یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث حقوق کیفری، بررسی رفتار مجرمانه‌ای است که پس از صدور حکم محکومیت قطعی، دوباره تکرار می‌شود. در این شرایط، قانون‌گذار با عنوان «تکرار جرم» وارد عمل می‌شود؛ مفهومی که نه تنها در تعیین مجازات مؤثر است، بلکه بیانگر نگاه نظام عدالت کیفری به میزان خطرناک بودن مجرم نیز می‌باشد. از سوی دیگر، زمانی‌که فردی چندین جرم را مرتکب شده باشد، بدون اینکه برای جرم نخست هنوز حکمی صادر شده باشد، وارد حوزه مفهومی «تعدد جرم» می‌شویم. این دو اصطلاح یعنی تکرار جرم و تعدد جرم هر دو موجب تشدید مجازات می‌شوند اما از نظر شرایط، آثار و نحوه محاسبه تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند.
در این مقاله تلاش می‌کنیم تا بر اساس قوانین جاری کشور، به‌ویژه مواد قانون مجازات اسلامی، به‌طور جامع به بررسی ماهیت تکرار جرم، اقسام آن، آثار حقوقی، شرایط تحقق و تفاوت آن با تعدد جرم بپردازیم. همچنین به این پرسش مهم پاسخ می‌دهیم که نحوه محاسبه تعدد جرم چگونه است و چه تأثیری در اجرای مجازات‌ها دارد. اگر با مفاهیم کیفری سروکار دارید یا به دنبال درک عمیق‌تر از سازوکار تشدید مجازات هستید، این مقاله راهنمایی کامل در اختیارتان قرار خواهد داد.
تکرار جرم چیست و چه زمانی مصداق دارد؟
در حقوق کیفری، تکرار جرم به حالتی گفته می‌شود که فردی پس از صدور حکم قطعی محکومیت کیفری، بار دیگر مرتکب جرم شود. این مفهوم، برخلاف تعدد جرم که ناظر به ارتکاب چند جرم پیش از صدور حکم است، تنها زمانی محقق می‌شود که جرم جدید پس از اجرای یا قطعیت حکم قبلی رخ دهد. به عبارت ساده‌تر، اگر فردی ابتدا مرتکب کلاهبرداری شود و حکم قطعی محکومیت وی صادر و اجرا گردد، اما بعد از آن سرقت کند، رفتار اخیر او مشمول مقررات تکرار جرم خواهد بود.
در زبان حقوقی، تکرار جرم یکی از کیفیات مشدد در تعیین مجازات محسوب می‌شود، به این معنا که قاضی می‌تواند به‌واسطه وجود سابقه محکومیت قطعی، مجازات جرم جدید را تشدید کند. این قاعده برای حفظ نظم عمومی، پیشگیری از تکرار بزهکاری، و حمایت از جامعه در برابر افراد خطرناک وضع شده است.
📌مثال ساده برای درک بهتر
فرض کنید شخصی به دلیل فروش مال غیر، به ۲ سال حبس محکوم شده و پس از گذراندن دوران محکومیت، دوباره مرتکب جرم سرقت می‌شود. در این حالت، با وجود متفاوت بودن نوع جرم دوم، قاضی می‌تواند بر اساس قواعد مربوط به تکرار جرم، مجازات شدیدتری را برای او در نظر بگیرد.
🔍تکرار جرم و نقش آن در عدالت کیفری
پدیده تکرار جرم نه‌تنها نشانه‌ای از ناتوانی فرد در باز اجتماعی شدن است، بلکه نشان‌دهنده آن است که سیستم قضایی و نهادهای اصلاحی در بازپروری مجرم نیز موفق عمل نکرده‌اند. بر همین اساس، قانون‌گذار با وضع مقرراتی خاص، سعی دارد از طریق مجازات شدیدتر برای مجرمان تکراری، آن‌ها را از ادامه مسیر مجرمانه بازدارد و هم‌زمان، از امنیت اجتماعی صیانت کند.
تکرار جرم چگونه باعث تشدید مجازات می‌شود؟
یکی از پیامدهای مهم تکرار جرم در حقوق کیفری، تشدید مجازات است. زمانی‌که فردی سابقه محکومیت کیفری داشته باشد و پس از اجرای حکم یا قطعیت آن، دوباره مرتکب جرم شود، قانون‌گذار این وضعیت را نشانه‌ای از خطرناک بودن مجرم تلقی می‌کند و این امر به قاضی اجازه می‌دهد که مجازات سنگین‌تری برای جرم دوم یا سوم تعیین کند.
تکرار جرم از منظر قانون‌گذار به معنای عدم تأثیرگذاری مجازات قبلی بر اصلاح مجرم تلقی می‌شود. این موضوع دلالت دارد بر اینکه مجرم به‌سادگی تنبیه نمی‌شود و گرایش به ارتکاب جرم دارد. به همین دلیل، نهاد قضا با بهره‌گیری از ابزارهای قانونی، برای پیشگیری از ارتکاب مجدد بزه، شدت مجازات را افزایش می‌دهد.
🔍 اختیارات قاضی در تشدید مجازات تکرار کنندگان جرم
قانون مجازات اسلامی در ماده ۴۸ و به‌ویژه ماده ۱۳۷، اختیاراتی به دادگاه داده است تا در صورت تحقق شرایط تکرار جرم، مجازات جدید را تا یک‌چهارم بیش از حداکثر مجازات قانونی همان جرم تعیین کند. برای نمونه:
اگر حداقل مجازات قانونی برای یک جرم ۳ سال و حداکثر آن ۷ سال حبس باشد، دادگاه در صورت تکرار جرم می‌تواند مجرم را تا ۸.۷۵ سال (۷ + ۱.۷۵) حبس محکوم کند.
البته این تشدید مجازات اختیاری است نه الزامی، و قاضی در تعیین آن باید به شرایط شخصی مرتکب، نوع جرم، انگیزه و سوابق کیفری او توجه نماید.
❗ تکرار جرم در چه مواردی موجب تشدید نمی‌شود؟
بر اساس ماده ۱۳۸ قانون مجازات اسلامی، برخی جرایم از شمول مقررات تکرار جرم خارج هستند. از جمله:
-
جرایم سیاسی
-
جرایم مطبوعاتی
-
جرایم اطفال
این یعنی اگر نوجوانی مرتکب جرم شود و بعداً دوباره جرمی انجام دهد، صرف‌نظر از سابقه محکومیت، نمی‌توان مجازات او را بر مبنای تکرار جرم تشدید کرد. نکته حائز اهمیت آن است که مقررات مربوط به تشدید مجازات تنها در دادگاه بدوی قابلیت اعمال دارد و دادگاه تجدیدنظر نمی‌تواند مجازات را افزایش دهد، حتی اگر رفتار مجرمانه‌ای مجدد پس از صدور حکم رخ داده باشد.
اقسام تکرار جرم: تکرار عام و تکرار خاص
در تقسیم‌بندی تکرار جرم، قانون‌گذار و حقوقدانان آن را به دو نوع تکرار خاص و تکرار عام تقسیم می‌کنند. این تمایز اهمیت زیادی دارد، چرا که می‌تواند در نوع تحلیل قضایی، نحوه اعمال مجازات و حتی تعیین شدت مجازات مؤثر باشد.
🔍 تکرار خاص چیست؟
تکرار خاص زمانی محقق می‌شود که مجرم همان جرم سابق را مجدداً مرتکب شود. به بیان دیگر، نوع جرم در دفعات ارتکاب کاملاً یکسان است. برای مثال:
اگر شخصی به دلیل ارتکاب سرقت به حبس محکوم شده باشد و پس از گذراندن دوران محکومیت، دوباره مرتکب سرقت شود، این حالت مصداق کامل تکرار خاص است.
در تکرار خاص، رفتار تکراری در بزهکاری به‌صورت مشخص دیده می‌شود و همین امر، دلالت بر عادت مجرم به ارتکاب یک جرم خاص دارد که نشان‌دهنده سطح بالاتری از خطر اجتماعی است.
✅ تکرار عام چیست؟
در مقابل، تکرار عام به وضعیتی گفته می‌شود که نوع جرائم ارتکابی متفاوت باشند اما اصول کلی تکرار جرم محقق باشد. برای مثال:
فردی که ابتدا به جرم کلاهبرداری محکوم شده و سپس مرتکب جرم جعل یا سرقت می‌شود، مشمول تکرار عام خواهد بود.
در این حالت، مجرم گرچه جرمی متفاوت انجام داده، اما به دلیل وجود محکومیت قبلی و ارتکاب مجدد جرم عمدی، مشمول قواعد تکرار جرم می‌گردد.
📝 تفاوت میان تکرار خاص و تکرار عام
| معیار مقایسه | تکرار خاص | تکرار عام |
|---|---|---|
| نوع جرم ارتکابی | مشابه با جرم قبلی | متفاوت با جرم قبلی |
| میزان خطر اجتماعی | بالا؛ به دلیل عادت در جرم خاص | متوسط؛ به دلیل تنوع جرائم |
| نگاه قاضی در تشدید مجازات | معمولاً سخت‌گیرانه‌تر | بسته به نوع جرم دوم، ممکن است ملایم‌تر باشد |
در مجموع، قانون مجازات اسلامی در مواد مختلفی از جمله ماده ۱۳۶ در حوزه حدود و ماده ۱۳۷ در جرایم تعزیری، هر دو نوع تکرار جرم را به رسمیت شناخته و در موارد خاص، آثار متفاوتی برای آن در نظر گرفته است.
شرایط تحقق تکرار جرم طبق قانون مجازات اسلامی
برای اینکه یک رفتار مجرمانه مشمول عنوان «تکرار جرم» شود، تنها سابقه کیفری کافی نیست. قانون مجازات اسلامی در مواد مختلف به‌ویژه ماده ۱۳۷، شرایط مشخصی را برای تحقق کامل تکرار جرم در نظر گرفته است. این شرایط به‌صورت صریح در متن قانون آمده و رعایت آن‌ها برای اعمال آثار تکرار جرم الزامی است.
📌 صدور حکم قطعی قبلی
اولین و مهم‌ترین شرط تحقق تکرار جرم این است که حکم محکومیت قبلی قطعی شده باشد. اگر هنوز حکم در مرحله تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی باشد، جرم دوم مشمول تکرار جرم نخواهد بود. به بیان دیگر، تنها محکومیت قطعی ملاک عمل قاضی در ارزیابی تکرار جرم است.
📌 ماهیت جرم قبلی و جدید: تعزیری و عمدی
بر اساس ماده ۱۳۷ قانون مجازات اسلامی، تکرار جرم تنها در صورتی موجب تشدید مجازات می‌شود که:
-
جرم قبلی و جدید هر دو تعزیری باشند
-
هر دو از نوع جرایم عمدی محسوب شوند
بنابراین، اگر یکی از آن‌ها غیرعمدی یا از نوع حد، قصاص یا دیه باشد، قاعده تکرار جرم اجرا نمی‌شود.
📌 اجرای یا عدم اجرای حکم قبلی
در جرائم تعزیری، لازم نیست که حکم قبلی اجرا شده باشد. صرف صدور حکم قطعی، حتی اگر هنوز به مرحله اجرا نرسیده باشد، برای تحقق تکرار جرم کفایت می‌کند. اما در جرایم حدی، این شرط متفاوت است و اجرای حد قبلی الزامی است.
🔍 زمان ارتکاب جرم دوم
تکرار جرم تنها زمانی محقق می‌شود که جرم دوم پس از صدور حکم قطعی اول رخ دهد. اگر جرم دوم پیش از قطعیت حکم اول ارتکاب یافته باشد، موضوع مشمول تعدد جرم می‌شود نه تکرار.
❌ موانع تحقق تکرار جرم
برخی عوامل می‌توانند مانع از اعمال مقررات تکرار جرم شوند:
-
عفو عمومی یا خصوصی نسبت به حکم قبلی
-
مرور زمان اجرای حکم
-
اعاده حیثیت کیفری
-
نسخ قانون محکومیت پیشین
در صورت تحقق هر یک از موارد فوق، اثر محکومیت قبلی از بین رفته و دیگر نمی‌توان آن را مبنای تکرار جرم قرار داد.
نحوه محاسبه تعدد جرم و اجرای هم‌زمان یا متوالی مجازات‌ها
در مواردی که فرد مرتکب چند جرم متفاوت شده باشد، بدون اینکه هنوز درباره جرم اول حکمی صادر شده باشد، موضوع از شمول «تکرار جرم» خارج می‌شود و در حوزه‌ی تعدد جرم قرار می‌گیرد. در این وضعیت، قانون‌گذار سازوکار جداگانه‌ای برای محاسبه و اجرای مجازات‌ها در نظر گرفته است که در ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی بیان شده است.
طبق ماده ۱۳۴، روش تعیین مجازات‌ها در تعدد جرم به شکل زیر است:
| وضعیت جرائم | نحوه تعیین مجازات |
|---|---|
| ارتکاب تا ۳ جرم مختلف | حداقل مجازات هر جرم بالاتر از میانگین حداقل و حداکثر قانونی تعیین می‌شود. |
| ارتکاب بیش از ۳ جرم مختلف | مجازات هر جرم = حداکثر مجازات قانونی + تا یک‌چهارم افزایش اختیاری |
| جرائم هم‌نوع | یک مجازات برای مجموع در نظر گرفته می‌شود، اما می‌توان آن را تشدید کرد. |
⏱️ اجرای مجازات‌ها: هم‌زمان یا متوالی؟
قانون‌گذار مشخص کرده که اگر اجرای هم‌زمان مجازات‌ها ممکن باشد، آن‌ها به‌طور هم‌زمان اجرا می‌شوند؛ در غیر این‌صورت، اجرای مجازات‌ها با اولویت‌بندی صورت می‌گیرد:
-
اگر یکی از مجازات‌ها حد، قصاص یا اعدام باشد، معمولاً آن مورد در اولویت اجرا قرار می‌گیرد.
-
اگر مجازات دیگر حق‌الناس باشد (مانند دیه یا رد مال)، ممکن است مقدم بر مجازات‌های حق‌الله شود.
-
در صورت تجمیع اعدام با تبعید یا حبس، معمولاً فقط اعدام اجرا می‌شود.
در نهایت، ماده ۱۳۴ تصریح می‌کند که از میان مجازات‌های صادرشده، فقط مجازات اشد (سنگین‌تر) اجرا می‌شود. اگر آن مجازات بعداً به دلیل بخشش یا مرور زمان از بین برود، مجازات اشد بعدی جایگزین آن می‌شود.
تفاوت تکرار جرم و تعدد جرم در حقوق کیفری
در نظام حقوق کیفری ایران، دو اصطلاح «تکرار جرم» و «تعدد جرم» در ظاهر شباهت‌هایی دارند، چرا که هر دو به ارتکاب چند جرم توسط یک شخص مربوط می‌شوند و از جهاتی موجب تشدید مجازات می‌گردند. اما در واقع این دو عنوان حقوقی، از نظر ماهیت، شرایط تحقق، و آثار قانونی تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند.
تعدد جرم زمانی است که فرد چندین جرم مختلف را پیش از اینکه محکومیت کیفری قطعی نسبت به آن‌ها صادر شود، مرتکب گردد. یعنی هنوز برای جرم اول، حکم نهایی صادر نشده، اما فرد، جرم‌های دیگری نیز انجام داده است. در این موارد، تمامی جرایم به‌طور هم‌زمان در دادگاه بررسی و درباره آن‌ها تصمیم‌گیری می‌شود.
⚖️ تفاوت‌های کلیدی میان تکرار و تعدد جرم
| موضوع مقایسه | تکرار جرم | تعدد جرم |
|---|---|---|
| مرحله صدور حکم جرم اول | جرم دوم پس از صدور حکم قطعی جرم اول انجام می‌شود | چند جرم قبل از صدور هرگونه حکم قطعی صورت گرفته‌اند |
| تعداد اعمال مجرمانه | ممکن است فقط یک جرم جدید باشد | ممکن است چند جرم هم‌زمان یا پشت‌سر هم انجام شده باشند |
| تشدید مجازات | تشدید مجازات بر اساس مقررات ماده ۱۳۷ قانون مجازات اسلامی | تشدید مجازات طبق ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی |
| موضوع حکم قبلی | نیازمند وجود حکم قطعی و قابل استناد است | بدون نیاز به وجود محکومیت قطعی قبلی |
| میزان مجازات قابل اعمال | گاهی تا یک‌چهارم بالاتر از حداکثر مجازات قانونی | در صورت بیش از سه جرم، حداکثر مجازات + تا یک‌چهارم آن |
نکته مهم: تفاوت در فلسفه تشدید
- در تکرار جرم، مجرم سابقه‌دار تلقی می‌شود و تشدید مجازات برای اصلاح و بازدارندگی او در نظر گرفته می‌شود.
- در تعدد جرم، تعدد اعمال مجرمانه ملاک است، و هدف از تشدید، پاسخ به هر یک از بزه‌ها به‌طور متناسب است.
بررسی تکرار جرم در جرائم مستوجب حد و تعزیر
در قانون مجازات اسلامی، تفاوت‌های اساسی میان تکرار جرم در جرائم حدی و تعزیری وجود دارد. این تفاوت‌ها نه‌تنها از نظر شرایط تحقق، بلکه از نظر تعداد دفعات، نحوه اجرای مجازات و اثر توبه نیز قابل توجه هستند. در این بخش، به بررسی جزئیات تکرار جرم در این دو دسته از جرایم می‌پردازیم.
📌 تکرار جرم در جرائم حدی
مطابق ماده ۱۳۶ قانون مجازات اسلامی، در برخی جرائم حدی، در صورت تکرار سه‌باره جرم و اجرای کامل حد، در مرتبه چهارم، مجازات اعدام در نظر گرفته می‌شود. به‌عنوان مثال:
اگر شخصی سه بار مرتکب شرب خمر شود و هر بار حد (شلاق) درباره او اجرا شود، در مرتبه چهارم مشمول اعدام خواهد شد.
شرایط مهم در تکرار جرم حدی:
-
اجرای حد در دفعات قبلی الزامی است.
-
همه جرائم ارتکابی باید از یک نوع باشند (مثلاً هر چهار بار شرب خمر باشد، نه تنوعی از حدود).
-
صرف صدور حکم قطعی بدون اجرای حد، کافی نیست.
⚖️ مثال: زنای ساده و زنای محصنه
اگر شخصی در مرتبه اول مرتکب زنای ساده شده و حد بر او جاری گردد و سپس در مرتبه دوم زنای محصنه انجام دهد، این موارد با وجود تفاوت در نوع زنا، می‌توانند در برخی موارد مشمول تکرار جرم حدی قرار گیرند.
📌 تکرار جرم در جرائم تعزیری
بر اساس ماده ۱۳۷ قانون مجازات اسلامی، اگر کسی به‌علت ارتکاب جرم تعزیری از درجه یک تا پنج محکوم شده باشد و پس از قطعیت حکم، مرتکب جرم عمدی تعزیری درجه یک تا شش گردد، تکرار جرم محسوب می‌شود.
نکات کلیدی درباره تکرار جرم تعزیری:
-
نیاز به حکم قطعی قبلی وجود دارد، اما اجرای حکم الزامی نیست.
-
هر دو جرم باید عمدی باشند.
-
جرائم قبلی از درجه هفت و هشت مشمول تکرار جرم نیستند.
-
در صورت تحقق شرایط، حداقل مجازات = میانگین حداقل و حداکثر مجازات قانونی خواهد بود.
-
دادگاه می‌تواند مجازات را تا یک‌چهارم بیش از حداکثر نیز افزایش دهد.
✅ تفاوت‌های کلیدی میان تکرار جرم حدی و تعزیری
| مورد مقایسه | تکرار در جرائم حدی | تکرار در جرائم تعزیری |
|---|---|---|
| نیاز به اجرای حکم قبلی | الزامی است | الزامی نیست |
| تعداد دفعات ارتکاب | حداقل ۳ مرتبه قبلی + یک مرتبه جدید | حداقل یک مرتبه قبلی |
| نوع جرم | حتماً باید از یک نوع خاص باشد | می‌تواند جرم مشابه یا متفاوت باشد |
| نتیجه تکرار | در مواردی مانند شرب خمر = اعدام | افزایش مجازات طبق ماده ۱۳۷ |
| پذیرش توبه | پذیرفته می‌شود | توبه تأثیری ندارد |
اختیارات قاضی در تشدید مجازات به دلیل تکرار جرم
یکی از ارکان مهم در رسیدگی به پرونده‌هایی که مشمول تکرار جرم می‌شوند، نقش و اختیارات قاضی در تعیین میزان مجازات است. بر اساس قانون، قاضی در مواجهه با مجرمین دارای سابقه کیفری، اختیار دارد مجازات را از حالت عادی خارج کرده و آن را تشدید نماید، اما این اختیار تابع ضوابط و حدود مشخصی است.
مطابق با ماده ۱۳۷، در صورت تحقق شرایط تکرار جرم، دادگاه می‌تواند:
-
حداقل مجازات را میانگین حداقل و حداکثر مجازات قانونی همان جرم در نظر بگیرد.
-
حداکثر مجازات را تا یک‌چهارم بیشتر از حد نهایی مقرر قانونی افزایش دهد.
مثال:
اگر مجازات قانونی یک جرم از ۲ تا ۸ سال حبس باشد، قاضی در صورت تکرار جرم می‌تواند مجازات را تا ۱۰ سال (۸ + ۲) تعیین کند.
قاضی الزام قانونی به تشدید مجازات ندارد. در واقع، تشدید در تکرار جرم، یک امکان قانونی است نه یک تکلیف. اما اگر دلایل و سوابق پرونده نشان‌دهنده خطرناک بودن مجرم و بی‌تأثیر بودن مجازات پیشین باشد، دادگاه معمولاً از این اختیار استفاده می‌کند.
🔍 عوامل مؤثر در اعمال یا عدم اعمال تشدید مجازات
قاضی در تصمیم‌گیری برای تشدید مجازات، موارد زیر را در نظر می‌گیرد:
- نوع و شدت جرم قبلی و جدید
- سابقه اجتماعی و شخصی مجرم
- انگیزه ارتکاب جرم
- وضعیت اقتصادی، خانوادگی و روانی فرد
- رفتار وی در جریان رسیدگی و پس از آن
📝 دادگاه تجدیدنظر نمی‌تواند مجازات را تشدید کند
مطابق اصول دادرسی عادلانه، فقط دادگاه بدوی اختیار دارد مجازات را بر اساس تکرار جرم افزایش دهد. اگر مجرم از رأی صادره تجدیدنظرخواهی کند، دادگاه تجدیدنظر نمی‌تواند رأی را سنگین‌تر کند مگر در موارد استثنائی.
در برخی قوانین خاص، قاضی ملزم به اعمال تشدید است. مثلاً در مورد جرائم مربوط به مواد مخدر یا روان‌گردان‌ها، در صورت تکرار، قانون‌گذار مجازات مشخصی تعیین کرده که قاضی اجازه تخفیف یا تغییر در آن ندارد.
مواردی که مقررات تکرار جرم اعمال نمی‌شود
هرچند تکرار جرم یکی از علل مهم تشدید مجازات در حقوق کیفری به شمار می‌رود، اما قانون‌گذار در برخی موارد، اعمال این قاعده را ممنوع یا غیرقابل اجرا دانسته است. این استثناها بیشتر به دلایل حمایتی، انسانی یا سیاسی وضع شده‌اند تا از تضییع حقوق برخی گروه‌های خاص جلوگیری شود.
📌 جرائم سیاسی و مطبوعاتی
مطابق ماده ۱۳۸ قانون مجازات اسلامی، مقررات مربوط به تکرار جرم در مورد جرائم سیاسی و مطبوعاتی اعمال نمی‌شود. به بیان دیگر، حتی اگر شخصی به دلیل انتشار مقاله‌ای مجرم شناخته شده و محکوم گردد، و در آینده نیز اقدام مشابهی انجام دهد، این تکرار موجب تشدید مجازات او نخواهد شد.
این رویکرد، نشان‌دهنده سیاست حمایتی قانون‌گذار از آزادی‌های مدنی و مطبوعاتی است.
👶 جرائم اطفال
قانون صراحت دارد که در جرائم ارتکابی توسط اطفال، حتی اگر سابقه محکومیت کیفری وجود داشته باشد، قاعده تکرار جرم قابل اجرا نیست. فلسفه این استثنا، توجه به اصل تربیت‌پذیری و امکان بازپروری کودکان و نوجوانان است.
🔍 جرائم تعزیری درجه هفت و هشت
یکی دیگر از مواردی که قانون‌گذار مقررات تکرار جرم را مستثنی کرده، مربوط به جرائم تعزیری با درجه هفت و هشت است. این نوع جرائم معمولاً خفیف و کم‌ضرر محسوب می‌شوند، مانند توهین ساده یا تخریب جزئی اموال عمومی، و به همین دلیل، حتی اگر مجرم چند بار مرتکب آن‌ها شود، تکرار جرم در آن‌ها اثرگذار نیست.
⚖️ اعاده حیثیت، عفو یا نسخ حکم
چنانچه شخصی پس از محکومیت، از عفو عمومی یا خصوصی برخوردار شده باشد، یا با گذشت زمان، اعاده حیثیت کیفری برای او انجام شده باشد، یا قانون قبلی نسخ شده باشد، دیگر نمی‌توان از آن محکومیت قبلی برای اعمال تکرار جرم استفاده کرد.
✨ توبه در تکرار حدود
در جرائم حدی، توبه می‌تواند مانع از اجرای حکم در دفعات بعدی شود و حتی بر تحقق تکرار نیز تأثیرگذار باشد. این در حالی است که در جرائم تعزیری، توبه معمولاً تأثیر مستقیم در جلوگیری از تشدید مجازات ناشی از تکرار ندارد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون تکرار جرم را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:
❓ اگر کسی قبلاً به جرم حمل مواد مخدر محکوم شده باشد و بعداً مرتکب سرقت شود، مشمول تکرار جرم می‌شود؟
✅ اگر جرم اول و دوم هر دو از نوع تعزیری و عمدی باشند و حکم محکومیت اول نیز قطعی شده باشد، آری، فرد مشمول تکرار جرم خواهد شد. البته اگر جرم مواد مخدر مشمول قوانین خاص باشد (مانند قانون مبارزه با مواد مخدر)، تشدید مجازات طبق همان قانون انجام می‌شود.
❓ اگر کسی پیش از صدور حکم قطعی در جرم اول، مرتکب جرم دوم شود، آیا تکرار جرم محسوب می‌شود؟
✅ خیر، در این حالت تکرار جرم محقق نمی‌شود. چون یکی از شرایط اصلی تکرار جرم، وجود محکومیت قطعی قبلی است. در چنین مواردی، موضوع تحت عنوان تعدد جرم بررسی می‌شود و قواعد ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی اعمال خواهد شد.
❓ اگر فردی چند بار مرتکب شرب خمر شود اما فقط یک بار حد بر او جاری شود، آیا در مرتبه چهارم اعدام می‌شود؟
✅ خیر، بر اساس ماده ۱۳۶ قانون مجازات اسلامی، برای اینکه در مرتبه چهارم مجازات اعدام اعمال شود، لازم است که در سه نوبت قبلی، حد شرعی (شلاق) اجرا شده باشد. صرف صدور حکم یا محکومیت کافی نیست؛ اجرای واقعی حد شرط اصلی است.
❓ اگر نوجوانی در ۱۶ سالگی مرتکب جرم شود و بعداً در ۱۷ سالگی دوباره جرمی انجام دهد، آیا تکرار جرم محسوب می‌شود؟
✅ در خصوص اطفال زیر ۱۸ سال، مقررات تکرار جرم اعمال نمی‌شود. قانون‌گذار در ماده ۱۳۸ قانون مجازات اسلامی، به صراحت بیان کرده که جرائم اطفال از شمول قواعد تکرار جرم خارج هستند، حتی اگر سابقه کیفری وجود داشته باشد.