جهیزیه از جمله اموالی است که زن هنگام آغاز زندگی مشترک به خانه همسر می‌برد و غالباً تحت عنوان کمک به شروع زندگی در میان خانواده‌ها رایج است. اگرچه از منظر قانونی تأمین مخارج زندگی بر عهده زوج می‌باشد، اما بر اساس عرف، معمولاً خانواده زوجه بخشی از وسایل اولیه زندگی را تهیه می‌کنند. با بروز اختلافات زناشویی، یکی از مسائلی که به‌طور جدی مطرح می‌شود، بحث استرداد جهیزیه است؛ مسئله‌ای که به دلیل اهمیت مالکیت مالی زن و لزوم بازگرداندن اموال شخصی او، نیازمند بررسی دقیق و طی مراحل قانونی خاص است.
در بسیاری از مواقع، زنان برای استرداد جهیزیه خود به جای مراجعه مستقیم به دادگاه خانواده، ابتدا به شورای حل اختلاف مراجعه می‌کنند. این شورا در شرایط خاصی صلاحیت رسیدگی به این موضوع را دارد و روند رسیدگی در آن نسبت به دادگاه ممکن است ساده‌تر و سریع‌تر باشد. اما استرداد جهیزیه در شورای حل اختلاف نیز دارای اصول، مدارک و فرآیند مشخصی است که دانستن آنها برای موفقیت در دعوا کاملاً ضروری است.
در این مقاله، قصد داریم به‌صورت گام‌به‌گام، ضمن بررسی اینکه در چه مواردی استرداد جهیزیه در صلاحیت شورای حل اختلاف است، نحوه طرح دعوی، مدارک لازم، زمان و هزینه رسیدگی و نمونه دادخواست را نیز ارائه دهیم. اگر شما یا اطرافیانتان درگیر این موضوع هستید، مطالعه این مقاله می‌تواند راهنمایی کاربردی برایتان باشد.
استرداد جهیزیه در شورای حل اختلاف
زمانی که زندگی مشترک زن و شوهر دچار اختلاف می‌شود، یکی از نخستین موضوعاتی که از سوی زوجه پیگیری می‌شود، استرداد جهیزیه است. جهیزیه، اگرچه بر اساس عرف توسط خانواده زن تهیه می‌شود، اما از لحاظ قانونی جزء اموال شخصی زوجه محسوب می‌شود و او هر زمان که بخواهد – چه قبل از طلاق و چه بعد از آن – حق دارد نسبت به بازپس‌گیری آن اقدام کند.
حال ممکن است این پرسش پیش بیاید که چرا برخی افراد برای این کار به شورای حل اختلاف مراجعه می‌کنند؟ پاسخ به این سؤال در ماده 11 قانون شوراهای حل اختلاف نهفته است؛ بر اساس این ماده، دعاوی مالی تا سقف مشخصی (در حال حاضر ۱۰۰ میلیون تومان) در صلاحیت شورا قرار دارد. به همین دلیل، اگر ارزش مالی جهیزیه‌ای که زوجه قصد استرداد آن را دارد زیر این مبلغ باشد، او می‌تواند با مراجعه به شورای حل اختلاف محل سکونت یا محل زندگی مشترک، درخواست خود را ثبت کند.
در این فرایند، شورا تلاش می‌کند در وهله اول با مصالحه و گفتگو بین طرفین، موضوع را حل و فصل کند. اما در صورت عدم توافق، به پرونده رسیدگی و در نهایت رأی صادر می‌شود. این روش، به دلیل سرعت بیشتر، هزینه کمتر و رسمیت داشتن در مواردی که ارزش جهیزیه پایین است، یک راه‌حل مؤثر برای استرداد جهیزیه محسوب می‌شود.
در چه شرایطی استرداد جهیزیه در صلاحیت دادگاه صلح است؟
منظور از “دادگاه صلح” در ادبیات حقوقی امروز، همان شورای حل اختلاف است. بر اساس قانون شوراهای حل اختلاف، این نهاد در صورتی صلاحیت رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه را دارد که ارزش خواسته (مجموع بهای اقلام جهیزیه) از صد میلیون تومان کمتر باشد. بنابراین، اصلی‌ترین شرط طرح دعوا در این مرجع، مبلغ جهیزیه است.
علاوه بر شرط مالی، شرط دیگری نیز وجود دارد: دعوای استرداد جهیزیه نباید همزمان با سایر دعاوی خانواده مانند طلاق یا حضانت در جریان باشد. در این صورت، رسیدگی به دعوا باید در دادگاه خانواده صورت گیرد، حتی اگر ارزش جهیزیه کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان باشد. به عبارت دیگر، زمانی شورا صلاحیت دارد که دعوای استرداد به‌تنهایی و بدون ارتباط با پرونده‌های دیگر خانواده طرح شود.
از منظر رویه قضایی، هدف از این تقسیم صلاحیت، تسریع در رسیدگی به اختلافات ساده و کم هزینه تر کردن آنها برای طرفین است. به همین دلیل، دادگاه خانواده فقط زمانی به موضوع ورود می‌کند که موضوعات پیچیده‌تری نیز در کنار آن مطرح شده باشند یا ارزش جهیزیه بالاتر از سقف قانونی باشد.
استرداد جهیزیه در شورای حل اختلاف قبل یا بعد از طلاق
یکی از سوالات رایج زوجینی که در آستانه جدایی قرار دارند این است که آیا می‌توان پیش از طلاق، برای استرداد جهیزیه اقدام کرد؟ پاسخ مثبت است. از نظر قانونی، مالکیت جهیزیه با زن است و او در هر زمان، حتی بدون رضایت شوهر، حق بازپس‌گیری اموال خود را دارد. این اموال صرف‌نظر از وضعیت زندگی مشترک، در حکم امانت نزد شوهر هستند.
در صورتی که ارزش ریالی جهیزیه زیر ۱۰۰ میلیون تومان باشد، زوجه می‌تواند با مراجعه به دفتر خدمات قضایی و ارائه سیاهه، فاکتور یا استشهادیه، دادخواست خود را برای رسیدگی در شورای حل اختلاف ثبت کند. پس از تشکیل پرونده، زمان جلسه رسیدگی از طریق سامانه ثنا به طرفین اطلاع داده خواهد شد و در صورت کفایت دلایل، رأی به نفع زوجه صادر می‌شود.
پس از طلاق نیز زوجه می‌تواند برای استرداد جهیزیه اقدام کند. در این حالت نیز شرط اساسی موفقیت در دعوا، اثبات مالکیت بر اقلام جهیزیه است. سیاهه امضا شده توسط زوج، فاکتورهای خرید و شهادت شهود از جمله مدارکی هستند که می‌توانند به اثبات این مالکیت کمک کنند.
همانند قبل از طلاق، زن باید دادخواست خود را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کرده و مستندات لازم مانند مدارک هویتی، سند ازدواج، سیاهه یا استشهادیه را ضمیمه کند. در صورت گذشت زمان زیاد از طلاق، تنها وسایلی که زن بتواند مالکیت آنها را اثبات کند، مشمول حکم استرداد قرار می‌گیرند؛ بنابراین سرعت عمل و مستندسازی دقیق، اهمیت بالایی دارد.
مدارک لازم برای استرداد جهیزیه در شورای حل اختلاف
برای اینکه زوجه بتواند از طریق شورای حل اختلاف جهت استرداد جهیزیه اقدام کند، باید مدارک مشخصی را به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه دهد تا دادخواست وی ثبت و رسیدگی آغاز شود. این مدارک، نقش بسیار مهمی در اثبات مالکیت زن بر اقلام جهیزیه و صدور حکم نهایی دارند.
مهم‌ترین مدارک مورد نیاز عبارت‌اند از:
- کارت ملی و شناسنامه زوجه: برای احراز هویت و ثبت رسمی درخواست.
- سند ازدواج: اثبات رابطه زوجیت میان طرفین.
- سیاهه جهیزیه: اگر زوجه هنگام ورود جهیزیه به منزل شوهر، سیاهه‌ای تهیه کرده و به امضای زوج رسانده باشد، این مدرک مهم‌ترین دلیل برای اثبات مالکیت محسوب می‌شود. اگر سیاهه وجود ندارد می توانید مطلب استرداد جهیزیه بدون سیاهه را مطالعه فرمایید که روش های جایگزین مطرح شده است.
- لیست دقیق اقلام جهیزیه: در صورتی که سیاهه وجود نداشته باشد، زوجه می‌تواند لیستی شامل نام وسایل، مشخصات فنی و برند آنها تهیه کند.
- فاکتور خرید وسایل: فاکتورهای خرید به ویژه اگر به نام زوجه باشد، می‌تواند مالکیت وی را تقویت کند.
- استشهادیه محضری یا دست‌نویس: اگر سیاهه یا فاکتور در دسترس نیست، زوجه می‌تواند از اقوام و آشنایان خود گواهی بگیرد که اموال متعلق به اوست. این گواهی باید در دادگاه توسط شهود نیز تأیید شود.
در مواردی که فقط فاکتور یا فقط استشهادیه وجود دارد، یا اگر سیاهه بدون امضای زوج ارائه شود، قاضی شورای حل اختلاف با توجه به مجموع شرایط و شواهد تصمیم خواهد گرفت. بنابراین جمع‌آوری هرچه بیشتر مستندات، احتمال موفقیت را افزایش می‌دهد.
هزینه و مدت زمان استرداد جهیزیه در شورای حل اختلاف
یکی از موارد مهم در روند استرداد جهیزیه از طریق شورای حل اختلاف، میزان هزینه دادرسی و مدت‌زمان رسیدگی به پرونده است. آگاهی از این نکات می‌تواند به برنامه‌ریزی بهتر زوجه کمک کند.
💰 هزینه استرداد جهیزیه
برای ثبت دادخواست استرداد جهیزیه، زوجه باید ۲.۵ درصد از ارزش خواسته (مبلغ جهیزیه) را به عنوان هزینه دادرسی پرداخت کند. به‌عنوان مثال، اگر ارزش جهیزیه ۵۰ میلیون تومان باشد، هزینه دادرسی حدود ۱ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان خواهد بود.
همچنین هزینه‌های زیر نیز وجود دارند:
- هزینه ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: حدود 40 هزار تومان،
- هزینه اسکن و پیوست مدارک (هر برگ حدود ۲ هزار تومان)
- حق‌الوکاله وکیل (در صورت داشتن وکیل)، که بسته به توافق طرفین متفاوت است. برای محاسبه حق الوکاله وکیل بر اساس مبلغ و نوع دعوا می توانید به ابزار محاسبه آنلاین حق الوکاله وکیل مراجعه فرمایید.
⏳ مدت زمان رسیدگی
روند بررسی پرونده‌های استرداد جهیزیه در شورای حل اختلاف ممکن است در شعب مختلف زمان‌بر باشد. اما حداقل زمان رسیدگی در حالت خوش‌بینانه حدود ۳ ماه است.
فرآیند شامل مراحل زیر است:
- ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات قضایی
- ارجاع به شورای حل اختلاف و تشکیل پرونده
- تعیین وقت دادرسی و اطلاع‌رسانی از طریق سامانه ثنا
- صدور رای و ابلاغ آن به طرفین
- درخواست صدور اجراییه و مراجعه به اجرای احکام برای بازپس‌گیری جهیزیه
اگر طرف مقابل به رأی صادره اعتراض نکند، پس از گذشت ۲۰ روز از ابلاغ، رأی قطعی شده و قابل اجرا خواهد بود.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون استرداد جهیزیه از طریق شورای حل اختلاف که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓همسرم بابت استرداد جهیزیه در شورای حل اختلاف اقامه دعوا کرده و پس از رسیدگی وسایل را برده، اما چند قلم از آن وجود نداشت. با ارائه شاهد گفت که موجود بوده و دادگاه مرا ملزم به بازگرداندن آن وسایل کرده. حالا که این وسایل در اختیارم نیست و ایشان حکم اجراییه گرفته، چه کار باید بکنم؟
✅ اگر وسایل در دسترس شما نیست، طبق حکم باید مثل یا قیمت آنها را تهیه و پرداخت کنید، مگر اینکه بتوانید با دلیل معتبر مانند شهادت شهود یا نبود سیاهه، اثبات کنید که این اقلام هیچ‌گاه تحویل شما نبوده‌اند. در صورت اجراییه قطعی، عدم اجرا منجر به توقیف اموال یا اقدامات قانونی می‌شود. مشاوره حقوقی تخصصی پیشنهاد می‌شود.
❓ من درخواست استرداد جهیزیه دادم، سیاهه هم دارم؛ فقط چند قلم وسایل مثل سیسمونی پسرم، تابلو فرشی که خواهرم هدیه آورده و وسایل شخصی‌ام در لیست نیستند. می‌تونم این وسایل رو هم ببرم؟ در جلسه شورای حل اختلاف چه بگم؟
✅ اگر این وسایل به طور عرفی جزء جهیزیه محسوب نمی‌شوند و تعلق آنها به شما قابل اثبات است (مثلاً با فاکتور یا شهادت شهود)، می‌توانید آنها را مطالبه کنید. در جلسه، توضیح دهید این اقلام به شما تعلق دارد و دلیل عدم درج آنها در سیاهه را نیز بیان کنید.
❓خانم من تامین خواسته استرداد جهیزیه گرفتن و در غیاب من همه جهیزیه رو بردن. چند قلم هم که در سیاهه نبوده، برده‌اند. فردا جلسه حل اختلاف دارم، چه موضوعاتی مطرح می‌شود و من چه دفاعی کنم؟
✅ شما باید در جلسه حضور داشته و اعتراض خود را نسبت به اقلام خارج از سیاهه مطرح کنید. اگر اقلامی بدون مجوز برده شده، می‌توانید درخواست بررسی مالکیت آنها را بدهید. شورا ابتدا تلاش در صلح و سازش دارد و در صورت عدم توافق، پرونده به دادگاه ارسال خواهد شد.
❓ من سه بار درخواست استرداد جهیزیه دادم ولی هر بار به دلیل سهل‌انگاری وکیلم، پرونده رد شد. بار آخر خودم رفع نقص کردم و درخواست اعسار دادم. ارزش جهیزیه‌ام ۱۵۰ میلیون تومان است اما باز هم پرونده به شورای حل اختلاف ارجاع شد. چرا؟ و چه مدت طول می‌کشد تا جهیزیه‌ام را پس بگیرم؟
✅ علی‌رغم مبلغ بالای جهیزیه، شورا می‌تواند در صورت تشخیص امکان صلح و سازش، پرونده را به‌طور موقت بررسی کند. برای پیگیری مؤثرتر، نیابت به شهر محل سکونت یا محل اموال ارسال می‌شود. زمان رسیدگی در شوراها متفاوت است ولی معمولاً حدود ۳ ماه طول می‌کشد.
❓من درخواست استرداد جهیزیه دادم ولی منزل مشترک در تهران است و خودم شهر دیگری هستم. شورای حل اختلاف نامه نیابت به تهران داده. حالا باید به کدام شورای حل اختلاف تهران مراجعه کنم و چقدر زمان می‌برد؟
✅ در این شرایط، باید به شورایی که نیابت به آن ارسال شده مراجعه کنید. مشخص شدن شعبه از طریق سامانه ثنا یا پیگیری حضوری انجام می‌شود. رسیدگی در تهران ممکن است بسته به حجم پرونده‌ها، ۲ تا ۳ ماه زمان ببرد.
❓من دو روز پیش بابت استرداد جهیزیه دادخواست دادم و امروز از شورای حل اختلاف تماس گرفتند که فردا مراجعه کنم. چرا تماس گرفتند و نه ابلاغ؟ آیا با همسرم هم تماس گرفتند؟
✅ معمولاً شورا برای تسریع در رسیدگی و جلب حضور طرفین تماس تلفنی می‌گیرد. این تماس جایگزین ابلاغ رسمی نیست و معمولاً ابلاغ نیز از طریق سامانه ثنا انجام می‌شود. احتمال تماس با طرف مقابل نیز وجود دارد، اما پیگیری حضوری بهتر است.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.