جزای نقدی چیست؟ تفاوت با جریمه نقدی، مهلت پرداخت، نحوه واریز

جزای نقدی یکی از مهم‌ترین انواع مجازات‌های تعزیری در نظام حقوقی ایران به شمار می‌رود که در بسیاری از جرایم کیفری، به‌عنوان مجازات اصلی یا فرعی برای محکومان در نظر گرفته می‌شود. این نوع مجازات از منظر ماهیت با دیگر ضمانت‌اجراهای مالی مانند جریمه نقدی متفاوت است و قانون‌گذار برای آن احکام و مقررات خاصی را پیش‌بینی کرده است.

آگاهی از چیستی، آثار، نحوه پرداخت، امکان تقسیط یا تعلیق و شرایط قانونی تخفیف آن، برای اشخاصی که درگیر پرونده‌های کیفری هستند یا احتمال دارد در آینده با چنین مسائلی مواجه شوند، امری ضروری است. در این مقاله تلاش می‌شود تمامی ابعاد مرتبط با جزای نقدی به شکلی جامع، کاربردی و براساس آخرین مقررات قانونی بررسی گردد.

جزای نقدی چیست؟

در ابتدای بررسی این موضوع، باید گفت که جزای نقدی در نظام کیفری ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین انواع مجازات‌های مالی شناخته می‌شود که هدف اصلی از آن، تنبیه مالی مجرم و جلوگیری از تکرار جرم است. جزای نقدی برخلاف برخی تصورات نادرست، ارتباطی به جبران خسارت شاکی یا پرداخت وجه به بزه‌دیده ندارد و صرفاً به نفع صندوق دولت وصول می‌شود.

📌 مفهوم جزای نقدی در قانون مجازات اسلامی

جزای نقدی به‌طور مشخص در ردیف مجازات‌های تعزیری قرار می‌گیرد. به این معنا که میزان و چگونگی آن به صراحت توسط قانون‌گذار تعیین می‌شود و برخلاف حدود یا دیات، مبنای آن در شرع اسلام مقرر نشده است. این نوع مجازات معمولاً در پرونده‌های کیفری برای برخی جرایم غیرسنگین مورد حکم قرار می‌گیرد و گاهی به‌عنوان مجازات اصلی یا در برخی موارد، به‌عنوان مجازات جایگزین (مثلاً به‌جای شلاق یا حبس) صادر می‌شود.

📌 تفاوت با سایر مسئولیت‌های مالی

برخی افراد به اشتباه تصور می‌کنند که جزای نقدی همان خسارت یا دیه است؛ درحالی‌که خسارت جنبه مدنی دارد و به جبران ضرر زیان‌دیده مربوط است، اما جزای نقدی از اساس مجازات کیفری محسوب می‌شود و مبلغ آن مستقیماً به حساب دولت واریز می‌شود.

📌 اهداف تعیین جزای نقدی

۱. بازدارندگی شخصی برای مرتکب جرم
۲. بازدارندگی عمومی برای جامعه
۳. تأمین درآمد برای صندوق دولت
۴. مجازات مالی به‌عنوان جایگزین حبس یا شلاق در موارد خاص

طبقه‌بندی میزان جزای نقدی در درجات مختلف مجازات تعزیری

در نظام حقوقی ایران، مجازات‌های تعزیری به موجب ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی در هشت درجه طبقه‌بندی شده‌اند. این درجات، شدت و اهمیت مجازات را مشخص می‌کنند و جزای نقدی نیز از این قاعده مستثنی نیست. بنابراین برای درک صحیح از جزای نقدی، باید جایگاه آن را در این درجات هشت‌گانه مجازات‌های تعزیری بشناسیم.

بر اساس قانون، میزان جزای نقدی به تناسب درجه جرم تعیین می‌شود. هر چقدر درجه مجازات بالاتر باشد، میزان جزای نقدی بیشتر است. در ادامه محدوده‌ی مبالغ هر درجه را مشاهده می‌کنید:

درجه مجازات	میزان جزای نقدی (به ریال)
جزای نقدی درجه 1	بیش از ۹ میلیارد و ۲۰۰ میلیون
جزای نقدی درجه 2	بیش از ۵ میلیارد تا ۹ میلیارد و ۲۰۰ میلیون
جزای نقدی درجه 3	بیش از ۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تا ۵ میلیارد
جزای نقدی درجه 4	بیش از ۱ میلیارد و ۶۵۰ میلیون تا ۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون
جزای نقدی درجه 5	بیش از ۸۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد و ۶۵۰ میلیون
جزای نقدی درجه 6	بیش از ۲۰۰ میلیون تا ۸۰۰ میلیون
جزای نقدی درجه 7	بیش از ۱۰۰ میلیون تا ۲۰۰ میلیون
جزای نقدی درجه 8	تا ۱۰۰ میلیون ریال

این جدول به خوبی نشان می‌دهد که جزای نقدی می‌تواند بسته به نوع جرم، از چند ده میلیون تا چند میلیارد تومان متغیر باشد.

⚖️چگونه درجه مجازات تعیین می‌شود؟

در برخی قوانین به‌صورت صریح قید می‌شود که جزای نقدی در چه درجه‌ای است (مثلاً درجه ۶). اما در بسیاری از موارد، قانون تنها بازه ریالی مشخص می‌کند و قاضی یا وکیل باید این بازه را با درجات ماده ۱۹ تطبیق دهد.

📌 اهمیت درجه‌بندی در جزای نقدی

این تقسیم‌بندی تنها برای میزان پول نیست؛ بلکه بر:

• امکان یا عدم امکان تعلیق اجرای مجازات، تخفیف یا تقسیط مجازات

• نوع زندان جایگزین (در صورت ناتوانی پرداخت)

• مدت زمان ممنوعیت‌های حقوقی و اجتماعی
  تأثیر مستقیم می‌گذارد.

تفاوت جزای نقدی با جریمه نقدی

در نظام حقوقی ایران، جزای نقدی و جریمه نقدی دو عنوان متفاوت هستند که اگرچه هر دو به پرداخت وجه نقد از سوی شخص محکوم مربوط می‌شوند، اما از نظر ماهیت حقوقی، هدف، منبع قانونی و نحوه اجرا تفاوت‌های مهمی با یکدیگر دارند. بسیاری از افراد این دو واژه را به اشتباه به جای یکدیگر به کار می‌برند، در حالی که تفاوت میان آن‌ها در قوانین به‌وضوح مشخص شده است.

📌 جریمه نقدی چیست؟

جزای نقدی یک مجازات کیفری تعزیری است که توسط دادگاه کیفری و در پرونده‌های کیفری علیه متهم صادر می‌شود. این نوع مجازات معمولاً برای جرائمی تعیین می‌شود که قانون‌گذار به‌صراحت پرداخت وجه به نفع صندوق دولت را پیش‌بینی کرده باشد. این مبلغ ارتباطی با خسارت زیان‌دیده ندارد و کاملاً جنبه مجازات دارد.

در مقابل، جریمه نقدی معمولاً در حوزه تخلفات اداری یا انتظامی دیده می‌شود. این نوع جریمه برای تخطی از مقرراتی همچون قوانین راهنمایی و رانندگی، بهداشت، محیط‌زیست، مالیات و… اعمال می‌شود. جریمه‌های نقدی هدفشان الزام به رعایت مقررات است و نه الزاماً مجازات کیفری. مرجع صدور آن می‌تواند دادگاه، پلیس، یا سازمان‌های اداری باشد.

✅ مهم‌ترین تفاوت‌های جزای نقدی و جریمه نقدی

وجه تمایز	جزای نقدی	جریمه نقدی
ماهیت	مجازات کیفری	ضمانت اجرای تخلفات اداری و انتظامی
مرجع صادرکننده	دادگاه کیفری	پلیس، شهرداری، مالیات، یا سایر مراجع اداری
هدف	تنبیه مجرم و پیشگیری از جرم	الزام به رعایت مقررات و نظم عمومی
مبلغ	متناسب با درجه جرم و طبق قانون مجازات اسلامی	بر اساس آیین‌نامه‌های خاص هر حوزه
عدم پرداخت	می‌تواند منجر به بازداشت یا مجازات‌های دیگر شود	معمولاً محرومیت اداری یا توقیف خدمات

مهلت پرداخت جزای نقدی در قانون

در خصوص مهلت پرداخت جزای نقدی در قوانین کیفری ایران، مقررات مشخصی پیش‌بینی شده که هدف اصلی آن ایجاد نظم در اجرای احکام و جلوگیری از فرار محکوم‌علیه از اجرای حکم است. با این حال، قانون در مواردی برای افراد معسر یا ناتوان از پرداخت، راهکارهایی همچون تقسیط یا درخواست اعسار در نظر گرفته است.

⚖️ ضوابط قانونی مهلت پرداخت جزای نقدی

طبق ماده ۵۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری، محکوم‌علیه موظف است پس از قطعیت حکم، جزای نقدی را در مهلت مقرر توسط اجرای احکام پرداخت کند. به‌طور معمول، اجرای احکام پس از ابلاغ اخطاریه، ۱۰ روز مهلت قانونی برای پرداخت تعیین می‌کند. این مهلت از تاریخ ابلاغ احضاریه آغاز می‌شود.

⚖️ تخفیف در صورت پرداخت به‌موقع

بر اساس تبصره ۳ ماده ۵۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری:

• اگر محکوم‌علیه ظرف ۱۰ روز از ابلاغ احضاریه اجرای احکام، برای پرداخت جزای نقدی مراجعه کند، می‌تواند از تخفیف ۲۰ درصدی مبلغ جزای نقدی بهره‌مند شود.

• این تخفیف یک امتیاز قانونی است و به‌منظور تشویق افراد به پرداخت سریع مجازات نقدی پیش‌بینی شده است.

شما می توانید با استفاده از محاسبه آنلاین مواعد قانونی، مهلت پرداخت و دیگر موارد را به صورت آنلاین محاسبه نمایید.

📌 عدم پرداخت در مهلت قانونی چه پیامدی دارد؟

در صورت عدم پرداخت جزای نقدی ظرف مهلت تعیین‌شده:

1. اجرای احکام ابتدا به شناسایی و توقیف اموال محکوم‌علیه اقدام می‌کند.

2. اگر مالی شناسایی نشود، ممکن است از حقوق یا درآمد وی برداشت شود.

3. در صورت عدم امکان وصول از طریق اموال یا حقوق، جزای نقدی به مجازات‌های بدل از جزای نقدی مانند حبس یا خدمات عمومی رایگان تبدیل خواهد شد.

⚖️ ضمانت اجرا برای تخلف از پرداخت

• توقیف اموال

• توقیف بخشی از حقوق (در صورت استخدام)

• بازداشت محکوم‌علیه طبق مقررات تبدیل جزای نقدی به حبس

تقسیط جزای نقدی در قانون جدید

در بسیاری از موارد، افراد محکوم به جزای نقدی به دلیل وضعیت اقتصادی، توانایی پرداخت یک‌جای مبلغ تعیین‌شده توسط دادگاه را ندارند. به همین دلیل قانون‌گذار در قانون آیین دادرسی کیفری برای این افراد امکان تقسیط جزای نقدی را پیش‌بینی کرده است. این موضوع یکی از مهم‌ترین امتیازاتی است که در اجرای مجازات‌های مالی لحاظ شده و می‌تواند مانع از صدور حکم حبس بدل از جزای نقدی شود.

🔍 تقسیط جزای نقدی طبق قانون آیین دادرسی کیفری

بر اساس ماده ۵۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری، محکوم‌علیه می‌تواند در صورت عدم توانایی پرداخت نقدی و یک‌باره جزای نقدی، از دادگاه درخواست تقسیط کند.
شرایط تقسیط جزای نقدی به شرح زیر است:

1. احراز عدم توان مالی برای پرداخت یکجا توسط دادگاه

2. ارائه تضمین مناسب از سوی محکوم‌علیه

3. موافقت دادگاه با تقسیط و تعیین اقساط مناسب

📌 نکات مهم درباره تقسیط جزای نقدی:

✅ تقسیط تنها توسط دادگاه بدوی یا مرجع اجرای حکم صادر می‌شود.
✅ درخواست تقسیط باید به‌صورت رسمی به دادگاه ارائه شود.
✅ امکان درخواست تقسیط پیش از قطعیت حکم یا پس از آن وجود دارد.

📌 ضمانت اجرای تقسیط جزای نقدی:

اگر محکوم‌علیه در پرداخت اقساط تعلل کند یا از پرداخت شانه خالی کند:

• دادگاه حکم تقسیط را لغو می‌کند.

• اجرای احکام می‌تواند نسبت به توقیف اموال یا اعمال سایر روش‌های قانونی اقدام کند.

• در نهایت، در صورت ناتوانی کامل، مجازات بدل از جزای نقدی اعمال می‌شود (حبس یا خدمات عمومی).

📌 لغو تقسیط به دلیل تمکن مالی جدید

طبق ماده ۵۳۳ آیین دادرسی کیفری:

• در صورت اثبات تمکن مالی جدید محکوم‌علیه، او باید حداکثر ظرف سه ماه آن را به دادگاه اطلاع دهد.

• اگر این کار را انجام ندهد و اجرای احکام از این موضوع مطلع شود، دادگاه حکم تقسیط را لغو می‌کند و دستور پرداخت یکجای باقی‌مانده صادر می‌شود.

جزای نقدی در حق صندوق دولت چیست؟

در بسیاری از جرایم کیفری، مجازات نقدی که از سوی دادگاه برای محکوم‌علیه تعیین می‌شود، تحت عنوان جزای نقدی در حق صندوق دولت شناخته می‌شود. این نوع از مجازات مالی، برخلاف دیه یا جبران خسارت که به شاکی خصوصی یا زیان‌دیده پرداخت می‌شود، به‌طور مستقیم به حساب خزانه دولت واریز می‌گردد.

🔍 تعریف جزای نقدی در حق صندوق دولت

جزای نقدی در حق صندوق دولت یکی از انواع مجازات‌های تعزیری مالی است که قانون‌گذار برای مقابله با ارتکاب برخی از جرایم پیش‌بینی کرده است. پرداخت این وجه ارتباطی به ضرر و زیان خصوصی افراد ندارد و هدف آن صرفاً تنبیه مالی مجرم، تأمین منافع عمومی و جبران هزینه‌های اجتماعی جرم است.

📌 تمایز با خسارت خصوصی یا دیه

• خسارت مدنی یا دیه به‌منظور جبران ضرر شخص بزه‌دیده پرداخت می‌شود.

• جزای نقدی در حق دولت مجازاتی است که مجرم بابت عمل مجرمانه‌اش به صندوق دولت پرداخت می‌کند، حتی اگر هیچ زیان‌دیده‌ای در پرونده نباشد.

📌 نمونه‌های رایج در قانون

در بسیاری از مواد قانون مجازات اسلامی و دیگر قوانین خاص، جزای نقدی در حق دولت پیش‌بینی شده است. به‌عنوان مثال:

• توهین به افراد، مقامات یا ارگان‌ها

• استفاده غیرمجاز از امکانات دولتی

• کشف حجاب، تبلیغات خلاف عفت عمومی و جرایمی از این قبیل

📌 هدف از پیش‌بینی جزای نقدی در حق دولت

۱. اعمال فشار مالی به مجرم برای پیشگیری از تکرار جرم
۲. جبران هزینه‌های اجتماعی تحمیل‌شده توسط جرم
۳. کمک به صندوق دولت برای تقویت بودجه عمومی

⚖️ مبنای قانونی

جزای نقدی در حق صندوق دولت در کنار سایر مجازات‌های تعزیری مانند حبس، شلاق یا محرومیت از حقوق اجتماعی در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی تعریف شده و جزئی از درجات هشت‌گانه مجازات‌های تعزیری محسوب می‌شود.

جزای نقدی در حق صندوق دولت و شرایط مربوط به تخفیف، تعلیق

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، جزای نقدی در حق صندوق دولت به‌عنوان یک مجازات تعزیری مالی تابع مقررات ویژه‌ای است که در قانون مجازات اسلامی و آیین دادرسی کیفری برای آن پیش‌بینی شده است. قانون برای این نوع مجازات امکان تخفیف، تعلیق و تقسیط را فراهم کرده تا در موارد خاص، انعطاف بیشتری در اجرای مجازات به کار گرفته شود.

در مورد تقسیط آن در بالا اشاره شده است و دیگر به آن نخواهیم پرداخت.

📌 شرایط تخفیف جزای نقدی در حق صندوق دولت

بر اساس مواد ۳۷ و ۳۸ قانون مجازات اسلامی، در صورتی‌ که محکوم‌علیه دارای جهات تخفیف باشد، دادگاه می‌تواند مجازات جزای نقدی وی را کاهش دهد. این جهات عبارت‌اند از:
✅ گذشت شاکی خصوصی (اگر وجود داشته باشد)
✅ همکاری مؤثر متهم در کشف جرم یا شناسایی سایر مجرمان
✅ ندامت و اظهار پشیمانی از سوی مرتکب
✅ تلاش برای جبران خسارت یا تخفیف آثار جرم
✅ حسن سابقه یا وضعیت خاص متهم مانند بیماری یا کهولت سن

📌 تخفیف ویژه پرداخت به‌موقع جزای نقدی

طبق تبصره ۳ ماده ۵۲۹ آیین دادرسی کیفری، اگر محکوم‌علیه ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ احضاریه اجرای احکام، برای پرداخت جزای نقدی مراجعه کند، می‌تواند از ۲۰ درصد تخفیف قانونی بهره‌مند شود.

📌 شرایط تعلیق اجرای جزای نقدی در حق صندوق دولت

به موجب ماده ۴۶ قانون مجازات اسلامی، امکان تعلیق اجرای مجازات‌ های تعزیری از درجه ۳ تا ۸ وجود دارد. برای تعلیق جزای نقدی، دادگاه باید شرایط زیر را در پرونده احراز کند:
✅ وجود جهات تخفیف در پرونده
✅ پیش‌بینی اصلاح مرتکب
✅ فقدان سابقه کیفری مؤثر
✅ جبران ضرر و زیان شاکی (در صورت وجود شاکی خصوصی)

مدت تعلیق می‌تواند از یک تا پنج سال باشد.

در مدت تعلیق، مرتکب ملزم به رعایت برخی دستورات مانند عدم ارتکاب جرم جدید یا معرفی به مددکار اجتماعی است. در صورت تخلف، دادگاه می‌تواند تعلیق را لغو کند.

جزای نقدی به چه حسابی واریز می‌شود؟

یکی از سوالات رایج در پرونده‌های کیفری این است که جزای نقدی باید به چه حسابی واریز شود؟ این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که برخی افراد گمان می‌کنند باید این مبلغ را به شاکی خصوصی یا شخص خاصی بپردازند، در حالی که در قوانین ایران چنین نیست.

📌 حساب واریز جزای نقدی

بر اساس مقررات آیین دادرسی کیفری، تمامی مبالغ مربوط به جزای نقدی باید به حساب خزانه کل کشور یا صندوق دولت واریز شود. این وجوه، درآمد عمومی محسوب می‌شود و توسط قوه قضاییه به‌عنوان مرجع اجرای احکام کیفری وصول می‌گردد.

📌 روش پرداخت جزای نقدی به صندوق دولت

برای پرداخت جزای نقدی معمولاً مراحل زیر طی می‌شود:

1. ارجاع محکوم‌علیه به واحد اجرای احکام کیفری برای دریافت برگه پرداخت رسمی.

2. در این برگه شماره حساب بانکی رسمی خزانه‌داری کل کشور یا صندوق دولت درج می‌شود.

3. محکوم‌علیه مکلف است وجه را به بانک عامل تعیین‌شده (معمولاً بانک ملی) واریز کند.

4. رسید بانکی پرداخت، ضمیمه پرونده کیفری می‌شود.

در حال حاضر معمولا در خود شعب اجرای احکام، دستگاه کارتخوان برای واریز از طریق شناسه پرداختی که در قبض صادر می شود وجود دارد که دیگر نیاز به مراجعه به بانک نیست.

📌 پرداخت مستقیم به صندوق دولت

تأکید می‌شود که این مبالغ مستقیماً به دولت پرداخت می‌شود و به هیچ عنوان به حساب شاکی، وکیل، یا فرد دیگر قابل واریز نیست. شاکی خصوصی برای دریافت خسارت یا ضرر و زیان مدنی باید دادخواست حقوقی جداگانه ارائه کند.

نمونه دادخواست تعلیق جزای نقدی

در مواردی که محکوم‌علیه قصد دارد از دادگاه درخواست تعلیق اجرای جزای نقدی را مطرح کند، باید این خواسته خود را به‌صورت دادخواست رسمی به مرجع قضایی ارائه دهد. این دادخواست باید بر اساس ضوابط حقوقی تنظیم شود و به دلایل قانونی، به‌ویژه جهات تخفیف و شرایط تعلیق در ماده ۴۶ قانون مجازات اسلامی، استناد کند.

ریاست محترم دادگاه کیفری/ اجرای احکام کیفری
با احترام،
اینجانب ……… فرزند ……… به شماره ملی ………، به موجب دادنامه شماره ……… مورخ ……… صادره از شعبه ……… دادگاه محترم کیفری ………، به پرداخت مبلغ ………. ریال جزای نقدی در حق صندوق دولت محکوم شده‌ام.

با توجه به وضعیت مالی بنده، نداشتن سابقه کیفری مؤثر، اظهار ندامت از عمل ارتکابی و جبران آثار جرم، و همچنین سایر شرایط مقرر در مواد ۳۷، ۳۸ و ۴۶ قانون مجازات اسلامی، مستنداً به ماده ۴۶ همین قانون، تقاضای تعلیق اجرای جزای نقدی را برای مدت مقرر قانونی (یک تا پنج سال) دارم.

خواهشمند است با بررسی شرایط پرونده و حسن رفتار اینجانب، نسبت به تعلیق اجرای این مجازات مساعدت لازم مبذول فرمایید.

با تشکر
نام و نام خانوادگی: …………
شماره ملی: …………
تاریخ: …………
امضاء: …………

📌 مدارک لازم برای پیوست به دادخواست:

1. تصویر دادنامه کیفری قطعی
2. تصویر کارت ملی و شناسنامه
3. مستندات اثبات جهات تخفیف (در صورت وجود)
4. مدارک اثبات وضعیت مالی (در صورت لزوم)

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون جزای نقدی که توسط پرسشگران در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:

❓ تفاوت جریمه و جزای نقدی چیست و چه تأثیری در عمل و پرداخت دارند؟
✅ جریمه و جزای نقدی هر دو نوعی مجازات مالی هستند اما جزای نقدی در احکام کیفری به حساب دولت واریز می‌شود و ماهیت کیفری دارد. در مقابل، جریمه ممکن است در برخی موارد به شاکی پرداخت شود و بیشتر در حوزه‌های اداری یا حقوقی مطرح می‌شود.

❓ جزای نقدی بابت فحش به حساب چه کسی واریز می‌شود؟
✅ جزای نقدی بابت فحاشی به حساب دولت واریز می‌شود، نه شاکی. این وجه جنبه کیفری دارد و با دیه یا خسارت شخصی متفاوت است.

❓ برادرم را با ۲۴ سوت هروئین گرفتند. حکم این جرم چیست و اگر جزای نقدی دارد، چقدر است؟
✅ برای این جرم معمولاً بین شش تا ده میلیون ریال جزای نقدی در نظر گرفته می‌شود، اما میزان دقیق آن به نظر قاضی و سایر شرایط پرونده بستگی دارد.

❓ اگر به من فحش داده و کتک خورده‌ام، جزای این کار چیست؟
✅ در این حالت بسته به شدت آسیب و تصمیم دادگاه، ممکن است دیه، جزای نقدی یا حتی حبس برای مرتکب در نظر گرفته شود.

❓ فردی به من توهین کرده و این موضوع در دادگاه با فایل صوتی و فیلم اثبات شده است. جزای نقدی چقدر خواهد بود؟
✅ میزان جزای نقدی برای توهین بسته به نظر قاضی، شدت توهین و شواهد ارائه‌شده در پرونده متفاوت خواهد بود. قاضی می‌تواند مبلغ دقیق را براساس قانون تعیین کند.