در بسیاری از دعاوی حقوقی، قبل از آن‌که کار به دادگاه و صدور حکم برسد، می‌توان اختلاف را با یک اقدام ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر پیگیری کرد. یکی از ابزارهای قانونی و ابتدایی برای مطالبه حق، اظهارنامه قضایی است. اظهارنامه، نوشته‌ای رسمی و قانونی است که فرد برای اعلام یک خواسته، هشدار، مطالبه یا حتی اخطار، به طرف مقابل ارسال می‌کند. این ابزار حقوقی، گاه می‌تواند جایگزین طرح دعوا باشد و از بروز اختلافات شدیدتر یا ورود به فرآیند دادرسی جلوگیری کند.
در این مقاله، قصد داریم مفهوم اظهارنامه قضایی، نحوه ثبت و ارسال آن، تفاوت آن با سایر مکاتبات قضایی، موارد الزامی تنظیم اظهارنامه و نمونه‌ای کاربردی از آن را با زبانی ساده و حقوقی بررسی کنیم. همچنین در نظر داشته باشید که در انتهای مقاله 13 نمونه اظهارنامه قضایی پیرامون پرکاربردترین موضوعات برای دریافت شما قرار داده شده است. اگر قصد دارید پیش از طرح شکایت، حق خود را به‌صورت قانونی مطالبه کنید، این مطلب برای شما مفید خواهد بود.
اظهارنامه قضایی چیست و چه کاربردهایی دارد؟
اظهارنامه قضایی یکی از ابزارهای قانونی و رسمی برای مطالبه حق یا اعلام خواسته از طرف مقابل است. این سند، پیش از آن‌که پرونده‌ای در دادگاه تشکیل شود، به‌عنوان یک روش مسالمت‌آمیز و ابتدایی برای اطلاع‌رسانی یا هشدار قانونی به کار می‌رود. مطابق ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی، هر شخص می‌تواند پیش از تقدیم دادخواست، حق خود را با ارسال اظهارنامه از طرف مقابل مطالبه نماید، مشروط بر اینکه موعد مطالبه فرا رسیده باشد.
در بسیاری از موارد، به‌جای مراجعه مستقیم به دادگاه، افراد می‌توانند با ارسال اظهارنامه، اختلاف را حل‌وفصل کنند. این روش نه‌تنها هزینه و زمان کمتری دارد، بلکه می‌تواند مانع از بروز سوءتفاهم‌ها یا تشدید تنش‌ها شود.
کاربردهای مهم اظهارنامه قضایی:
- مطالبه وجه یا دیون
- اخطار به مستأجر برای تخلیه ملک پس از پایان قرارداد
- اعلام فسخ قرارداد یا تأخیر در انجام تعهد
- اطلاع‌رسانی رسمی و مکتوب به طرف مقابل درباره حقوق یا وظایف
- اعلام عدم تمکین یا تمایل به صلح و سازش
در واقع، اظهارنامه نوعی «هشدار قانونی» است که نشان می‌دهد شخص ارسال‌کننده آمادگی پیگیری قضایی موضوع را دارد، اما ابتدا به طرف مقابل فرصت داده تا به‌صورت دوستانه موضوع را حل کند.
ثبت اظهارنامه قضایی به صورت حضوری و آنلاین
برای ارسال اظهارنامه قضایی، قانون دو روش رسمی را در نظر گرفته است: ثبت از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت آنلاین از طریق سامانه عدل ایران. هر دو روش از نظر قانونی معتبر بوده و بسته به شرایط و توانایی فرد، می‌توان از هر کدام استفاده کرد.
۱. ثبت اظهارنامه حضوری در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
این روش برای افرادی مناسب است که آشنایی کافی با سامانه‌های اینترنتی ندارند یا ترجیح می‌دهند امور حقوقی خود را از طریق کارشناسان دفاتر پیگیری کنند. در این روش:
-
فرد متقاضی با در دست داشتن مدارک هویتی و اسناد مرتبط، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه می‌کند.
-
کارشناس دفتر، متن اظهارنامه را طبق خواسته متقاضی وارد می‌کند و آن را ثبت می‌نماید.
-
در پایان، کد رهگیری اظهارنامه به متقاضی تحویل داده می‌شود.
۲. ثبت اظهارنامه آنلاین از طریق سامانه عدل ایران
برای افرادی که با خدمات اینترنتی آشنایی دارند، ثبت آنلاین بسیار سریع‌تر و آسان‌تر است. مراحل این کار به شرح زیر است:
- وارد سامانه remission.adliran.ir شوید.
- گزینه «تقدیم اظهارنامه» را انتخاب کنید.
- پس از ورود به حساب کاربری با کد ملی و رمز عبور سامانه ثنا، اطلاعات لازم از جمله مشخصات طرفین و موضوع را وارد نمایید.
- پس از تکمیل اطلاعات، اظهارنامه ثبت و به گیرنده ارسال می‌شود.
هر دو روش در نهایت منجر به ثبت قانونی اظهارنامه می‌شوند، اما در هر صورت توصیه می‌شود پیش از ثبت، متن اظهارنامه با دقت تنظیم شده و در صورت نیاز با مشورت وکیل انجام شود.
اجزای مهم اظهارنامه قضایی و نکات کلیدی در نگارش
اظهارنامه قضایی به‌عنوان یکی از ابزارهای رسمی و قانونی برای مطالبه حق، باید با دقت و توجه کامل تنظیم شود. برای اینکه این سند دارای اعتبار حقوقی لازم باشد و به درستی به هدف مورد نظر برسد، باید شامل اجزای مشخصی باشد و اصول نگارشی ویژه‌ای در آن رعایت شود.
اجزای اصلی اظهارنامه قضایی:
- مشخصات اظهارکننده (فرستنده):
نام، نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس دقیق محل سکونت و سایر مشخصات هویتی اظهارکننده باید به‌طور کامل در ابتدای اظهارنامه قید شود. - مشخصات مخاطب (گیرنده):
اطلاعات کامل شخصی که اظهارنامه برای او ارسال می‌شود، شامل نام، نام خانوادگی و نشانی دقیق محل اقامت یا محل کار او باید درج گردد. - موضوع اظهارنامه:
عنوان کلی موضوع مورد مطالبه، مانند «مطالبه اجاره‌بهای معوقه» یا «درخواست تخلیه ملک» باید به صورت شفاف در قسمت مربوطه نوشته شود. - شرح خواسته یا ادعا (خلاصه اظهارات):
در این بخش، اظهارکننده باید به‌صورت دقیق، واضح و مستند موضوع مورد مطالبه خود را شرح دهد. بهتر است به ماده قانونی استناد شود تا اعتبار حقوقی اظهارنامه افزایش یابد. - درخواست نهایی:
در پایان متن، خواسته اظهارکننده باید به‌صورت روشن بیان شود. مثلاً: «خواهشمند است ظرف ۳ روز نسبت به پرداخت اجاره‌بهای معوقه اقدام فرمایید.» - تاریخ و امضا:
تاریخ دقیق تنظیم اظهارنامه و امضای اظهارکننده، جهت رسمیت سند، الزامی است.
نکات کلیدی در نگارش اظهارنامه قضایی
- بیان مؤدبانه و رسمی: از زبان تهدیدآمیز، توهین‌آمیز یا عامیانه پرهیز کنید. نگارش رسمی و محترمانه اثر حقوقی مثبت‌تری دارد.
- عدم پذیرش ناآگاهانه مسئولیت: از نوشتن مطالبی که ممکن است به ضرر شما تفسیر شود خودداری کنید، چرا که اظهارنامه نوعی اقرار محسوب می‌شود.
- پرهیز از اتهام‌زنی: هیچ‌گونه اتهامی (مثلاً سرقت یا خیانت در امانت) را بدون دلیل و سند کافی مطرح نکنید، زیرا ممکن است مشمول جرم افترا یا نشر اکاذیب شوید.
- مشورت با وکیل: در موارد حساس، قبل از تنظیم و ارسال اظهارنامه با یک وکیل مشورت نمایید تا از بروز تبعات حقوقی منفی جلوگیری شود.
- دقت در انتخاب واژه‌ها: از واژه‌هایی استفاده کنید که بار حقوقی مشخص دارند. این موضوع در افزایش اعتبار سند و موفقیت در روند رسیدگی قضایی مؤثر است.
تفاوت اظهارنامه قضایی با دادخواست، ابلاغیه و شکوائیه
در ادامه تفاوت اظهارنامه قضایی با دادخواست، ابلاغیه و شکوائیه را همراه با مثال و به زبان ساده برایتان توضیح می‌دهم:
🔹تفاوت اظهارنامه و دادخواست
- اظهارنامه نوشته‌ای رسمی است که فرد برای مطالبه حق، اخطار یا یادآوری تعهدات به طرف مقابل ارسال می‌کند. هنوز دعوا در دادگاه مطرح نشده و هدف آن معمولاً حل اختلاف به شکل دوستانه است.
- دادخواست آغاز رسمی دعوای حقوقی در دادگاه است. با ثبت دادخواست، پرونده قضایی تشکیل می‌شود و قاضی وارد رسیدگی می‌شود.
مثال: اگر فردی از شما پولی قرض گرفته و در موعد مقرر پس نمی‌دهد، ابتدا می‌توانید یک اظهارنامه ارسال کنید و خواستار پرداخت بدهی شوید. اگر پاسخ نداد یا امتناع کرد، می‌توانید دادخواست مطالبه وجه بدهید و رسماً شکایت کنید.
🔹 تفاوت اظهارنامه و ابلاغیه
- اظهارنامه را خود فرد یا وکیلش تنظیم و به طرف مقابل ارسال می‌کند. محتوای آن می‌تواند اخطار، اعلام درخواست، یا اعلام قطع همکاری باشد.
- ابلاغیه از سوی مراجع قضایی صادر می‌شود و برای اطلاع‌رسانی درباره زمان جلسات دادگاه، تصمیمات قضایی یا فراخوانی افراد به مرجع قضایی است.
مثال: اگر صاحب‌ملکی به مستاجرش اظهارنامه بفرستد که مهلت اجاره پایان یافته و باید تخلیه کند، این یک اظهارنامه است. اما اگر دادگاه برای همان مستأجر ابلاغیه بفرستد که در جلسه رسیدگی به دعوای تخلیه حضور یابد، آن ابلاغیه محسوب می‌شود.
🔹 تفاوت اظهارنامه و شکوائیه
- اظهارنامه در موضوعات حقوقی و مدنی کاربرد دارد؛ مانند مطالبه بدهی، الزام به انجام قرارداد یا درخواست تحویل کالا.
- شکوائیه در امور کیفری مطرح می‌شود و حاوی شکایت از وقوع جرم است؛ مانند سرقت، کلاهبرداری، توهین و… .
مثال: اگر شریک تجاری شما سهم سودتان را نپردازد، می‌توانید ابتدا اظهارنامه بفرستید. اما اگر متوجه شوید چکی که از او دارید جعلی است، باید شکواییه تنظیم کنید و جرم جعل را گزارش دهید.
به صورت کلی می توانید از جدول زیر برای درک بهتر و مقایسه این موارد استفاده نمایید:
| عنوان | تعریف | صادرکننده | کاربرد |
|---|---|---|---|
| اظهارنامه | نوشته‌ای رسمی برای اخطار یا مطالبه حق پیش از دعوا | فرد یا وکیل او | امور حقوقی و مدنی، پیشگیری از طرح دعوا |
| دادخواست | شروع رسمی دعوای حقوقی در دادگاه | خواهان (فرد مدعی) | طرح رسمی شکایت و مطالبه حق در دادگاه |
| ابلاغیه | اطلاع‌رسانی رسمی از سوی مرجع قضایی | دادگاه یا مرجع قضایی | اعلام زمان جلسه یا تصمیمات قضایی |
| شکوائیه | شکایت رسمی از وقوع جرم | شاکی (فرد متضرر) | امور کیفری و جرایم |
موارد الزامی ارسال اظهارنامه بر اساس قانون
-
در دعاوی تصرف عدوانی
طبق ماده 171 قانون آیین دادرسی مدنی، پیش از اقامه دعوای تصرف عدوانی، باید از طریق اظهارنامه به طرف مقابل اعلام شود تا اگر ظرف مهلت قانونی وضعیت را اصلاح نکرد، بتوان به دادگاه مراجعه کرد. -
درخواست تحویل مورد اجاره پس از پایان قرارداد
بر اساس ماده 13 قانون روابط مؤجر و مستأجر 1356، موجر موظف است ابتدا اظهارنامه‌ای به مستأجر ارسال کند و از او بخواهد ملک را تخلیه کند، سپس در صورت امتناع مستأجر، طرح دعوا کند. -
مطالبه هزینه‌های مشترک آپارتمان
طبق ماده 10 مکرر قانون تملک آپارتمان‌ها و تبصره‌های آن، مدیر ساختمان باید ابتدا با ارسال اظهارنامه، از مالک یا ساکن متخلف مطالبه هزینه‌ها کند، و اگر پرداخت نکرد، اقدام قضایی ممکن است. -
درخواست تخلیه به علت عدم پرداخت اجاره‌بها یا اجرت‌المثل
به موجب بند 9 ماده 14 قانون روابط موجر و مستأجر 1356، قبل از ارائه دادخواست تخلیه به علت تأخیر در پرداخت اجاره، باید از طریق اظهارنامه موضوع را اعلام کرد. -
درخواست انحلال شرکت تضامنی برای وصول سهم‌الشرکه محکوم‌علیه
طبق ماده 129 قانون تجارت، در صورتی که شریک شرکت تضامنی محکوم‌علیه باشد، طلبکار برای انحلال شرکت و وصول سهم‌الشرکه باید از طریق اظهارنامه اقدام کند. -
اطلاع‌رسانی به انتقال‌گیرنده در دعوای انتقال مال غیر
مطابق ماده 1 قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر، در مواردی که مالی به صورت غیرقانونی منتقل شده باشد، باید ابتدا به انتقال‌گیرنده از طریق اظهارنامه اطلاع داده شود. -
معرفی داور توسط یکی از طرفین قرارداد
طبق ماده 459 قانون آیین دادرسی مدنی، چنانچه در قرارداد شرط داوری وجود داشته باشد و یکی از طرفین از معرفی داور امتناع کند، طرف دیگر باید از طریق اظهارنامه او را به معرفی داور دعوت کند.
❗ نکته مهم: اگر در هر یک از موارد فوق، بدون ارسال اظهارنامه مستقیماً طرح دعوا شود، ممکن است دادگاه آن را نپذیرد یا دعوا ناقص تلقی شود.
نمونه متن اظهارنامه قضایی
در ادامه نمونه متن اظهارنامه قضایی را در 13 مورد از پر کاربردترین نمونه ها مشاهده می فرمایید که به صورت جامع در دسترس شما قرار گرفته است و می توانید با کلیک بر روی آن، متن کامل را دریافت نمایید. توجه داشته باشید که با توجه به متفاوت بودن موضوعات و جزئیات می توانید از وکلاء با تجربه ایران لگال در زمینه تنظیم اظهار نامه کمک بگیرید.
نمونه اظهارنامه رسمی جهت مطالبه وجه (چک، قرض، سفته و…)
نمونه اظهارنامه قضایی جهت تخلیه ملک پس از اتمام اجاره
نمونه اظهارنامه قضایی بابت مطالبه اجاره‌بهای معوقه
نمونه اظهارنامه قضایی برای معرفی داور در اختلافات قراردادی
نمونه اظهارنامه قضایی بابت مطالبه هزینه شارژ ساختمان از ساکن
نمونه اظهارنامه قضایی الزام زوجه به تمکین
نمونه اظهارنامه قضایی فسخ قرارداد به دلیل تخلف طرف مقابل
اظهارنامه مربوط به ترک انفاق و نفقه
اظهارنامه بازپس‌گیری مال امانی
اظهارنامه الزام به انجام تعهد قراردادی
اظهارنامه مربوط به حق‌الزحمه یا حق‌الوکاله
سوالات متداول
در این بخش سوالات متداول پیرامون اظهارنامه قضایی و نکات مربوط به آن که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ منظور از اظهارنامه چیست؟
✅ اظهارنامه یک ابزار قانونی است که فرد می‌تواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را از دیگری مطالبه کند. طبق ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی، می‌توان بدون طرح دعوا در دادگاه، از طریق اظهارنامه، فرصت حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلاف را فراهم کرد.
❓ چگونه می‌توان به زوج اظهارنامه داد که حق وکالت برای امور فرزندان بدهد و اصلاً اظهارنامه یعنی چه؟
✅ شما می‌توانید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و درخواست ثبت اظهارنامه برای اعطای وکالت در امور فرزندان را ثبت کنید. اظهارنامه ابزاری رسمی برای مطالبه یا درخواست قانونی از طرف مقابل پیش از طرح دعواست.
❓ من یک دادخواست تنفیذ صلحنامه و الزام به تنظیم سند رسمی دادم علیه ورثه. آیا ارسال اظهارنامه الزامی است یا خیر، چون اظهارنامه ارسال نکردم.
✅ در چنین مواردی، ارسال اظهارنامه الزامی نیست، اما می‌تواند اقدامی مفید برای اطلاع‌رسانی اولیه و احتمالاً حل اختلاف بدون دادرسی باشد. بهتر است با وکیل مشورت کنید.
❓برای یک فرد ایرانی مقیم در خارج از کشور از چه طریق و از چه کانالی می‌توانم اظهارنامه بفرستم؟ هر جا که مراجعه می‌کنم می‌گویند نمی‌دانیم و نمی‌توانیم انجام دهیم.
✅ در این مورد می‌توانید از طریق وزارت امور خارجه و نمایندگی‌های دیپلماتیک ایران (سفارت‌خانه‌ها و کنسولگری‌ها) اقدام کنید. اظهارنامه از این مسیر به فرد مقیم خارج ارسال خواهد شد.
❓می‌خواهم اظهارنامه برای شخصی بفرستم. آیا امکانش هست که از دفتر خدمات قضایی این کار را انجام دهم؟
✅ بله، دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مجاز به ثبت و ارسال رسمی اظهارنامه شما هستند. کافی است با در دست داشتن مدارک لازم به یکی از این دفاتر مراجعه نمایید.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای تخصصی ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.