در فرآیند رسیدگی به پرونده‌های کیفری و حقوقی، یکی از ابزارهای مهم قاضی برای کشف حقیقت، ارجاع موضوع به پزشکی قانونی است. نظریات پزشکی قانونی معمولاً بر اساس معاینات تخصصی و مستندات پزشکی صادر می‌شود و نقش مهمی در تعیین سرنوشت پرونده‌ها دارد. با این حال، گاهی یکی از طرفین دعوا (اعم از شاکی یا متهم) به محتوای این نظریه اعتراض دارد.
در چنین شرایطی، قانون آیین دادرسی مدنی و کیفری، حق اعتراض به نظریه پزشکی قانونی را به صراحت پیش‌بینی کرده است. در این مقاله، به بررسی شرایط و مراحل قانونی اعتراض به نظریه پزشکی قانونی، مهلت مقرر، نحوه ثبت اعتراض، هزینه‌های مربوطه و نمونه متن لایحه اعتراض خواهیم پرداخت. اگر شما یا اطرافیانتان درگیر چنین پرونده‌ای هستید، تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید تا تمامی زوایای حقوقی این موضوع را روشن کنیم.
اعتراض به نظریه پزشکی قانونی چیست و چه زمانی مطرح می‌شود؟
نظریه پزشکی قانونی یکی از گزارش‌های تخصصی بسیار تأثیرگذار در روند رسیدگی به پرونده‌های حقوقی و کیفری است. این نظریه معمولاً در موضوعاتی نظیر تعیین نوع و شدت جراحات، تشخیص قصور یا تخلف پزشکی، بررسی سلامت روانی یا جسمی، و حتی مواردی مانند اثبات بارداری، باکرگی یا آسیب‌های ناشی از تصادف کاربرد دارد. این نظریه توسط پزشکان معتمد سازمان پزشکی قانونی تنظیم شده و مستقیماً به مرجع قضایی ارائه می‌گردد.
با این حال، در مواردی ممکن است یکی از طرفین دعوا (شاکی یا متهم) با محتوای این نظریه موافق نباشد و آن را ناقص، ناعادلانه یا اشتباه بداند. در این شرایط، قانون حق اعتراض به نظریه پزشکی قانونی را برای طرفین محفوظ دانسته است.
🔹 نکته: اگر نظریه پزشکی قانونی با گزارش‌های دیگر (مانند نظریه پزشک معالج یا مدارک درمانی) تناقض داشته باشد، اعتراض مستدل و مستند می‌تواند شانس ارجاع پرونده به کمیسیون تخصصی پزشکی را افزایش دهد.
مطابق ماده ۲۶۰ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۱۶۱ قانون آیین دادرسی کیفری، نظریه کارشناس (از جمله کارشناسی پزشکی قانونی) قطعی تلقی نمی‌شود و طرفین می‌توانند ظرف مدت ۷ روز از تاریخ ابلاغ، نظر خود را به صورت کتبی به دادگاه ارائه دهند.
این اعتراض می‌تواند به دلایلی نظیر:
- اشتباه در تشخیص پزشکی
- بی‌توجهی به سوابق درمانی
- نقص در مستندات
- تعارض با نظریه پزشک معالج
- یا حتی وجود احتمال اعمال نفوذ در نظریه صادر شده مطرح شود.
🔹 نکته: مهم است که اعتراض، فقط بر اساس احساس یا نارضایتی مطرح نشود؛ بلکه مستندات پزشکی، تصاویر، نظریات دیگر متخصصان یا شواهد نقض‌کننده نظریه اولیه همراه آن باشد.
در نتیجه، اعتراض به نظریه پزشکی قانونی یک ابزار قانونی مهم برای احقاق حق در جریان رسیدگی قضایی است. در بسیاری از پرونده‌ها، این اعتراض می‌تواند مسیر صدور حکم را تغییر داده یا مانع از صدور رأی ناعادلانه شود.
مراحل اعتراض به نظریه پزشکی قانونی
برای آنکه اعتراض به نظریه پزشکی قانونی به‌درستی و در چارچوب قانونی انجام شود، باید مراحل خاصی طی شود. این فرآیند از تنظیم لایحه اعتراضی تا ارجاع به کمیسیون تخصصی پزشکی قانونی ادامه می‌یابد. در این بخش مراحل کامل آن را شرح می‌دهیم:
✅1. دریافت نظریه و بررسی دقیق آن
پس از اینکه نظریه پزشکی قانونی از طریق سامانه ثنا به طرفین ابلاغ شد، هر یک از آن‌ها می‌توانند با مراجعه به نسخه ابلاغ‌شده، محتوای نظریه را مطالعه و بررسی کنند.
🔹 نکته: اگر در نظریه مواردی مانند عدم درج کامل آسیب‌دیدگی، اشتباه در تاریخ، یا بی‌توجهی به مدارک پزشکی وجود داشته باشد، این موارد می‌توانند دلایل قوی برای اعتراض باشند.
✅2. تنظیم لایحه اعتراض به نظریه
معترض (شاکی یا متهم یا وکلای آن‌ها) باید لایحه‌ای تنظیم کند که در آن:
-
به نظریه پزشکی قانونی اعتراض شده،
-
ایرادات وارد آمده بیان شود،
-
و درخواست بررسی مجدد یا ارجاع به کمیسیون تخصصی مطرح گردد.
🔹 نکته: در لایحه حتماً باید مشخص شود که کدام قسمت از نظریه مورد اعتراض است و چه مستنداتی برای اثبات نادرستی آن وجود دارد.
✅3. ثبت اعتراض از طریق دفاتر خدمات قضایی
افراد غیر وکیل باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، لایحه خود را ثبت کرده و برای شعبه رسیدگی‌کننده ارسال کنند. وکلا می‌توانند از طریق سایت adliran.ir اقدام به ثبت لایحه نمایند.
✅4. بررسی توسط مرجع قضایی
قاضی یا بازپرس پس از دریافت لایحه، آن را بررسی کرده و در صورت وارد بودن اعتراض، پرونده را برای بررسی مجدد به اداره کل کمیسیون‌های پزشکی قانونی ارسال می‌کند. این کمیسیون‌ها معمولاً متشکل از چند پزشک متخصص هستند که با دقت بیشتری پرونده را بررسی می‌کنند.
✅5. اعلام نظر جدید کمیسیون تخصصی
پس از بررسی در کمیسیون، نظریه جدید صادر شده و به مرجع قضایی اعلام می‌شود. این نظریه ممکن است:
- نظریه اولیه را تأیید کند،
- یا آن را رد کرده و نظر اصلاح‌شده‌ای ارائه دهد.
چنانچه یکی از طرفین همچنان به نظریه دوم نیز اعتراض داشته باشد، ممکن است موضوع به کمیسیون مرکزی در تهران ارجاع داده شود.
مهلت قانونی برای اعتراض به نظریه پزشکی قانونی
در نظام دادرسی ایران، اعتراض به نظریه پزشکی قانونی دارای مهلت مشخص و محدودی است که در صورت عدم رعایت آن، حق اعتراض از بین می‌رود. قانون‌گذار در این زمینه با صراحت، زمان لازم را تعیین کرده است:
⏳ مهلت در دعاوی کیفری:
بر اساس ماده ۱۶۱ قانون آیین دادرسی کیفری، پس از وصول نظریه کارشناس (از جمله نظریه پزشکی قانونی)، مراتب به طرفین دعوی ابلاغ می‌شود. طرفین می‌توانند ظرف یک هفته از تاریخ ابلاغ، نظر خود را به‌صورت کتبی به مرجع قضایی اعلام کنند.
⏳ مهلت در دعاوی حقوقی:
مطابق ماده ۲۶۰ قانون آیین دادرسی مدنی، پس از ابلاغ نظریه پزشکی قانونی به طرفین، آن‌ها می‌توانند در مدت یک هفته با مراجعه به دفتر دادگاه، اعتراض خود را به شکل مکتوب مطرح نمایند.
🔹 نکته مهم: شروع مهلت یک هفته‌ای از تاریخ ثبت ابلاغ در سامانه ثنا محاسبه می‌شود. بنابراین، اگر فردی در سامانه ثنا نظریه را مشاهده نکرده باشد اما در سیستم ثبت شده باشد، مهلت از همان زمان آغاز خواهد شد.
🔹 نکته دوم: در صورتی که اعتراض به نظریه خارج از این مهلت ثبت شود، حتی اگر نظریه پزشکی قانونی دارای ایراد باشد، ممکن است به آن ترتیب اثر داده نشود، مگر در موارد خاص که دادگاه به تشخیص خود دلایل تأخیر را موجه بداند.
هزینه اعتراض به نظریه پزشکی قانونی و مرجع پرداخت آن
اعتراض به نظریه پزشکی قانونی همانند سایر اقدامات کارشناسی در نظام قضایی، مستلزم پرداخت هزینه مشخصی است که با عنوان دستمزد کارشناسی مجدد یا کمیسیون پزشکی قانونی شناخته می‌شود. این هزینه‌ها مطابق آیین‌نامه تعرفه خدمات سازمان پزشکی قانونی، سالانه توسط ریاست قوه قضاییه تعیین و ابلاغ می‌گردند.
📌 چه کسی باید هزینه اعتراض را پرداخت کند؟
✅ شخص معترض، یعنی کسی که نسبت به نظریه اولیه پزشکی قانونی اعتراض دارد، مکلف به پرداخت هزینه اعتراض است.
این هزینه شامل هزینه بررسی مجدد توسط کارشناس، ارجاع پرونده به کمیسیون تخصصی و همچنین مواردی مانند حضور در جلسات کمیسیون می‌باشد.
📌 تعرفه‌ها چگونه محاسبه می‌شوند؟
🔸 طبق تعرفه سال 1404:
-
- کمیسیون تخصصی مرکزی (در تهران): 600 هزار تومان
-
- کمیسیون تخصصی مجدد در تهران : 670 هزار تومان
-
کمیسیون تخصصی نوبت سوم در تهران: 770 هزار تومان
📌 توجه: این ارقام سالانه تغییر می‌کنند و باید مطابق با تعرفه جدید هر سال بررسی شود.
🔹 نکته: اگر قاضی یا بازپرس به دلیل وجود ابهام، خودش موضوع را به کمیسیون ارجاع دهد، ممکن است هزینه از بودجه عمومی پرداخت شود یا تصمیم‌گیری درباره پرداخت، به عهده مرجع قضایی گذاشته شود.
🔹 نکته دوم: در مواردی که کارشناس نتواند اظهارنظر کند و کمیسیون به تشخیص مدیرکل تشکیل شود، معمولاً هزینه‌ای از طرفین دعوا دریافت نمی‌شود.
نمونه لایحه اعتراض به نظریه پزشکی قانونی
ریاست محترم شعبه … دادگاه/بازپرسی محترم …
با سلام و احترام؛
اینجانب … (نام کامل)، فرزند …، به شماره ملی …، شاکی/متهم در پرونده کلاسه … مطروحه در آن شعبه محترم، بدین‌وسیله مراتب اعتراض خود را به نظریه پزشکی قانونی مورخ … که در تاریخ … به اینجانب ابلاغ گردیده است، به شرح زیر اعلام می‌نمایم:عدم انطباق نظریه با واقعیت‌های پزشکی:
در نظریه صادر شده، میزان صدمات وارده به عنوان “سطحی” قلمداد شده، حال آنکه بر اساس گزارش بیمارستان … و گواهی پزشک معالج مورخ …، شکستگی استخوان و نیاز به جراحی تأیید شده است.عدم توجه به مدارک ارائه‌شده:
علی‌رغم ضمیمه بودن کلیه اسناد و گواهی‌های پزشکی تخصصی، در نظریه هیچ اشاره‌ای به آن‌ها نشده و به نظر می‌رسد بدون بررسی کامل اسناد، نظریه صادر شده است.تناقض با اسناد رسمی دیگر:
نظریه مذکور با محتوای گواهی‌های بیمارستانی و پرونده درمانی کاملاً در تضاد است که این امر باعث خدشه به اعتبار آن گردیده است.درخواست:
با توجه به مطالب فوق و مستند به مواد 260 قانون آیین دادرسی مدنی و 161 قانون آیین دادرسی کیفری، از محضر آن مقام محترم تقاضا دارم:
- دستور ارجاع پرونده به کمیسیون تخصصی پزشکی قانونی جهت بررسی مجدد و صدور نظریه دقیق و جامع صادر فرمایید.
- در صورت لزوم، کارشناسان جدید و متخصص دیگری برای بررسی موضوع تعیین گردند.
با تشکر و احترام
نام و نام خانوادگی: …
امضا
تاریخ: …
برای دریافت متن فوق می توانید بر روی نمونه لایحه اعتراض به نظریه پزشکی قانونی کلیک نمایید.
تصمیمات احتمالی دادگاه پس از اعتراض به نظریه پزشکی قانونی
در صورت اعتراض به رای پزشکی قانونی، تصمیمات احتمالی دادگاه بدین صورت خواهد بود:
1. پذیرش اعتراض و ارجاع به کمیسیون پزشکی قانونی
✅ اگر دادگاه تشخیص دهد که اعتراض مستدل و مستند است (مثلاً مدارک پزشکی معتبر و مغایر با نظریه وجود دارد)، دستور ارجاع پرونده به کمیسیون تخصصی پزشکی قانونی صادر خواهد شد. این کمیسیون با حضور چند پزشک متخصص تشکیل می‌شود و نظر دقیق‌تری ارائه می‌دهد.
2. ارجاع به پزشک قانونی دیگر
✅ در برخی موارد، دادگاه برای جلوگیری از جانبداری یا خطای احتمالی پزشک نخست، ممکن است کارشناسی مجدد را به یک پزشک دیگر یا حتی کمیسیون در استان یا تهران ارجاع دهد تا با دیدگاه متفاوت، بررسی مجدد انجام شود.
3. رد اعتراض و پذیرش نظریه اولیه
❌ اگر اعتراض فاقد دلیل موجه یا مستندات کافی باشد، دادگاه ممکن است اعتراض را رد کرده و نظریه اولیه پزشکی قانونی را معتبر بداند و بر اساس آن رأی صادر کند.
4. ارجاع به هیأت کارشناسی موضوعی (در جرایم پزشکی)
✅ در پرونده‌های مربوط به قصور یا تخلفات پزشکی، ممکن است دادگاه موضوع را به هیأت‌های بدوی یا تجدیدنظر سازمان نظام پزشکی ارجاع دهد. رأی این مراجع ممکن است در پرونده مؤثر باشد.
5. ارائه نظریه تکمیلی توسط همان پزشک یا کمیسیون
✅ گاهی دادگاه به جای رد نظریه یا ارجاع کامل، از پزشک قانونی یا کمیسیون درخواست می‌کند تا با بررسی مدارک جدید، نظریه تکمیلی یا اصلاحی ارائه دهند.
📌 نکته مهم:
در صورت صدور رأی مبتنی بر نظریه پزشکی قانونی و رد اعتراض، هنوز امکان تجدیدنظرخواهی یا در موارد خاص فرجام‌خواهی نسبت به رأی دادگاه وجود دارد، به‌ویژه اگر ایراد در رعایت تشریفات قانونی اعتراض باشد.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون اعتراض به نظریه پزشکی قانونی را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:
❓ آیا می‌توان به نظریه پزشک قانونی هیئت سه‌نفره اعتراض کرد؟
✅ بله، اعتراض به نظریه صادره از سوی هیئت سه‌نفره پزشکی قانونی نیز امکان‌پذیر است. شما باید اعتراض خود را همراه با مستندات به دادگاه یا مرجع صادرکننده نظریه ارائه دهید تا رسیدگی مجدد انجام شود.
❓ در مورد خسارت جانی راننده که اعتراض به پزشکی قانونی کرده‌ام و جراحت تأیید نشده، باید چه کار کنم؟
✅ اگر نظریه پزشکی قانونی جراحت شما را تأیید نکرده، اما مدارکی مانند کروکی تصادف، گزارش ۱۱۰ و ۱۱۵ و پرونده بیمارستانی در اختیار دارید، می‌توانید اعتراض خود را مستند و مستدل از طریق لایحه رسمی به دادگاه ارائه دهید. این مدارک نقش کلیدی در تجدیدنظر و ارجاع به کمیسیون تخصصی دارند.
❓ آیا می‌توان به نامه پزشک قانونی اعتراض کرد و اگر بله چگونه باید اقدام کنم؟
✅ بله، نظریه یا نامه پزشک قانونی قابل اعتراض است. برای ثبت اعتراض باید به شعبه قضایی رسیدگی‌کننده مراجعه کرده یا از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام نمایید. اعتراض باید ظرف یک هفته از تاریخ ابلاغ نظریه ثبت شود.
❓ اگر به نظریه پزشک قانونی اعتراض داشته باشیم، چگونه باید پیگیری کنیم؟
✅ پیگیری اعتراض به نظریه پزشکی قانونی به دو روش امکان‌پذیر است: مراجعه حضوری به شعبه قضایی یا ثبت لایحه از طریق دفاتر خدمات قضایی. در صورت داشتن وکیل، اعتراض می‌تواند به‌صورت اینترنتی از طریق سایت adliran.ir ثبت شود.
❓ به پزشکی قانونی مراجعه کردم اما در نامه پلاتین پا ذکر نشده و پرونده به دادگاه فرستاده شده است. آیا باید در روز دادگاه اعتراض کنم یا پیش از آن؟
✅ بهترین اقدام، ثبت اعتراض پیش از روز دادگاه از طریق یک لایحه رسمی است. این کار موجب می‌شود قاضی پرونده فرصت بررسی مجدد نظریه و ارجاع به کمیسیون را داشته باشد.
❓ برادرم در یک درگیری دچار فتق شده و پزشکی قانونی ابتدا اعلام کرد فتق نشده است. پس از اعتراض، فتق تأیید شد اما گفته شد به این نزاع مربوط نیست. چگونه می‌توانیم اثبات کنیم که فتق در این نزاع ایجاد شده است؟
✅ برای اثبات ارتباط فتق با نزاع، باید مدارک پزشکی دقیق، زمان وقوع آسیب، گزارش اورژانس، اظهارات شاهدان و سوابق پزشکی پیش از حادثه را به عنوان ادله ضمیمه اعتراض کنید. می‌توانید درخواست بررسی موضوع توسط کمیسیون تخصصی پزشکی قانونی را نیز مطرح نمایید.