تعداد شهود عقد ازدواج؛ چه کسانی می‌توانند شاهد باشند

عقد ازدواج یکی از مهم‌ترین و رسمی‌ترین مراحل در تشکیل یک زندگی مشترک است؛ مرحله‌ای که نه‌تنها پیوند عاطفی بین دو نفر را رسمی می‌کند، بلکه آثار حقوقی و اجتماعی متعددی نیز به‌همراه دارد. در میان تشریفات قانونی و شرعی ازدواج، یکی از پرسش‌های رایج و مهم، موضوع تعداد شهود عقد ازدواج و شرایط آن‌هاست. اینکه آیا الزاماً باید شاهد وجود داشته باشد؟ چه کسانی می‌توانند یا نمی‌توانند به‌عنوان شاهد حاضر شوند؟ و آیا ممکن است مثلاً پدر داماد، مادر عروس یا بستگان درجه‌یک در این نقش قرار بگیرند؟

در فقه اسلامی و حقوق ایران، شهود عقد نکاح جایگاه خاصی دارند. هرچند که از نظر شرعی، خواندن صیغه عقد بین زوجین با رعایت شرایط خاص، حتی در خلوت و بدون حضور شاهد نیز می‌تواند معتبر باشد، اما از منظر قانونی، حضور حداقل دو شاهد هنگام ثبت رسمی ازدواج در دفترخانه اجباری است. در این مقاله، قصد داریم با نگاهی جامع و دقیق، ابعاد مختلف این موضوع را بررسی کرده و به پرسش‌های پرتکرار درباره نقش، تعداد، مسئولیت‌ها و شرایط شهود در عقد ازدواج پاسخ دهیم.

آیا حضور شهود در عقد ازدواج الزامی است؟

یکی از نخستین پرسش‌هایی که ذهن بسیاری از زوج‌های جوان و خانواده‌ها را هنگام مراجعه به دفتر ازدواج به خود مشغول می‌کند، این است که آیا حضور شاهد برای عقد ازدواج الزامی است یا خیر؟ پاسخ به این سوال نیازمند بررسی موضوع از دو جنبه شرعی و قانونی است، چراکه در این زمینه تفاوت‌هایی بین دیدگاه فقهی و نظام حقوقی ایران وجود دارد.

⚖️ از منظر شرعی

از دیدگاه فقه اسلامی، جاری شدن صیغه عقد نکاح میان زن و مرد، در صورتی که با قصد و رضایت طرفین و شرایط صحت دیگر همراه باشد، بدون نیاز به حضور شاهد نیز صحیح است. به‌عبارت دیگر، عقد نکاح می‌تواند در خلوت و حتی در منزل هم بین طرفین جاری شده و شرعاً معتبر باشد. فقها تنها در برخی موارد مانند فسخ نکاح با استفاده از متن صیغه طلاق، حضور شاهد را شرط صحت می‌دانند، اما در خصوص عقد ازدواج، چنین الزامی را مقرر نکرده‌اند. حال در ادامه از منظر قانونی را بررسی می نماییم که عدم ثبت آن می تواند شامل مجازات شود.

📜 از منظر قانونی

برخلاف نگاه فقهی، قانون‌گذار در ایران برای ثبت ازدواج دائم در دفترخانه، حضور شهود را الزامی دانسته است. بر اساس ماده ۷ نظامنامه ثبت ازدواج و طلاق مصوب ۱۳۱۰، در صورتی که هویت زوجین نزد صاحب دفتر ازدواج و طلاق محرز نباشد، لازم است دو نفر از اشخاص معروف و معتمد به‌صورت حضوری هویت زوجین را تأیید کرده و مراتب را در سند ازدواج امضا کنند. بنابراین از منظر حقوقی، بدون حضور شاهد امکان ثبت رسمی ازدواج وجود ندارد و در نتیجه سند ازدواج صادر نمی‌شود.

تعداد شاهدان عقد ازدواج چند نفر است؟

یکی از مهم‌ترین نکاتی که در فرآیند ثبت رسمی عقد نکاح باید رعایت شود، حضور شهود در محضر است. این مسئله به‌ویژه زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که زوجین به‌درستی شناسایی نشوند یا مدارک شناسایی آن‌ها دچار نقص باشد. اما پرسش اصلی این است که طبق قانون، چند شاهد برای ثبت عقد ازدواج لازم است؟

مطابق ماده ۷ نظامنامه ثبت ازدواج و طلاق مصوب سال ۱۳۱۰:

«در صورتی‌که هویت زوجین نزد صاحب دفتر ازدواج و طلاق محرز نباشد، باید دو نفر از اشخاص معتمد و معروف، حضوراً هویت زن و مرد را تصدیق نموده و این موضوع در دفتر ثبت قید و به امضای معرفین برسد.»

با استناد به این ماده، می‌توان گفت که در حالت عادی، دو شاهد کافی است؛ مگر اینکه دفتر ازدواج بنا به دلایلی مانند ابهام در هویت یا شک در اصالت مدارک، افراد بیشتری را برای تصدیق هویت درخواست کند.

👥 آیا برای هر یک از زوجین باید شاهد جداگانه معرفی شود؟

پاسخ منفی است. معرفی شهود جداگانه برای زن و مرد الزامی نیست. بر اساس تفسیر حقوقی از ماده ۷، امکان دارد یک نفر شاهد برای هر دو طرف باشد. بنابراین اگر دو نفر معتمد، هویت هر دو زوج را تأیید کنند، از نظر قانونی کفایت می‌کند. در عمل نیز معمولاً دو نفر از بستگان یا آشنایان خانواده‌ها به‌عنوان شاهد در مراسم عقد و ثبت ازدواج حضور دارند.

📝 حضور بیش از دو شاهد ممکن است اما الزامی نیست

در برخی موارد، خانواده‌ها تمایل دارند تعداد بیشتری از اقوام و آشنایان را به‌عنوان شاهد در عقدنامه درج کنند. این موضوع بیشتر جنبه تشریفاتی و عرفی دارد و از منظر قانونی ضرورتی ندارد. حضور بیشتر از دو نفر شاهد، در صورتی‌که همه آن‌ها واجد شرایط باشند، بلامانع است اما ثبت قانونی عقد تنها به دو شاهد نیاز دارد.

چه کسانی می‌توانند شاهد عقد ازدواج باشند و چه کسانی نمی‌توانند؟

حضور شاهدان در مراسم ثبت ازدواج، صرفاً جنبه تشریفاتی ندارد، بلکه از منظر قانونی نیازمند شرایط خاصی است. شهود عقد نکاح باید دارای ویژگی‌هایی باشند که صحت امضای آن‌ها در سند ازدواج مورد پذیرش قرار گیرد. این شرایط هم در قوانین کشور مشخص شده و هم در فقه اسلامی اصولی برای آن در نظر گرفته شده است.

بر اساس قوانین ثبت، از جمله ماده ۵۹ آیین‌نامه ثبت اسناد و املاک، افراد زیر نمی‌توانند به‌عنوان شاهد در دفاتر ازدواج و طلاق حضور یابند:

• افراد محجور یا غیررشید (دیوانه، سفیه یا کمتر از ۱۸ سال)

• اشخاص کور، کر یا گنگ که قادر به شناسایی و شهادت نباشند

• افراد ذی‌نفع در عقد (مثلاً کسی که از ازدواج مستقیم نفعی می‌برد)

• کارمندان دفترخانه یا خدمه اصحاب عقد

بنابراین شاهد باید عاقل، بالغ، بینا و شنوا، بی‌طرف و معتمد باشد.

🔍 شاهد باید هویت را تشخیص دهد

یکی از وظایف شهود در عقد، تأیید هویت زن و مرد است. این مسئله به‌ویژه زمانی اهمیت پیدا می‌کند که دفتر ازدواج در احراز هویت زوجین دچار تردید باشد. در چنین شرایطی، شاهد باید نه‌تنها سند هویتی همراه داشته باشد، بلکه بتواند به‌صورت حضوری، طرفین عقد را بشناسد و هویت آن‌ها را تأیید کند.

⚖️ شرایط شرعی شاهد عقد نکاح

از منظر شرع نیز، شاهد عقد باید:

• بالغ، عاقل و عادل باشد

• توانایی مشاهده و درک وقایع را داشته باشد

• در هنگام عقد، از نظر ذهنی حضور و توجه داشته باشد

هرچند در شرع اسلامی حضور شاهد برای درستی عقد ازدواج الزامی نیست، اما اگر شاهدی وجود داشته باشد، باید شرایط بالا را دارا باشد تا شهادت او پذیرفته شود.

❌ چه کسانی نمی‌توانند شاهد عقد باشند؟

در کنار ویژگی‌های مثبت، موارد ممنوعیت نیز در قانون مشخص شده‌اند. افراد زیر نمی‌توانند شاهد عقد باشند:

• کودک یا نوجوان زیر ۱۸ سال (به دلیل عدم بلوغ قانونی)
• کسی که فاقد قدرت تمییز یا اختلال روانی دارد
• افرادی که در عقد ازدواج نقش اجرایی یا انتفاعی دارند
• کسانی که به دلایلی مانند نابینایی، ناشنوایی یا لالی، امکان احراز هویت زوجین را ندارند

آیا شاهد عقد ازدواج می‌تواند از اعضای خانواده باشد؟

بسیاری از خانواده‌ها تمایل دارند که بستگان نزدیک، از جمله والدین یا خواهر و برادر، در مراسم عقد به‌عنوان شاهد حضور داشته باشند. اما آیا قانون یا دفاتر ازدواج این امر را مجاز می‌دانند؟ در ادامه، شرایط حضور پدر، برادر یا مادر به‌عنوان شاهد بررسی می‌شود.

⚖️ آیا پدر داماد می‌تواند شاهد عقد باشد؟

بله. پدر داماد می‌تواند به‌عنوان یکی از شاهدان عقد در دفترخانه ازدواج حضور یابد. شرط اصلی این است که پدر واجد شرایط قانونی شاهد بودن باشد؛ یعنی:

• محجور نباشد (عاقل و رشید باشد)،
• بینا و شنوا باشد،
• و ذی‌ نفع مستقیم در عقد محسوب نشود.

در عمل، دفاتر ازدواج نیز از پدر داماد یا عروس به‌عنوان شاهد استقبال می‌کنند، مگر اینکه موانع قانونی خاصی وجود داشته باشد.

🔹 آیا برادر می‌تواند شاهد عقد ازدواج باشد؟

بله، برادر عروس یا داماد در صورت داشتن شرایط قانونی می‌تواند به‌عنوان شاهد معرفی شود. هیچ منع شرعی یا قانونی در این خصوص وجود ندارد. اتفاقاً در بسیاری از موارد، دفاتر از برادر به‌عنوان یکی از دو شاهد اصلی استفاده می‌کنند. فقط مانند سایر شهود، لازم است که برادر نیز شناسنامه و کارت ملی معتبر به‌همراه داشته باشد و از نظر سنی و ذهنی شرایط لازم را داشته باشد.

🔍 آیا مادر می‌تواند شاهد عقد ازدواج باشد؟

مسئله حضور مادر به‌عنوان شاهد پیچیده‌تر است. از لحاظ قانونی، منعی برای شهادت زنان وجود ندارد، اما در عمل، بسیاری از دفاتر ثبت ازدواج به‌دلایل فقهی یا رویه‌ای ترجیح می‌دهند شاهدان مرد باشند.

برخی دفاتر فقط در صورتی شهادت یک زن را می‌پذیرند که همراه با او یک مرد دیگر نیز به‌عنوان شاهد حضور داشته باشد (مطابق برخی تفسیرها: یک مرد = دو زن). بنابراین اگرچه مادر قانونی می‌تواند شاهد باشد، قبول آن منوط به نظر دفتر ازدواج است.

مدارک لازم برای شهود عقد ازدواج

هنگامی که زوجین برای ثبت رسمی عقد نکاح به دفترخانه مراجعه می‌کنند، علاوه بر مدارک خود، باید مدارک شناسایی شاهدان عقد را نیز همراه داشته باشند. شهود نه‌تنها باید شرایط قانونی لازم را داشته باشند، بلکه باید مدارک هویتی معتبری ارائه دهند تا امضای آن‌ها در سند ازدواج پذیرفته شود.

شاهدانی که برای ثبت عقد به دفتر ازدواج معرفی می‌شوند، باید موارد زیر را همراه داشته باشند:

1. اصل شناسنامه

   • شناسنامه باید عکس‌دار و بدون خدشه یا مشکل قانونی باشد.

   • در صورت تعویض شناسنامه، نسخه جدید آن ملاک عمل است.

2. کارت ملی

   • کارت ملی هوشمند یا رسید آن الزامی است.

   • در صورت مفقودی، برخی دفاتر فقط با تأیید هویت از طریق سیستم ثبت احوال اجازه ثبت می‌دهند.

3. حضور فیزیکی شاهد

   • صرف معرفی تلفنی یا اسمی شاهد پذیرفته نیست.

   • شاهد باید در زمان عقد در محل دفترخانه حاضر باشد و سند ازدواج را شخصاً امضا کند.

4. امضای رسمی در سند نکاح

   • شاهدان باید امضای خود را ذیل سند ازدواج درج کنند.

   • در ثبت الکترونیکی، اثر انگشت و اطلاعات هویتی نیز ثبت می‌شود.

⚠️ نکته مهم درباره مدارک شناسایی

اگر شاهد کارت ملی نداشته باشد، نمی‌تواند در سیستم ثبت الکترونیکی عقد ثبت شود. در چنین مواردی باید رسید کارت ملی از ثبت احوال و مدرکی جایگزین ارائه شود. در غیر این‌صورت، دفترخانه حق ثبت عقد را ندارد.

آیا ارائه مدرک خاصی برای نسبت خانوادگی لازم است؟ خیر. اگر شاهد از اقوام درجه‌یک یا دو زوجین باشد (مثل پدر، مادر یا برادر)، نیازی به ارائه مدرکی برای اثبات نسبت فامیلی نیست. فقط مدارک هویتی معتبر کافی است.

آیا شاهد عقد ازدواج مسئولیتی در قبال مهریه دارد؟

یکی از پرسش‌هایی که در ذهن برخی افراد پیش از امضای سند ازدواج به‌عنوان شاهد شکل می‌گیرد، این است که آیا امضای شاهد در عقدنامه باعث مسئولیت حقوقی نسبت به مهریه یا سایر تعهدات زوجین می‌شود؟ برخی حتی تصور می‌کنند اگر داماد مهریه را نپردازد، ممکن است عروس بتواند از شاهدان شکایت کند یا از آن‌ها مهریه را مطالبه کند. اما واقعیت چیست؟

بر اساس اصول حقوقی، شاهد عقد تنها ناظر و تأیید کننده وقوع صیغه نکاح و هویت زوجین است و هیچ مسئولیتی نسبت به مهریه، نفقه یا سایر آثار مالی ازدواج ندارد. یعنی اگر مرد از پرداخت مهریه خودداری کند، زن نمی‌تواند به‌دلیل امضای شاهد، از او مطالبه مهریه داشته باشد.

⚖️ تنها در یک حالت استثنا وجود دارد

اگر شاهدان در سند ازدواج، صراحتاً به‌عنوان ضامن مالی (مثلاً ضامن پرداخت مهریه یا نفقه) ذکر شده باشند، در آن صورت مسئولیت دارند. این موضوع کاملاً جدا از نقش شاهد است و در چنین حالتی آن‌ها به‌عنوان “ضامن” نه “شاهد”، شناخته می‌شوند.

بنابراین اگر صرفاً به‌عنوان شاهد عقدنامه را امضا می‌کنید، از نظر قانونی هیچ تعهدی مالی یا حقوقی متوجه شما نیست.

🔍 شایعات رایج درباره مسئولیت شاهد: در فضای مجازی یا در میان مردم، گاهی شنیده می‌شود که اگر داماد نتواند مهریه را بدهد، ممکن است عروس از شاهدان شکایت کند. این باور نادرست است و هیچ مبنای قانونی ندارد، مگر اینکه شاهدان به‌صراحت ضمانت مالی را پذیرفته باشند.

پیامدهای عدم ثبت عقد رسمی

برخی از زوج‌ها به دلایل فرهنگی، شخصی یا حتی ناآگاهی، عقد ازدواج خود را فقط به‌صورت شفاهی یا خانگی برگزار می‌کنند، بدون اینکه آن را در دفتر رسمی ازدواج ثبت کنند. این اقدام، هرچند ممکن است از نظر شرعی صحیح باشد، اما از نظر حقوقی پیامدهای جدی و جبران‌ناپذیری به‌همراه دارد.

در ادامه، مهم‌ترین پیامدهای حقوقی و قانونی عدم ثبت رسمی عقد ازدواج آورده شده است:

🔹عدم امکان مطالبه حقوق مالی مانند مهریه، نفقه یا اجرت‌المثل

در صورتی که ازدواج ثبت نشده باشد، زن برای مطالبه مهریه، نفقه، ارث، اجرت‌المثل ایام زوجیت یا حتی حضانت فرزند، با چالش‌های جدی روبرو می‌شود. چرا که نخست باید رابطه زوجیت را در دادگاه اثبات کند و بدون ثبت رسمی عقد، اثبات این رابطه ممکن است زمان‌بر و پیچیده باشد.

🔹عدم شناسایی فرزندان حاصل از ازدواج در اسناد رسمی

اگر زوجین بدون ثبت ازدواج صاحب فرزند شوند، ممکن است شناسنامه فرزند فقط به نام مادر صادر شود، و درج نام پدر مستلزم اثبات نسب در دادگاه باشد. این موضوع به ویژه برای کودک تبعات حقوقی و اجتماعی سنگینی دارد.

🔹مجازات کیفری برای مرد به دلیل عدم ثبت ازدواج دائم

طبق ماده 49 قانون حمایت خانواده مصوب 1391، مجازات عدم ثبت ازدواج دائم این است که در صورت شکایت زن به جزای نقدی درجه شش یا حتی محرومیت از حقوق اجتماعی محکوم خواهد شد. در برخی موارد نیز دادگاه می‌تواند مجازات‌های شدیدتری مانند حبس تعزیری در نظر بگیرد.

توجه داشته باشید که علل رایج در عدم ثبت ازدواج دائم را می توان فرار از پرداخت مهریه، ازدواج پنهانی و یا ازدواج دوم مرد بدون رضایت همسر اول می باشد.

🔹دشواری اثبات زوجیت در مراجع قضایی

در نبود سند رسمی ازدواج، طرفین باید از راه‌هایی مثل شهادت شهود، اقرار، یا وجود فرزندان مشترک برای اثبات رابطه زوجیت اقدام کنند. این روش‌ها پرهزینه، زمان‌بر و در مواردی حتی بی‌نتیجه است. در نتیجه، زن یا مرد ممکن است در شرایط خاص از بسیاری حقوق قانونی خود محروم شوند.

🔹تضییع حقوق زن در زمان طلاق یا فوت شوهر

در صورت عدم ثبت رسمی عقد:

• زن ممکن است سهم‌الارث قانونی از اموال شوهر متوفی را از دست بدهد.
• هنگام طلاق، دادگاه نمی‌تواند به استناد سند ازدواج، حقوق زن را احراز و تعیین کند.
• حتی گرفتن حکم طلاق برای زن در چنین شرایطی می‌تواند بسیار دشوار باشد.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون شاهد برای ازدواج را مشاهده می فرمایید که به اختصار آورده شده است:

❓ بعد از طلاق با همسرم، پس از نه ماه مجدداً ازدواج دائم کردیم و صیغه خواندیم. اجاره‌نامه منزل و شاهدانی که بعد از ازدواج به خانه‌شان رفتیم به‌ عنوان مدارک موجود هستند. همچنین پیامک‌ها و پیام‌های شبکه‌های اجتماعی دال بر رابطه زناشویی موجود است. آیا در صورت دادخواست ثبت ازدواج با این مدارک موفق خواهم شد؟
✅ سلام؛ شهادت شهود یکی از دلایل اثبات است و اگر سایر مدارک نیز اقرار به ازدواج دائم را نشان دهند، می‌تواند به‌ عنوان دلیل معتبر مورد استفاده قرار گیرد. موفق باشید.

❓پرونده دادخواست اثبات زوجیت من در دادگاه بدوی رد شد زیرا شهود به عقد دائم شهادت دادند ولی نگفتند عقدنامه را پس از عقد نوشتیم. اکنون در تجدیدنظر، درخواست دادم شهودی که عقدنامه را امضا کردند، شهادت دهند. دادگاه جلسه‌ای برای استماع شهادت شهود گذاشته است. نمی‌دانم چه کسانی را بیاورم. لطفاً راهنمایی کنید!
✅ شما باید افرادی را که اعلام کرده‌اید، حاضر کنید. اگر امکان حضور آنها نیست، می‌توانید شهود یا مطلعین دیگری که از موضوع اطلاع دارند، معرفی کنید.

❓در زمان عقد ۷۰ گرم طلا به خانواده عروس دادم و عروس و پدرش در عقدنامه امضا کردند که تحویل گرفتند. اکنون شکایت کرده‌اند که طلا تحویل نگرفتند و چند نفر شاهد گرفته‌اند. آیا اعتبار عقدنامه که سند رسمی است بیشتر است یا شهادت شهود؟
✅ در این مورد، سند رسمی (عقدنامه) اعتبار بیشتری نسبت به شهادت شهود دارد.

❓ زوجه هستم و همسرم بدون رضایت بنده ازدواج کرده اما ازدواجش را در دفترخانه ثبت نکرده است. چگونه می‌توانم ثابت کنم او ازدواج مجدد کرده؟ آیا شهادت شهود کافی است؟
✅ شهادت شهود می‌تواند یکی از دلایل اثبات باشد، اما بهتر است دلایل و مدارک بیشتری ارائه دهید تا موضوع به‌خوبی اثبات گردد.

❓برای اثبات زوجیت در عقد موقت در حالی که هیچ مدرک ثبت‌شده‌ای ندارم و فقط خانواده و چند نفر آشنا به عنوان شاهد و مطلع دارم، آیا می‌توانم به دادگاه معرفی کنم؟ آیا با این شرایط می‌توانم اثبات کنم که راست می‌گویم یا چون مدرک کتبی ندارم دادگاه قبول نمی‌کند؟
✅ با سلام و احترام؛ بدون شک می‌توانید با ارائه شهادت شهود و مدارکی که ممکن است به صورت غیررسمی موجود باشد، موضوع را اثبات کنید. دادگاه می‌تواند این شواهد را مورد بررسی قرار دهد.