در بسیاری از پرونده‌های حقوقی، پس از صدور حکم محکومیت مالی علیه فرد، این احتمال وجود دارد که محکوم‌علیه برای فرار از پرداخت یک‌جای بدهی، با تنظیم دادخواست اعسار، درخواست تقسیط مبلغ محکوم‌به یا معافیت از پرداخت هزینه‌ها را ارائه دهد. یکی از مهم‌ترین این موارد، اعسار از پرداخت مهریه است که به‌طور گسترده در دادگاه‌های خانواده مطرح می‌شود. اما اگر طرف مقابل، یعنی محکوم‌له، اطمینان دارد که این ادعا صحت ندارد، باید بداند چگونه اعسار را رد کند.
در نظر داشته باشید که وکلای ما در ایران لگال به صورت تخصصی می توانند در این زمینه به شما مشاوره دهند. کافیست با ما تماس حاصل فرمایید.
اعسار چیست و چگونه ادعا می‌شود؟
در نظام حقوقی ایران، اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد است برای پرداخت بدهی یا هزینه‌های دادرسی است. وقتی شخصی به دلیل نداشتن دارایی یا نبود دسترسی مؤثر به اموالش نمی‌تواند تعهدات مالی خود را اجرا کند، می‌تواند با ارائه دادخواست اعسار، از دادگاه بخواهد تا پرداخت را به صورت قسطی تعیین کند یا به‌طور موقت او را از پرداخت معاف نماید.
⚖️ انواع اعسار در قانون:
-
اعسار از پرداخت هزینه دادرسی:
زمانی کاربرد دارد که شخص قصد طرح دعوا یا دفاع از خود در دادگاه را دارد، اما توان مالی لازم برای پرداخت هزینه‌های دادرسی (مثل هزینه ثبت دادخواست یا تجدیدنظرخواهی) را ندارد. -
اعسار از پرداخت محکوم‌به (مثل مهریه یا دیه):
این نوع اعسار پس از صدور حکم محکومیت مالی مطرح می‌شود و هدف آن تقسیط یا تعویق پرداخت بدهی است، مثلاً در پرونده‌های مهریه که زوج توان پرداخت یک‌جای مهریه را ندارد.
چگونه اعسار را رد کنیم؟
یکی از راه‌های مؤثر برای جلوگیری از تضییع حق در پرونده‌های مالی و مهریه، رد ادعای اعسار بدهکار است. اگر فردی که محکوم به پرداخت وجه شده، دادخواست اعسار ارائه کند، شما به عنوان طلبکار (محکوم‌له) این حق را دارید که با ارائه اسناد و مستندات معتبر، خلاف ادعای او را اثبات کرده و مانع از تقسیط یا معافیت موقت او شوید.
اما فقط گفتن اینکه “او توان پرداخت دارد” کافی نیست؛ اثبات تمکن مالی خوانده، نیازمند ادله مستند و دقیق است که برای دادگاه قانع‌کننده باشد.
✅ مهم‌ترین دلایل و مدارک برای رد اعسار:
- وجود سند ملکی یا تجاری ثبت‌نشده: اگر فردی ملکی به نام خود دارد ولی در لیست اموالش به دادگاه اعلام نکرده، این می‌تواند نشانه‌ای از پنهان‌کاری مالی باشد.
- داشتن خودرو شخصی غیرضروری: به‌ویژه زمانی که خودرو برای امرار معاش استفاده نمی‌شود، مثل خودروی لوکس یا تفریحی.
- گردش مالی بالا در حساب‌های بانکی: استعلام تراکنش‌های بانکی که مبالغ بالایی را نشان می‌دهد، می‌تواند اعسار را زیر سؤال ببرد.
- دریافت ارث یا انتقال وجه قابل توجه: اگر ثابت شود که فرد اخیراً ارث برده یا مبالغ سنگینی به حسابش واریز شده، ادعای اعسار او بی‌اعتبار می‌شود.
- شهادت ضعیف یا بی‌اساس شهود: اگر شهود معرفی‌شده اطلاعات دقیقی از وضعیت مالی فرد نداشته باشند یا شهادت آن‌ها قابل‌اعتماد نباشد، از اعتبار ادعای اعسار کاسته می‌شود.
در صورتی که دادگاه پس از بررسی این دلایل، به این نتیجه برسد که فرد در ارائه اطلاعات خلاف واقع عمل کرده و توان پرداخت داشته اما آن را پنهان کرده، نه‌تنها حکم اعسار را رد می‌کند، بلکه ممکن است شخص را به پرداخت کامل بدهی و حتی تحمل مجازات کیفری بابت ادعای کذب نیز محکوم نماید.
رد اعسار در مهریه؛ حق مسلم زوجه
در بسیاری از پرونده‌های خانوادگی، پس از صدور حکم قطعی پرداخت مهریه، زوج به‌جای پرداخت فوری، اقدام به ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه می‌کند. این در حالی است که در برخی موارد، زوج توانایی مالی کافی برای پرداخت مهریه را دارد، اما با هدف فرار از پرداخت یا تعویق در اجرای حکم، خود را معسر معرفی می‌نماید. همچنین این دفاعیات می تواند به عنوان دلایل رد کردن دادخواست تعدیل مهریه نیز استفاده شود.
در چنین شرایطی، زوجه به‌عنوان طلبکار می‌تواند با تنظیم لایحه رد اعسار مهریه و ارائه اسناد و مدارک معتبر، خلاف ادعای زوج را به دادگاه اثبات کند. این اقدام نه‌تنها حق قانونی زن است، بلکه تضمینی برای جلوگیری از اطاله دادرسی و تضییع حقوق وی خواهد بود.
📌 مدارک مؤثر برای رد اعسار مهریه
- سند رسمی ملک یا مغازه‌ای که محل سکونت زوج نیست: اگر مرد ملکی به نام خود دارد که در لیست اموال اعسار اعلام نشده باشد، این موضوع می‌تواند دلیلی قوی برای رد اعسار باشد.
- گردش مالی غیرعادی در حساب‌ها: تراکنش‌های بالا یا نامتناسب با وضعیت ادعایی، نشانگر توان مالی بالاتر است.
- نقل و انتقال اموال در ماه‌ها یا سال گذشته: مانند فروش خودرو، ملک، زمین یا سهام که به‌صورت هدفمند برای فرار از پرداخت صورت گرفته باشد.
- ارث، هدیه یا درآمدهای دیگر: مثلاً اگر مرد به‌تازگی ارثی دریافت کرده یا از منابع مالی دیگر (اجاره، تجارت، سهام) بهره‌مند شده باشد.
- مالکیت خودروهای غیرضروری یا دارایی‌های تجملاتی: مانند خودروهای لوکس، موتور سنگین یا وسایل غیر مصرفی که برای کار و زندگی ضروری نیستند.
⚖️ نتیجه حقوقی:
در صورتی که دادگاه با بررسی این مدارک به این نتیجه برسد که زوج برخلاف واقع، خود را معسر معرفی کرده و در واقع دارای تمکن مالی است (ملائت)، دادخواست اعسار او رد خواهد شد. در این حالت، زوج موظف به پرداخت کامل مهریه طبق حکم قطعی دادگاه خواهد بود.
مجازات ادعای اعسار کذب
اگرچه قانون برای حمایت از افراد ناتوان در پرداخت بدهی، سازوکار اعسار را پیش‌بینی کرده، اما ادعای نادرست و دروغین اعسار می‌تواند تبعات کیفری و حقوقی جدی برای مدعی به‌همراه داشته باشد. گاهی افراد برای فرار از پرداخت مهریه، دیه یا سایر بدهی‌های مالی، عمداً وضعیت مالی واقعی خود را پنهان کرده و با ارائه استشهادیه‌های غیرواقعی، سعی در فریب دادگاه دارند.
در صورتی که دادگاه یا طرف مقابل (محکوم‌له) پس از بررسی مجدد پرونده، اثبات کند که اعسار به‌صورت کذب و با سوءنیت مطرح شده، با شخص اعساردهنده برخورد قانونی خواهد شد.
⚖️ پیامدهای قانونی اعسار دروغین
- رد کامل دادخواست اعسار: نخستین اقدام دادگاه، لغو تصمیم قبلی و رد رسمی اعسار است.
- حبس تعزیری درجه ۷: طبق قانون، اگر ثابت شود فرد عمداً اقدام به پنهان‌کاری کرده، ممکن است به حبس از ۳ ماه و یک روز تا ۶ ماه محکوم شود.
- الزام به پرداخت تمام بدهی و هزینه‌ها: فرد موظف خواهد بود بدون تقسیط، بدهی خود را پرداخت کرده و خسارات ناشی از تاخیر یا اجرای اشتباه را جبران کند.
- مجازات شهود دروغگو: چنانچه شهادت شهود دروغین در اثبات اعسار نقش داشته باشد، این افراد نیز ممکن است به دلیل شهادت کذب تحت تعقیب کیفری قرار بگیرند.
📌 شرایط و نکات مهم درباره دعوای رد اعسار
- طرح دعوا توسط محکوم‌له: رد اعسار در واقع یک دعوای حقوقی است که از طرف طلبکار علیه معسر (محکوم‌علیه) اقامه می‌شود.
- ماهیّت غیرمالی اما آثار مالی: اگرچه دعوای اعسار از نظر شکلی دعوایی غیرمالی محسوب می‌شود، اما آثار مالی بسیار گسترده‌ای در پی دارد.
- قابلیت تجدیدنظر: طبق بند «ب» ماده ۳۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی، رأی دادگاه درباره رد یا پذیرش اعسار قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان است.
- الزام به پرداخت در صورت رد: اگر دادگاه اعسار را رد کند، رأی قبلی (مثلاً محکومیت به پرداخت مهریه) لازم‌الاجراست و محکوم‌علیه باید در اسرع وقت بدهی خود را پرداخت کند.
- نمونه لایحه دفاعیه برای رد اعسار
ریاست محترم دادگاه خانواده …
با توجه به محکومیت خوانده محترم به پرداخت مهریه به موجب دادنامه شماره ……… صادره از شعبه ……… دادگاه محترم خانواده، مشارالیه در راستای تعلل و تاخیر در اجرای حکم قطعی، دادخواستی با موضوع اعسار از پرداخت مهریه و تقاضای تقسیط آن به دادگاه تقدیم نموده است.
این‌جانب به وکالت از زوجه (محکوم‌له پرونده)، ضمن بررسی دقیق مستندات ارائه شده از سوی خوانده، به استحضار می‌رسانم که ادعای اعسار فاقد مبنای واقعی و حقوقی بوده و صرفاً با هدف فرار از مسئولیت مالی و تضییع حقوق موکل ارائه شده است.
دلایل رد اعسار به شرح زیر به پیوست تقدیم می‌گردد:
۱. سند رسمی مالکیت ملک غیر محل سکونت: مطابق استعلام ثبتی پیوست، خوانده مالک رسمی یک باب واحد آپارتمانی در منطقه ……… تهران می‌باشد که محل سکونت وی نبوده و به صورت مستقل به‌عنوان دارایی قابل توقیف تلقی می‌گردد.
۲. گردش مالی حساب بانکی: بررسی صورت‌حساب بانکی سه‌ماهه اخیر نشان‌دهنده تراکنش‌های مالی مکرر، واریز مبالغ بالا و وجود منابع درآمدی مستمر برای ایشان می‌باشد که با ادعای اعسار تعارض آشکار دارد.
دریافت سهم‌الارث: حسب مفاد گواهی انحصار وراثت شماره ………، خوانده از فوت پدر خود، مالکیت رسمی بخشی از یک ملک مسکونی را به ارث برده است. این دارایی نیز در زمان ارائه دادخواست اعسار به دادگاه، به صورت عمدی پنهان شده و به اطلاع دستگاه قضایی نرسیده است.
۴. مالکیت خودرو سواری مدل ………: که حسب عرف و قیمت روز، از نظر اقتصادی جزو دارایی‌های ارزشمند تلقی شده و از اموال مستثنیات دین خارج است.
با عنایت به موارد فوق و سایر مستندات پیوست، مشخص است که خوانده برخلاف حقیقت، اقدام به طرح ادعای اعسار نموده و بر اساس قوانین موضوعه، از جمله ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی و مواد مربوط به اعسار در قانون آیین دادرسی مدنی، شرایط لازم برای شمول معافیت یا تقسیط را ندارد.
فلذا مستنداً به مواد قانونی مزبور و در جهت جلوگیری از تضییع حقوق موکل، تقاضای:
صدور حکم بر رد دادخواست اعسار و تقسیط
اجرای فوری تمام مبلغ مهریه مندرج در دادنامه قطعی
و در صورت احراز سوء نیت خوانده، ارجاع موضوع جهت بررسی و برخورد کیفری با ادعای اعسار کذب
را از محضر محترم دادگاه خواستارم.
با احترام
امضاء و تاریخ
وکیل یا خواهان (محکوم‌له)
برای دریافت متن فوق می توانید بر روی لایحه دفاعیه رد اعسار و تقسیط مهریه کلیک نمایید.
سوالات متداول و نتیجه گیری
در این قسمت از مطلب سوالات پرتکرار در زمینه رد اعسار و تقسیط مهریه را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است. شما نیز می توانید برای کسب اطلاعات و دریافت مشاوره با ما ارتباط برقرار نمایید.
❓ بعد از پرداخت نشدن هزینه اعسار و گذشت ۱۰ روز از ابلاغ، دادگاه رأی مجددی صادر کرده که ۲۰ روز قابل اعتراض است. این اعتراض به چه چیزی می‌تواند باشد و مراحل بعدی چیست؟
✅ در صورتی که هزینه دادرسی اعسار پرداخت نشود و دادگاه قرار رد دادخواست اعسار را صادر کند، شخص می‌تواند نسبت به این قرار در مهلت قانونی (۲۰ روز از تاریخ ابلاغ برای اشخاص مقیم ایران) اعتراض کند. این اعتراض به قرار رد دادخواست اعسار است و در صورت تأیید دادگاه تجدیدنظر، دیگر امکان بهره‌مندی از معافیت مالی نخواهد بود و باید هزینه دادرسی را پرداخت کند.
❓ اگر متهم خود را معسر قلمداد کرده و دروغ گفته باشد، چه کاری می‌توان کرد؟
✅ در صورتی که ثابت شود متهم به دروغ ادعای اعسار کرده، می‌توانید با ارائه مدارک مبنی بر تمکن مالی وی از او شکایت کرده و تقاضای مجازات نمایید. در این حالت، ممکن است با توجه به ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، علاوه بر رد اعسار، شخص به رد مال و حتی حبس تعزیری درجه ۷ محکوم شود.
❓ سلام، در پرونده کلاهبرداری، اعسار در بدوی رد شد ولی تجدیدنظر پذیرفت و رای قطعی شد. حالا قاضی می‌گوید اعسار مشمول اعاده دادرسی نیست. چه کنم؟
✅ در مورد اعسار، معمولاً چون موضوع مربوط به وضعیت مالی است و ممکن است در هر زمان تغییر کند، دادگاه اعاده دادرسی را نپذیرد. با این حال اگر اشتباه محرز قضایی یا اشتباه در تطبیق موضوع وجود داشته، می‌توانید مجدداً موضوع را از طریق دیوان عدالت یا شکایت انتظامی پیگیری کنید. همچنین پیگیری با وکیل متخصص دعاوی اعسار توصیه می‌شود.
❓ در دادگاه بدوی ۲۰ میلیون محکوم شدم، خواهان اعتراض زده و اعسار من هم رد شده. آیا می‌توانم به رد اعسار اعتراض کنم؟ و آیا باید منتظر جواب آن بمانم تا پرونده به استان برود؟
✅ بله، شما می‌توانید به رد اعسار اعتراض و درخواست تجدیدنظر بدهید. رسیدگی به اعتراض نسبت به رد اعسار باید در دادگاه تجدیدنظر انجام شود. بعد از صدور رأی نهایی در این خصوص، روند اجرای رأی اصلی ادامه خواهد یافت.
❓ اگر کسی محکوم به رد مال شده و اعسارش هم رد شده و شش سال گذشته اما هیچ مالی ندارد، چه باید کرد؟
✅ اگر شخصی واقعاً مالی برای پرداخت ندارد، ولی اعسار او نیز به دلایلی رد شده، می‌تواند دوباره اعسار بدهد، زیرا اعسار محدود به یک‌بار نیست و با تغییر شرایط مالی، امکان طرح مجدد آن وجود دارد. در غیر این صورت، حبس اجرا خواهد شد تا زمانی که پرداخت صورت گیرد یا اعسار جدید پذیرفته شود.
❓ اگر اعسار برای هزینه دادرسی رد شود، باید چه کار کرد؟
✅ در صورت رد اعسار، باید هزینه دادرسی را ظرف مهلت قانونی پرداخت کنید. در غیر این صورت، دادخواست شما رد خواهد شد. البته امکان اعتراض به رد اعسار وجود دارد و در صورت اثبات ناتوانی، در مرحله تجدیدنظر ممکن است پذیرفته شود.
اعسار به عنوان یکی از نهادهای حمایتی در قانون، برای حمایت از افرادی است که واقعاً توانایی مالی کافی ندارند. اما اگر این ابزار قانونی مورد سوءاستفاده قرار گیرد، قانون نیز ابزار مقابله با آن را پیش‌بینی کرده است. اگر شما به عنوان شاکی یا زوجه، از دروغ بودن اعسار اطلاع دارید، با جمع‌آوری مدارک و تنظیم لایحه رد اعسار، می‌توانید حقوق قانونی خود را احقاق کنید.