اجرت‌المثل ایام زوجیت یکی از حقوق مالی مهم زنان در دوران زندگی مشترک است که معمولاً هم‌زمان با طلاق یا جدایی مطالبه می‌شود. با طرح دعوای اجرت‌المثل، زوجه از دادگاه تقاضا می‌کند که مزد یا دستمزد کارهایی که در خانه شوهر انجام داده، بر اساس نظر کارشناس تعیین و به او پرداخت شود. اما نکته کلیدی در این مسیر، پاسخ به سوالات قاضی و نحوه دفاع در جلسه رسیدگی است؛ چرا که رأی نهایی دادگاه به شدت وابسته به نحوه بیان، مستندات و دلایل طرفین خواهد بود.
قاضی برای بررسی صحت ادعای زوجه، سوالاتی درباره انگیزه، نوع کارها، توافق‌های احتمالی، پرداخت‌های قبلی و حتی مدت زمان واقعی زندگی مشترک مطرح می‌کند. بسیاری از زوجه‌ها به دلیل عدم آگاهی، پاسخ‌هایی می‌دهند که به ضررشان تمام می‌شود و باعث رد دعوا می‌گردد. در این مقاله به‌طور کامل بررسی می‌کنیم که سوالات قاضی در دادگاه اجرت‌المثل چیست، در دادگاه چه بگوییم، عدم حضور زوج چه پیامدی دارد و در نهایت، چه مدارکی برای اثبات یا رد این خواسته مورد نیاز است.
سوالات قاضی در دادگاه اجرت‌المثل چیست؟
در دعوای اجرت‌المثل ایام زوجیت، قاضی موظف است ابتدا احراز کند که زوجه شرایط قانونی لازم برای دریافت اجرت‌المثل را دارد یا خیر. به همین دلیل، پرسش‌هایی که در جلسه رسیدگی مطرح می‌شود، نه‌تنها جنبه شکلی دارند، بلکه پایه و اساس تصمیم‌گیری درباره استحقاق یا عدم استحقاق زن در دریافت اجرت‌المثل خواهند بود. قاضی با این سوالات، به دنبال کشف سه شرط اصلی است:
۱. آیا زن کارهایی را انجام داده که شرعاً بر عهده او نبوده؟
۲. آیا این کارها با دستور یا درخواست شوهر انجام شده؟
۳. و آیا زن آنها را با قصد دریافت اجرت (نه به رایگان و نه از روی محبت) انجام داده است؟
📌 مهم‌ترین نکاتی که قاضی در قالب سوال بررسی می‌کند
- هدف و نیت زوجه در انجام کارهای خانه: رایگان بوده یا با قصد گرفتن اجرت؟
- نوع، حجم و مدت کارهای انجام‌شده: چه کارهایی در چه بازه‌ای از زمان انجام شده؟
- وجود توافق قبلی برای دریافت اجرت؟ شفاهی یا کتبی؟
- آیا مبالغی به‌عنوان اجرت‌المثل در طول زندگی از طرف زوج پرداخت شده است؟
- آیا در طول زندگی مشترک، زن تمام‌وقت در خانه بوده یا در مقاطعی جدا زندگی کرده است؟
- آیا کسی به عنوان کمک (مثل خدمتکار یا پرستار کودک) در خانه حضور داشته یا همه کارها را زوجه انجام داده است؟
پاسخ به این سوالات، مستقیم بر مبلغ اجرت‌المثل تأثیر می‌گذارد و گاه می‌تواند دعوا را کاملاً به نفع یکی از طرفین تغییر دهد. بنابراین، آشنایی با این سوالات، قدم اول برای داشتن یک دفاع موفق در دادگاه اجرت‌المثل است.
شرایط قانونی دریافت اجرت‌المثل ایام زوجیت
برای اینکه زوجه بتواند از دادگاه خانواده، حکم به دریافت اجرت‌المثل ایام زوجیت بگیرد، لازم است سه شرط اصلی قانونی که در ماده ۳۳۶ قانون مدنی و رویه قضایی مشخص شده، احراز گردد. این شرایط پایه و اساس همه سوالات قاضی و دفاعیات طرفین را تشکیل می‌دهند. بنابراین اگر حتی یکی از این شروط اثبات نشود، دعوای اجرت‌المثل ممکن است به راحتی رد شود.
🔍 مفهوم اجرت‌المثل و «قصد عدم تبرع»
در حقوق مدنی، اجرت‌المثل به معنای دستمزد عرفی برای خدمات یا کارهایی است که بدون قرارداد انجام شده، اما عرفاً برای آن اجرت تعیین می‌شود. در دعوای اجرت‌المثل ایام زوجیت، زن مدعی است که در طول زندگی زناشویی، خدماتی مانند نظافت منزل، پخت‌وپز، مراقبت از فرزندان، یا حتی همکاری در کسب‌وکار شوهر انجام داده و این خدمات، ارزش مالی دارند. اما دریافت اجرت بابت این کارها فقط زمانی ممکن است که زن قصد تبرع نداشته باشد.
«تبرع» در فقه و قانون یعنی رایگان کار کردن از روی محبت یا وظیفه اخلاقی. اگر زن در دادگاه بگوید «کارها را از روی علاقه و بدون انتظار مزد انجام دادم»، عملاً دادگاه دیگر اجرت‌المثل به او نمی‌دهد. بنابراین، قصد عدم تبرع باید به‌صورت روشن در اظهارات زوجه مشخص باشد.
🔍 چه کارهایی از زن شامل اجرت‌المثل می‌شود؟
نه تمام کارهایی که زن در خانه انجام می‌دهد، شامل اجرت‌المثل می‌شوند. برخی از خدمات مانند تمکین، همسرداری، و حتی تربیت فرزند ممکن است طبق شرع یا قانون بر عهده زن باشد و بابت آن اجرت تعلق نگیرد.
اما کارهایی که شرعاً وظیفه زن نیستند و به دستور یا خواست شوهر انجام شده‌اند، مانند:
- نظافت خانه و شست‌وشوی لباس‌ها
- پخت‌وپز و خرید خانه
- کمک در مغازه یا شرکت شوهر
- نگهداری از پدر و مادر شوهر
- و حتی تزئین یا مدیریت امور مهمانی‌ها
در صورتی که اثبات شود با درخواست شوهر و بدون قصد تبرع انجام شده‌اند، مشمول اجرت‌المثل خواهند بود.
📌 نکته مهم: حتی اگر قراردادی برای این کارها وجود نداشته باشد، عرف می‌تواند ملاک تشخیص قرار گیرد؛ یعنی اگر کارهایی در عرف برای آن اجرت تعیین می‌شود و زن بدون دریافت مزد آن را انجام داده، می‌تواند بابت آن ادعا کند.
مهم‌ترین سوالات قاضی در دادگاه اجرت‌المثل
در جلسه رسیدگی به دادخواست اجرت‌المثل، قاضی با هدف تشخیص صحت ادعای زوجه و احراز شرایط قانونی، مجموعه‌ای از سوالات را مطرح می‌کند. این سوالات نه‌تنها جنبه حقوقی دارند، بلکه در تعیین مبلغ نهایی اجرت‌المثل نیز تأثیر مستقیمی خواهند داشت. هر یک از این پرسش‌ها به بخشی از شرایط قانونی مثل «قصد عدم تبرع»، «انجام کار به دستور زوج» و «میزان خدمات ارائه‌شده» مربوط می‌شوند.
📌 سوال درباره انگیزه زوجه در انجام کارهای منزل
یکی از اصلی‌ترین سوالات قاضی این است که شما با چه نیتی کارهای منزل را انجام دادید؟
اگر زن بگوید «از روی علاقه به شوهر» یا «وظیفه خودم می‌دانستم»، این اظهارات به ضررش تمام می‌شود. قاضی به دنبال این است که ببیند آیا زن قصد دریافت مزد داشته یا خیر. پاسخ درست این است که زوجه با در نظر داشتن ارزش خدماتش و بدون قصد تبرع، کارها را انجام داده است.
📌 سوال درباره نوع، میزان و مدت کارهای انجام‌شده
قاضی در این بخش معمولاً چند سوال اصلی مطرح می‌کند:
- چه کارهایی در منزل انجام می‌دادید؟
- آیا همیشه خودتان کار می‌کردید یا کمک هم داشتید (خدمتکار یا اعضای خانواده)؟
- از چه تاریخی در خانه شوهر سکونت داشتید و چه مدت زندگی مشترک ادامه داشت؟
این سوالات کمک می‌کنند تا حجم کار مشخص شده و کارشناس بتواند اجرت تقریبی را براساس عرف تعیین کند. اگر زن مدتی در خانه شوهر زندگی نکرده باشد (مثلاً قهر کرده یا نزد پدرش بوده)، آن دوره از اجرت‌المثل کسر خواهد شد.
📌 سوال درباره پرداخت‌های قبلی و مبالغ مازاد بر نفقه
یکی دیگر از سوالات مهم این است آیا در طول زندگی مشترک، شوهر مبلغی تحت عنوان دستمزد، هدیه یا کمک‌هزینه اضافه به شما پرداخت کرده است؟
اگر شوهر بتواند اثبات کند که این پرداخت‌ها فراتر از نفقه عرفی بوده‌اند، ممکن است دادگاه این مبالغ را از اجرت‌المثل کسر کند. در مقابل، زن باید نشان دهد که این مبالغ بابت هزینه‌های دیگر (مثلاً قسط، کمک‌خرج خانه، بدهی شوهر یا هدیه) بوده‌اند.
در دادگاه اجرت‌المثل چه بگوییم و چگونه دفاع کنیم؟
وقتی نوبت به حضور در جلسه رسیدگی به دعوای اجرت‌المثل می‌رسد، بسیاری از افراد نمی‌دانند که دقیقاً باید چه بگویند. در این مرحله، آنچه گفته می‌شود، ممکن است مسیر پرونده را به‌طور کامل تغییر دهد. قاضی با چند سوال کلیدی به‌دنبال احراز شرایط قانونی است و پاسخ اشتباه به هر یک از آنها می‌تواند به معنی از بین رفتن حق زوجه یا صدور حکم ناعادلانه علیه زوج باشد.
✅ نحوه پاسخ زوجه به سوالات قاضی برای دریافت اجرت‌المثل
اگر شما زوجه هستید و قصد دارید اجرت‌المثل ایام زوجیت را دریافت کنید، هنگام پاسخ‌گویی باید به چند اصل توجه ویژه داشته باشید:
-
تأکید صریح بر قصد عدم تبرع
قاطعانه بگویید که قصدتان از ابتدا این بوده که خدمات منزل را در قبال دستمزد عرفی انجام دهید. حتی اگر از عشق یا علاقه صحبت می‌کنید، اضافه کنید که این علاقه مانع از درخواست اجرت نیست. -
بیان واقع‌بینانه نوع خدمات انجام‌شده
تمام کارهایی که در منزل، خارج از وظایف شرعی انجام داده‌اید، با جزئیات و صداقت بیان کنید. کارهایی مثل:-
پخت‌وپز، نظافت، شست‌وشو
-
نگهداری از فرزندان یا سالمندان
-
همکاری در مغازه یا کسب‌وکار شوهر
-
کمک در امور اداری یا مالی خانواده
-
-
پرهیز از اظهارات احساسی غیرحقوقی
گفتن اینکه «همه را از روی عشق انجام دادم»، بدون توضیح دقیق، به راحتی موجب رد اجرت‌المثل می‌شود. پس، لحن احساسی را کنار گذاشته و با تمرکز بر حقوق مالی صحبت کنید. -
توضیح درباره وجوه دریافتی قبلی
اگر در طول زندگی مبلغی اضافه از شوهر گرفته‌اید، شفاف توضیح دهید که بابت چه بوده است. اگر مثلاً هدیه عروسی یا کمک هزینه تحصیل فرزند بوده، آن را تفکیک کنید تا قاضی آن را به عنوان «پرداخت اجرت» تلقی نکند.
✅ نحوه دفاع زوج در برابر دعوای اجرت‌المثل
در سمت مقابل، اگر شما زوج هستید و از خود دفاع می‌کنید، باید به موارد زیر توجه داشته باشید:
-
ادعای تبرع زوجه
اگر زن بارها گفته که خودش داوطلبانه کار کرده یا در پیام‌ها و مکالمات اشاره‌ای به دریافت مزد نکرده، می‌توانید استناد کنید که او با قصد رایگان بودن خدمات کارها را انجام داده است. -
اثبات پرداخت‌های مازاد بر نفقه
اگر مبالغی بیش از نفقه به زوجه پرداخت کرده‌اید، آن را به عنوان اجرت‌المثل پرداخت شده معرفی کنید. فیش‌های بانکی، پیامک‌ها یا توضیحات حساب می‌تواند در این زمینه کمک‌کننده باشد. -
اثبات اشتغال یا عدم حضور زوجه
با استفاده از شهود یا مدارک شغلی زن، می‌توانید نشان دهید که در بازه‌هایی زوجه اصلاً در خانه نبوده یا زمان کافی برای انجام خدمات نداشته؛ این موضوع باعث کاهش یا حذف اجرت‌المثل آن دوره‌ها می‌شود.
هر دو طرف باید از اظهارات غیرمستند و مبهم پرهیز کنند. آنچه مورد توجه قاضی قرار می‌گیرد، مستندات عینی، صداقت، و هماهنگی گفتار با عرف زندگی مشترک است.
عدم حضور زوج در دادگاه اجرت‌المثل و آثار آن
در دعوای اجرت‌المثل، حضور هر دو طرف در جلسه رسیدگی می‌تواند به روشن شدن حقیقت و صدور رأی عادلانه کمک کند. با این حال، گاهی زوج بدون عذر موجه در دادگاه حاضر نمی‌شود یا هیچ‌گونه دفاعی ارائه نمی‌دهد. در چنین شرایطی، قانون آیین دادرسی مدنی و رویه قضایی دادگاه‌های خانواده، امکان صدور حکم غیابی یا بدون حضور خوانده (زوج) را فراهم کرده است.
🔍 آیا عدم حضور شوهر باعث توقف رسیدگی می‌شود؟
خیر. در دعوای اجرت‌المثل، مانند سایر دعاوی مالی، عدم حضور زوج مانع رسیدگی و صدور حکم نیست. اگر زوج اخطاریه حضور در دادگاه را دریافت کرده باشد و بی‌دلیل غیبت کند، دادگاه بر اساس ادعاها و مستندات زوجه و نظریه کارشناس رسیدگی را انجام داده و حکم صادر می‌کند.
🔍 چه خطراتی متوجه زوج غایب است؟
اگر شوهر در دادگاه حاضر نشود یا هیچ لایحه‌ای ارسال نکند:
- فرصت دفاع از خود را از دست می‌دهد
- قاضی ممکن است گفته‌های زوجه را مبنا قرار دهد
- قصد عدم تبرع زن مفروض تلقی شود
- هرگونه پرداخت قبلی یا توافق شفاهی که زوج می‌توانست به آن استناد کند، ناشنیده باقی می‌ماند
در چنین شرایطی، حکم صادره ممکن است شامل مبالغ بالا بابت اجرت‌المثل باشد که اجرای آن می‌تواند به توقیف اموال، مسدودی حساب بانکی یا حتی ممنوع‌الخروجی زوج منجر شود.
✅ راه‌کارهایی برای زوج در صورت عدم امکان حضور
اگر زوج به هر دلیلی امکان حضور در دادگاه را ندارد، راهکارهای زیر وجود دارد:
- ارائه لایحه دفاعیه از طریق دفاتر خدمات قضایی
- معرفی وکیل دادگستری برای شرکت در جلسات رسیدگی
- درخواست تجدید وقت دادگاه در صورت وجود عذر موجه مثل بیماری یا فوت بستگان درجه‌یک
اگر هیچ‌کدام از این اقدامات صورت نگیرد، رأی غیابی یا حضوری غیابی صادر می‌شود و بار اثبات خلاف آن در مراحل تجدیدنظر به عهده زوج خواهد بود.
مدارک و مستندات برای ارائه در دادگاه اجرت المثل
در دعوای اجرت‌المثل، تنها ادعای زبانی کفایت نمی‌کند. چه زوجه خواهان باشد و چه زوج خوانده، هر دو طرف برای دفاع از حقوق خود باید مدارک و مستندات معتبر ارائه دهند. این اسناد کمک می‌کنند تا ادعای طرفین نزد قاضی اثبات شود و کارشناسی پرونده دقیق‌تر انجام گیرد. در بسیاری از موارد، نبود یا وجود یک سند ساده می‌تواند نتیجه پرونده را به‌طور کامل تغییر دهد.
📌 مدارک مورد نیاز برای زوجه
-
سند ازدواج یا عقدنامه
برای اثبات رابطه زوجیت و شروع زندگی مشترک. -
استشهادیه یا شهادت شهود
درباره انجام کارهای منزل، عدم دریافت مزد، نبود قصد تبرع یا عدم توافق رایگان بودن خدمات. -
پیام‌ها، نوشته‌ها یا مکالمات بین زن و شوهر
چت‌ها، پیامک‌ها یا صدای ضبط‌شده‌ای که در آن شوهر به خدمات زن اشاره کرده یا از او بابت زحماتش تشکر کرده باشد. -
مدارک مربوط به امور منزل یا کارهای مشترک
اگر زن در مغازه، شرکت یا کار خانگی شوهر فعالیت می‌کرده، مدارکی مثل رسید، فاکتور، عکس، قرارداد یا حتی اظهارات شهود در این زمینه بسیار مفید است. -
مدارک غیبت شوهر یا عدم استفاده از خدمتکار
برای اثبات اینکه زن به‌تنهایی کارهای منزل را انجام داده است.
📌 مدارک مورد نیاز برای زوج
-
رسید یا فیش‌های بانکی مبنی بر پرداخت مبالغ مازاد بر نفقه
اگر شوهر مبالغی به حساب زوجه واریز کرده که ممکن است به عنوان اجرت‌المثل محاسبه شود. -
مدارک مربوط به اشتغال زن یا سکونت در منزل دیگر
اثبات اینکه زوجه شاغل بوده یا مدتی را در منزل پدری، خوابگاه یا محل دیگر زندگی کرده و کار مستقیمی در خانه انجام نداده است. -
اظهارات یا مدارک مربوط به تبرع زن
پیام‌هایی که نشان دهد زن با میل خود و از روی علاقه کارها را انجام می‌داده، نه با هدف دریافت مزد. -
اعتراض به نظریه کارشناس یا درخواست کارشناسی مجدد
به‌ویژه زمانی که مبلغ تعیین‌شده با واقعیت زندگی زوجین همخوانی ندارد یا شرایط مالی شوهر لحاظ نشده است.
📌 توجه: در کنار این مدارک، هر دو طرف می‌توانند از مشاوره و راهنمایی وکیل متخصص دعاوی خانواده بهره ببرند تا دفاع یا ادعای آنها با قدرت بیشتری در دادگاه مطرح شود.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون اینکه در جلسه دادگاه اجرت المثل چگونه دفاع کنیم و سوالات قاضی و نحوه پاسخ به آن مطرح شده است:
❓من بدون اینکه قراردادی داشته باشم، سال‌ها توی مغازه همسرم کار کردم. الان که می‌خوایم جدا بشیم می‌تونم بابت اون کارها اجرت‌المثل بگیرم؟
✅ بله، حتی اگر قرارداد کتبی نداشته باشید، طبق قانون، اگر کارهایی که انجام داده‌اید شرعاً وظیفه شما نبوده و آنها را بدون قصد تبرع (رایگان نبودن) انجام داده‌اید، می‌توانید تقاضای اجرت‌المثل ایام زوجیت داشته باشید. فعالیت در مغازه شوهر، اگر به دستور یا رضایت او انجام شده باشد، شامل این حق می‌شود.
❓در دادگاه اجرت‌المثل، قاضی پرسید چرا این کارها رو انجام دادی، من گفتم به‌خاطر علاقه به شوهرم بوده. این حرف اشتباه بود؟
✅ بله، متأسفانه این جمله ممکن است به ضررتان تمام شود. چون وقتی گفته می‌شود که کارها از روی علاقه انجام شده، دادگاه ممکن است این‌طور برداشت کند که قصد دریافت اجرت نداشته‌اید. برای اثبات حق اجرت‌المثل، باید به‌صورت شفاف بگویید که قصد نداشتید خدماتتان رایگان باشد و انتظار دریافت مزد داشتید.
❓شوهرم اصلاً در دادگاه اجرت‌المثل حاضر نشد و دفاعی نکرد. آیا این باعث میشه راحت‌تر رأی به نفع من صادر بشه؟
✅ در بسیاری از موارد بله. اگر زوج بدون عذر موجه در دادگاه حاضر نشود و لایحه یا وکیل معرفی نکند، دادگاه می‌تواند براساس اظهارات شما و نظر کارشناس رأی صادر کند. با این حال، باز هم باید مستندات کافی داشته باشید تا قاضی را قانع کنید که حق با شماست.