سرقت، به‌عنوان یکی از شایع‌ترین جرایم علیه اموال، همواره نگرانی جدی برای افراد و نظام حقوقی به همراه داشته است. در مواجهه با این جرم، صرف مجازات سارق برای تحقق عدالت کافی نیست؛ بلکه بازگرداندن اموال به صاحب اصلی یا جبران خسارت نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از این‌رو، موضوع «رد مال مسروقه» یا همان استرداد مال سرقت شده، در قوانین کیفری ایران جایگاه مهمی دارد و به‌عنوان یکی از طرق احقاق حق بزه‌دیده در کنار مجازات مجرم به‌کار می‌رود.
بر اساس قانون مجازات اسلامی، اگر مال دزدیده‌شده موجود باشد، باید عین آن به صاحبش بازگردانده شود و در غیر این‌صورت، سارق ملزم به پرداخت معادل مالی آن با قیمت روز است. همچنین، در صورتی که مال تلف شده یا در دسترس نباشد، دادگاه موظف است با تعیین ارزش روز مال، مجرم را به پرداخت آن مبلغ محکوم کند.
در این مقاله به طور جامع به بررسی مفهوم رد مال، مبانی قانونی آن، مراحل اجرای حکم رد مال، وضعیت رد مال در سرقت طلا، چالش‌های حقوقی مانند اعسار مجرم، و نمونه دادخواست‌های مرتبط می‌پردازیم. اگر با موضوعی مانند سرقت روبرو شده‌اید یا به دنبال راهکار قانونی برای استرداد مال دزدی هستید، این مقاله راهنمای دقیقی برای شما خواهد بود.
رد مال مسروقه به چه معناست ؟
رد مال در سرقت به معنای بازگرداندن اموال دزدیده‌شده به صاحب اصلی آن است. این اقدام، نه‌تنها یک وظیفه مدنی و اخلاقی است، بلکه از منظر قانون جزا نیز الزامی بوده و از مهم‌ترین آثار تبعی جرم سرقت به شمار می‌رود. در قوانین ایران، رد مال به عنوان یکی از ضمانت‌اجراهای مالی برای جبران خسارت مالباخته، مورد تأکید ویژه قرار گرفته است.
بر اساس ماده ۶۶۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵، سارق علاوه بر مجازات اصلی، موظف به رد مال به صاحب آن است. این ماده تصریح می‌کند که اگر مال دزدی‌شده موجود نباشد، سارق باید مثل یا قیمت آن را به نرخ روز پرداخت نماید. در ماده ۲۱۴ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ نیز، به‌طور صریح به این موضوع اشاره شده که دادگاه موظف است نسبت به رد مال و جبران خسارت مالی نیز تصمیم‌گیری کند.
در واقع، قانونگذار با گنجاندن رد مال در حکم کیفری، سعی دارد که بین عدالت کیفری و عدالت مدنی، تعادلی برقرار کند. سارق نه‌تنها مجازات می‌شود، بلکه مکلف به جبران مالی هم هست؛ بنابراین هدف صرفاً تنبیه مجرم نیست، بلکه بازگرداندن حق نیز محور حکم قرار گرفته است.
در صورتی که عین مال موجود نباشد یا به هر دلیل نابود شده باشد، رد مال به‌صورت رد مثل یا پرداخت قیمت روز انجام می‌شود که این امر به رأی دادگاه و نظریه کارشناسی بستگی دارد.
مراحل استرداد مال دزدی چگونه انجام می‌شود؟
برای بازگرداندن مال دزدی‌شده به صاحب اصلی، فرآیند مشخصی در قوانین ایران پیش‌بینی شده است. این روند، از زمان کشف جرم تا اجرای حکم دادگاه، شامل مراحل متعددی است که در ادامه به‌طور خلاصه بررسی می‌شود:
۱. تنظیم شکایت توسط مالباخته
اولین گام، ثبت شکایت کیفری در دادسرا توسط مالباخته است. در این شکایت، باید مشخصات مال مسروقه و مدارک مربوط به مالکیت آن ذکر شود. این اقدام موجب آغاز تعقیب کیفری علیه سارق می‌شود.
۲. شناسایی و کشف مال مسروقه
پس از اعلام جرم، مأموران پلیس و دستگاه قضایی به بررسی موضوع پرداخته و در صورت امکان، اقدام به کشف عین مال می‌نمایند. اگر مال دزدی‌شده موجود باشد، باید توقیف و مستندسازی گردد.
۳. صدور قرار تأمین و دستور رد مال
در صورت کشف مال، مقام قضایی دستور موقت توقیف آن را صادر می‌کند تا در مرحله رسیدگی نهایی تکلیف آن مشخص شود. اگر مال غیرقابل استفاده یا تخریب‌شده باشد، تعیین قیمت و جبران مالی مدنظر قرار می‌گیرد.
۴. صدور حکم کیفری همراه با رد مال
دادگاه کیفری در صورت اثبات جرم، مجرم را علاوه بر مجازات اصلی، به رد مال یا پرداخت قیمت یا مثل آن محکوم می‌کند. این حکم ممکن است همراه با الزام به پرداخت خسارات وارده نیز باشد.
۵. اجرای حکم رد مال
در مرحله اجرای احکام، واحد اجرای احکام کیفری یا حقوقی (بسته به نوع حکم) موظف به اعمال حکم رد مال است. اگر مال موجود باشد، به صاحب آن تحویل داده می‌شود؛ در غیر این صورت، ارزش‌گذاری و اخذ معادل مالی از محکوم‌علیه انجام می‌گردد.
۶. رسیدگی به اعسار و تقسیط
اگر محکوم‌علیه توان پرداخت یک‌جای وجه را نداشته باشد، می‌تواند تقاضای اعسار بدهد که در مراحل بعدی بررسی خواهیم کرد.
آیا رد مال به نرخ روز محاسبه می‌شود؟
یکی از پرسش‌های مهم در پرونده‌های سرقت این است که اگر مال دزدی‌شده پیدا نشود و سارق ملزم به پرداخت معادل آن گردد، آیا قیمت مال در زمان سرقت ملاک است یا قیمت روز اجرای حکم؟
نظر قانونگذار
بر اساس ماده ۶۶۷ قانون مجازات اسلامی، اگر عین مال مسروقه در اختیار سارق نباشد، او مکلف است مثل یا قیمت مال را به صاحب آن بازگرداند. اما در مورد اینکه چه قیمتی مدنظر است، باید به سایر مواد قانونی مراجعه کرد.
در تبصره ماده ۱۹ قانون آیین دادرسی کیفری آمده است که اگر دادگاه حکم به پرداخت قیمت مال بدهد، قیمت در زمان اجرای حکم ملاک خواهد بود.
نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه
نظریه شماره ۷/۹۹/۱۷۹۹ در تاریخ ۱۳۹۹/۱۲/۱۰ نیز این موضوع را تأیید کرده است:
«در صورت فقدان عین مال و قیمی بودن آن، قیمت زمان اجرای حکم معیار محاسبه است.»
در نشست‌های قضایی برگزار شده توسط دادگاه‌ها و دیوان عالی کشور نیز به‌طور مکرر این اصل مورد تأیید قرار گرفته که اگر مال موجود نیست و باید به جای آن وجهی پرداخت شود، باید ارزش آن بر اساس نرخ روز تعیین گردد.
رد مال در سرقت طلا به نرخ روز
یکی از پرچالش‌ترین انواع رد مال، مربوط به سرقت طلا است؛ چرا که طلا دارای نوسانات قیمتی شدید و روزانه است. بر اساس ماده ۶۶۷ قانون مجازات اسلامی، سارق مکلف به بازگرداندن عین مال است و در صورت عدم امکان، باید مثل یا قیمت روز آن را پرداخت کند.
در سرقت طلا، اگر خود طلا یافت نشود یا مستهلک شده باشد، سارق موظف به پرداخت قیمت روز طلا در زمان اجرای حکم خواهد بود، نه قیمت آن در زمان سرقت. این مسئله در تبصره ماده ۱۹ قانون آیین دادرسی کیفری نیز تصریح شده و نظریه‌های قضایی متعدد، از جمله نظریه مشورتی شماره ۷/۹۹/۱۷۹۹ نیز همین دیدگاه را تأیید می‌کنند.
از آن‌جا که طلا جنس قیمی محسوب می‌شود، محاسبه قیمت روز آن به نرخ رسمی بازار، وظیفه دادگاه یا کارشناس رسمی دادگستری است. این موضوع به‌ویژه در مواردی که سارق قادر به استرداد عین طلا نباشد، اهمیت زیادی دارد؛ زیرا نپرداختن قیمت واقعی، موجب تضییع حق زیان‌دیده می‌شود.
اعسار در رد مال سرقتی و نمونه دادخواست
در بسیاری از پرونده‌های سرقت، محکومان توانایی مالی لازم برای بازپرداخت مال یا معادل آن را ندارند. در این حالت، تقاضای اعسار راهکاری قانونی برای اعلام ناتوانی مالی مجرم و درخواست تقسیط مبلغ بدهی است. البته، پذیرش اعسار به معنای معافیت از رد مال نیست، بلکه تنها نحوه و زمان‌بندی اجرای آن را تغییر می‌دهد. شرایط پذیرش اعسار در رد مال به شرح زیر است:
- ارائه دادخواست اعسار همراه با مدارک مالی (مانند فیش حقوقی، اجاره‌نامه، استشهادیه و …).
- بررسی توان مالی مجرم توسط دادگاه.
- در صورت تأیید اعسار، تقسیط مبلغ متناسب با توان مالی فرد.
- در صورت فقدان عین مال و قیمی بودن آن (مثل طلا)، قیمت روز مبنای محاسبه قرار می‌گیرد.
نمونه دادخواست اعسار از رد مال:
در این قسمت نمونه دادخواست اعسار از رد مال را مشاهده می فرمایید:
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان [محل دادگاه]
با سلام و احترام
اینجانب [نام کامل]، فرزند [نام پدر]، محکوم‌علیه در پرونده شماره [شماره پرونده] به رد مال مسروقه یا پرداخت معادل آن محکوم شده‌ام. با توجه به شرایط مالی نامساعد و فقدان دارایی کافی، به استناد مواد ۳ و ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، درخواست اعسار و تقسیط مبلغ محکوم‌به را دارم.
دلایل:
– فاقد درآمد کافی و دارایی موثر
– در حال حاضر سرپرست خانوار با چند سر عائله هستم
– دارای بدهی‌های متعدد و فاقد ملک یا وسیله نقلیهمدارک پیوست:
1. استشهادیه محلی
2. فیش حقوقی
3. اجاره‌نامه
4. اسناد بدهی‌های جاریخواهشمند است دستور فرمایید دادخواست اعسار اینجانب مورد بررسی قرار گرفته و امکان پرداخت اقساطی فراهم شود.
با احترام
[نام و امضا]
[تاریخ]
شما می توانید متن فوق را از طریق کلیک بر روی نمونه دادخواست اعسار از رد مال دریافت نمایید.
تفاوت رد مال در سرقت مشارکتی با سرقت انفرادی چیست؟
در حقوق کیفری ایران، تفاوت مهمی میان سرقت انفرادی و سرقت مشارکتی از منظر رد مال مسروقه وجود دارد. اگرچه در هر دو حالت، هدف اصلی بازگرداندن مال یا معادل آن به صاحب اصلی است، اما در تعیین میزان مسئولیت هر سارق، نحوه شرکت در جرم نقش اساسی دارد.
در سرقت انفرادی:
- فقط یک نفر مرتکب جرم شده و کل مسئولیت رد مال، چه عین و چه مثل یا قیمت، بر عهده همان فرد است.
- اگر عین مال یافت نشود، وی موظف است قیمت روز آن را پرداخت کند.
در سرقت مشارکتی:
- چند نفر در جرم سرقت دخیل هستند.
- مطابق رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور شماره ۷۹۹ مورخ ۱۳۹۹/۰۷/۱۵:
-
-
اگر میزان مال تحصیل‌شده توسط هر شریک مشخص باشد، هر فرد تنها نسبت به سهم خودش مسئول است.
-
اگر سهم دقیق هر فرد مشخص نباشد، اصل بر تساوی مسئولیت است؛ یعنی همه سارقان به طور مساوی مکلف به رد مال (یا پرداخت قیمت آن) خواهند بود.
-
در نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه نیز بر این نکته تأکید شده که:
«مسئولیت شرکای جرم در رد مال تابع قواعد مسئولیت مدنی است، نه تضامنی، مگر اینکه قانون تصریح کرده باشد یا ایادی غاصبانه متوالی باشند.»
این تفاوت حقوقی می‌تواند در روند اجرای حکم و پیگیری حقوقی توسط شاکی یا وکیل پرونده اثر مهمی داشته باشد.
سوال و جواب رد مال در سرقت
در این بخش از مطلب سوال و جواب رد مال در سرقت که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ کسی از خانه شخصی دزدی کرده و تمام اموال دزدیده شده را پس داده است. صاحب‌خانه می‌گوید برگ سبز خودرو هم گم شده است. چه باید کرد؟
✅ در این مورد، باید گزارش دزدی تنظیم‌شده و مدارک اثبات‌کننده بررسی شود. اگر برگ سبز خودرو در لیست اموال مسروقه بوده، می‌توان پیگیری قانونی برای استرداد یا صدور المثنی انجام داد.
❓ فردی اموالی را به ناحق دریافت کرده و صاحبان اموال به دلیل عدم آگاهی قادر به بازپس‌گیری نیستند. چه باید کرد؟
✅ در این شرایط، صاحبان اموال باید با استناد به مدارک موجود، به مراجع قضایی مراجعه کنند و شکایت یا دادخواست استرداد مال را ثبت نمایند.
❓ برای پولی که دزدیده شده چه باید کرد؟
✅ باید به کلانتری یا دادسرا مراجعه و شکایت سرقت را ثبت کرد. پس از اثبات وقوع جرم، دادگاه می‌تواند سارق را به رد مال یا پرداخت معادل آن محکوم کند.
❓ آیا کارفرما می‌تواند به خاطر سرقت، حقوق و مزایای پرداخت‌نشده کارمند را نپردازد؟
✅ خیر. حتی اگر سرقت رخ داده باشد، موضوع پرداخت حقوق و مزایا از نظر قانونی مستقل است و باید طبق قانون کار رسیدگی شود.
❓ در سرقت قطعه‌ای از آسانسور در آپارتمان، چه کسی باید هزینه بدهد؟ مالکان یا مستاجران؟
✅ هزینه‌های مربوط به تجهیزات عمومی ساختمان مانند آسانسور بر عهده مالکان واحدها است، نه مستاجران.
❓ اگر از منزل طلا سرقت شده و اثر انگشتی پیدا نشده باشد، چه باید کرد؟
✅ در چنین شرایطی، باید به دیگر شواهد مانند دوربین، شاهد یا مدارک غیرمستقیم استناد کرد و همچنان با پلیس و مراجع قضایی همکاری نمود تا سارق شناسایی شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.