در زندگی مشترک، جهیزیه از جمله اموالی است که معمولاً توسط خانواده زوجه تهیه و به خانه مشترک منتقل می‌شود. با وجود اینکه طبق قانون، تهیه وسایل زندگی بر عهده شوهر است، اما در فرهنگ رایج ایران، عرفاً خانواده دختر مسئول این کار شناخته می‌شوند. در بسیاری از موارد، به هنگام بروز اختلاف و طلاق، زن قصد بازپس‌گیری جهیزیه خود را دارد. اما زمانی که هیچ سیاهه‌ای از اقلام وجود ندارد یا فاکتوری برای اثبات مالکیت ارائه نشده است، شرایط پیچیده‌تر می‌شود.
در چنین حالاتی، اثبات مالکیت جهیزیه و اقدام برای استرداد آن از لحاظ حقوقی با چالش‌هایی روبروست. نبود سند مکتوب، مانند سیاهه امضا شده یا فاکتورهای رسمی، کار را برای اثبات ادعا دشوار می‌کند و تنها راه‌های باقی‌مانده، شهادت شهود یا پذیرش مالکیت توسط زوج است. در این مقاله به‌طور کامل بررسی می‌کنیم که در نبود مدارک رسمی، چگونه می‌توان برای استرداد جهیزیه اقدام کرد، چه مدارکی قابل قبول هستند، نقش شهادت شهود چیست و دادگاه در چه شرایطی به نفع زن رأی صادر می‌کند.
استرداد جهیزیه بدون سیاهه و فاکتور چگونه انجام می‌شود؟
در حالت کلی، بهترین راه برای بازپس‌گیری جهیزیه، ارائه‌ی سیاهه‌ی مکتوب و امضاشده‌ای است که لیست اقلام به‌روشنی در آن ذکر شده باشد. اما در شرایطی که زوجه چنین لیستی ندارد یا فاکتورهای خرید اقلام جهیزیه را در اختیار ندارد، راهکارهای دیگری در قانون پیش‌بینی شده است که به استناد آن‌ها می‌توان دادخواست استرداد جهیزیه را مطرح نمود.
بر اساس قانون، در صورت نبود سیاهه و فاکتور، زوجه می‌تواند از شهادت شهود معتبر یا اقرار زوج برای اثبات مالکیت و مطالبه جهیزیه استفاده کند. این موضوع در رویه دادگاه‌ها پذیرفته شده است، اما با حساسیت بیشتری بررسی می‌شود، چرا که اثبات تعلق اقلام مورد مطالبه به زوجه بدون سند مکتوب، نیازمند دلایل محکم‌تر و قانع‌کننده‌تری است.
برای نمونه، در مواردی که زن هیچ مدرکی در اختیار ندارد، اما شهود معتبری دارد که هنگام انتقال وسایل به منزل شوهر حضور داشته‌اند، دادگاه می‌تواند با شنیدن گواهی این شهود و بررسی سایر قرائن و امارات، دعوی زن را بپذیرد. البته شهادت باید مطابق شرایط قانونی باشد؛ یعنی شهود باید بالغ، عاقل، مسلمان، عادل و مطلع از جزئیات موضوع باشند.
از سوی دیگر، در مواردی که زوج خود اقرار به تعلق اقلام به زوجه کند، این اقرار نیز برای اثبات دعوی کفایت می‌کند و می‌تواند مبنای صدور حکم قرار گیرد.
در عمل، این نوع دعاوی ممکن است زمان‌بر و چالش‌برانگیز باشند، زیرا در نبود مدارک رسمی، قاضی برای احراز واقعیت باید به بررسی دقیق مستندات جانبی بپردازد. در این مسیر، داشتن وکیل باتجربه در امور خانواده می‌تواند بسیار مؤثر باشد، زیرا او می‌داند چگونه ادله را ارائه دهد تا نظر دادگاه را جلب کند.
قانون استرداد جهیزیه بدون سیاهه
قانون مدنی ایران، اگرچه صراحتاً ماده‌ای تحت عنوان «استرداد جهیزیه بدون سیاهه» ندارد، اما بر پایه اصول کلی مالکیت و اموال امانی، امکان طرح دعوای استرداد جهیزیه بدون ارائه سیاهه یا فاکتور نیز وجود دارد. مبنای قانونی این حق، به‌ویژه مواد ۶۱۹ و ۶۲۰ قانون مدنی و همچنین ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی است که در ادامه به تفسیر آن‌ها می‌پردازیم.
بر اساس قانون مدنی:
جهیزیه‌ای که توسط زوجه یا خانواده‌اش به منزل مشترک آورده می‌شود، حکم مال امانی دارد. یعنی زن مالک آن است، ولی به شوهر جهت استفاده در دوران زندگی مشترک امانت داده شده. بنابراین، در صورت فسخ نکاح، طلاق، یا ترک زندگی مشترک، زوجه می‌تواند استرداد جهیزیه را مطالبه کند.
چالش فقدان سیاهه
در حالت عادی، سیاهه (لیست اقلام جهیزیه) که به امضای زوج یا شاهدان رسیده باشد، بهترین مدرک اثباتی برای مالکیت زن است. اما در صورت نبود سیاهه یا امضای زوج، قانون، راه‌های اثباتی دیگری را مجاز می‌داند:
- شهادت شهود معتبر: زن می‌تواند از افرادی که هنگام خرید یا انتقال جهیزیه حضور داشتند، برای اثبات مالکیت خود استفاده کند. دادگاه در صورت احراز شرایط قانونی شهود، ممکن است ادعای خواهان را معتبر بداند.
- اقرار مرد: اگر زوج در جلسه دادرسی یا در مراحل قبلی، مالکیت زن بر اموال را بپذیرد، نیازی به مدارک دیگر نخواهد بود.
- امارات قضایی: در صورتی که شواهد و قراین عرفی دال بر تعلق اقلام به زن باشد (مثلاً اقلام زنانه یا وسایلی که عمدتاً توسط زوجه خریداری شده‌اند)، قاضی می‌تواند به نفع زن رأی صادر کند.
نقش علم قاضی
مطابق ماده ۱۹۹ قانون آیین دادرسی مدنی، اگر قاضی بر اساس علم قضایی خود نسبت به تعلق جهیزیه به زن قانع شود، حتی در صورت نبود سیاهه یا فاکتور، می‌تواند رأی به استرداد جهیزیه دهد.
بنابراین، قانون‌گذار صرفاً به مدارک مکتوب اکتفا نکرده و راه را برای اثبات از طریق شهادت یا علم قاضی باز گذاشته است. به‌ویژه در فرهنگ اجتماعی ایران که برخی خانواده‌ها از نگهداری سیاهه رسمی خودداری می‌کنند، این امکان قانونی از تضییع حقوق زوجه جلوگیری می‌کند.
سیاهه جهیزیه بدون امضای زوج چه اعتباری دارد؟
سیاهه جهیزیه در دعاوی استرداد، یکی از مهم‌ترین اسناد اثبات مالکیت زن بر اموال است. اما سؤال رایج بسیاری از زوجه‌ها این است که اگر سیاهه جهیزیه وجود داشته باشد ولی به امضای شوهر نرسیده باشد، آیا باز هم قابل استناد در دادگاه خواهد بود یا خیر؟
در پاسخ باید گفت، سیاهه‌ای که صرفاً توسط زوجه یا خانواده‌اش تهیه شده و فاقد امضای زوج باشد، از نظر قانونی اعتبار قطعی ندارد اما کاملاً بی ارزش هم نیست. در واقع چنین سیاهه‌ای ممکن است به عنوان اماره قضایی در کنار سایر شواهد و قرائن مانند شهادت شهود، فاکتورهای خرید، استشهادیه، یا حتی اقاریر زوج مورد بررسی قاضی قرار گیرد.
دادگاه در چنین شرایطی برای بررسی صحت ادعا، ممکن است زوجه را موظف به معرفی شهود کند تا آن‌ها به حضور جهیزیه در زمان شروع زندگی مشترک گواهی دهند. اگر اظهارات شهود با سیاهه مطابقت داشته باشد و سایر دلایل نیز به درستی ارائه شوند، قاضی می‌تواند حتی بر اساس سیاهه بدون امضا نیز حکم استرداد جهیزیه را صادر کند.
نکته مهم این است که هر چقدر محتوای سیاهه دقیق‌تر، با جزئیات و زمان‌بندی مشخص‌تری نوشته شده باشد و با شهادت شهود یا فاکتورها همخوانی داشته باشد، ارزش استنادی آن افزایش می‌یابد. در برخی پرونده‌ها نیز اگر سیاهه نزد شوهر بوده و اعتراضی به آن نشده باشد، دادگاه آن را نشانه‌ای از رضایت ضمنی زوج تلقی کرده و به نفع زوجه رأی داده است.
در مجموع، سیاهه بدون امضا به تنهایی برای صدور حکم کافی نیست، اما می‌تواند در ترکیب با سایر دلایل به نفع زوجه عمل کند، به شرط آنکه قاضی را قانع کند که جهیزیه واقعاً متعلق به زن بوده و به منزل شوهر منتقل شده است.
استرداد جهیزیه با شهادت شهود چگونه امکان‌پذیر است؟
زمانی که زوجه برای استرداد جهیزیه به دادگاه مراجعه می‌کند اما مدارکی مانند سیاهه امضا شده یا فاکتور رسمی در اختیار ندارد، یکی از روش‌های قانونی برای اثبات مالکیت بر جهیزیه، استناد به شهادت شهود است. در این روش، زن می‌تواند با معرفی افرادی که در هنگام تهیه یا تحویل جهیزیه حضور داشته‌اند، تلاش کند با شهادت آن‌ها در دادگاه حق خود را اثبات نماید.
اما پذیرش شهادت شهود در چنین مواردی دارای شرایط خاصی است. طبق قانون، شهودی که قرار است در دادگاه شهادت دهند باید:
- اهلیت قانونی داشته باشند؛ یعنی بالغ، عاقل و مسلمان باشند و سوءسابقه نداشته باشند.
- شهادتشان ناشی از مشاهده مستقیم باشد. صرف شنیدن صحبت دیگران یا حدس و گمان کافی نیست.
- جزئیات دقیق جهیزیه را بدانند؛ یعنی بتوانند به‌صورت دقیق اقلام، نحوه انتقال، و محل استقرار آن‌ها را بیان کنند.
در صورت پذیرش شهادت، قاضی می‌تواند حکم استرداد جهیزیه را بدون نیاز به سیاهه یا فاکتور صادر کند. البته در برخی موارد قاضی ممکن است شهادت را کافی نداند و از شهود بخواهد حضور خود در محل را با مدارکی مانند عکس، پیامک یا هر نشانه دیگری تقویت کنند.
نکته مهم این است که تعداد شهود و همخوانی اظهارات آن‌ها نیز نقش مهمی در قناعت وجدان قاضی دارد. معمولاً دو شاهد معتبر که در زمان تحویل جهیزیه حضور داشته‌اند، برای پذیرش ادعا کفایت می‌کند.
در نتیجه، اگرچه نبود سیاهه یا فاکتور کار را سخت‌تر می‌کند، اما شهادت شهود ابزاری قدرتمند برای زوجه است تا از طریق آن بتواند اثبات کند که جهیزیه متعلق به او بوده و اکنون حق دارد آن را پس بگیرد.
نمونه دادخواست استرداد جهیزیه بدون سیاهه و با شهادت شهود
در شرایطی که زوجه برای بازپس‌گیری جهیزیه خود سیاهه امضا شده یا فاکتور معتبر در اختیار ندارد، ارائه دادخواست با استناد به شهادت شهود یکی از روش‌های متداول برای طرح دعواست. در ادامه، یک نمونه از متن دادخواستی که می‌توان به دادگاه خانواده ارائه داد، آورده شده است توجه داشته باشید که برای مبالغ زیر 100 میلیون باید استرداد جهیزیه از طریق شورای حل اختلاف انجام شود:
ریاست محترم دادگاه خانواده …
با سلاماحتراماً به استحضار می‌رساند:
اینجانب … فرزند … به موجب عقدنامه شماره … مورخ … تنظیمی در دفترخانه رسمی ازدواج شماره … با خوانده محترم آقای … عقد ازدواج دائم منعقد نموده‌ام. به هنگام آغاز زندگی مشترک، اقلام مختلفی از جمله لوازم خانگی، فرش، یخچال، مبلمان، ظروف و سایر لوازم ضروری زندگی، تحت عنوان جهیزیه توسط اینجانب تهیه و به منزل مشترک منتقل شده است.
متأسفانه به دلایل خانوادگی، زندگی مشترک ما دچار مشکل شده و هم‌اکنون در حال طی مراحل جدایی می‌باشیم. با توجه به اینکه بنده مالک اقلام مذکور هستم و خوانده از بازگرداندن آن‌ها خودداری می‌نماید، بر اساس ماده 198 قانون آیین دادرسی مدنی و مواد 619 و 620 قانون مدنی، این دادخواست به خواسته استرداد جهیزیه تقدیم حضور می‌گردد.
با عنایت به اینکه سیاهه امضا شده از جهیزیه موجود نمی‌باشد، برای اثبات ادعا به شهادت شهود استناد می‌کنم. شهود اینجانب افرادی هستند که در زمان انتقال یا تحویل جهیزیه حضور داشته‌اند و حاضر به ادای شهادت در این خصوص می‌باشند.
لذا با تقدیم این دادخواست، تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر استرداد جهیزیه به همراه صدور قرار تأمین خواسته جهت جلوگیری از انتقال یا فروش اموال مذکور، مورد استدعاست.
با تشکر
نام و نام خانوادگی: …
شماره ملی: …
آدرس: …
شماره تماس: …
امضا
برای دریافت متن فوق می توانید بر روی نمونه دادخواست استرداد جهیزیه بدون سیاهه و با شهادت شهود کلیک نمایید.
در صورتی که خواهان بخواهد احتمال تضییع جهیزیه را کاهش دهد، می‌تواند همزمان با ثبت دادخواست، تقاضای صدور قرار تأمین خواسته نیز نماید تا اموال قبل از صدور حکم توقیف شده و از هرگونه نقل‌وانتقال یا حیف و میل آن جلوگیری شود.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون استرداد جهیزیه بدون سیاهه و فاکتور را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است:
❓ جهت تهیه سیاهه جهیزیه، آیا باید آن را محضری کنیم؟
✅ خیر، نیازی به محضری کردن نیست. نوشتن لیست جهیزیه به صورت عادی و امضای شهود روی آن کفایت می‌کند. البته ثبت رسمی آن برای محکم‌کاری بهتر است.
❓ اگر سیاهه جهیزیه ننویسیم ولی فاکتور خرید وسایل را داشته باشیم، آیا کافی است؟
✅ بله، فاکتور خرید می‌تواند در اثبات مالکیت مؤثر باشد، اما اگر زوج ادعا کند که زوجه هیچ وسیله‌ای به خانه نیاورده، باید ادله کافی برای اثبات خلاف آن ارائه شود.
❓ اگر زن در سیاهه جهیزیه وسایلی را ذکر کرده باشد ولی به منزل شوهر نیاورده باشد، آیا زوج باید آن‌ها را پس بدهد؟
✅ خیر، صرف نوشتن در سیاهه کفایت نمی‌کند. در صورت عدم تحویل واقعی جهیزیه، زوج مسئولیتی در قبال پس دادن آن نخواهد داشت.
❓ من سیاهه جهیزیه را نوشتم اما همسرم آن را امضا نکرد. اگر طلاق بگیریم، چگونه جهیزیه را پس بگیرم؟
✅ می‌توانید با ارائه شهادت شهود یا فاکتور خرید و ارائه لایحه‌ای مبنی بر شرح ماجرا، دعوای استرداد جهیزیه را مطرح کنید. دادگاه با توجه به شواهد تصمیم‌گیری خواهد کرد.
❓ در لیست جهیزیه که برای اعتراض به رأی به دفتر خدمات قضایی دادم، یک صفحه مهم اسکن نشده است. چه کنم؟
✅ باید با ارائه توضیحات لازم، نسبت به ارسال مجدد لیست کامل اقدام نمایید. اگر پرونده هنوز به شعبه‌ای ارجاع نشده، منتظر بمانید و پس از مشخص شدن شعبه، مدارک را تکمیل کنید.
❓ دو سال و نیم است که از همسرم جدا زندگی می‌کنم. لیست سیاهه جهیزیه دست اوست. چطور می‌توانم برای پس گرفتن جهیزیه اقدام کنم؟
✅ می‌توانید از دو شاهد معتبر که هنگام تحویل جهیزیه حضور داشتند استفاده کنید و با شهادت آن‌ها در دادگاه، مالکیت خود را اثبات نمایید.
❓ در سیاهه جهیزیه فقط پدر و برادر همسرم و خود همسرم امضا کرده‌اند. آیا برای پس گرفتن جهیزیه همین کافی است؟
✅ بله، امضای زوج و دو نفر از اقوام او کفایت می‌کند. نیازی به امضای افراد بیشتر نیست.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای تخصصی ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.