در فرآیند دادرسی کیفری، ممکن است در میانه راه رسیدگی، شرایطی پدید آید که ادامه تعقیب متهم از منظر قانونی ممکن نباشد. در چنین حالتی، مقام قضایی با صدور «قرار موقوفی تعقیب»، پرونده را از جریان پیگیری کیفری خارج می‌کند. برخلاف تصور برخی افراد، این قرار به معنای بی‌گناهی متهم نیست، بلکه صرفاً به دلیل فقدان شرایط قانونی برای ادامه تعقیب صادر می‌شود.
در این مقاله، با نگاهی دقیق و مبتنی بر قوانین جدید آیین دادرسی کیفری و قانون مجازات اسلامی، به بررسی جامع مفهوم، شرایط صدور، آثار و راه‌های اعتراض به قرار موقوفی تعقیب می‌پردازیم. همچنین به نقش مرور زمان، تفاوت این قرار با قرار منع تعقیب، امکان شکایت مجدد خواهیم پرداخت.
قرار موقوفی تعقیب چیست؟
قرار موقوفی تعقیب تصمیمی است که در مرحله تحقیقات مقدماتی توسط مقام قضایی صادر می‌شود و به معنی توقف قانونی رسیدگی کیفری به یک پرونده است. این قرار زمانی صادر می‌شود که به دلایلی مانند فوت متهم، گذشت شاکی، توبه، عفو عمومی، مرور زمان، یا نسخ قانون ادامه تعقیب کیفری امکان‌پذیر نباشد. برخلاف قرار منع تعقیب، در قرار موقوفی تعقیب وارد ماهیت جرم نمی‌شوند، بلکه مانعی قانونی مانع ادامه پیگیری پرونده شده است.
طبق ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری، موارد قانونی صدور قرار موقوفی تعقیب به‌صراحت ذکر شده‌اند و این ماده مبنای اصلی در این‌باره است.
📌 تفاوت قرار موقوفی تعقیب با قرار منع تعقیب
قرار موقوفی تعقیب زمانی صادر می‌شود که ادامه رسیدگی کیفری به دلیل موانع قانونی ممکن نباشد؛ مانند تغییر در وضعیت حقوقی پرونده (مانند مرور زمان) یا وضعیت شخص متهم (از جمله فوت، گذشت شاکی، توبه یا عفو) در مقابل، قرار منع تعقیب یعنی اساساً جرمی واقع نشده یا دلایل کافی برای اثبات آن وجود ندارد.
موقوفی تعقیب یک تصمیم شکلی است، در حالی که منع تعقیب بر بررسی ماهوی پرونده استوار است.
⚖️ نمونه‌ای برای درک بهتر
فرض کنید فردی به اتهام کلاهبرداری تحت تعقیب قرار دارد اما پیش از صدور حکم قطعی، فوت می‌کند. در این حالت، چون پیگیری کیفری علیه فرد فوت‌شده امکان‌پذیر نیست، بازپرس قرار موقوفی تعقیب صادر می‌کند. اما اگر در همان پرونده، مشخص شود که مدارک کافی برای اثبات جرم وجود ندارد یا اساساً رفتار او جرم‌انگاری نشده، آن‌گاه قرار منع تعقیب صادر می‌شود.
در چه مواردی قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود؟
قرار موقوفی تعقیب زمانی صادر می‌شود که ادامه رسیدگی کیفری به دلیل موانع مشخص قانونی امکان‌پذیر نباشد. مهم‌ترین موارد شامل فوت متهم، گذشت شاکی در جرائم قابل گذشت، توبه متهم، عفو عمومی، مرور زمان، نسخ قانون کیفری و اعتبار امر مختومه است. این قرار باعث توقف رسمی تعقیب در پرونده می‌شود، حتی اگر دلایل وقوع جرم وجود داشته باشد.
📌 فوت متهم
اگر متهم پیش از صدور حکم قطعی فوت کند، تعقیب کیفری بی‌معناست؛ چرا که مجازات کیفری جنبه شخصی دارد. در چنین حالتی، قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود. با این حال، چنانچه جرم شامل دیه یا جبران خسارت باشد، این حقوق از ترکه متهم متوفی قابل مطالبه خواهد بود.
📌 گذشت شاکی در جرائم قابل گذشت
در جرائم قابل گذشت، رضایت شاکی منجر به سقوط دعوای عمومی می‌شود. اگر شاکی پیش از صدور حکم قطعی از شکایت خود صرف‌نظر کند، قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود. نکته مهم اینکه اگر جرم غیرقابل گذشت باشد، گذشت شاکی فقط می‌تواند در میزان مجازات تأثیر داشته باشد، نه در اصل ادامه رسیدگی.
📌 توبه متهم در جرائم تعزیری
مطابق مواد ۱۱۴ تا ۱۱۹ قانون مجازات اسلامی، در برخی از جرائم تعزیری (به ویژه درجه‌های ۶ تا ۸) اگر متهم پیش از صدور حکم توبه کند و نشانه‌هایی از اصلاح واقعی در او دیده شود، امکان صدور قرار موقوفی تعقیب وجود دارد. در درجات بالاتر، توبه می‌تواند فقط موجب تخفیف مجازات شود، نه توقف تعقیب.
📌 اعتبار امر مختومه
اگر در پرونده‌ای، برای همان موضوع و همان شخص، پیش‌تر حکمی قطعی (برائت، محکومیت یا قرار منع تعقیب) صادر شده باشد، دوباره طرح دعوا ممکن نیست. در چنین حالتی، اگر مجدداً شکایتی مطرح شود، به دلیل اعتبار امر مختومه، قرار موقوفی تعقیب صادر خواهد شد.
📌 عفو عمومی
در مواردی که قانون‌گذار عفو عمومی را اعلام می‌کند، مانند برخی تصمیمات در سطح کلان سیاسی یا مناسبت‌های ملی، کلیه تعقیب‌های کیفری مرتبط متوقف می‌شود و برای افراد مشمول این عفو، قرار موقوفی تعقیب صادر خواهد شد. البته حقوق خصوصی مانند دیه یا ضرر و زیان از این عفو مستثنی هستند.
📌 مرور زمان
در صورتی که مدت قانونی مقرر از زمان وقوع جرم یا آخرین اقدام قضایی گذشته باشد و هیچ‌گونه تعقیب یا صدور حکمی صورت نگرفته باشد، پرونده مشمول مرور زمان خواهد بود و قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود. در بخش بعدی، مرور زمان را به‌طور کامل بررسی می‌کنیم.
📌 نسخ قانون کیفری
اگر قانونی که جرم بر اساس آن تعریف شده، پیش از صدور حکم قطعی نسخ یا لغو شود و جایگزینی برای آن تعیین نشده باشد، ادامه تعقیب کیفری ممکن نخواهد بود. در این حالت نیز، قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود. این موضوع معمولاً در موارد تغییر قوانین جزایی قابل مشاهده است.
قرار موقوفی تعقیب به دلیل مرور زمان چگونه صادر می‌شود؟
قرار موقوفی تعقیب به دلیل مرور زمان زمانی صادر می‌شود که از تاریخ وقوع جرم یا آخرین اقدام قضایی، مدت مشخصی گذشته باشد و در این بازه، تعقیب قانونی انجام نشده باشد. بر اساس ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، اگر مهلت‌های قانونی بسته به نوع جرم (۳ تا ۱۵ سال) سپری شود، دادگاه یا دادسرا موظف به توقف رسیدگی و صدور قرار موقوفی تعقیب خواهد بود. این قرار تنها در جرائم تعزیری کاربرد دارد.
⏳مرور زمان تعقیب (ماده ۱۰۵ ق.م.ا)
در صورتی که از تاریخ وقوع جرم، تا زمان شروع تعقیب، بیش از مدت قانونی گذشته باشد، امکان پیگرد کیفری وجود ندارد. مواعد مرور زمان تعقیب بر اساس درجه جرم به‌شرح زیر است:
| درجه جرم | مدت مرور زمان تعقیب |
|---|---|
| درجه ۱ تا ۳ | ۱۵ سال |
| درجه ۴ | ۱۰ سال |
| درجه ۵ | ۷ سال |
| درجه ۶ | ۵ سال |
| درجه ۷ و ۸ | ۳ سال |
📌 استثنائات مرور زمان (ماده ۱۰۹ ق.م.ا)
برخی جرائم مشمول مرور زمان نمی‌شوند، مانند:
- جرائم علیه امنیت ملی کشور
- جرائم اقتصادی موضوع تبصره ماده ۳۶ قانون مجازات اسلامی
- جرائم مواد مخدر با مجازات سنگین
- جنایات جنگی و نسل‌کشی (طبق اصول بین‌المللی)
در این موارد، حتی با گذشت زمان، تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات همچنان ممکن است.
📝 نحوه محاسبه و تأثیر آن بر قرار موقوفی تعقیب
مرور زمان از تاریخ وقوع جرم محاسبه می‌شود؛ مگر در جرائم مرکب، که از زمان آخرین بخش از رفتار مجرمانه شروع می‌شود. همچنین، اگر در طول این مدت، اقدام قضایی مانند احضار، بازجویی، صدور قرار تأمین یا ابلاغ رسمی صورت گرفته باشد، مرور زمان قطع شده و مجدداً از ابتدا محاسبه می‌شود. در صورتی که مقام قضایی تشخیص دهد که هیچ اقدام مؤثری در مهلت قانونی انجام نشده، مکلف به صدور قرار موقوفی تعقیب است.
آیا قرار موقوفی تعقیب قابل اعتراض است؟
قرار موقوفی تعقیب طبق ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری قابل اعتراض است. شاکی می‌تواند ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ (و یک ماه برای افراد مقیم خارج) به این قرار اعتراض کند. ثبت اعتراض از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می‌شود و مرجع رسیدگی معمولاً دادگاه کیفری صالح خواهد بود.
⏱ مهلت اعتراض
اعتراض به قرار موقوفی تعقیب و دیگر قرارهای نهایی دادسرا باید در مهلت قانونی انجام شود:
- برای افراد مقیم ایران: ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ
- برای افراد مقیم خارج از کشور: یک ماه از تاریخ ابلاغ
در صورت گذشت این مهلت بدون اعتراض، قرار قطعی شده و امکان اعتراض از بین می‌رود، مگر در موارد خاص که دلایل قانع‌کننده‌ای برای تمدید مهلت ارائه شود (مانند بیماری، سفر ضروری، عدم دسترسی به سامانه ابلاغ و…).
📝 نحوه ثبت اعتراض
برای ثبت اعتراض به قرار موقوفی تعقیب، مراحل زیر باید طی شود:
-
تنظیم لایحه اعتراض: بهتر است لایحه به صورت مستند، منطقی و حقوقی تنظیم شود. در این لایحه باید:
-
مشخصات کامل شاکی و متهم ذکر شود
-
موضوع پرونده و شماره پرونده بیان شود
-
دلایل اعتراض با استناد به مواد قانونی ذکر گردد
-
درخواست صریح برای نقض قرار و ادامه رسیدگی مطرح شود
-
-
ثبت از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: لایحه باید از طریق سامانه ثنا و با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی ثبت و ارسال شود.
-
ارجاع به مرجع صالح رسیدگی: معمولاً پس از ثبت اعتراض، موضوع به دادگاه کیفری صالح ارجاع داده می‌شود تا درباره پذیرش یا رد اعتراض تصمیم‌گیری کند.
📚 دلایل رایج برای اعتراض به قرار موقوفی تعقیب
توجه داشته باشید روش های اعتراض به قرار نهایی دادسرا، بستگی به نوع قرار دارد و در این مورد (موقوفی تعقیب) در بسیاری از پرونده‌ها، شاکی با ارائه دلایل زیر، موفق به نقض قرار موقوفی تعقیب شده است:
- اشتباه در محاسبه مرور زمان (مثلاً اقدام قضایی در مهلت قانونی انجام شده اما نادیده گرفته شده)
- عدم شمول جرم به مقررات مرور زمان (برخی جرائم مثل جرائم امنیتی و اقتصادی خاص)
- عدم فوت متهم یا فوت پس از صدور حکم
- عدم گذشت واقعی و معتبر شاکی
- بی‌اعتباری عفو عمومی در پرونده خاص
⚠️ نکته مهم: قطعیت قرار در صورت عدم اعتراض
در صورتی که شاکی در مهلت مقرر اعتراض نکند، قرار موقوفی تعقیب قطعی شده و پرونده مختومه می‌شود. در این صورت، امکان طرح شکایت مجدد به دلیل اعتبار امر مختومه وجود ندارد؛ مگر در شرایط خاصی که در بخش بعدی به آن خواهیم پرداخت.
شکایت مجدد بعد از صدور قرار موقوفی تعقیب
امکان شکایت مجدد بعد از قرار موقوفی تعقیب در حالت عادی وجود ندارد. پس از صدور و قطعیت قرار موقوفی تعقیب، به‌دلیل اعتبار امر مختومه، شکایت مجدد درباره همان موضوع، طرفین و علت ممکن نیست. اما اگر دلایل یا مدارک جدیدی ارائه شود یا اشتباه قانونی در صدور قرار ثابت گردد، ممکن است شرایط برای بررسی مجدد فراهم شود.
📌 تفاوت اعتراض با شکایت مجدد
در ابتدا باید تفاوت بین اعتراض به قرار موقوفی تعقیب و شکایت مجدد را بدانیم:
- اعتراض: زمانی مطرح می‌شود که قرار هنوز قطعی نشده و شاکی در مهلت قانونی (۱۰ روز یا یک ماه) به آن اعتراض کرده باشد.
- شکایت مجدد: زمانی مطرح می‌شود که قرار قطعی شده و شاکی می‌خواهد با ارائه دلایل جدید، دوباره موضوع را به جریان بیندازد.
اعتراض نسبت به قرار، مسیر رسمی و اصلی است. اگر دادگاه با اعتراض موافقت کند و دلایل کافی برای ادامه رسیدگی وجود داشته باشد، ممکن است در نتیجه بررسی، قرار جلب به دادرسی صادر شود که نشان‌دهنده کافی بودن دلایل برای ارجاع پرونده به دادگاه است.
🛑 اعتبار امر مختومه؛ مانع شکایت تکراری
بر اساس بند “چ” ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر قرار موقوفی تعقیب به صورت قطعی صادر شده باشد، دعوا نسبت به همان موضوع، طرفین و سبب، دیگر قابلیت طرح مجدد ندارد. این اصل با عنوان “اعتبار امر مختومه” شناخته می‌شود.
✅ در چه شرایطی امکان شکایت مجدد وجود دارد؟
شکایت مجدد تنها در موارد استثنایی ممکن است:
- وجود دلایل جدید: اگر شاکی بتواند مدارک یا شواهد تازه‌ای ارائه کند که در زمان صدور قرار وجود نداشته، می‌توان تقاضای بررسی مجدد کرد.
- اشتباه در ماهیت جرم یا تطبیق قانونی: در مواردی که مشخص شود مرجع قضایی اشتباه در تشخیص جرم یا تطبیق آن با قانون داشته، می‌توان درخواست بازبینی داد.
- ابطال قرار قبلی در مرجع نظارتی: گاهی با شکایت به دادستان کل کشور یا دیوان عالی، امکان ابطال قرار قطعی به دلایل حقوقی فراهم می‌شود.
- خارج شدن پرونده از شمول شرایط قبلی: مثلاً اگر متهم متواری بوده و پس از دستگیری، شواهد جدیدی به دست آید.
💰 هزینه شکایت مجدد یا اعتراض
هزینه طرح شکایت یا اعتراض شامل دو بخش است:
- هزینه خدمات قضایی (ثبت لایحه، هزینه دادرسی)
- حق‌الزحمه وکیل (توافقی و بر اساس پیچیدگی پرونده)
استفاده از وکیل، به‌ویژه در شکایت مجدد، توصیه می‌شود؛ زیرا اثبات شرایط استثنایی نیاز به استدلال حقوقی قوی دارد.
⚠️ هشدار مهم
اگر قرار قطعی شده باشد و شکایت مجدد بدون دلیل موجه یا در شرایط غیرقانونی مطرح شود، نه‌تنها رد می‌شود، بلکه ممکن است به عنوان سوءاستفاده از فرآیند قضایی تلقی شده و برای شاکی تبعات داشته باشد.
نمونه لایحه اعتراض به قرار موقوفی تعقیب
بسمه‌تعالی
ریاست محترم دادگاه کیفری …
با سلام و احترام
اینجانب … (مشخصات کامل شاکی)، نسبت به قرار موقوفی تعقیب صادره در پرونده شماره … به طرفیت آقای/خانم … (مشخصات متهم) که در تاریخ … توسط شعبه … صادر و در تاریخ … ابلاغ گردیده، به دلایل زیر اعتراض دارم:
۱. با توجه به ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، مرور زمان در این پرونده به درستی محاسبه نشده و اقدام قضایی مؤثری در تاریخ … انجام شده که موجب قطع مرور زمان بوده است.
۲. جرم ارتکابی جزء جرائم مستثنا از مرور زمان بوده و مشمول ماده ۱۰۹ قانون مجازات اسلامی می‌باشد.
۳. دلایل جدیدی در خصوص تعقیب متهم به دست آمده که ضرورت ادامه رسیدگی را ایجاب می‌کند.
با عنایت به موارد فوق، مستند به ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری، تقاضای نقض قرار موقوفی تعقیب و ادامه رسیدگی به پرونده را دارم.
با احترام
نام و نام خانوادگی
امضاء
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون قرار موقوفی تعقیب را مشاهده می فرمایید:
❓من از کسی به اتهام کلاهبرداری شکایت کرده بودم، اما دادسرا گفته “قرار موقوفی تعقیب به دلیل مرور زمان” صادر شده. یعنی دیگه کاری از دست من برنمیاد؟
✅ اگر قرار هنوز قطعی نشده و در مهلت قانونی (۱۰ روز از تاریخ ابلاغ) هستید، می‌توانید اعتراض کتبی به آن ثبت کنید. اگر هم دلایل تازه‌ای دارید که نشان دهد مرور زمان قطع شده یا جرم مشمول استثنا بوده، این نکات در اعتراض قابل طرح است. بهتر است با یک وکیل مشورت کنید تا شانس موفقیت شما بیشتر شود.
❓من شنیدم اگر دادگاه با اعتراض من موافقت کنه، دیگه پرونده تموم نیست. درسته؟
✅ بله، درسته. اگر دادگاه اعتراض شما به قرار موقوفی تعقیب را وارد بداند، قرار را نقض می‌کند و رسیدگی مجدد آغاز می‌شود. حتی ممکن است دادگاه پس از بررسی، قرار جلب به دادرسی صادر کند که به معنای ارسال پرونده به دادگاه برای صدور حکم است.
❓اگه کسی فوت کنه و بعد معلوم بشه به من ضرر زده، دیگه نمی‌تونم ازش شکایت کنم؟
✅ از نظر کیفری، بله؛ با فوت متهم، رسیدگی کیفری متوقف و قرار موقوفی تعقیب صادر می‌شود. اما این به معنای پایان ماجرا نیست. اگر حق مالی مثل دیه یا جبران خسارت دارید، می‌توانید از طریق دادگاه حقوقی از ورثه یا ترکه متوفی مطالبه کنید.
❓اگر یه بار پرونده موقوفی شده باشه، ولی بعداً مدرک جدیدی پیدا کنم، باز هم می‌تونم شکایت کنم؟
✅ به‌طور کلی، اگر قرار موقوفی تعقیب قطعی شده باشد، امکان طرح شکایت مجدد نسبت به همان موضوع و طرفین وجود ندارد. اما اگر مدرک تازه‌ای دارید که در زمان صدور قرار در دسترس نبوده و می‌تواند اصل موضوع را تغییر دهد، ممکن است شرایط برای بررسی مجدد فراهم شود. اثبات این موضوع معمولاً نیازمند حضور وکیل و ارائه مستندات قوی است.