در نظام قضایی ایران، جرایم بر اساس شدت، نوع مجازات و اهمیت اجتماعی به مراجع مختلفی ارجاع می‌شوند. یکی از مهم‌ترین مراجع رسیدگی به جرایم سبک و کم‌خطر، دادگاه کیفری دو است؛ دادگاهی که با حضور یک قاضی و طی تشریفاتی ساده‌تر از سایر دادگاه‌های کیفری، به پرونده‌های متعددی در سراسر کشور رسیدگی می‌کند. آشنایی با ساختار این دادگاه، نحوه رسیدگی به پرونده‌ها، نوع جرایمی که در آن مورد بررسی قرار می‌گیرند و تفاوت‌های آن با سایر مراجع قضایی مانند دادگاه کیفری یک، برای هر شهروندی ضروری است.
در این مقاله به صورت کامل و کاربردی به موضوع «نحوه رسیدگی در دادگاه کیفری دو» می‌پردازیم و تلاش می‌کنیم با زبانی ساده و مستند به قوانین، تمامی سؤالات مهم پیرامون این مرجع قضایی را پاسخ دهیم. اگر پرونده‌ای دارید که به شعبه کیفری دو ارجاع شده یا در حال بررسی نحوه پیگیری جرایم کیفری هستید، این مقاله راهنمای کامل شما خواهد بود.
دادگاه کیفری دو چیست و چه جایگاهی در نظام قضایی دارد؟
در ساختار دادرسی کیفری ایران، دادگاه‌های کیفری به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که دادگاه کیفری دو یکی از آن‌هاست. این دادگاه نقش مهمی در رسیدگی به پرونده‌هایی دارد که از نظر قانون‌گذار جزو جرایم سبک‌تر محسوب می‌شوند و به مجازات‌هایی مانند حبس‌های کوتاه‌مدت، شلاق تعزیری یا جزای نقدی منتهی می‌شوند.
اهمیت دادگاه کیفری دو در این است که بخش زیادی از بار پرونده‌های کیفری کشور را به دوش می‌کشد و با ساختاری ساده‌تر، امکان رسیدگی سریع‌تر و ارزان‌تری را فراهم می‌کند.
📌 تفاوت دادگاه کیفری دو با مراجع دیگر در سطح مسئولیت
بر خلاف دادگاه کیفری یک که به جرایم سنگین‌تر مانند قتل، تجاوز به عنف (زنای به عنف)، افساد فی‌الارض و موارد مشابه رسیدگی می‌کند، دادگاه کیفری دو برای رسیدگی به جرایم عمومی‌تر و ساده‌تر تشکیل شده و تنها با حضور یک قاضی اداره می‌شود.
تفاوت های دادگاه کیفری یک و دو در جدول به شکل زیر است:
| ویژگی | دادگاه کیفری یک | دادگاه کیفری دو |
|---|---|---|
| نوع جرایم | جرایم سنگین: قتل، تجاوز، محاربه، … | جرایم سبک: توهین، سرقت ساده، شرب خمر |
| ترکیب قضات | سه قاضی (رئیس + دو مستشار) | یک قاضی (رئیس یا دادرس علی‌البدل) |
| محل تشکیل | معمولاً در مراکز استان | در تمامی شهرستان‌ها |
| حضور دادستان | الزامی | اختیاری (مگر در موارد خاص) |
⚖️ نقش مهم در اجرای عدالت کیفری روزمره
بسیاری از شکایات روزمره مردم، مانند توهین، ضرب و جرح‌های خفیف، تهدید، سرقت‌های ساده یا جرایم مالی کوچک در صلاحیت این دادگاه قرار دارد. همین موضوع باعث شده دادگاه کیفری دو به یکی از شلوغ‌ترین و پرکارترین مراجع قضایی کشور تبدیل شود و نقشی حیاتی در حفظ نظم اجتماعی ایفا کند.
نحوه رسیدگی در دادگاه کیفری دو
رسیدگی به پرونده‌ها در دادگاه کیفری دو، پس از پایان تحقیقات مقدماتی در دادسرا آغاز می‌شود. این دادگاه با ساختار ساده‌تری نسبت به دادگاه کیفری یک دارد، روند رسیدگی را سریع‌تر و متمرکزتر پیش می‌برد. برای درک بهتر، مراحل رسیدگی در این دادگاه را به‌صورت گام‌به‌گام بررسی می‌کنیم.
📝 ۱. پایان تحقیقات مقدماتی و صدور قرار جلب به دادرسی
در ابتدا، بازپرس یا دادیار در دادسرا به شکایت رسیدگی کرده، شواهد و مدارک را جمع‌آوری می‌کند و در صورتی که دلایل کافی برای وقوع جرم وجود داشته باشد، قرار جلب به دادرسی صادر می‌کند.
📝 ۲. صدور کیفرخواست از سوی دادستان
پس از صدور قرار، دادستان با بررسی مستندات، اقدام به تنظیم کیفرخواست می‌کند. این کیفرخواست به‌معنای اعلام رسمی اتهام به متهم و معرفی او برای محاکمه در دادگاه است.
📝 ۳. ارجاع پرونده به دادگاه کیفری دو
اگر جرم در صلاحیت دادگاه کیفری دو باشد (یعنی جزو جرایم سبک‌تر با مجازات‌هایی مثل حبس زیر ۱۰ سال، جزای نقدی یا شلاق تعزیری)، پرونده به یکی از شعب این دادگاه در همان حوزه قضایی ارسال می‌شود.
📝 ۴. تعیین وقت دادرسی توسط مدیر دفتر
پس از ثبت پرونده در دفتر دادگاه، مدیر دفتر وظیفه دارد برای آن وقت رسیدگی تعیین کند. سپس این وقت رسمی به شاکی، متهم، و در صورت نیاز دادستان یا نماینده او ابلاغ می‌شود.
📝 ۵. تشکیل جلسه دادگاه و حضور طرفین
در روز مقرر، جلسه اول دادگاه کیفری با حضور قاضی، شاکی و متهم تشکیل می‌شود. در این جلسه، موارد زیر بررسی می‌شود:
- خوانده شدن کیفرخواست
- دفاعیات متهم
- ارائه شواهد و مستندات
- شهادت شهود یا نظریه کارشناسی (در صورت وجود)
- جمع‌بندی نهایی از سوی طرفین
📌 نکته: حضور دادستان در دادگاه کیفری دو الزامی نیست، اما در برخی پرونده‌ها ممکن است برای دفاع از کیفرخواست در جلسه حاضر شود.
📝 ۶. ختم دادرسی و صدور رأی
پس از اتمام بررسی‌ها، قاضی جلسه را ختم کرده و بر اساس مجموعه شواهد و دفاعیات ارائه‌شده، اقدام به صدور رأی می‌کند. رأی می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:
- صدور حکم برائت متهم
- صدور حکم محکومیت به حبس، جزای نقدی، شلاق یا محرومیت اجتماعی
📌 نکته: اگر بررسی پرونده در یک جلسه ممکن نباشد، جلسات رسیدگی تمدید شده یا جلسه دیگری تعیین می‌شود.
ارجاع پرونده به شعبه کیفری دو چه مفهومی دارد؟
گاهی اوقات، افراد با دریافت پیامک یا اخطاریه‌ای مبنی بر “ارجاع پرونده به شعبه کیفری دو”، دچار نگرانی یا سردرگمی می‌شوند. اما این عبارت صرفاً به معنای آغاز مرحله دادرسی در دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به جرایم سبک‌تر را دارد.
برای مثال، اگر شما شکایتی ثبت کرده‌اید و پیامک “ارجاع و رسیدگی پرونده به شعبه کیفری دو نیاوران، منطقه ۱، تجریش” دریافت کرده‌اید، این به معنای آن است که شعبه صالح در حوزه قضایی شمال تهران برای رسیدگی به پرونده‌تان تعیین شده و باید منتظر تعیین وقت رسیدگی توسط شعبه مربوطه باشید.
⚖️ بعد از ارجاع چه اتفاقی می‌افتد؟
- تاریخ جلسه دادگاه تعیین و ابلاغ می‌شود.
- طرفین دعوا (شاکی و متهم) موظف به حضور در جلسه هستند.
- لایحه یا دفاعیه مکتوب می‌توانند ارائه دهند.
- ممکن است از شاهد یا کارشناس دعوت شود.
- قاضی بر اساس مدارک، دفاعیات و اظهارات، رأی نهایی را صادر خواهد کرد.
📝 نکته مهم:
ارجاع به دادگاه به این معنا نیست که جرم اثبات شده، بلکه تنها به معنای شروع فرآیند رسمی رسیدگی است. متهم همچنان اصل برائت دارد تا خلاف آن اثبات شود.
چه جرایمی مستقیماً در دادگاه کیفری دو بررسی می‌شوند؟
بر اساس ماده ۳۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به همه جرایم را دارد، مگر مواردی که قانون صراحتاً در صلاحیت مرجع دیگری قرار داده باشد. در نتیجه، جرایم سبک‌تر و کم‌مجازات‌تر، مستقیماً در دادگاه کیفری دو بررسی می‌شوند.
این جرایم اغلب با مجازات‌هایی نظیر حبس تعزیری کمتر از ۱۰ سال، شلاق تعزیری، جزای نقدی یا محرومیت‌های اجتماعی همراه‌اند و بار پرونده‌های روزمره نظام قضایی را تشکیل می‌دهند.
📌 مصادیق مهم جرایمی که در صلاحیت دادگاه کیفری دو هستند
در ادامه، مهم‌ترین نمونه‌هایی از جرایم قابل رسیدگی مستقیم در این دادگاه را مرور می‌کنیم:
✅۱. نوشیدن مشروبات الکلی (شُرب خمر)
بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، مصرف مشروبات الکلی عملی مجرمانه است و در زمره جرایم تعزیری قرار دارد. دادگاه کیفری دو مرجع رسیدگی به این جرم است و در صورت اثبات، بسته به سابقه متهم و شرایط ارتکاب، می‌تواند حکم شلاق تعزیری، جریمه نقدی یا مجازات جایگزین صادر کند. در پرونده‌هایی که شرب خمر به همراه سایر جرایم مانند رانندگی در حالت مستی باشد، رسیدگی ممکن است در مرجع بالاتر انجام شود.
✅ ۲. تخریب عمدی اموال دیگران
جرم تخریب اموال عمومی یا خصوصی یکی از جرایم شایع در سطح جامعه است. این جرم شامل اعمالی مانند شکستن شیشه خودرو، تخریب در و پنجره منزل، آسیب زدن به دیوار، و اموال عمومی مانند تابلوهای راهنمایی می‌شود. دادگاه کیفری دو در صورت احراز سوءنیت و عمدی بودن فعل، می‌تواند مرتکب را به حبس تعزیری، جزای نقدی یا جبران خسارت محکوم کند.
✅ ۳. توهین و افترا
توهین به اشخاص (کلامی یا رفتاری) و نسبت دادن دروغ یا جرم به دیگران (افتراء) بدون اثبات، از جرایم قابل پیگرد است. این جرایم به اعتبار و حیثیت افراد آسیب می‌زند و در زمره جرایم شایع اجتماعی محسوب می‌شود. رسیدگی به این نوع پرونده‌ها با ارائه ادله، شهادت شهود، پیام‌های مکتوب یا الکترونیکی در دادگاه کیفری دو انجام می‌شود و معمولاً با حبس تعزیری کوتاه‌مدت یا جزای نقدی همراه است.
✅ ۴. تصرف غیرقانونی (غصب اموال)
اگر فردی بدون اجازه، ملکی را در تصرف خود بگیرد یا اموالی را مورد استفاده قرار دهد که متعلق به دیگری است، مرتکب جرم تصرف عدوانی یا غصب شده است. این جرم در دسته دعاوی کیفری قرار دارد و در صلاحیت دادگاه کیفری دو است. شاکی باید مالکیت خود را اثبات و دلایل تصرف غیرقانونی را ارائه کند تا قاضی بتواند رأی مقتضی صادر نماید.
✅ ۵. مزاحمت برای نظم عمومی
اقداماتی نظیر درگیری خیابانی، تجمعات بدون مجوز، سر و صداهای شبانه، برهم‌زدن نظم اجتماعات یا اعتراضات غیرقانونی در دسته جرایم مربوط به نظم و امنیت عمومی قرار می‌گیرند. این جرایم، با اینکه ممکن است ساده به نظر برسند، اما آثار اجتماعی گسترده‌ای دارند و رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت دادگاه کیفری دو است. مجازات آن‌ها معمولاً شامل حبس‌های کوتاه‌مدت، جزای نقدی یا تعهد به عدم تکرار می‌شود.
✅ ۶. سرقت‌های ساده (بدون شرایط حد)
سرقت‌هایی که همراه با زور، سلاح، تهدید یا عنف نیستند و ارزش مالی پایینی دارند، در صلاحیت دادگاه کیفری دو هستند. برای مثال، دزدی های کوچک از مغازه، برداشتن اموال از خودرو بدون تخریب، یا سرقت اقلام کم‌ارزش از جمله مصادیق این جرم‌اند. بسته به میزان مال سرقت‌شده و سابقه کیفری متهم، مجازات ممکن است از حبس تعزیری سبک تا جزای نقدی یا خدمات عمومی جایگزین متغیر باشد.
✅ ۷. ضرب و جرح‌های خفیف
درگیری‌های فیزیکی جزئی که منجر به آسیب‌های سطحی، کبودی یا زخم‌های سطحی شود، در دسته ضرب و جرح‌های خفیف قرار می‌گیرند. اگر از سلاح خطرناک استفاده نشده باشد و آسیب واردشده منجر به نقص عضو یا خطر جانی نشده باشد، پرونده در دادگاه کیفری دو رسیدگی می‌شود. شاکی می‌تواند درخواست دیه، قصاص یا مجازات تعزیری کند.
✅ ۸. کلاهبرداری و خیانت در امانت (با مبالغ پایین)
اگر فردی با حیله و تقلب، مال دیگری را ببرد (کلاهبرداری) یا امانتی را تصاحب کند (خیانت در امانت)، بسته به مقدار مال و شرایط وقوع جرم، رسیدگی ممکن است در دادگاه کیفری دو انجام شود. معمولاً در پرونده‌های کلاهبرداری با مبالغ پایین و بدون سابقه کیفری، قاضی می‌تواند حکم حبس تعلیقی، جزای نقدی یا الزام به بازپرداخت صادر کند.
✅ ۹. نگهداری و مصرف مواد مخدر در حجم پایین
جرایم مربوط به مواد مخدر سبک (مانند تریاک، حشیش، یا شیشه) در صورتی که مقدار نگهداری یا مصرف، اندک و در حد مصرف شخصی باشد، در صلاحیت دادگاه کیفری دو است. در صورت اثبات جرم، بسته به نوع ماده و سابقه متهم، حبس تعزیری سبک، شلاق یا جزای نقدی صادر می‌شود. در برخی موارد، قاضی می‌تواند متهم را به درمان اجباری یا کلاس‌های بازپروری ارجاع دهد.
مدت زمان صدور رأی در دادگاه کیفری دو
یکی از دغدغه‌های اصلی طرفین پرونده در هر دعوای کیفری، مدت زمان صدور رأی نهایی توسط دادگاه است. در دادگاه کیفری دو، اگرچه رسیدگی‌ها نسبت به مراجع بالاتر ساده‌تر و سریع‌تر هستند، اما باز هم باید روند قانونی طی شود و قاضی پس از بررسی دقیق پرونده اقدام به صدور حکم کند.
📌 زمان‌بندی قانونی برای صدور رأی
بر اساس ماده ۲۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری:
دادگاه پس از ختم دادرسی باید در همان جلسه یا حداکثر ظرف مدت یک هفته رأی را صادر کند.
این یعنی در شرایط عادی، اگر جلسه رسیدگی کامل باشد و نیاز به ادامه نداشته باشد، قاضی موظف است ظرف ۷ روز کاری رأی صادر کند.
📝 زمان تحویل رأی به طرفین
طبق ماده ۳۷۸ همین قانون، دادگاه مکلف است حداکثر تا سه روز پس از صدور رأی، آن را پاک‌نویس یا تایپ کرده و به طرفین ابلاغ کند. به این رأی اصطلاحاً “دادنامه کیفری” گفته می‌شود. از زمان ابلاغ دادنامه، مهلت قانونی برای اعتراض یا تجدیدنظرخواهی نیز آغاز می‌شود.
اگر قاضی بدون دلیل موجه در مهلت مقرر رأی صادر نکند، ممکن است قاضی با تخلف انتظامی مواجه شود و تخلف او توسط دادسرای انتظامی قضات بررسی شود.
📌 مواردی که باعث تأخیر در صدور رأی می‌شود
در برخی پرونده‌ها، ممکن است صدور رأی بیش از یک هفته زمان ببرد. مهم‌ترین دلایل عبارت‌اند از:
- نیاز به برگزاری جلسه دوم رسیدگی
- درخواست ارجاع به کارشناسی
- عدم حضور طرفین یا شهود
- پیچیدگی یا تعدد اتهامات
- ارجاع پرونده به دادستان برای نظر مجدد
در این موارد، دادگاه ممکن است جلسه رسیدگی را تجدید کرده و رأی را در جلسه نهایی صادر کند.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون نحوه رسیدگی در دادگاه کیفری 2 را مشاهده می فرمایید:
❓من به خاطر درگیری با یکی از همسایه‌ها به دادگاه احضار شدم و توی پیامک نوشته “ارجاع به شعبه کیفری دو نیاوران”. یعنی چی؟ باید نگران باشم؟
✅ نه، نگران نباشید. ارجاع به شعبه کیفری دو نیاوران فقط به این معناست که پرونده شما در محدوده منطقه ۱ تهران بررسی می‌شود و مرجع صالح رسیدگی، یکی از شعب کیفری دو در شمال تهران است. این پیامک به معنای اثبات جرم یا صدور رأی نیست، بلکه صرفاً آغاز رسیدگی رسمی در دادگاه است. بهتر است تا قبل از جلسه، مدارک و دفاعیات خود را آماده کرده و در صورت نیاز، با وکیل مشورت کنید.
❓من بابت شکایت توهین و افترا به دادگاه رفتم. قاضی گفت دادگاه کیفری دو صلاحیته. یعنی رسیدگی ساده‌تره؟
✅ بله. رسیدگی در دادگاه کیفری دو معمولاً با روند ساده‌تری انجام می‌شود چون این دادگاه به جرایم سبک‌تری مثل توهین، افتراء، ضرب و جرح خفیف، شرب خمر و… رسیدگی می‌کند. در این نوع پرونده‌ها، قاضی به تنهایی (بدون مستشار) تصمیم می‌گیرد و اگر شواهد کافی باشد، در یک یا دو جلسه رأی صادر می‌شود.
❓آیا می‌تونم به رأی دادگاه کیفری دو اعتراض کنم یا قطعی محسوب می‌شه؟
✅ در اغلب موارد می‌تونید اعتراض کنید. مگر اینکه مجازات تعیین‌شده کمتر از ۳ ماه حبس یا ۱۰ میلیون ریال جزای نقدی باشه که در این صورت رأی قطعی تلقی می‌شود. در سایر موارد، شما می‌تونید ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ دادنامه، دادخواست تجدیدنظر بدید تا پرونده در دادگاه تجدیدنظر استان بررسی بشه.
❓دادگاه کیفری دو گفته رأی حداکثر تا یک هفته دیگه صادر می‌شه. اگه بیشتر طول بکشه چی؟
✅ طبق ماده ۲۱۳ آیین دادرسی کیفری، قاضی موظف است ظرف حداکثر یک هفته از ختم جلسه رسیدگی رأی را صادر کند. اگر پرونده پیچیده نباشد، معمولاً این اتفاق در همان هفته می‌افتد. اما اگر عوامل خاصی مثل ارجاع به کارشناسی یا غیبت شهود باشد، ممکن است صدور رأی با تأخیر همراه شود. اگر تأخیر غیرموجه باشد، می‌توان تخلف را پیگیری کرد، ولی در عمل معمول است که برخی آراء چند هفته‌ای زمان می‌برند.