با گسترش استفاده از کارت‌های بانکی و خدمات آنلاین، انجام امور مالی سریع‌تر و آسان‌تر از گذشته شده است. اما در کنار این مزیت‌ها، تهدیدهایی نیز شکل گرفته‌اند؛ از جمله یکی از خطرناک‌ترین آن‌ها، برداشت غیرمجاز از حساب بانکی است.
این عمل، نوعی جرم محسوب می‌شود و می‌تواند با استفاده از روش‌های مختلفی از جمله فیشینگ، کلاهبرداری اینترنتی یا سرقت اطلاعات کارت رخ دهد. در این مقاله به طور کامل به بررسی ابعاد حقوقی این جرم، روش‌های ارتکاب، تفاوت انواع آن، نحوه شکایت و مجازات برداشت غیرقانونی از حساب دیگران خواهیم پرداخت.
برداشت غیرمجاز اینترنتی چگونه اتفاق می‌افتد؟
در دنیای امروز که اغلب تراکنش‌های مالی به‌صورت دیجیتال انجام می‌شوند، مجرمان سایبری نیز روش‌های پیشرفته‌ای برای دسترسی به حساب‌های بانکی افراد توسعه داده‌اند. برداشت غیرمجاز از حساب بانکی، یکی از شایع‌ترین جرایم در بستر اینترنت است که اغلب بدون اطلاع مالک حساب انجام می‌شود و خسارات سنگینی به همراه دارد. در ادامه به مهم‌ترین روش‌هایی که این جرم از طریق آن‌ها رخ می‌دهد، می‌پردازیم:
✅ فیشینگ؛ طعمه‌گذاری دیجیتال برای دزدی اطلاعات
فیشینگ به معنی شبیه‌سازی صفحات بانکی یا ارسال پیام‌های جعلی برای فریب کاربران و دریافت اطلاعات کارت بانکی آن‌هاست. این روش یکی از متداول‌ترین ابزارهای مجرمان برای سرقت اینترنتی است که با ارسال لینک‌های جعلی از طریق پیامک، ایمیل یا شبکه‌های اجتماعی کاربران را فریب داده و اطلاعات مهمی مانند شماره کارت، رمز دوم و CVV2 را سرقت می‌کنند.
✅ ساخت درگاه‌های پرداخت تقلبی
در این روش، مجرم سایبری یک درگاه پرداخت بانکی ساختگی طراحی می‌کند که از نظر ظاهری بسیار شبیه به درگاه‌های رسمی بانک‌هاست. زمانی که کاربر فریب می‌خورد و اطلاعات کارت خود را در این صفحه وارد می‌کند، مجرم بلافاصله این اطلاعات را ذخیره کرده و برای برداشت غیرقانونی از حساب وی استفاده می‌کند.
✅ کپی کارت با دستگاه‌های اسکیمر
یکی دیگر از روش‌های برداشت غیرمجاز، کلون‌کردن کارت بانکی است. در این روش، مجرم با نصب دستگاهی موسوم به اسکیمر روی کارتخوان‌ها، اطلاعات نوار مغناطیسی کارت را کپی کرده و کارت مشابهی تهیه می‌کند. پس از آن با در اختیار داشتن رمز کارت، می‌تواند مانند مالک اصلی از دستگاه عابربانک برداشت انجام دهد.
✅ کلاهبرداری تلفنی با عنوان کارمند بانک یا سازمان دولتی
مجرمان بعضاً با جعل هویت کارمند بانک یا شرکت‌های معتبر با قربانی تماس می‌گیرند و به بهانه نقص در حساب یا دریافت جایزه، اطلاعات بانکی او را دریافت می‌کنند. در این روش، اعتماد سازی کاذب منجر به افشای رمز پویا یا کد پیامکی شده و زمینه برداشت غیرقانونی از حساب فراهم می‌شود.
✅ استفاده از اطلاعات ناقص برای دزدی
بر خلاف تصور عمومی، مجرمان همیشه نیاز به تمام اطلاعات کارت ندارند. گاهی تنها با داشتن شماره کارت، تاریخ انقضا و کد CVV2، می‌توانند با فعال‌سازی رمز دوم یا استفاده از خریدهای بدون رمز، اقدام به برداشت از حساب دیگران کنند.
تفاوت برداشت اینترنتی با برداشت از طریق عابر بانک
در ظاهر، برداشت وجه از حساب دیگران به هر شکلی که باشد، عملی مجرمانه تلقی می‌شود. اما از منظر حقوقی، نوع شیوه برداشت می‌تواند در ماهیت جرم و مجازات آن تأثیر مستقیم داشته باشد. به‌همین دلیل، تمایز بین برداشت اینترنتی و برداشت از طریق عابر بانک اهمیت بالایی دارد.
📌 برداشت از طریق عابر بانک؛ سرقت فیزیکی یا سو استفاده از کارت
زمانی که فردی کارت بانکی دیگری را بدون اجازه در اختیار می‌گیرد و از طریق دستگاه‌های خودپرداز (ATM) اقدام به برداشت وجه می‌کند، این عمل نوعی سرقت یا سواستفاده از کارت بانکی تلقی می‌شود. در اینجا اگر کارت دزدیده شده باشد یا با حیله‌گری به‌دست آمده باشد، موضوع از دایره جرایم رایانه‌ای خارج شده و در دسته سرقت یا خیانت در امانت بررسی می‌شود.
به‌عبارتی، صرف برداشت از عابر بانک دلیل نمی‌شود که این عمل در زمره جرایم رایانه‌ای قرار گیرد؛ مگر آن‌که کارت مجازی یا کپی‌شده از طریق ابزارهای دیجیتال استفاده شده باشد.
📌 برداشت اینترنتی؛ استفاده از ابزار رایانه‌ای برای کلاهبرداری
در مقابل، زمانی که برداشت وجه بدون حضور فیزیکی و از طریق سامانه‌های اینترنتی یا ابزارهای رایانه‌ای صورت می‌گیرد، مشمول قانون جرایم رایانه‌ای خواهد شد. در این موارد، متهم با نفوذ به سیستم‌ها، سرقت اطلاعات بانکی یا طراحی صفحات جعلی، اقدام به برداشت وجه می‌کند. این شکل از جرم، هم به‌لحاظ فنی پیچیده‌تر است و هم در قوانین مجازات خاص خود را دارد.
طبق ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای، هرگونه دسترسی غیرمجاز به سامانه‌های بانکی با هدف تحصیل مال یا منفعت، جرم تلقی شده و مرتکب به حبس یا جزای نقدی محکوم می‌شود.
اگر شخصی با رضایت دارنده کارت، اقدام به برداشت وجه نماید، حتی اگر از طریق اینترنت یا عابر بانک باشد، جرمی اتفاق نیفتاده است. اما در صورتی که مالک کارت هیچ‌گونه رضایتی نداشته باشد و اطلاع قبلی نیز در میان نباشد، عمل انجام‌شده قطعاً مصداق برداشت غیرقانونی از حساب خواهد بود.
مجازات جرم برداشت غیرمجاز از حساب بانکی
قانون‌گذار ایران برای برداشت غیرقانونی از حساب دیگران، چه از طریق اینترنت و چه از طریق روش‌های فیزیکی، مجازات‌هایی مشخص در نظر گرفته است. نکته کلیدی این است که نوع وسیله یا روش ارتکاب جرم (رایانه‌ای یا غیررایانه‌ای) در تعیین عنوان مجرمانه و نوع مجازات تأثیرگذار است.
✅ مجازات برداشت اینترنتی از حساب بانکی
مطابق ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای:
«هرکس به‌طور غیرمجاز از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی مانند وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف‌کردن داده‌ها یا مختل‌کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر رد مال به صاحب آن، به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از ۲۰ میلیون تا ۱۰۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»
📌 نکات مهم درباره مجازات اینترنتی:
-
قاضی می‌تواند یکی از دو مجازات (حبس یا جزای نقدی) یا هر دو را به‌صورت هم‌زمان اعمال کند.
-
رد مال (برگرداندن مبلغ به صاحب حساب) الزامی است.
-
در صورت تکرار جرم، خیانت در امانت، یا ارتکاب توسط کارمندان رسمی، مجازات تشدید می‌شود.
-
امکان محرومیت از فعالیت‌های رایانه‌ای برای مدت مشخص نیز وجود دارد.
✅ مجازات برداشت غیرمجاز فیزیکی (غیررایانه‌ای)
اگر برداشت غیرقانونی از حساب بانکی از طریق ابزارهای فیزیکی مانند کارت عابربانک، دستگاه ATM، یا دستگاه کارت‌خوان و بدون استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای انجام شده باشد، این عمل تحت عنوان‌های زیر بررسی می‌شود:
🟥 حالت اول: سرقت ساده یا سرقت مقرون به آزار
اگر شخصی کارت بانکی فردی را سرقت کند و با مراجعه به خودپرداز پول برداشت کند، مشمول مواد ۶۵۱ تا ۶۵۷ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) درباره سرقت خواهد شد. مجازات این نوع سرقت معمولاً به شرح زیر است:
-
حبس از ۶ ماه تا ۳ سال (در سرقت ساده)
-
حبس تا ۱۰ سال و شلاق (در سرقت مقرون به آزار یا همراه با ورود غیرقانونی)
🟥 حالت دوم: خیانت در امانت
اگر شخصی کارت بانکی را به‌صورت امانت در اختیار داشته اما از آن سوء استفاده کند و بیش از توافق یا بدون اجازه برداشت کند، موضوع مشمول ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی و عنوان خیانت در امانت خواهد بود.
مجازات خیانت در امانت:
-
حبس از ۶ ماه تا ۳ سال
🔍 مقایسه دو نوع مجازات:
| نوع برداشت | عنوان مجرمانه | قانون مربوط | مجازات |
|---|---|---|---|
| اینترنتی | کلاهبرداری رایانه‌ای | ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای | حبس ۱ تا ۵ سال یا جزای نقدی |
| فیزیکی با کارت | سرقت یا خیانت در امانت | مواد ۶۵۱ تا ۶۷۴ قانون تعزیرات | حبس از ۶ ماه تا ۱۰ سال بسته به نوع جرم |
عناصر قانونی، مادی و روانی جرم برداشت غیرمجاز
برای اینکه یک رفتار به عنوان «جرم» تلقی شود، باید سه عنصر اصلی در آن وجود داشته باشد: عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر روانی. در جرم برداشت غیرمجاز از حساب بانکی، این سه عنصر به‌طور دقیق در قوانین کیفری و رایانه‌ای تعریف شده‌اند و بدون احراز آن‌ها نمی‌توان مجرمان را تحت تعقیب قانونی قرار داد.
📌 عنصر قانونی: تکیه بر قانون جرایم رایانه‌ای
مطابق ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای، هر شخصی که بدون مجوز از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی مانند وارد کردن، تغییر، حذف یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه‌ها، مال یا منفعتی برای خود یا دیگری تحصیل کند، مرتکب جرم شناخته می‌شود و علاوه بر رد مال، به حبس یا جزای نقدی نیز محکوم خواهد شد.
این ماده، مبنای حقوقی اصلی برای پیگرد قانونی برداشت اینترنتی وجه از حساب دیگران است و به صراحت، هم مجازات و هم محدوده جرم را مشخص کرده است.
📌 عنصر مادی: تحقق فیزیکی و فنی جرم
عنصر مادی جرم، شامل رفتار خارجی و قابل مشاهده‌ای است که منجر به برداشت غیرمجاز می‌شود. در جرم برداشت از حساب، این عنصر می‌تواند شامل مراحل زیر باشد:
- دسترسی غیرقانونی به داده‌های بانکی دیگران (مانند رمز دوم یا CVV2)
- ایجاد اختلال یا نفوذ در سامانه بانکی
- انتقال وجه به حساب دیگر بدون رضایت صاحب حساب
همه این رفتارها باید همراه با قصد تحصیل مال یا منفعت برای خود یا شخص دیگر انجام شوند تا بتوان آن را مشمول جرم دانست.
📌 عنصر روانی: سوء نیت و آگاهی مجرمانه
در کنار عناصر قانونی و مادی، باید عنصر روانی نیز اثبات شود. یعنی مجرم با سوء نیت، قصد ارتکاب جرم را داشته باشد و آگاهانه اقدام به برداشت غیرقانونی کرده باشد. وجود دو عامل در این مرحله ضروری است:
-
اراده آزاد: فرد نباید تحت فشار، اجبار یا تهدید قرار داشته باشد.
-
علم به جرم بودن عمل: مرتکب باید بداند که کاری که انجام می‌دهد، غیرقانونی است و با این وجود آن را انجام دهد.
❌ چنانچه فرد فقط بخشی از عنصر مادی را انجام دهد (مثلاً صرفاً وارد کردن اطلاعات بانکی) اما هیچ وجهی برداشت نکند، نمی‌توان جرم را کامل دانست. در این حالت، ممکن است با عنوان شروع به جرم یا جرم دیگری مانند دسترسی غیرمجاز، تحت تعقیب قرار گیرد.
برداشت از حساب متوفی، حساب مشترک و توسط کارمند بانک
برداشت غیرمجاز از حساب بانکی همیشه در قالب فیشینگ یا هک اینترنتی رخ نمی‌دهد. گاهی این جرم از سوی افرادی انجام می‌شود که به حساب دسترسی مستقیم دارند؛ مانند وراث، شریک حساب یا حتی کارمند بانک. هر یک از این موارد، وضعیت حقوقی متفاوتی دارند و لازم است به‌طور مجزا بررسی شوند.
📌 برداشت از حساب متوفی؛ آیا همیشه جرم است؟
زمانی که فردی فوت می‌کند، حساب‌های بانکی او جزو اموال ماترک محسوب می‌شود و هرگونه برداشت از آن باید با هماهنگی همه وراث یا مطابق قانون ارث انجام شود. اگر یکی از وراث بدون اطلاع سایرین اقدام به برداشت وجه کند، این اقدام برداشت غیرمجاز از حساب متوفی تلقی می‌شود.
اما در شرایطی خاص، مانند پرداخت هزینه‌های کفن‌ودفن، اگر برداشت از حساب متوفی تنها راه ممکن باشد، ممکن است جرم تلقی نشود. همچنین اگر متوفی تنها یک وارث قانونی داشته باشد و دینی هم بر عهده‌اش نباشد، برداشت توسط آن وارث معمولاً جرم محسوب نمی‌شود.
📌 برداشت از حساب‌های مشترک؛ سوء استفاده از اعتماد
در حساب‌های مشترک، اصولاً هر یک از شرکا به‌اندازه سهم خود حق برداشت دارند. اما اگر یکی از طرفین بدون اطلاع دیگری و بیشتر از سهم خود وجهی برداشت کند یا از کارت و امضای شریک سوء استفاده نماید، مرتکب برداشت غیرقانونی از حساب مشترک شده است. این عمل حتی اگر اطلاعات حساب در اختیارش بوده باشد، مشمول مجازات است.
📌 همچنین در صورت فوت یکی از شرکا، برداشت کل موجودی توسط شریک دیگر، بدون توافق وراث، به‌عنوان تصرف غیرقانونی در مال غیر شناخته شده و قابل پیگرد است.
📌 برداشت توسط کارمند بانک؛ خیانت در امانت با مجازات سنگین
اگر کارمند بانک از دسترسی خود سوء استفاده کرده و از حساب مشتری برداشت کند، این عمل نه‌تنها برداشت غیرمجاز از حساب است، بلکه با توجه به موقعیت شغلی‌اش، می‌تواند مصداق خیانت در امانت یا کلاهبرداری سازمان‌یافته باشد. طبق ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای، هرگونه دسترسی غیرمجاز حتی اگر توسط کارکنان بانکی انجام گیرد،مشمول مجازات است و تفاوتی در شغل یا جایگاه فرد وجود ندارد.
نحوه شکایت و پیگیری قانونی جرم برداشت اینترنتی
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های قربانیان برداشت غیرمجاز، نحوه اثبات جرم، شکایت و آگاهی از مجازات مرتکب است. در ادامه، به ترتیب، مراحل قانونی برای شکایت و مجازات تعیین‌شده در قوانین کیفری ایران را بررسی می‌کنیم. اگر متوجه شدید که پولی بدون اطلاع شما از حسابتان برداشته شده است، باید اقدامات زیر را انجام دهید:
-
مراجعه فوری به بانک: ابتدا رمز کارت خود را تغییر داده و موجودی باقیمانده را به حساب امن منتقل کنید.
-
دریافت پرینت گردش حساب: جزئیات برداشت‌های مشکوک را به‌عنوان مدرک جمع‌آوری نمایید.
-
ثبت شکواییه در دفاتر خدمات قضایی یا سامانه ثنا: با ضمیمه‌کردن مستندات (پرینت حساب، پیامک برداشت، شماره تماس‌های مشکوک و…)، شکایت کیفری خود را ثبت کنید.
-
ارجاع پرونده به دادسرای جرایم رایانه‌ای: پس از ثبت شکواییه، پرونده به دادسرای ناحیه ۳۱ تهران یا مرجع قضایی محل وقوع جرم ارجاع می‌شود.
-
بررسی پرونده توسط پلیس فتا: پلیس فتا وظیفه بررسی فنی (تحلیل IP، لینک‌ها، شماره کارت مقصد و…) و شناسایی متهم را بر عهده دارد.
-
ارجاع به دادگاه و صدور حکم: پس از احراز هویت مجرم و صدور کیفرخواست، دادگاه نسبت به صدور حکم مجازات و الزام به بازگرداندن وجوه تصمیم می‌گیرد.
📌 حتی اگر سارق را نشناسید، شکایت شما قابل پیگیری است؛ زیرا مراجع قضایی با همکاری پلیس فتا امکان شناسایی مجرمان سایبری را دارند.
سوالات متداول
در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون برداشت پول از حساب دیگران را مشاهده می فرمایید:
❓ فردی به اشتباه وجهی به حسابش واریز شده و بلافاصله با آن وجه کالایی اینترنتی خریداری کرده است. این عمل چه جرمی محسوب می‌شود؟
✅ اگر واریز وجه به حساب شخص به‌صورت اشتباه و بدون قصد مجرمانه بوده باشد، جرم رخ نداده و فقط حق مطالبه وجه برای صاحب اصلی باقی می‌ماند. اما اگر شخص با علم به اشتباه بودن وجه، از بازگرداندن آن امتناع کند، ممکن است مشمول مسئولیت مدنی یا حتی کیفری قرار گیرد.
❓ از حسابم به روش فیشینگ پول برداشت شده است. باید چه کار کنم؟
✅ در این شرایط باید فوراً به پلیس فتا و دادسرای جرایم رایانه‌ای مراجعه کنید و شکایت ثبت نمایید. ارائه مدارک شامل پیامک‌ها، اسکرین‌شات لینک فیشینگ، گردش حساب و مکالمات می‌تواند در شناسایی مجرم و بازیابی وجه مسروقه مؤثر باشد.
❓ از حساب پدرم به مبلغ سه میلیون تومان بدون اجازه برداشت شده و به حساب من واریز شده و سپس چند بار از حساب من کسر شده است. هیچ خرید اینترنتی هم نداشتیم. لطفاً راهنمایی کنید.
✅ این وضعیت می‌تواند مشکوک به کلاهبرداری اینترنتی یا سوء استفاده از حساب بانکی باشد. بهتر است با ارائه مستندات به دادسرای جرایم رایانه‌ای شکایت کنید تا تراکنش‌ها بررسی و مبدا یا مقصد غیرقانونی شناسایی شود.
❓ مبلغی نزدیک به پنج میلیون برای کسی واریز کردم ولی او مرا بلاک کرده و پاسخ نمی‌دهد. آیا می‌توانم ابتدا پولم را بگیرم و سپس رضایت بدهم؟
✅ بله. در این حالت می‌توانید شکایت برای تحصیل مال از طریق نامشروع مطرح کنید. پس از پیگیری و بازیابی وجه از طریق مراجع قانونی، تصمیم به رضایت یا ادامه شکایت با شما خواهد بود.