زبان، یکی از حیاتی‌ترین اعضای بدن است که نقش مهمی در گفتار، چشایی و حتی ارتباطات اجتماعی ایفا می‌کند. به همین دلیل، در قانون مجازات اسلامی، آسیب به زبان از نظر جنایی و دیه، دارای احکام دقیق و متمایز است. از جراحت ساده و کبودی گرفته تا قطع کامل یا فلج شدن زبان، برای هر حالت، میزان مشخصی از دیه یا ارش در نظر گرفته شده است.
در سال ۱۴۰۴ نیز نرخ دیه کامل انسان افزایش یافته و بر این اساس، دیه زبان در حالات مختلف باید به‌روزرسانی و بازنگری شود. در این مقاله به‌طور کامل و با زبان ساده، انواع دیه مربوط به زبان مانند قطع، بخیه، فلج، کبودی، پارگی، از بین رفتن چشایی و … را بررسی خواهیم کرد.
دیه زبان در قانون مجازات اسلامی چیست؟
در قانون مجازات اسلامی، زبان به عنوان عضوی حیاتی در تکلم، چشایی و تعامل انسان‌ها با محیط، جایگاه ویژه‌ای دارد. به همین دلیل، آسیب‌هایی که به زبان وارد می‌شود، با دقت فراوان در مواد قانونی بررسی و برای آن‌ها دیه یا ارش تعیین شده است. دیه زبان بسته به نوع آسیب (قطع، جراحت، کبودی، از کار افتادگی یا فلج شدن) می‌تواند متفاوت باشد.
⚖️ ماده ۶۱۱ قانون مجازات اسلامی؛ مبنای دیه زبان
بر اساس ماده ۶۱۱ قانون مجازات اسلامی:
«قطع و یا از بین بردن تمام زبان گویا موجب دیه کامل است و دیه از بین بردن قسمتی از آن، به نسبت گویایی از بین رفته است که با تقسیم تمام دیه به حروف محاسبه می‌شود.»
این یعنی اگر کل زبان قطع شود، دیه کامل انسان تعلق می‌گیرد. اما اگر بخشی از زبان آسیب ببیند و فرد تنها برخی از حروف را نتواند ادا کند، به ازای هر حرف، یک‌سی‌ودوم دیه کامل پرداخت می‌شود.
📌 مثال کاربردی: اگر شخصی نتواند ۸ حرف از ۳۲ حرف الفبا را تلفظ کند، باید معادل ۸/۳۲ دیه کامل به او پرداخت شود.
✅ نرخ دیه زبان در سال ۱۴۰۴
در سال ۱۴۰۴، دیه کامل انسان در ماه‌های عادی معادل ۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان تعیین شده است. بنابراین، دیه زبان نیز در حالت قطع کامل برابر همین مبلغ خواهد بود.
دیه قطع کامل یا جزئی زبان در سال ۱۴۰۴
یکی از مهم‌ترین موارد مربوط به دیه زبان، زمانی است که زبان به صورت کامل یا جزئی قطع می‌شود. چون زبان نقش مستقیمی در گویایی، چشایی و ارتباط روزمره دارد، قانون‌گذار برای آن احکام دقیقی در نظر گرفته است.
در قانون مجازات اسلامی، قطع زبان گویا (حتی بدون از بین رفتن کامل زبان) چنانچه باعث از بین رفتن قدرت تکلم شود، موجب دیه کامل است. اما اگر فقط بخشی از زبان از بین برود، محاسبه دیه آن بر اساس حروف از دست رفته انجام می‌شود.
✅ دیه قطع کامل زبان گویا
مطابق ماده ۶۱۱ قانون مجازات اسلامی:
«قطع یا از بین بردن تمام زبان گویا موجب دیه کامل است.»
در سال ۱۴۰۴ که نرخ دیه کامل انسان ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان تعیین شده، دیه قطع کامل زبان نیز همین مقدار است. این مبلغ در ماه‌های حرام با یک‌سوم افزایش به ۲ میلیارد و ۱۳۳ میلیون تومان می‌رسد.
📝 دیه قطع بخشی از زبان بر اساس حروف الفبا
چنانچه بخشی از زبان قطع شود و در نتیجه آن، فرد قدرت تلفظ برخی از حروف را از دست بدهد، باید به ازای هر حرف از دست رفته، ۱/۳۲ دیه کامل پرداخت شود.
📌 مثال: اگر مجنی‌علیه ۵ حرف را از دست بدهد، دیه پرداختی معادل ۵/۳۲ × ۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ = ۲۵۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان خواهد بود.
🔍 نکته: در تبصره ۲ ماده ۶۱۱ آمده است که:
«شخصی که دارای لکنت زبان است یا به تندی یا کندی سخن می‌گوید یا برخی از حروف را نمی‌تواند تلفظ کند، گویا محسوب می‌شود.»
بنابراین اگر شخص پیش از حادثه دچار مشکل گفتاری بوده، ولی هنوز توان ادای برخی حروف را داشته، مشمول دیه کامل خواهد بود.
⚖️ دیه زبان لال
ماده ۶۱۲ قانون مجازات اسلامی:
«قطع و از بین بردن تمام زبان لال موجب یک‌سوم دیه کامل است.»
در نتیجه، در سال ۱۴۰۴ دیه زبان لال برابر با ۵۳۳ میلیون تومان خواهد بود. اگر تنها بخشی از زبان لال قطع شود، دیه آن بر اساس نسبت مساحت قطع‌شده محاسبه می‌شود.
📌 تبصره مهم: لال اعم از مادرزادی یا عارضی است؛ اما اگر شخصی به‌طور موقت قادر به صحبت نباشد (مثلاً به دلیل بیماری)، گویا محسوب می‌شود.
دیه پارگی، بریدگی و بخیه زبان چقدر است؟
پارگی یا بریدگی زبان، از رایج‌ترین آسیب‌هایی است که در درگیری‌ها، تصادفات یا حوادث منجر به صدمه می‌شود. اگرچه بخیه به‌تنهایی ملاک تعیین دیه نیست، اما جراحتی که نیاز به بخیه داشته باشد، معمولاً به یکی از انواع جراحات در قانون مجازات اسلامی بازمی‌گردد و بر همان اساس، دیه آن محاسبه می‌شود.
⚖️ دیه جراحات سطحی و عمیق زبان
طبق ماده ۷۰۹ قانون مجازات اسلامی، جراحاتی که بر زبان وارد می‌شوند، مشمول احکام جراحات سر و صورت هستند. قانون‌گذار برای آن سه عنوان اصلی تعیین کرده است:
-
📌 حارصه (خراش بدون خون‌ریزی):
➤ دیه معادل ۱٪ دیه کامل
➤ در سال ۱۴۰۴ = ۱۶,۰۰۰,000 تومان -
📌 دامیه (جراحت همراه با خون‌ریزی سطحی):
➤ دیه معادل ۲٪ دیه کامل
➤ در سال ۱۴۰۴ = ۳۲,۰۰۰,۰۰۰ تومان -
📌 متلاحمه (بریدگی عمیق گوشت):
➤ دیه معادل ۳٪ دیه کامل
➤ در سال ۱۴۰۴ = ۴۸,۰۰۰,۰۰۰ تومان
📌 نکته: اگر پارگی زبان باعث تغییر رنگ (سیاهی یا کبودی) یا تورم نیز شود، دیه مربوط به آن عوارض هم جداگانه محاسبه و افزوده می‌شود.
📝 آیا بخیه زبان دیه جداگانه دارد؟
بخیه ربام در قانون مجازات اسلامی به‌تنهایی ملاک دیه نیست. بلکه شدت جراحتی که نیاز به بخیه داشته، معیار تعیین دیه خواهد بود. به‌طور خلاصه:
- اگر جراحت بخیه‌شده فقط سطحی بوده و خون نیامده ⇒ حارصه
- اگر خون‌ریزی هم داشته ⇒ دامیه
- اگر گوشت به‌صورت عمیق بریده شده ⇒ متلاحمه
در هر حالت، مبلغ دیه به نسبت نوع جراحت مشخص است و تعداد بخیه‌ها تنها می‌تواند به عنوان قرینه برای عمق آسیب در نظر گرفته شود، نه مبنای محاسبه.
دیه کبودی، تورم و تغییر رنگ زبان در قانون
گاهی آسیب به زبان منجر به جراحت عمیق یا قطع عضو نمی‌شود، اما آثاری مانند کبودی، سیاهی، قرمزی یا تورم ایجاد می‌کند. این نوع صدمات نیز طبق قانون مجازات اسلامی قابل پیگیری هستند و دارای دیه یا ارش مشخص‌اند.
📌 دیه کبودی و تغییر رنگ زبان
طبق ماده ۷۱۴ قانون مجازات اسلامی، اگر آسیب منجر به تغییر رنگ پوست شود، دیه آن به نسبت شدت تغییر رنگ تعیین شده است:
-
سیاه شدن زبان:
🔹 دیه معادل شش‌هزارم (۶/۱۰۰۰) دیه کامل
🔹 در سال ۱۴۰۴: ۹,۶۰۰,۰۰۰ تومان -
کبود شدن زبان:
🔹 دیه معادل سه‌هزارم (۳/۱۰۰۰) دیه کامل
🔹 در سال ۱۴۰۴: ۴,۸۰۰,۰۰۰ تومان -
سرخ شدن زبان:
🔹 دیه معادل یک‌ونیم‌هزارم (۱.۵/۱۰۰۰) دیه کامل
🔹 در سال ۱۴۰۴: ۲,۴۰۰,۰۰۰ تومان
📌 نکته مهم: تغییر رنگ‌هایی که دائمی باشند، ممکن است در برخی موارد به عنوان «عیب» در نظر گرفته شده و ارش جداگانه‌ای نیز برای آن تعیین شود.
📝 دیه تورم زبان
طبق ماده ۷۱۵ قانون مجازات اسلامی:
یعنی برای تورم زبان، دیه‌ی معینی در قانون وجود ندارد و میزان خسارت وارد شده به صورت ارش توسط قاضی و با نظر پزشکی قانونی تعیین می‌شود. در صورتی که تورم با تغییر رنگ (مثل کبودی یا قرمزی) همراه باشد، دیه تغییر رنگ نیز به ارش تورم افزوده می‌شود.
دیه فلج شدن زبان یا قطع عصب زبان چگونه محاسبه می‌شود؟
گاهی آسیب وارد شده به زبان به‌گونه‌ای است که نه تنها منجر به جراحت ظاهری یا قطع عضو نمی‌شود، بلکه در ساختار عصبی یا حرکتی آن اختلال ایجاد می‌کند. یکی از مهم‌ترین این موارد، فلج شدن زبان یا قطع عصب زبان است که بر کارکرد زبان تأثیر می‌گذارد.
✅ دیه فلج کردن زبان طبق قانون
مطابق ماده ۵۶۴ قانون مجازات اسلامی:
«فلج کردن عضو دارای دیه معین، دو سوم دیه آن عضو و از بین بردن عضو فلج، یک سوم دیه همان عضو را دارد.»
📌 بنابراین:
-
فلج کامل زبان سالم:
🔹 دیه = ۲/۳ دیه کامل زبان
🔹 در سال ۱۴۰۴ = ۱,۰۶۶,۶۰۰,۰۰۰ تومان -
از بین رفتن زبان فلج‌شده:
🔹 دیه = ۱/۳ دیه کامل
🔹 در سال ۱۴۰۴ = ۵۳۳,۳۰۰,۰۰۰ تومان
📌 دیه فلج شدن نسبی زبان
در صورتی که زبان فقط بخشی از کارایی خود را از دست داده باشد، یعنی فلجی نسبی رخ داده باشد، دیه آن به صورت ارش تعیین می‌شود. در این حالت:
- کارشناس پزشکی قانونی میزان ناتوانی عملکردی زبان را بررسی می‌کند.
- سپس قاضی با توجه به نظریه کارشناسی، مبلغ ارش متناسب با آسیب وارده را تعیین می‌کند.
🔍 قطع عصب زبان؛ چه زمانی دیه تعلق می‌گیرد؟
قطع شدن عصب زبان، بسته به نتیجه‌ای که ایجاد می‌کند، می‌تواند مصادیق مختلفی داشته باشد:
- اگر موجب فلج زبان شود ⇒ همان حکم فلج عضو (۲/۳ دیه) اعمال می‌شود.
- اگر موجب از بین رفتن حس چشایی شود ⇒ مطابق مواد ۶۹۵ و ۶۹۶، ارش تعلق می‌گیرد.
- اگر موجب ناتوانی در ادای برخی حروف شود، بدون آن‌که زبان قطع شده باشد ⇒ دیه به نسبت حروف از دست رفته محاسبه می‌شود.
📌 نکته مهم: صرف قطع عصب اگر بدون آثار کارکردی باشد، ممکن است مشمول دیه نشود یا صرفاً ارش جزئی تعلق گیرد.
دیه زبان کودکان در صورت قطع یا آسیب دیدگی
کودکان نیز مانند بزرگسالان در برابر آسیب‌های فیزیکی مشمول حمایت قانون هستند؛ اما زمانی که زبان کودک آسیب می‌بیند، تعیین دیه ممکن است با پیچیدگی بیشتری همراه باشد، به‌ویژه اگر هنوز زمان حرف زدن او نرسیده باشد. قانون‌گذار در این مورد نیز به‌صراحت تعیین تکلیف کرده است.
⚖️ دیه قطع کامل زبان کودک
طبق ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی:
«قطع و از بین بردن تمام زبان کودکی که زمان سخن گفتن او فرا نرسیده، موجب دیه کامل است.»
یعنی اگر کودک هنوز شروع به صحبت نکرده و زبان او به طور کامل قطع شود، مرتکب باید دیه کامل انسان را بپردازد. در سال ۱۴۰۴: دیه کامل = ۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
📌 اگر بعداً مشخص شود که کودک لال بوده…
قانون‌گذار در ادامه می‌گوید:
«… لکن اگر بعداً معلوم شود که لال بوده است، مازاد بر یک‌سوم دیه مسترد می‌شود.»
🔍 یعنی اگر کودک لال بوده باشد، دیه پرداختی به ۱/۳ دیه کامل (۵۳۳ میلیون تومان) کاهش پیدا می‌کند. در این حالت، مابقی دیه (یعنی ۲/۳ آن) به مرتکب برگردانده می‌شود.
📝 دیه قطع بخشی از زبان کودک
ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی در این باره تصریح می‌کند:
«هرگاه قسمتی از زبان کودکی که زمان سخن گفتن او فرا نرسیده است، قطع شود، به میزان نسبت مساحت قطع شده، دیه پرداخت می‌شود…»
اما اگر بعداً معلوم شود که کودک لال بوده است، دو سوم دیه پرداختی مسترد می‌شود. اگر ثابت شود کودک گویا بوده و بخشی از گویایی‌اش از بین رفته، باید بررسی شود که اگر دیه بر مبنای مساحت قطع‌شده کمتر از دیه حروف از دست رفته باشد، تفاوت آن به مجنی‌علیه پرداخت می‌شود. همچنین در نظر داشته باشید که دیه گویایی و صوت جداگانه محاسبه می شود.
📌 نکته کاربردی: تعیین گویایی یا لال بودن کودک در زمان قطع زبان، معمولاً با نظر پزشک متخصص و کارشناس رسمی پزشکی قانونی انجام می‌شود.
دیه از بین رفتن حس چشایی به دلیل آسیب زبان
حس چشایی یکی از حواس پنج‌گانه انسان است که عملکرد آن عمدتاً وابسته به زبان و اعصاب حسی مرتبط با آن است. در مواردی که آسیب وارد شده به زبان باعث کاهش یا از بین رفتن حس چشایی شود، قانون مجازات اسلامی احکام مشخصی برای تعیین دیه یا ارش در نظر گرفته است.
🔍 ارش از بین رفتن حس چشایی
بر اساس ماده ۶۹۵ قانون مجازات اسلامی:
📌 یعنی اگر حس چشایی کامل از بین برود یا دچار نقص دائمی شود، مرتکب موظف است ارش پرداخت کند. ارش مبلغی است که در قانون عدد مشخصی برای آن نیامده و بر اساس نظر پزشکی قانونی و قاضی تعیین می‌شود.
⚖️ دیه یا ارش؟ نقش ماده ۶۹۶
ماده ۶۹۶ قانون مجازات اسلامی، مواردی را مشخص کرده که در آن از بین رفتن حس چشایی با قطع زبان یا بخشی از آن همراه باشد. بر این اساس:
- اگر قطع تمام زبان باعث از بین رفتن چشایی شود: فقط دیه قطع زبان (۱۶۰۰ میلیون تومان) پرداخت می‌شود، نه ارش جداگانه.
- اگر بخشی از زبان قطع شده و حس چشایی همان بخش از بین رفته: مرتکب باید هرکدام که بیشتر باشد را پرداخت کند؛ یعنی یا دیه زبان یا ارش چشایی.
- اگر حس چشایی بخشی از زبان قطع‌شده از بین نرفته بلکه بخش دیگری آسیب دیده: مرتکب موظف است هم دیه آن بخش از زبان و هم ارش حس چشایی را پرداخت کند.
- اگر مجموع دیه و ارش از دیه کامل بیشتر شود: فقط تا سقف دیه کامل (۱,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان) قابل مطالبه است.
📝 اگر حس چشایی بر اثر آسیب غیر از زبان از بین برود
در ادامه ماده ۶۹۶ آمده:
«… و اگر با جنایت بر غیر زبان، چشایی از بین برود یا نقصان کند، دیه یا ارش آن جنایت بر ارش چشایی افزوده می‌شود.»
یعنی اگر مثلاً ضربه به اعصاب صورت یا ناحیه مغز باعث از بین رفتن حس چشایی شود، باید هم دیه یا ارش جنایت اصلی و هم ارش چشایی پرداخت گردد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون دیه زبان مطرح شده است:
❓ پسرم در اثر زمین خوردن در مدرسه زبانش برید و بخیه زدند. آیا دیه تعلق می‌گیرد؟
✅ بله، اگر جراحت وارد شده به زبان او در حدی باشد که نیاز به بخیه داشته باشد، بر اساس نوع جراحت (خراش ساده، جراحت خونی یا بریدگی عمیق) دیه تعیین می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر بخیه به دلیل بریدگی عمیق در گوشت باشد، ۳ درصد دیه کامل معادل ۴۸ میلیون تومان در سال ۱۴۰۴ تعلق می‌گیرد. تعیین دقیق نوع جراحت معمولاً توسط پزشکی قانونی انجام می‌شود.
❓ در تصادف، زبان من آسیب دید و از آن زمان نمی‌توانم برخی حروف مثل “س” یا “ر” را درست تلفظ کنم. چه دیه‌ای باید بگیرم؟
✅ طبق ماده ۶۱۱ قانون مجازات اسلامی، اگر آسیب زبان باعث شود نتوانید برخی حروف را تلفظ کنید، به ازای هر حرف ازدست‌رفته، یک‌سی‌ودوم دیه کامل باید پرداخت شود. در سال ۱۴۰۴، دیه هر حرف ۵۰ میلیون تومان است. پس اگر ۳ حرف را از دست داده‌اید، دیه‌تان ۱۵۰ میلیون تومان خواهد بود. این موضوع نیاز به تأیید پزشکی قانونی دارد.
❓ مادرم زبانش فلج شده ولی پزشک گفته نیازی به جراحی نیست. آیا دیه دارد؟
✅ بله، حتی اگر عمل جراحی لازم نباشد، فلج شدن زبان مشمول دیه می‌شود. بر اساس ماده ۵۶۴، فلج کامل زبان معادل دو سوم دیه کامل است که در سال ۱۴۰۴، برابر با ۱,۰۶۶,۰۰۰,۰۰۰ تومان است. اگر فلجی فقط نسبی باشد و بخشی از عملکرد زبان باقی مانده باشد، ارش توسط قاضی تعیین خواهد شد.