مهریه یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زن در عقد نکاح است که طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به‌محض وقوع عقد، به مالکیت زن درمی‌آید. زن این حق را دارد که هر زمان بخواهد، آن را مطالبه کند، ببخشد یا نسبت به آن هرگونه تصرفی داشته باشد. اما در عمل، برخی از زنان مهریه خود را بدون حضور شاهد و صرفاً با نوشتن یک برگه دست‌نویس به همسرشان می‌بخشند. این اقدام، هرچند در ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما می‌تواند تبعات حقوقی مهمی داشته باشد؛ به‌ویژه در صورت بروز اختلاف در آینده و ادعای اکراه یا فشار.
در این مقاله به بررسی این موضوع می‌پردازیم که آیا برای بخشیدن مهریه شاهد لازم است یا خیر، بخشیدن مهریه بدون شاهد چه پیامدهایی دارد، و چگونه می‌توان چنین بخششی را در دادگاه اثبات یا به آن اعتراض کرد. همچنین نمونه متن بخشش مهریه بدون شاهد و راهکارهایی برای اثبات آن در دادگاه ارائه می‌شود.
آیا برای بخشیدن مهریه شاهد لازم است؟
بسیاری از زنان، به دلایل مختلفی نظیر علاقه، توافق در طلاق، یا فشارهای روانی، تصمیم به بخشش مهریه می‌گیرند. یکی از پرسش‌های مهم در این زمینه آن است که آیا برای بخشیدن مهریه شاهد لازم است؟ پاسخ حقوقی به این سوال را باید در الزامات قانونی و رویه‌های دادگاه‌ها جستجو کرد.
در قوانین ایران، هیچ ماده‌ای بخشش مهریه را منوط به حضور شاهد نمی‌داند. طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن مالک مهریه است و می‌تواند با اختیار خود آن را ببخشد. بنابراین، بذل مهریه (بخشش مهریه)، چه در قالب هبه باشد و چه در قالب ابراء، نیازی به گواهی شاهد ندارد.
🔹 آیا غیاب شاهد باعث بی‌اعتباری است؟
عدم حضور شاهد، باعث بی‌اعتباری قانونی بخشش مهریه نمی‌شود، اما در عمل، ممکن است مشکلاتی در اثبات صحت و اختیار زن هنگام امضای برگه بخشش ایجاد کند. به‌ویژه اگر زن بعداً مدعی شود که تحت فشار، تهدید یا اکراه اقدام به این کار کرده است.
در چنین مواردی، مرد باید ثابت کند که زن با رضایت کامل مهریه را بخشیده است؛ و نبود شاهد، اثبات این ادعا را دشوار می‌سازد. بنابراین، وجود شاهد بیشتر یک توصیه حقوقی برای پیشگیری از اختلاف است، نه یک الزام قانونی.
اعتبار قانونی بخشیدن مهریه بدون شاهد
اگرچه قانون، وجود شاهد را برای صحت بخشش مهریه الزامی نکرده است، اما نبود شاهد ممکن است در عمل، آثار حقوقی و اثباتی مهمی به همراه داشته باشد. به‌ویژه در شرایطی که اختلافی بین زوجین پیش آید یا یکی از طرفین ادعای اجبار یا عدم رضایت کند.
🔹 جایگاه اسناد عادی در اثبات بخشش
برگه‌ای که زن در منزل یا محیط غیررسمی بنویسد و در آن اعلام کند که مهریه‌اش را بخشیده، یک سند عادی محسوب می‌شود. چنین سندی در دادگاه دارای ارزش است، به‌ویژه اگر دارای امضا، اثر انگشت و تاریخ باشد. اما نسبت به سند رسمی (مانند بخشش مهریه در دفترخانه)، قدرت اثباتی کمتری دارد و ممکن است در صورت انکار، دادگاه آن را با احتیاط بررسی کند.
🔹 دفاع زن در صورت ادعای اکراه
اگر زنی بعد از بخشیدن مهریه، ادعا کند که تحت اکراه یا اجبار این سند را امضا کرده، بار اثبات اکراه با اوست. اما اگر شاهدی بر صحت امضا و رضایت زن وجود نداشته باشد، یا مرد نتواند ثابت کند که زن با اختیار کامل اقدام به بخشش کرده، ممکن است دادگاه سند را باطل یا غیرنافذ تشخیص دهد.
بر همین اساس، نبود شاهد، دفاع زن در این موارد را تسهیل می‌کند؛ چون قاضی برای تشخیص واقعیت، بیشتر به قرائن و عرف و قراری غیرنوشتاری توجه می‌کند. در مورد بخشیدن مهریه با تهدید و اجبار می توانید مطلب مربوط به آن را مطالعه فرموده و جزئیات بیشتری کسب نمایید.
🔹 پذیرش برگه تعهد در دادگاه خانواده
در مواردی که برگه بخشش مهریه دارای امضا، اثر انگشت، تاریخ و حتی ذکر صریح واژه‌هایی مانند «بذل» یا «ابراء» باشد، دادگاه خانواده در صورت نبود ادله‌ای دال بر اجبار، این برگه را معتبر می‌داند. اما توصیه می‌شود که در چنین مواردی:
- سند بخشش مهریه در دو نسخه تنظیم شود
- در آن، به نوع مهریه و تاریخ بخشش اشاره گردد
- واژه‌های حقوقی دقیق و روشنی مانند «بذل تمام مهریه»، «ابراء ذمه شوهر» یا «هبه بلاعوض» درج گردد
در نهایت، برگه تعهد دست‌نویس نیز می‌تواند در دادگاه اعتبار داشته باشد، اما احتمال پذیرش آن به میزان مدارک تکمیلی و نبود نشانه‌های اجبار بستگی دارد.
بخشیدن مهریه بدون حضور در دفتر اسناد رسمی
بر خلاف تصور عموم، برای بذل یا ابراء مهریه الزامی به حضور در دفترخانه وجود ندارد. زن می‌تواند حتی در قالب یک دست‌نوشته ساده، اقدام به بخشش مهریه نماید؛ با این حال، اعتبار این عمل در دادگاه بستگی به نحوه تنظیم و ادله اثباتی دارد.
🔹 تنظیم برگه عادی به‌عنوان سند بخشش مهریه
اگر زوجه با اختیار کامل اقدام به نوشتن و امضای برگه‌ای مبنی بر بخشش مهریه کند، این برگه یک سند عادی محسوب می‌شود. حتی اگر در منزل، بدون حضور شاهد یا مشاور حقوقی تنظیم شده باشد، به شرط رعایت شرایط قانونی می‌تواند در محاکم قابل استناد باشد.
در این برگه معمولاً عباراتی مانند:
«اینجانب … با رضایت کامل، مهریه مندرج در سند نکاحیه به شماره … را به آقای … بخشیدم و از این حق خود صرف‌نظر می‌کنم.» درج می‌شود. در مطلبی تخت عنوان بخشش مهریه با دست نویس یا سند عادی این موضوع به صورت کامل بررسی شده است.
🔹 ثبت بخشش مهریه در دفترخانه؛ توصیه حقوقی
هرچند قانون اجباری برای ثبت بذل مهریه در دفتر اسناد رسمی قرار نداده، اما ثبت رسمی این عمل موجب اطمینان حقوقی و جلوگیری از اختلافات آینده می‌شود. به همین دلیل توصیه می‌شود زوجین:
-
متن توافق را به دفتر اسناد رسمی ارائه دهند
-
آن را در قالب اقرارنامه رسمی یا وکالت‌نامه بذل مهریه ثبت نمایند
-
سپس نسخه‌ای از سند رسمی را به دفتر ازدواج محل ثبت نکاح ارسال کنند تا در بخش وقایع ازدواج درج شود
🔹 مزایا و معایب بخشیدن مهریه خارج از دفترخانه
| ✅ مزایا | ❌ معایب |
|---|---|
| نیاز نداشتن به هزینه‌های رسمی | احتمال انکار توسط زن یا طرح دعوای اکراه |
| انعطاف‌پذیری بیشتر در تنظیم توافق | قدرت اثباتی کمتر نسبت به سند رسمی |
| قابلیت امضا در شرایط خاص (سفر، بستری بودن) | نیاز به ادله تکمیلی در دادگاه مانند شاهد یا رسید پرداخت |
نمونه متن حقوقی برای بخشش مهریه بدون شاهد
در مواردی که زن بخواهد بدون مراجعه به دفترخانه و بدون حضور شاهد، اقدام به بذل یا ابراء مهریه نماید، بهتر است یک متن دست‌نوشته با رعایت نکات قانونی تنظیم کند. این متن اگر به‌درستی نگارش شود، می‌تواند در دادگاه دارای اعتبار باشد؛ هرچند قدرت اثباتی آن به اندازه سند رسمی نیست.
🔹 نمونه متن دست‌نوشته قانونی برای بخشیدن مهریه
اینجانب ……….. فرزند ………. به شماره ملی ……………… و شماره شناسنامه ………… صادره از …………. ساکن …………………………، به عنوان زوجه آقای ………… فرزند ………… به شماره ملی …………….. و شماره شناسنامه ……………، اقرار می‌نمایم که کلیه مهریه مندرج در سند ازدواج شماره ………… مورخ ……….. ثبت‌شده در دفتر ازدواج شماره …………… واقع در ……………. را با رضایت کامل، اختیار، بدون اجبار یا اکراه، به ایشان **بذل/ابراء** نموده‌ام و از این تاریخ هیچ‌گونه ادعایی نسبت به مهریه مذکور نداشته و ندارم.
همچنین اقرار می‌نمایم که این بخشش با رضایت کامل و در سلامت عقل و اختیار انجام شده و شخص دیگری در این تصمیم دخالتی نداشته است.
تاریخ: …………………
امضاء و اثر انگشت زوجه: …………………
✅ توجه: از واژه «ابراء» تنها زمانی استفاده کنید که قصد عدم امکان رجوع از بخشش را دارید؛ در غیر این صورت از واژه «بذل» یا «هبه» استفاده نمایید که در شرایط خاص، امکان رجوع را باقی می‌گذارد.
🔹 نکات مهم هنگام تنظیم برگه بخشش مهریه
- تاریخ دقیق روز نگارش در متن درج شود
- نام و نام‌خانوادگی، شماره ملی، و مشخصات دقیق زوج و زوجه ذکر گردد
- قید شود که عمل بخشش با رضایت و اختیار صورت گرفته است
- اگر قصد رجوع نداشته باشید، از واژه‌هایی مانند «ابراء ذمه» یا «بری‌الذمه کردم» استفاده نمایید
- در صورت امکان، اسکن یا کپی کارت ملی زوجه به برگه پیوست شود
🔹 آیا بخشش بدون شاهد در دادگاه پذیرفته می‌شود؟
- اگر زن بعداً ادعای اکراه یا اجبار کند، مرد باید بتواند رضایت زن را اثبات کند
- اسناد تکمیلی مانند پیامک، فایل صوتی، رسید مالی می‌تواند به عنوان قرینه مؤثر استفاده شود
- اگر این برگه در تاریخ پرداخت مهریه یا در شرایط عادی و بدون اختلاف نوشته شده باشد، احتمال پذیرش آن در دادگاه بیشتر است
پیامدهای نبود شاهد در بخشیدن مهریه
بسیاری از زنان یا مردان تصور می‌کنند که امضای یک برگ ساده، بدون حضور شاهد، برای بخشش مهریه کافی است. در حالی که از نظر قانونی الزامی برای داشتن شاهد وجود ندارد، اما نبود شاهد ممکن است در مرحله اثبات در دادگاه چالش‌هایی جدی ایجاد کند. در این بخش، مهم‌ترین پیامدهای احتمالی عدم حضور شاهد را بررسی می‌کنیم:
🔹 دشواری اثبات در صورت انکار یا ادعای اکراه
اگر زن در آینده ادعا کند که:
-
با تهدید یا اجبار مهریه را بخشیده است
-
صرفاً از روی اضطرار یا احساسات چنین اقدامی کرده
-
یا امضای او در برگه جعلی است
و هیچ شاهدی بر روند نگارش و امضای برگه حضور نداشته باشد، اثبات صحت بخشش برای مرد بسیار مشکل می‌شود. در چنین حالتی دادگاه ممکن است بخشش را باطل یا غیرنافذ تشخیص دهد.
🔹 پایین آمدن ارزش اثباتی سند عادی
سند عادی (برگه‌ای که در خانه یا محیط غیررسمی نوشته شده و تنها با امضای طرفین است) اگر شاهد نداشته باشد، در برابر انکار یکی از طرفین، قدرت اثباتی ضعیف‌تری دارد. در نتیجه ممکن است:
-
دادگاه آن را به‌عنوان دلیل قطعی بخشش نپذیرد
-
نیاز به دلایل تکمیلی مانند پیامک، صوت، فیلم، یا رسید مالی پیدا شود
🔹 امکان سوءاستفاده و طرح دعاوی متناقض
نبود شاهد، ممکن است زمینه‌ساز سوء‌استفاده‌های احتمالی شود. به‌عنوان مثال:
-
مرد از یک برگه مبهم و قدیمی سوءاستفاده کند و ادعا کند زن مهریه را بخشیده
-
یا زن پس از بذل واقعی مهریه، در نبود شاهد، آن را انکار کرده و دوباره مطالبه کند
🔹 کاهش سرعت رسیدگی و احتمال رد دعوی
نبود شاهد ممکن است موجب شود:
-
پرونده نیاز به ارجاع به کارشناسی خط و امضا یا استماع شهود جانبی پیدا کند
-
رسیدگی در دادگاه طولانی شده و حتی با رد دعوی یا تجدید وقت مواجه شود
✅ جمع‌بندی نکته‌ای:
اگرچه شاهد برای بخشش مهریه الزامی نیست، اما در عمل بهترین راه پیشگیری از اختلافات بعدی، حضور حداقل یک یا دو شاهد قابل اعتماد در هنگام امضای برگه بخشش یا تنظیم سند رسمی در دفترخانه است.
سوالات متداول
در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون بخشیدن مهریه بدون شاهد که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓می‌خواهم فردای عقد مهریه‌ام را بدون حضور خانواده‌ام ببخشم. آیا این کار ممکن است و دفاتر اسناد رسمی چه شرایطی را ممکن است مطالبه کنند؟
✅ بله، شما می‌توانید مهریه‌تان را بدون حضور خانواده ببخشید. اما برخی دفاتر اسناد رسمی ممکن است جهت اطمینان از صحت رضایت، از شما بخواهند شاهدی به همراه داشته باشید. با این حال، حضور خانواده الزام قانونی ندارد.
❓قصد دارم مهریه‌ام را ببخشم، اما دفتر اسناد می‌گوید باید خانواده یا دوستی به عنوان شاهد حضور داشته باشند. آیا این الزام قانونی است یا می‌توانم به تنهایی این کار را انجام دهم؟
✅ قانوناً الزامی برای حضور شاهد هنگام بخشیدن مهریه وجود ندارد، اما دفاتر اسناد رسمی ممکن است به‌صورت عرفی برای جلوگیری از اعتراضات بعدی، حضور شاهد را شرط کنند. این موضوع در مطلب بخشیدن مهریه بدون اجازه پدر مطرح شده که عموما در این موارد سردفترداران تقاضای وجود اعضای خانواده را دارند.
❓ همسرم مهریه‌اش را به شوهرش بخشیده و اکنون از منزل فرار کرده است. آیا بخشش مهریه‌اش با گواهی ۵ نفر معتبر است یا می‌تواند مجدداً آن را مطالبه کند؟
✅ اگر بخشش مهریه با رضایت و اختیار کامل انجام شده و شهود نیز آن را تأیید کرده‌اند، اصل بر اعتبار آن است. اما اگر مشخص شود که این بخشش تحت فشار، تهدید یا اکراه بوده، امکان ابطال آن در دادگاه وجود دارد.
❓چند ماه پیش در یک برگه دست‌نویس ساده مهریه‌ام را بخشیدم، بدون اینکه شاهدی حضور داشته باشد. حالا پشیمانم و می‌خواهم دوباره مهریه را مطالبه کنم. آیا این برگه اعتبار دارد یا می‌توانم رجوع کنم؟
✅ اگر بخشش مهریه در قالب سند رسمی و با قید واژه‌هایی مانند «ابراء» یا «بری‌الذمه» تنظیم نشده باشد و صرفاً یک برگه عادی بدون شاهد و تأیید قانونی باشد، احتمال پذیرش ادعای رجوع شما در دادگاه وجود دارد. البته بسته به محتوای دقیق برگه و دفاعیات طرف مقابل، دادگاه تصمیم نهایی را می‌گیرد. بهتر است با یک وکیل مشورت کنید تا شرایط رجوع به مهریه را دقیق ارزیابی نماید.