ضربه به سر، چه در نزاع، چه در تصادف یا سقوط، از جمله آسیب‌هایی است که می‌تواند پیامدهای خفیف یا بسیار جدی برای سلامت فرد به‌جا بگذارد. در قانون مجازات اسلامی، برای هر نوع آسیبی که به سر وارد می‌شود،اعم از کبودی، تورم، شکستگی یا حتی ضربه مغزی میزان مشخصی از دیه یا ارش تعیین شده است. اما در مواردی که ضربه فاقد آثار ظاهری مثل خونریزی یا شکستگی باشد، پرسش اصلی این است که آیا باز هم دیه تعلق می‌گیرد یا خیر؟
پاسخ به این پرسش بسته به نظر پزشکی قانونی و تشخیص دادگاه متفاوت خواهد بود. در این مقاله، انواع جراحات وارده به سر در سال ۱۴۰۴ را بررسی می‌کنیم و میزان دیه یا ارش مرتبط با هرکدام را بر اساس قانون توضیح خواهیم داد.
دیه ضربه به سر بدون خونریزی یا شکستگی
در مواردی که فردی ضربه‌ای به سرش وارد می‌شود اما اثری از خونریزی، جراحت یا شکستگی در محل دیده نمی‌شود، مسئله تعلق گرفتن دیه همچنان ممکن است مطرح باشد. قانون مجازات اسلامی در این‌گونه موارد، به جای دیه مقدر، موضوع ارش را مطرح می‌کند.
ارش نوعی دیه غیرمقدّر است که مبلغ آن در قانون مشخص نشده و توسط قاضی دادگاه، با توجه به نظر پزشکی قانونی، شدت آسیب، عوارض جسمی یا روانی و مدت‌زمان درمان تعیین می‌گردد.
📌 نکات مهم درباره دیه ضربه بدون آثار ظاهری
- اگر ضربه به سر منجر به سردرد، سرگیجه، تهوع یا بی‌حالی موقت شود اما اثری ظاهری نداشته باشد، باز هم ممکن است مشمول ارش شود.
- در صورتی که هیچ اثری از آسیب در معاینه پزشکی قانونی دیده نشود، ممکن است هیچ دیه یا ارشی تعلق نگیرد.
- اگر در نتیجه ضربه، اختلال موقتی در عملکرد مغز (مثل تاری دید، مشکل در تمرکز یا فراموشی) ایجاد شود، پزشک قانونی می‌تواند آن را به‌عنوان عوارض عصبی گزارش کرده و دادگاه مبلغ ارش را تعیین کند.
به زبان ساده حتی اگر ظاهر سر سالم باشد، ولی ضربه اثرگذاری قابل اثباتی داشته باشد، دیه به شکل ارش پزشکی قانونی قابل دریافت است.
دیه کبودی و تورم ناشی از ضربه به سر
در بسیاری از موارد، ضربه به سر ممکن است بدون شکستگی یا زخم، اما همراه با کبودی یا ورم در ناحیه آسیب‌دیده ظاهر شود. این نوع آسیب‌ها در قانون مجازات اسلامی تحت عنوان ارش طبقه‌بندی می‌شوند، مگر در مواردی که رنگ پوست تغییر کرده باشد و دیه مقدر برای آن تعیین شده باشد.
🔍 دیه کبودی سر
کبودی به معنای تغییر رنگ پوست بر اثر ضربه است. بر اساس ماده ۷۱۴ قانون مجازات اسلامی، اگر این کبودی در ناحیه صورت باشد:
- کبودی (آبی یا بنفش شدن پوست): ۳ هزارم دیه کامل
- سرخی پوست: ۱.۵ هزارم دیه کامل
- سیاهی پوست: ۶ هزارم دیه کامل
اما این مقادیر فقط برای صورت تعیین شده‌اند. در مورد سر، چون قانون به‌صراحت اشاره نکرده، دادگاه به‌جای دیه مشخص، مبلغ ارش را با نظر پزشکی قانونی تعیین می‌کند.
📌 نکته:
اگر کبودی همراه با عوارض دیگری مانند درد ممتد، تهوع یا اختلالات روانی باشد، ممکن است مبلغ ارش افزایش پیدا کند.
🔍 دیه تورم سر
تورم سر یکی دیگر از پیامدهای ضربه غیرشکستگی است. طبق ماده ۷۱۵ قانون مجازات اسلامی، هرگونه ورم بدن یا صورت ناشی از ضربه، در صورت نداشتن دیه مشخص، مشمول ارش خواهد بود. البته باید اشاره کنیم که به طور کلی دیه تورم اعضای بدن به همین شکل محاسبه می شود.
نکات مهم:
- اگر تورم همراه با کبودی باشد، هر دو مورد باید جداگانه محاسبه شود.
- مبلغ ارش تورم سر بسته به شدت، مدت درمان و محل تورم تعیین می‌شود.
- این مبلغ معمولاً بین ۰.۵٪ تا ۲٪ از دیه کامل در نظر گرفته می‌شود؛ به‌عبارت دیگر، بین ۸ تا ۳۲ میلیون تومان در سال ۱۴۰۴.
دیه شکستگی استخوان بر اثر ضربه به سر
شکستگی سر یکی از آسیب‌های جدی ناشی از ضربه است که در قانون مجازات اسلامی به‌طور مشخص برای آن دیه مقدر تعیین شده است. این نوع جراحت در ماده ۷۰۹ قانون تحت عنوان “هاشمه” شناخته می‌شود؛ یعنی شکستگی استخوان سر حتی اگر بدون جراحت پوستی باشد.
📌 میزان دیه شکستگی سر در سال ۱۴۰۴
-
۱۰٪ دیه کامل برای شکستگی ساده جمجمه (هاشمه) یعنی ۱۶۰ میلیون تومان در ماه‌های غیرحرام
-
اگر شکستگی بدون عیب بهبود یابد، ممکن است قاضی ۸٪ دیه کامل را لحاظ کند (۱۲۸ میلیون تومان)
📌 نکات تکمیلی:
اگر شکستگی نیاز به جابه‌جایی استخوان یا جراحی داشته باشد (وضعیت منقله)، دیه افزایش می‌یابد که در بخش بعدی مقاله توضیح داده می‌شود. دیه شکستگی جمجمه مستقل از جراحات پوستی محاسبه می‌شود؛ یعنی حتی اگر پوست آسیبی نبیند، شکستگی استخوان سر به‌تنهایی مشمول دیه است.
اگر عوارضی مانند سردرد شدید، سرگیجه، اختلال تعادل یا آسیب عصبی ایجاد شود، قاضی ممکن است ارش جداگانه‌ای علاوه بر دیه شکستگی در نظر بگیرد.
دیه ضربه به سر و به کما رفتن
کما رفتن (اغما) یکی از شدیدترین پیامدهای ضربه به سر است و می‌تواند به‌عنوان نشانه‌ای از آسیب جدی به مغز در نظر گرفته شود. در این حالت، فرد به‌طور موقت یا طولانی‌مدت هوشیاری خود را از دست می‌دهد و ممکن است دچار آسیب‌های جسمی یا روانی دائمی گردد. قانون مجازات اسلامی در ماده ۶۸۰ به‌طور خاص درباره دیه کما یا بیهوشی توضیح داده است.
📌 دیه کما در قانون:
-
اگر ضربه به سر باعث کما و در نهایت فوت شود: دیه کامل نفس (۱.۶ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۴) باید پرداخت شود.
-
اگر فرد پس از کما به هوش آید:
➖ دیه‌ای به نام ارش مدت زمان بیهوشی تعیین می‌شود.
➖ مبلغ آن را قاضی با توجه به مدت کما و نظر پزشکی قانونی تعیین می‌کند. -
اگر پس از کما، فرد دچار عوارضی مثل فراموشی، ناتوانی در حرکت یا گفتار شود، بابت هر یک از این منافع از دست‌رفته، ارش جداگانه‌ای تعیین می‌شود.
📌 نکات تکمیلی:
- در مواردی که آسیب وارد شده منجر به اغمای طولانی‌مدت شود، مبلغ ارش می‌تواند قابل توجه باشد.
- اگر آسیب به مغز در حدی باشد که کیسه مغز نیز دچار پارگی گردد (دامغه)، دیه‌ای بیش از ۵۳۳ میلیون تومان و حتی بیشتر با ارش نیز ممکن است تعلق بگیرد.
- اگر بهبودی کامل حاصل نشود و فرد دچار عوارض ماندگار شود، ارش‌های تجمیعی متعددی ممکن است توسط دادگاه تعیین گردد.
مثال واقعی:
در یک پرونده، فردی پس از ضربه به سر به مدت ۱۰ روز در کما بود. پزشکی قانونی آسیب را معادل ضربه مغزی شدید و بیهوشی موقت تشخیص داد. قاضی، علاوه بر ارش آسیب مغزی، مبلغ ۷۰ میلیون تومان بابت کما و عوارض جانبی تعیین نمود.
دیه ضربه مغزی
ضربه مغزی یکی از جدی‌ترین پیامدهای آسیب به سر است که می‌تواند سلامت عمومی فرد را برای مدت طولانی تحت تأثیر قرار دهد. برخلاف شکستگی جمجمه یا کبودی که دیه آن‌ها به‌صورت مشخص در قانون آمده، دیه ضربه مغزی در قانون مجازات اسلامی به‌صورت مستقیم تعیین نشده و معمولاً در قالب ارش محاسبه می‌شود.
📌 تشخیص نوع آسیب در ضربه مغزی:
پزشکی قانونی نقش اصلی را در تعیین شدت ضربه و نوع آسیب دارد. آسیب مغزی ممکن است در یکی از دسته‌های زیر قرار بگیرد و در واقع دیه خونریزی مغزی هم به همین شکل حساب می شود:
- هاشمه: شکستگی استخوان سر (۱۰٪ دیه کامل)
- منقله: شکستگی جمجمه همراه با جابجایی استخوان (۱۵٪ دیه کامل)
- مامومه: جراحتی که به کیسه مغز برسد (۳۳٪ دیه کامل ≈ ۵۳۳ میلیون تومان)
- دامغه: جراحتی که کیسه مغز را پاره کند (بیش از ۳۳٪ دیه + ارش پاره شدن کیسه مغز)
اگر ضربه مغزی تنها منجر به اختلال عملکرد مغز شده باشد،مثل کاهش هوشیاری، اختلال حافظه یا تمرکز و بدون شکستگی یا پارگی کیسه مغز باشد، معمولاً قاضی با استناد به نظریه پزشکی قانونی، ارش مشخصی برای آن تعیین می‌کند.
📌 تخمین ارش ضربه مغزی
از ۱۰٪ تا ۵۰٪ دیه کامل بسته به شدت آسیب و عوارض آن. یعنی در سال ۱۴۰۴، بین ۱۶۰ تا ۸۰۰ میلیون تومان ممکن است تعیین شود.
مثال:
فردی پس از ضربه به سر، دچار اختلال در تکلم و فراموشی شد. پزشکی قانونی آسیب را به عنوان ضربه مغزی شدید طبقه‌بندی کرد. قاضی با استناد به گزارش، ارشی معادل ۴۰٪ دیه کامل (۶۴۰ میلیون تومان) تعیین نمود.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون دیه ضربه به سر مطرح شده است:
❓ اگر در دعوا به سرم ضربه خورده ولی نه خونریزی بوده و نه شکستگی، می‌تونم دیه بگیرم؟
✅ اگر خونریزی یا شکستگی نداشته باشید، ولی آثار ضربه مثل درد، تورم یا کبودی توسط پزشکی قانونی تأیید شود، می‌توانید تحت عنوان ارش درخواست دیه کنید.
❓ در تصادف موتور افتادم و سرم فقط کبود شد؛ دیه تعلق می‌گیره؟
✅ اگر کبودی توسط پزشکی قانونی ثبت شده باشه، بله. کبودی سر، حتی اگر سطحی باشه، بر اساس قانون مشمول ارش هست.
❓ اگر بعد از ضربه به سر فقط دچار تهوع و سرگیجه شدم ولی هیچ علامتی روی سرم نبود، باز هم دیه تعلق می‌گیره؟
✅ بله، امکانش هست. در این موارد، اگر پزشکی قانونی تشخیص بده که تهوع و سرگیجه ناشی از ضربه به سر بوده، دادگاه می‌تونه بر اساس شدت علائم، ارش تعیین کنه. مثلاً فردی که در اثر ضربه در تصادف دچار سرگیجه چندروزه شد، پزشکی قانونی ارش معادل ۲۰ میلیون تومان برایش تعیین کرد.