در فرآیند جدایی زوجین، نوع طلاق نقش مهمی در سرنوشت حقوق مالی به‌ویژه «مهریه» دارد. یکی از رایج‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین انواع طلاق در نظام حقوقی ایران، طلاق بائن است. این نوع طلاق با قطع رابطه زوجیت بدون امکان رجوع همراه است و احکام خاصی در خصوص مهریه، عده، بذل و بازپس‌گیری آن دارد. بسیاری از زنان پس از طلاق بائن این سؤال را مطرح می‌کنند که آیا هنوز می‌توانند مهریه خود را بگیرند یا خیر؟
همچنین موضوعاتی مانند مهریه در طلاق بائن غیرمدخوله، بذل مهریه برای گرفتن طلاق و امکان رجوع از بذل نیز در این زمینه اهمیت دارند. در این مقاله به‌طور کامل به این موضوعات می‌پردازیم و از منظر قانون مدنی، فقه و رویه‌های عملی، پاسخ‌های روشنی ارائه می‌دهیم.
طلاق بائن چیست و چرا بحث مهریه در آن اهمیت دارد؟
برای تعریف به بیان ساده باید گفت که در طلاق بائن شوهر حق رجوع به زن را ندارد، مگر با عقد نکاح جدید. این طلاق در مواردی مانند طلاق قبل از نزدیکی (غیرمدخوله)، طلاق زن یائسه، طلاق خلع، طلاق مبارات و طلاق سوم پس از سه وصلت اتفاق می‌افتد. در طلاق بائن، رابطه زوجیت به‌صورت کامل قطع می‌شود و احکام خاصی در خصوص عده، مهریه و رجوع از بذل مهریه دارد.
📌طلاق بائن؛ جدایی قطعی بدون امکان رجوع
در تقسیم‌بندی‌های حقوقی، طلاق به دو دسته طلاق رجعی و طلاق بائن تقسیم می شود. در طلاق رجعی، شوهر در مدت عده می‌تواند بدون عقد جدید به زندگی با همسرش بازگردد؛ اما در طلاق بائن، این امکان وجود ندارد و تنها راه بازگشت، عقد نکاح جدید است.
مطابق ماده ۱۱۴۵ قانون مدنی، مواردی که در آن طلاق بائن تلقی می‌شود، عبارت‌اند از:
- طلاق قبل از نزدیکی (غیرمدخوله)
- طلاق زن یائسه
- طلاق خلع (زن از شوهر کراهت دارد و مالی به او می‌بخشد)
- طلاق مبارات (کراهت دوطرفه و زن مالی می‌دهد)
- سومین طلاق پس از سه وصلت
- طلاق دختری که نه سالش کامل نشده باشد
در تمام این موارد، رابطه زناشویی پایان‌یافته تلقی می‌شود و مرد بدون عقد جدید، حق رجوع ندارد.
🔍 چرا مهریه در طلاق بائن اهمیت ویژه دارد؟
بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن به‌محض جاری شدن عقد نکاح، مالک مهریه می‌شود و حقوق مالی زن در ازدواج قابل اسقاط نیست مگر با رضایت خود او. اما نوع طلاق ممکن است در مقدار مهریه‌ای که زن می‌تواند دریافت کند یا شرایط دریافت آن تأثیرگذار باشد.
به‌عنوان‌مثال:
- در طلاق بائن غیرمدخوله، زن فقط نیمی از مهریه را استحقاق دارد.
- در طلاق خلع یا مبارات، زن مهریه یا بخشی از آن را می‌بخشد تا شوهر راضی به طلاق شود.
- در برخی موارد مانند طلاق بائن پس از سه وصلت یا طلاق بائن یائسه، مهریه به‌طور کامل باقی می‌ماند و می‌توان آن را مطالبه کرد.
پس در حالی‌که اصل مالکیت زن بر مهریه پابرجاست، نوع طلاق بائن و نحوه اجرای آن می‌تواند بر وصول، بذل یا حتی بازپس‌گیری مهریه اثر مستقیم بگذارد.
گرفتن مهریه بعد از طلاق بائن؛ چه شرایط و روش‌هایی دارد؟
در طلاق بائن زن حق دریافت مهریه دارد؛ مگر اینکه آن را بخشیده یا ابراء کرده باشد. اگر مهریه پرداخت نشده باشد، زن می‌تواند از طریق اجرای ثبت یا دادگاه خانواده برای مطالبه آن اقدام کند. در طلاق بائن غیرمدخوله، فقط نیمی از مهریه به زن تعلق میگیرد.
آیا مهریه در طلاق بائن از بین می‌رود؟
❌ خیر. بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن به‌محض عقد نکاح، مالک مهریه می‌شود. این مالکیت، مطلق است و به نوع طلاق بستگی ندارد. یعنی در طلاق بائن هم زن حق دارد مهریه خود را مطالبه کند، مگر اینکه یکی از این موارد استثنایی رخ داده باشد:
- زن مهریه را به‌صورت رسمی یا غیررسمی بخشیده باشد (ابراء یا بذل).
- مهریه را در طلاق خلع یا مبارات در ازای طلاق به شوهر داده باشد.
- اگر زن در طلاق غیرمدخوله باشد، فقط نصف مهریه به او تعلق میگیرد.
📌 شرایط گرفتن مهریه بعد از طلاق بائن
برای اینکه زوجه بتواند مهریه خود را بعد از طلاق بائن مطالبه کند، باید:
- مدرک نکاح و مهریه (سند ازدواج یا عندالاستطاعه/عندالمطالبه بودن مهریه) را در اختیار داشته باشد.
- اثبات کند که مهریه را نبخشیده، ابراء نکرده یا دریافت کامل نکرده است.
-
از مسیر قانونی صحیح اقدام کند (ثبت یا دادگاه).
🛠️ روش‌های مطالبه مهریه بعد از طلاق
زن می‌تواند از دو مسیر قانونی اقدام کند:
1. اجرای ثبت
- مراجعه به دفترخانه محل ثبت ازدواج
- درخواست صدور اجرائیه مهریه
- توقیف اموال شوهر در اداره ثبت
2. دادگاه خانواده
- تنظیم دادخواست مطالبه مهریه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
- ارائه مدارک لازم (سند ازدواج، عدم پرداخت مهریه)
- مراجعه به شعبه اجرای احکام در صورت صدور حکم
⚠️ نکته مهم: امکان مطالبه پس از بذل یا بخشش مهریه
اگر زن در زمان طلاق مهریه را بخشیده یا ابراء کرده باشد، فقط در موارد خاص می‌تواند رجوع کند که در ادامه مقاله بررسی خواهیم کرد. در غیر این صورت، حق قانونی او برای مهریه از بین می‌رود.
شرایط دریافت مهریه در طلاق بائن غیرمدخوله (قبل از نزدیکی)
در طلاق بائن غیرمدخوله، زن تنها مستحق دریافت نصف مهریه است؛ زیرا هنوز رابطه زناشویی برقرار نشده است. اگر مهریه کامل را قبل از طلاق دریافت کرده باشد، باید نیمی از آن را به شوهر بازگرداند. همچنین این نوع طلاق عده ندارد و رجوع از بذل مهریه در آن ممکن نیست.
طلاق غیرمدخوله چیست؟
مطابق ماده ۱۱۴۵ قانون مدنی، یکی از انواع طلاق بائن، طلاق زوجه‌ای است که قبل از نزدیکی از همسر خود جدا می‌شود. اصطلاح «غیرمدخوله» به زنی اطلاق می‌شود که هنوز با شوهر خود رابطه زناشویی نداشته باشد؛ خواه در دوران عقد بوده باشد یا مدت کوتاهی پس از عروسی، بدون نزدیکی، درخواست طلاق مطرح شود.
⚖️ مهریه در طلاق غیرمدخوله؛ نصف می‌شود
بر اساس ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی:
«هرگاه شوهر قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد، در این شرایط زن مستحق نصف مهر خواهد بود.»
بنابراین:
- اگر مهریه قبلاً دریافت نشده باشد، زن فقط نیمی از مهریه را می‌تواند مطالبه کند.
- اگر مهریه کامل را گرفته باشد، باید نصف آن را به شوهر بازگرداند.
این قاعده به دلیل عدم تحقق کامل رابطه زوجیت و آثار شرعی و مالی آن، در فقه و حقوق ایران مورد تأکید قرار گرفته است.
📌 آیا در طلاق غیرمدخوله عده لازم است؟
❌ خیر. طبق ماده ۱۱۵۵ قانون مدنی:
«زنانی که با شوهر خود نزدیکی نکرده‌اند، عده طلاق ندارند.»
در نتیجه، چون زن مشمول عده نیست، بسیاری از آثار مرتبط با طلاق رجعی مانند امکان رجوع شوهر یا رجوع زن به مهریه بخشیده‌شده (ما بذل) نیز در این نوع طلاق منتفی است.
🔍 آیا زن می‌تواند از بذل مهریه در طلاق غیرمدخوله رجوع کند؟
در طلاق بائن غیرمدخوله، چون عده وجود ندارد، رجوع از بذل مهریه نیز ممکن نیست. این موضوع در رویه قضایی نیز به رسمیت شناخته شده است؛ مگر اینکه بذل در قالب هبه معوض یا غیرمعوض بوده باشد و شرایط قانونی رجوع از هبه فراهم شود (که بسیار نادر است).
بذل مهریه در طلاق بائن؛ چه زمانی قابل انجام است؟
در بسیاری از موارد، زن برای پایان دادن به رابطه زناشویی، تصمیم میگیرد تمام یا بخشی از مهریه‌اش را ببخشد. این عمل که در فقه و حقوق با عنوان «بذل مهریه» شناخته می‌شود، به‌ویژه در طلاق‌های بائن، آثار و محدودیت‌های خاصی دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم.
📌 بذل مهریه چیست؟
بذل مهریه یعنی بخشیدن مهریه از سوی زن به مرد، با هدف رسیدن به توافق برای طلاق یا حل‌وفصل یک اختلاف. این بذل می‌تواند:
- به‌صورت کتبی یا شفاهی باشد؛
- در قالب ابراء (اسقاط دین)، هبه (بخشش) یا توافق رسمی در دادگاه صورت گیرد؛
- در برخی طلاق‌ها مانند خلع و مبارات شرط اصلی طلاق باشد.
⚖️ مواردی که زن می‌تواند مهریه را بذل کند
بذل مهریه در تمام انواع طلاق بائن امکان‌پذیر است، اما شرایط و محدودیت‌های آن بسته به نوع طلاق متفاوت است:
✅ طلاق خلع
- زن به دلیل کراهت شدید از شوهر، مهریه یا بیشتر از آن را به او می‌بخشد.
- شوهر در مقابل رضایت می‌دهد.
- هیچ محدودیتی برای میزان بذل وجود ندارد.
✅ طلاق مبارات
- کراهت دوطرفه است.
- زن فقط تا سقف مهریه تعیین‌شده می‌تواند مالی ببخشد (ماده ۱۱۴۷ قانون مدنی).
- بذل بیش از مهریه ممنوع است.
✅ طلاق بائن یائسه
- زن می‌تواند تمام مهریه خود را بذل کند.
- هیچ منع قانونی در میزان بخشش وجود ندارد.
✅ طلاق بائن غیرمدخوله
- چون زن فقط مستحق نصف مهریه است، تنها همان مقدار را می‌تواند ببخشد.
- بذل مهریه در این حالت اغلب برای تسریع در فرآیند طلاق انجام می‌شود.
✅ طلاق سوم (سه‌طلاقه)
- زن می‌تواند تمام یا بخشی از مهریه را بذل کند.
- محدودیتی در مقدار وجود ندارد، اما رجوع به مهریه بخشیده‌شده پس از طلاق، ممکن نیست.
📝 نکته مهم:
در بسیاری از موارد دادگاه‌ها برای پذیرش بذل مهریه، ثبت رسمی و رضایت‌نامه کتبی از زن را لازم می‌دانند. به‌خصوص در طلاق توافقی یا خلع، بهتر است سند رسمی تنظیم شود تا بعداً جای انکار نباشد.
امکان رجوع از بذل مهریه در طلاق بائن
رجوع از بذل مهریه در طلاق بائن تنها در طلاق خلع یا مبارات و آن هم در مدت عده امکان‌پذیر است. در طلاق‌های بدون عده مانند طلاق غیرمدخوله یا یائسه، رجوع از مهریه بخشیده‌شده ممکن نیست. ابراء یا هبه رسمی نیز معمولاً برگشت‌ناپذیر است.
⚖️ ملاک قانونی: ماده ۱۱۴۵ و ۱۱۴۶ و ۱۱۴۷ قانون مدنی
در طلاق خلع:
«در صورتی که زن در مدت عده، از مالی که به شوهر بذل کرده، رجوع کند، طلاق به رجعی تبدیل می‌شود و شوهر نیز حق رجوع خواهد داشت.»
در طلاق مبارات: همین قاعده حاکم است و رجوع به مابذل فقط در مدت عده امکان‌پذیر است.
❌ در چه مواردی رجوع از بذل مهریه ممکن نیست؟
در طلاق‌هایی که عده ندارند یا امکان رجوع در آن‌ها وجود ندارد، زن نیز دیگر حق رجوع به مهریه بذل‌شده را ندارد. این موارد عبارت‌اند از:
- طلاق بائن غیرمدخوله: عده ندارد (طبق ماده ۱۱۵۵) بنابراین رجوع به بذل ممکن نیست
- طلاق بائن یائسه: زن یائسه مشمول عده طلاق نیست در نتیجه رجوع از بذل ممکن نیست
- طلاق بائن سوم (سه‌طلاقه): رابطه زوجیت کاملاً قطع شده، رجوع بدون ازدواج مجدد (و شروط خاص محلل) ممکن نیست و لذا بذل قطعی است و برگشتی ندارد
📝 اگر بذل مهریه در قالب ابراء یا هبه باشد چطور؟
در مورد ابراء، زن دین مهریه را به‌کلی می‌بخشد. این عمل غیرقابل رجوع است. در مورد هبه (بخشش) اگر به‌صورت رسمی و بدون شرط انجام شده باشد، باز هم رجوع به آن دشوار و منوط به شرایطی خاص (مانند باقی بودن عین موهوبه) است. در نتیجه در اغلب موارد، ابراء و هبه رسمی غیرقابل بازگشت هستند.
نکته مهم:
اگر زن بخواهد از بذل مهریه رجوع کند، باید در مدت عده اقدام کند و رجوع خود را به‌صورت رسمی و مستند اعلام نماید؛ وگرنه امکان آن از بین می‌رود.
📌وضعیت رجوع از بذل مهریه در طلاق بائن غیرمدخوله
در طلاق بائن غیرمدخوله، به دلیل اینکه زن مشمول عده طلاق نیست، امکان رجوع از بذل مهریه وجود ندارد. یعنی اگر زن مهریه خود را بخشیده باشد، نمی‌تواند آن را پس بگیرد. ابراء، هبه یا اقرار به دریافت مهریه نیز در این نوع طلاق غیرقابل رجوع است.
طبق ماده ۱۱۵۵ قانون مدنی، در طلاق غیرمدخوله (یعنی قبل از نزدیکی)، زن عده طلاق ندارد. در واقع چون هنوز رابطه زناشویی برقرار نشده، عده‌ای که فلسفه‌اش حفظ نسب و احتمال بارداری است، لازم نخواهد بود.
نمونه دادخواست مطالبه مهریه بعد از طلاق بائن
برای زنانی که در طلاق بائن مهریه خود را دریافت نکرده‌اند و آن را نبخشیده یا ابراء نکرده‌اند، امکان مطالبه مهریه پس از طلاق از طریق دادگاه خانواده یا اجرای ثبت وجود دارد. در این بخش، یک نمونه دادخواست رسمی و قابل استناد برای مطالبه مهریه بعد از طلاق ارائه می‌دهیم.
ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان …
با سلام
اینجانب (نام کامل زوجه)، فرزند …، دارای شماره ملی …، به موجب عقدنامه شماره … مورخ … با خوانده دعوا آقای (نام کامل زوج) فرزند …، ازدواج نموده‌ام.
در تاریخ … صیغه طلاق بائن بین اینجانب و خوانده جاری شده است. با وجود این، تا کنون مهریه‌ام که طبق عقدنامه شامل … عدد سکه بهار آزادی می‌باشد، به اینجانب پرداخت نشده و آن را نیز ابراء یا بذل نکرده‌ام.
لذا با استناد به ماده 1082 قانون مدنی و سایر مقررات مرتبط، صدور حکم به **پرداخت کامل مهریه** مندرج در عقدنامه از سوی خوانده را از آن مقام محترم تقاضا دارم.
ضمناً مستندات لازم از جمله کپی سند ازدواج، طلاق‌نامه و شناسنامه پیوست دادخواست تقدیم می‌گردد.
با احترام
نام و نام‌خانوادگی: …
امضاء: …
📌 نکات مهم در تنظیم دادخواست:
- مشخص بودن تعداد سکه یا نوع مهریه
- اشاره صریح به طلاق بائن و عدم پرداخت مهریه
- ذکر اینکه بذل، ابراء یا رضایت به دریافت قبلی وجود نداشته
- پیوست کردن مدارک: عقدنامه، طلاق‌نامه، شناسنامه، کارت ملی
🛠️ مراحل ثبت دادخواست:
- مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
- ثبت دادخواست به شعبه صالح دادگاه خانواده
- پیگیری ابلاغ، جلسات دادرسی و اجرای حکم (در صورت صدور)
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون گرفتن مهریه بعد از طلاق بائن و شرایط رجوع از آن مطرح شده است:
❓من در دوران عقد و قبل از رابطه زناشویی طلاق گرفتم، مهریه‌ام را هم کامل نگرفتم. می‌تونم بعد طلاق بائن مهریه بگیرم؟
✅ بله، اما فقط نصف مهریه به شما تعلق میگیرد. چون هنوز رابطه زناشویی نداشتید و طلاق از نوع بائن غیرمدخوله بوده، طبق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی فقط نیمی از مهریه را می‌توانید مطالبه کنید. اگر بیشتر از نصف مهریه را گرفته باشید، باید مازاد را برگردانید.
❓من موقع طلاق خلع، همه مهریه‌مو بخشیدم ولی حالا پشیمون شدم. می‌تونم از بذل مهریه برگردم و مهریه رو پس بگیرم؟
✅ فقط در صورتی می‌تونید از بذل مهریه رجوع کنید که هنوز در دوران عده باشید. اگر عده‌تون تمام شده باشه، دیگه نمی‌تونید مهریه‌ای که بخشیدید رو پس بگیرید. همچنین باید بدونید که با رجوع شما به مهریه، طلاق هم از بائن به رجعی تبدیل میشه و شوهر می‌تونه به زندگی مشترک برگرده.
❓بعد از طلاق بائن، شوهرم مهریه‌ام رو نداده و من هم نبخشیدم. الان که چند ماه گذشته، می‌تونم مهریه‌مو بگیرم یا دیر شده؟
✅ اگر مهریه‌تون رو ابراء یا بذل نکرده‌اید، همچنان می‌تونید برای دریافتش اقدام کنید. نوع طلاق (حتی اگر بائن باشه) باعث از بین رفتن حق شما نمی‌شه. فقط باید با مدارک مثل عقدنامه و طلاق‌نامه از طریق اجرای ثبت یا دادگاه خانواده شکایت و مهریه رو مطالبه کنید. هیچ مهلت خاصی برای از بین رفتن این حق وجود نداره، اما بهتره زودتر اقدام کنید.