

در برخی موارد، تأمین اجتماعی زن را ملزم به ارائه گواهی تجرد می‌کند تا مشخص شود که ازدواج مجدد نکرده است.

حضانت فرزندان بعد از مرگ پدر

پس از فوت پدر، یکی از مسائل مهم و بعضاً مناقشه‌برانگیز، حضانت فرزندان بعد از فوت پدر است. بسیاری از خانواده‌ها در مورد اینکه حضانت فرزند به چه کسی تعلق می‌گیرد، دچار سردرگمی هستند. در حالی که قانون مدنی ایران، به صراحت در این زمینه تعیین تکلیف کرده است.

✅ حضانت در صورت حیات مادر

بر اساس ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی، در صورت فوت یکی از والدین، حضانت فرزند با والد دیگر خواهد بود. بنابراین، در صورت فوت پدر، حضانت فرزند به‌صورت کامل به مادر می‌رسد و هیچ‌کس (حتی پدربزرگ یا مادربزرگ) نمی‌تواند این حق را از او سلب کند، مگر در شرایط استثنائی.

این قانون هم شامل فرزندان دختر و هم فرزندان پسر می‌شود، چه در دوران حضانت قانونی (زیر ۷ سال) و چه پس از آن.

✅ موارد استثنائی سلب حضانت از مادر

در شرایطی خاص ممکن است دادگاه با استناد به مصلحت طفل، حضانت را از مادر سلب کند. این موارد عبارتند از:

• اختلالات شدید روانی یا اخلاقی مادر

• اعتیاد به مواد مخدر یا الکل

• سوء‌رفتار یا اهمال در نگهداری از فرزند

در این صورت، دادگاه ممکن است حضانت را به جد پدری، عمه، یا حتی خانواده مادر منتقل کند. البته اثبات این موارد نیاز به مستندات قوی و حکم قضایی دارد.

✅ حضانت در صورت ازدواج مجدد مادر

بر اساس قانون، ازدواج مجدد مادر به‌تنهایی باعث سلب حضانت نمی‌شود؛ اما در مواردی ممکن است دادگاه به این نتیجه برسد که ازدواج دوم مادر، مصلحت طفل را به خطر می‌اندازد (مثلاً اگر شوهر جدید سابقه کیفری داشته باشد یا با کودک بدرفتاری کند).

در این شرایط، قاضی می‌تواند با در نظر گرفتن شرایط و ارجاع به کارشناسان اجتماعی، تصمیم به تغییر حضانت بگیرد. اما اصل اولیه همچنان تعلق حضانت به مادر است.

📝 تمایز حضانت با ولایت

باید توجه داشت که حضانت به معنای نگهداری، تربیت و مراقبت روزانه از کودک است؛ در حالی که ولایت (از جمله حق تصمیم‌گیری‌های کلان مانند ازدواج یا مسائل مالی) تا زمانی که پدر در قید حیات است، با اوست. پس از فوت پدر، ولایت به جد پدری می‌رسد و در صورت عدم وجود جد پدری، ولی قهری می تواند مادر باشد که البته تشخیص صلاحیت این موضوع بر عهده دادگاه است.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون حقوق زن بعد از فوت شوهر را مشاهده می فرمایید که در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است:

❓سلام، آیا زن ناشزه می‌تواند پس از فوت همسرش حقوق او را دریافت کند؟
✅ بله، زن ناشزه نیز می‌تواند پس از فوت همسر خود مستمری یا حقوق بازنشستگی او را دریافت کند. بر اساس ماده ۸۱ قانون تأمین اجتماعی و ماده ۴۸ قانون حمایت خانواده، شرط بهره‌مندی از مستمری، دائم‌بودن رابطه زوجیت است و ناشزه‌بودن مانعی در این زمینه ایجاد نمی‌کند. حتی در صورت چندهمسری، سهم مستمری به‌طور مساوی بین همسران دائم تقسیم می‌شود.

❓سلام، آیا دختری که همسرش فوت کرده می‌تواند حقوق بازنشستگی پدرش را به جای حقوق شوهرش دریافت کند؟ در صورتی که نامادری او در قید حیات باشد، چگونه حقوق فرد بازنشسته محاسبه می‌شود؟
✅ خیر، در چنین شرایطی دختر نمی‌تواند حقوق بازنشستگی پدر خود را به جای مستمری شوهرش دریافت کند. هر نوع مستمری تابع شرایط خاص مربوط به شخص بیمه‌شده است و قابل انتقال به دیگری نیست. همچنین در صورت حیات همسر بیمه‌شده (مثلاً نامادری)، حقوق متوفی میان بازماندگان واجد شرایط تقسیم می‌شود.

❓سلام، آیا زنی که شوهرش فوت کرده می‌تواند حقوق شوهرش را به طور کامل به دختر مجرد خانواده واگذار کند تا وی بتواند حقوق بازنشستگی پدرش را بعد از فوت دریافت کند؟
✅ خیر، حقوق بازنشستگی متوفی به طور کامل قابل واگذاری نیست. زن می‌تواند صرفاً سهم قانونی خود از مستمری را دریافت کرده یا در صورت رضایت، از آن صرف‌نظر کند. اما انتقال کل حقوق به فرزند یا فرد دیگر فقط در چارچوب مقررات سازمان تأمین اجتماعی ممکن است. فرزند دختر نیز تنها در صورت مجرد و بیکار بودن می‌تواند مشمول دریافت سهمی از مستمری پدر گردد.

❓سلام، آیا پس از مرگ شوهر، زن می‌تواند مهریه‌اش را از ماترک شوهر دریافت کند یا فقط از اموال ثبت‌شده به نام شوهر فوت شده؟
✅ بله، زن می‌تواند مهریه خود را از تمام اموال موجود در ترکه شوهر فوت‌شده دریافت کند؛ به شرط آنکه آن اموال به‌طور رسمی یا عرفی متعلق به شوهر باشد. اگر شوهر زودتر از پدرش فوت کرده باشد و اموالی از خودش به‌جای نگذاشته باشد، زن از اموال پدر شوهر ارثی نمی‌برد و مهریه فقط از دارایی‌های شخصی شوهر قابل مطالبه است.

❓سلام، مردی معاون مدرسه است و همسرش بیمه خانه‌داری دارد. آیا پس از فوت شوهر، همسر از دو حقوق بهره‌مند می‌شود؟ با توجه به اینکه همسر دوم این آقاست و آقا یک دختر و یک پسر از همسر اول دارد.
✅ بله، همسر دوم در این شرایط می‌تواند از دو منبع حقوقی مستقل بهره‌مند شود:
۱. حقوق یا مستمری شوهر متوفی به‌عنوان همسر دائم؛
۲. مستمری مستقل از بیمه خانه‌داری خود.
در خصوص حقوق شوهر، با توجه به وجود فرزندان از همسر اول، مستمری شوهر طبق قوانین میان وراث واجد شرایط از جمله فرزندان و همسران دائم تقسیم می‌شود.