در گذشته، افرادی که در طول دوران اشتغال خود در چند نهاد مختلف فعالیت کرده و تحت پوشش چند صندوق بازنشستگی قرار می‌گرفتند، امکان تجمیع سوابق بیمه‌ای خود را نداشتند؛ همین امر موجب از بین رفتن بخش زیادی از حقوق بازنشستگی آنان می‌شد. این ناهماهنگی بین صندوق‌ها نه‌تنها موجب نارضایتی بیمه‌شدگان می‌شد، بلکه مشکلاتی در محاسبه مستمری، سنوات و مزایای بازنشستگی نیز ایجاد می‌کرد.
با تصویب قانون نقل و انتقال سوابق بیمه یا کسور بازنشستگی بین صندوق‌های بازنشستگی و تجمیع سوابق بیمه‌ای اشخاص در اردیبهشت ۱۴۰۲ و ابلاغ آیین‌نامه اجرایی آن در دی‌ماه همان سال، امکان انتقال سوابق بیمه‌ای از یک صندوق به صندوق دیگر به‌صورت رسمی و قانونی فراهم شد. این قانون گامی مهم در جهت یکپارچه‌سازی خدمات بیمه‌ای و بازنشستگی و حفظ حقوق بیمه‌شدگان محسوب می‌شود.
در این مقاله به‌طور کامل به بررسی شرایط و ضوابط این انتقال، مدارک موردنیاز، نقش هر صندوق در فرآیند تسویه، مفهوم مستمری جمع و نحوه اجرای آیین‌نامه مربوطه می‌پردازیم.
قانون انتقال سوابق بیمه بین صندوق‌ها چه می‌گوید؟
در اردیبهشت سال ۱۴۰۲، مجلس شورای اسلامی با هدف رفع خلأ های قانونی در خصوص بیمه‌شدگانی که سابقه فعالیت در چند نهاد مختلف داشتند، قانون نقل و انتقال سوابق بیمه یا کسور بازنشستگی بین صندوق‌های بازنشستگی و تجمیع سوابق بیمه‌ای اشخاص را به تصویب رساند. بر اساس این قانون:
- هر بیمه‌شده‌ای که به دلایل مختلف مانند استعفا، اخراج، بازخرید خدمت یا تغییر نهاد محل خدمت، صندوق بیمه‌اش تغییر یافته، می‌تواند سوابق بیمه‌ای خود را از صندوق قبلی (صندوق مبدأ) به صندوق فعلی (صندوق مقصد) منتقل کند.
- این قانون به صراحت اعلام می‌کند که سوابق بیمه‌ای باید پس از به‌روزرسانی ارزش کسور بازنشستگی (مطابق نرخ اوراق مشارکت سالانه بانک مرکزی) منتقل شود.
- اگر فردی مستمری دریافت می‌کند (مثلاً حقوق بازنشستگی یا ازکارافتادگی)، دیگر امکان انتقال سوابق از صندوق پرداخت‌کننده به صندوق دیگر را ندارد.
- افرادی که قبلاً کسورات خود را دریافت کرده و تسویه کرده‌اند نیز مشمول این قانون نخواهند بود.
همچنین در آیین‌نامه اجرایی این قانون که در دی‌ماه ۱۴۰۲ به تصویب هیئت وزیران رسید، مراحل ثبت درخواست، نحوه محاسبه مابه‌التفاوت، امکان پرداخت قسطی و جزئیات اجرای ماده‌های ۳، ۴ و ۶ قانون به تفصیل شرح داده شده است. این آیین‌نامه، صندوق‌ها را موظف کرده ظرف ۴ ماه کلیه مراحل ارزیابی، محاسبه و انتقال وجوه بیمه‌ای را انجام دهند.
در ادامه مقاله، شرایط دقیق انتقال، مدارک لازم، مزایای این قانون و مفهوم «مستمری جمع» را بررسی می‌کنیم.
شرایط انتقال سوابق بیمه‌ای بین صندوق‌های بازنشستگی
برای استفاده از مزایای طرح انتقال سوابق بیمه‌ای بین صندوق‌های مختلف، افراد باید شرایط مشخصی داشته باشند که در قانون و آیین‌نامه اجرایی به‌وضوح ذکر شده است:
✅قطع رابطه استخدامی با صندوق مبدأ
مطابق ماده ۲ قانون، انتقال سوابق تنها در صورتی مجاز است که فرد به دلایل قانونی مانند استعفا، اخراج، بازخرید خدمت، انفصال، یا تغییر وضعیت استخدامی، از صندوق قبلی جدا شده و اکنون تحت پوشش صندوق جدید قرار گرفته باشد.
✅عدم دریافت کسور بازنشستگی
افرادی که قبلاً حق بیمه یا کسور بازنشستگی خود را از صندوق مبدأ دریافت کرده‌اند (مثلاً به‌صورت بازخرید یا تسویه)، دیگر امکان انتقال آن سوابق را ندارند.
✅عدم برقراری مستمری
در صورتی که برای فرد، مستمری بازنشستگی یا ازکارافتادگی برقرار شده باشد، انتقال سوابق به سایر صندوق‌ها ممنوع است.
✅پرداخت مابه‌التفاوت
طبق ماده ۴ قانون، انتقال سوابق بیمه‌ای به معنی انتقال کامل منابع مالی از صندوق مبدأ به صندوق مقصد نیست. اگر حق بیمه پرداخت‌شده در صندوق اول کمتر از مبنای محاسبه صندوق جدید باشد، بیمه‌شده موظف است مابه‌التفاوت را خود پرداخت کند.
مثلاً اگر حقوق مبنای بیمه در صندوق اول پایین بوده و صندوق مقصد از پایه بالاتری محاسبه کند، اختلاف آن باید پرداخت شود.
✅امکان تقسیط
بر اساس آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۲، مبلغ مابه‌التفاوت را می‌توان در اقساط چندماهه پرداخت کرد. اما سوابق بیمه‌ای تنها زمانی منتقل می‌شوند که آخرین قسط نیز تسویه شده باشد.
✅عدم تسویه کامل سنوات با صندوق قبلی
حتی اگر فرد از صندوق قبلی جدا شده، ولی هنوز کسور بازنشستگی خود را تسویه نکرده باشد، امکان انتقال وجود دارد. اما تسویه کامل به معنی انصراف از انتقال است.
مدارک لازم برای انتقال سوابق بیمه بین صندوق های بازنشستگی
اگر فردی بخواهد سوابق بیمه‌ای خود را از یک صندوق بازنشستگی به صندوق دیگر (مثلاً از خدمات درمانی به تأمین اجتماعی یا بالعکس) منتقل کند، باید مدارک مشخصی را به صندوق جدید ارائه دهد. این مدارک، طبق آیین‌نامه اجرایی قانون نقل و انتقال سوابق بیمه‌ای مصوب ۱۴۰۲ تعیین شده‌اند.
🗂️ مدارک مورد نیاز:
-
برگه درخواست انتقال سوابق بیمه‌ای
-
این فرم باید توسط شخص بیمه‌شده یا بازماندگان واجد شرایط (در صورت فوت) تکمیل و به صندوق مقصد ارائه شود.
-
-
تصویر حکم قطع همکاری یا حکم تغییر نظام بیمه‌ای
-
این حکم باید رسمی باشد و نشان دهد که فرد رابطه استخدامی‌اش با صندوق مبدأ قطع شده یا تغییر کرده است.
-
-
مکاتبات رسمی بین صندوق مبدأ و صندوق مقصد
-
این مکاتبات شامل اطلاعات کسور بازنشستگی، سابقه بیمه‌ای و سایر سوابق مربوط به پرداخت حق بیمه است.
-
-
استعلام از شعبه بیمه‌ای قبلی
-
در برخی موارد، شعبه جدید باید از صندوق قبلی تأییدیه رسمی بگیرد که انتقال بلامانع است.
-
-
احراز هویت توسط واحد فنی شعبه جدید
-
مسئول امور فنی شعبه جدید باید صحت مدارک و سوابق ارائه‌شده را تأیید کند.
-
📝 نکات مهم:
- مدارک فوق باید به صورت کتبی و در قالب‌های رسمی سازمانی ارسال یا تحویل داده شوند.
- در صورت عدم ارائه هریک از این مدارک، فرآیند انتقال متوقف می‌شود یا نیاز به مکاتبه مجدد خواهد بود.
- اگر متقاضی فوت کرده باشد، توافق کتبی بازماندگان برای شروع فرآیند الزامی است.
مستمری جمع چیست و نحوه محاسبه
مستمری جمع (یا حقوق بازنشستگی تجمیعی) نوعی مستمری است که به بیمه‌شده‌ای تعلق می‌گیرد که در طول دوران اشتغال خود، در بیش از یک صندوق بازنشستگی سابقه بیمه‌پردازی داشته اما به دلایل مختلف، این سوابق را به صندوق مقصد منتقل نکرده است.
در این حالت، به جای انتقال سوابق بیمه، هر صندوق به نسبت سابقه بیمه‌ای فرد، سهم خود را از مستمری پرداخت می‌کند. این روش در قانون «نقل‌وانتقال سوابق بیمه یا کسور بازنشستگی» مصوب ۱۴۰۲ به‌صورت رسمی پیش‌بینی شده است.
✅ چه کسانی مشمول مستمری جمع می‌شوند؟
بر اساس ماده ۶ قانون:
- افرادی که به دلایل شغلی یا استخدامی (مثلاً انتقال، بازخرید، استعفا، اخراج، تغییر وضعیت استخدامی) از یک صندوق به صندوق دیگر رفته‌اند؛
- اما تمایلی به انتقال رسمی سوابق بیمه‌ای بین صندوق‌ها ندارند؛
- یا امکان انتقال قانونی برایشان وجود ندارد (مثلاً قبلاً برخی کسورات را دریافت کرده‌اند).
🧮 نحوه محاسبه مستمری جمع
بر اساس بند (ت) ماده ۶ قانون ۱۴۰۲، مستمری جمع به روش زیر محاسبه می‌شود:
حقوق بازنشستگی = نسبت حقوق شما به حداقل حقوق × حداقل حقوق سال بازنشستگی ÷ 30 × تعداد سال‌های بیمه
🔸 به زبان ساده‌تر:
- ابتدا نسبت حقوق شما به حداقل حقوق در دو سال آخر محاسبه می‌شود؛
- سپس این نسبت در حداقل حقوق زمان بازنشستگی ضرب می‌شود؛
- عدد به‌دست‌آمده بر ۳۰ تقسیم شده و در کل سال‌های پرداخت بیمه (در هر صندوق) ضرب می‌شود.
📊 نحوه پرداخت توسط صندوق‌ها
هر صندوق بازنشستگی که شما در آن سابقه دارید:
- به میزان سنواتی که در آنجا بیمه پرداخته‌اید، سهم خود از مستمری را پرداخت می‌کند؛
- و صندوق مقصد (مثلاً تأمین اجتماعی) فقط سهم خودش را می‌پردازد، نه همه مستمری.
📌 مثال ساده: فرض کنید فردی:
- ۱۰ سال در صندوق بازنشستگی کشوری و ۱۵ سال در تأمین اجتماعی بیمه پردازی کرده است. او به‌جای انتقال سوابق ۱۰ ساله، درخواست مستمری جمع می‌دهد.
🔹 در این حالت:
- صندوق کشوری سهم مربوط به ۱۰ سال را می‌پردازد؛
- و تأمین اجتماعی سهم ۱۵ سال را؛
- طبق فرمول بالا، هر کدام بر اساس ضوابط خود و نسبت به سنوات، مستمری را به صورت مجزا پرداخت می‌کنند.
نقش صندوق مبدأ و مقصد در انتقال و تسویه کسور بازنشستگی
در فرآیند انتقال سوابق بیمه بین صندوق‌های بازنشستگی، دو نهاد اصلی ایفای نقش می‌کنند: صندوق مبدأ و صندوق مقصد. هرکدام وظایف مشخصی در انتقال و تسویه کسور بازنشستگی دارند که در ادامه به‌صورت دقیق و خلاصه بیان شده‌اند:
✅ صندوق مبدأ چیست و چه وظایفی دارد؟
صندوقی است که بیمه‌شده قبلاً در آن سابقه پرداخت حق بیمه یا کسور بازنشستگی داشته است.
نقش‌ها و مسئولیت‌ها:
- محاسبه کسور بازنشستگی قابل انتقال طبق آخرین نرخ سود اوراق مشارکت یک‌ساله بانک مرکزی.
- به‌روزرسانی مبلغ کسور بازنشستگی بر اساس سال‌های سپری‌شده از زمان پرداخت.
- انتقال وجوه محاسبه‌شده به صندوق مقصد حداکثر ظرف ۳ ماه از زمان دریافت درخواست رسمی.
- در صورت وجود خدمات درمانی یا مزایای اضافی (ازدواج، بارداری، غرامت)، موظف است درصدی از مبلغ انتقالی را کسر کند.
- در موارد خاص (مثل ادغام یا انحلال نهاد سابق)، امکان تقسیط یا تهاتر هزینه انتقال با نظارت وزارت رفاه را دارد.
✅ صندوق مقصد چیست و چه وظایفی دارد؟
صندوقی است که بیمه‌شده در حال حاضر تحت پوشش آن قرار دارد و قصد دارد سوابق خود را به آن منتقل کند.
نقش‌ها و مسئولیت‌ها:
- دریافت تقاضای انتقال سوابق بیمه‌ای از بیمه‌شده یا بازماندگان واجد شرایط.
- بررسی انطباق تقاضا با مقررات داخلی صندوق و آیین‌نامه اجرایی.
- محاسبه مابه‌التفاوت حق بیمه براساس تفاوت مزایا، حقوق و نرخ‌های کسور بین دو صندوق.
- اطلاع‌رسانی مبلغ مابه‌التفاوت به بیمه‌شده برای تسویه نقدی یا اقساطی.
- پس از پرداخت کامل مابه‌التفاوت، ثبت نهایی سوابق در پرونده بیمه‌شده و امکان استفاده از مزایای بازنشستگی.
📌 جمع‌بندی در قالب جدول:
| نقش | صندوق مبدأ | صندوق مقصد |
|---|---|---|
| محاسبه و به‌روزرسانی حق بیمه | ✅ دارد | ❌ ندارد |
| انتقال وجوه کسور بازنشستگی | ✅ وظیفه اصلی | ❌ ندارد |
| محاسبه مابه‌التفاوت بیمه | ❌ ندارد | ✅ دارد |
| ثبت و اعمال سوابق جدید | ❌ ندارد | ✅ وظیفه اصلی |
| ارائه خدمات بازنشستگی آینده | ❌ ندارد | ✅ دارد |
مثال انتقال سوابق از صندوق بازنشستگی کشوری به سازمان تأمین اجتماعی
فرضیات اولیه:
- آقای رضایی ۷ سال سابقه بیمه در صندوق بازنشستگی کشوری دارد (صندوق مبدأ).
- او اکنون کارمند بخش خصوصی است و ۸ سال است که در سازمان تأمین اجتماعی بیمه پرداخت می‌کند (صندوق مقصد).
- حقوق مشمول کسر بیمه در زمان اشتغال در صندوق کشوری: ۶ میلیون تومان در ماه.
- نرخ سود اوراق مشارکت اعلام‌شده توسط بانک مرکزی در سال درخواست: ۱۸٪
- آقای رضایی تقاضای انتقال سوابق بیمه‌ای ۷ ساله خود به تأمین اجتماعی را ارائه داده است.
🧮 مرحله ۱: محاسبه حق بیمه سالانه در صندوق مبدأ
فرض می‌کنیم کسور سالانه آقای رضایی برابر با:
-
حق بیمه سالانه = ۶ میلیون × ۱۲ ماه × ۳۰٪ (سهم کارمند + کارفرما) = ۲۱.۶ میلیون تومان
🧮 مرحله ۲: به‌روزرسانی هر سال با نرخ ۱۸٪ ساده
برای مثال، اگر ۵ سال از پرداخت گذشته، داریم:
مبلغ به‌روز هر سال = حق بیمه سالانه + (حق بیمه × نرخ سود × تعداد سال)
= ۲۱.۶ میلیون + (۲۱.۶ × ۱۸٪ × ۵)
= ۲۱.۶ + ۱۹.۴۴ = ۴۱.۰۴ میلیون تومان برای آن سال
با احتساب هر ۷ سال با میانگین فاصله زمانی ۳ سال، مجموع به‌روزرسانی کسور بازنشستگی حدوداً:
۲۱.۶ × ۷ + (میانگین سود ساده برای ۳ سال × ۷)
≈ ۱۵۱.۲ + ۶۸ میلیون = ۲۱۹.۲ میلیون تومان به صندوق تأمین اجتماعی منتقل می‌شود.