نحوه اجرای رای داور: نمونه دادخواست و مدت زمان اجرا

در بسیاری از اختلافات حقوقی، طرفین به‌جای مراجعه به دادگاه، ترجیح می‌دهند موضوع را به داوری بسپارند. این روش که در قوانین ایران نیز پیش‌بینی شده، مسیری سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر برای حل‌وفصل دعاوی محسوب می‌شود. اما صدور رأی توسط داور پایان راه نیست؛ اجرای رأی داور یکی از مهم‌ترین مراحل در این فرآیند است که بدون آن، داوری صرفاً جنبه تشریفاتی پیدا می‌کند.

طبق قانون آیین دادرسی مدنی، رأی داور در صورت رعایت اصول شکلی و ماهوی، مانند حکم دادگاه، لازم‌الاجراست. اما برای آنکه قابلیت اجرایی پیدا کند، باید مراحلی مانند صدور اجراییه، درخواست به دادگاه، و طی تشریفات قانونی طی شود. در این مقاله، با زبان ساده و کاربردی، به بررسی شرایط، مراحل، و موانع اجرای رأی داور می‌پردازیم و تمام آنچه باید درباره این بخش کلیدی از داوری بدانید را توضیح می‌دهیم.

اجرای رأی داور یعنی چه؟

وقتی طرفین اختلاف، داوری را به عنوان مرجع حل‌وفصل برمی‌گزینند، انتظار دارند که پس از رسیدگی، یک تصمیم نهایی و الزام‌آور صادر شود. این تصمیم همان رأی داور است. اما صرف صدور رأی، کافی نیست؛ قدرت و اعتبار داوری، به اجرای رأی آن بستگی دارد.

✅ مفهوم اجرای رأی داوری

اجرای رأی داور به معنای به‌کارگیری ابزارهای قانونی برای عملیاتی کردن رأی صادرشده توسط داور است؛ یعنی اگر یکی از طرفین محکوم شد و به رأی تمکین نکرد، طرف مقابل بتواند از طریق مراجع رسمی، وی را به اجرای مفاد رأی وادار کند. این اجرا، تحت نظارت دادگاه و توسط واحد اجرای احکام صورت می‌گیرد.

در حقوق ایران، رأی داور مانند حکم دادگاه تلقی می‌شود؛ به‌شرطی که در چارچوب قانون صادر شده باشد و داور از حدود صلاحیت خود تجاوز نکرده باشد. اگر این شرایط وجود داشته باشد، رأی داوری، مستقیماً از سوی دادگاه قابلیت صدور اجراییه دارد.

⚖️ مبنای قانونی اجرای رأی داور

مبنای اجرای رأی داور، در ماده ۴۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی آمده است:

«هرگاه محکوم‌علیه ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ رأی داور آن را اجرا نکند، محکوم‌له می‌تواند از دادگاه صادرکننده رأی داور درخواست صدور اجراییه کند.»

به بیان ساده، دادگاه در این مرحله، رأی داور را بررسی نمی‌کند؛ بلکه اگر رأی از نظر شکلی و قانونی معتبر باشد، فقط نقش اجرایی دارد و پرونده برای اجرا به اجرای احکام ارجاع می‌شود.

چه زمانی رأی داور قابلیت اجرا دارد و لازم‌الاجرا است؟

همان‌طور که حکم دادگاه تحت شرایطی قابلیت اجرا پیدا می‌کند، رأی داوری نیز تنها زمانی اجراپذیر است که الزامات قانونی آن رعایت شده باشد. قانون آیین دادرسی مدنی و رویه قضایی، معیارهایی را مشخص کرده‌اند که در صورت تحقق آن‌ها، رأی داور لازم‌الاجرا تلقی شده و امکان صدور اجراییه برای آن فراهم می‌شود.

✅ شرایط اجرای رأی داور به زبان ساده:

• رأی به طرفین ابلاغ شده باشد
  بدون ابلاغ رسمی رأی، مهلت اجرای داوطلبانه شروع نمی‌شود.
• مهلت ۲۰ روزه قانونی سپری شده باشد
  طبق ماده ۴۸۸، اگر ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ، محکوم‌علیه رأی را اجرا نکند، محکوم‌له می‌تواند تقاضای صدور اجراییه کند.
• رأی داور خارج از حدود اختیار نباشد
  اگر داور از حدود صلاحیتی که طرفین برای او تعیین کرده‌اند تجاوز کرده باشد، رأی قابلیت اجرا ندارد و می‌توان به آن اعتراض کرد.
• رأی مغایر با قوانین موجد حق نباشد
  رأی داوری نباید با قوانین آمره، نظم عمومی یا قواعد قطعی قانونی در تعارض باشد.
• داور صلاحیت قانونی داشته باشد
  اگر شخصی که رأی داده واجد شرایط داوری نبوده، رأی او بی‌اعتبار است و قابلیت اجرا نخواهد داشت.

📌 نکته:

اگر هر یک از شرایط فوق رعایت نشده باشد، محکوم‌علیه می‌تواند تقاضای ابطال رأی داوری را از دادگاه بخواهد و اجرای رأی متوقف می‌شود.

فرآیند صدور اجراییه برای رأی داور چگونه است؟

صدور اجراییه برای رأی داوری، مرحله‌ای کلیدی در تبدیل رأی به یک دستور رسمی و قابل اجرا است. این فرآیند توسط دادگاه انجام می‌شود و پس از آن، واحد اجرای احکام وارد عمل خواهد شد. برای این منظور، محکوم‌له (فردی که رأی به نفع او صادر شده) باید درخواست رسمی بدهد.

✅ مراحل صدور اجراییه برای رأی داور

1. تنظیم درخواست صدور اجراییه
   محکوم‌له باید پس از انقضای مهلت ۲۰ روزه، تقاضای خود را در قالب دادخواست یا درخواست ساده به دادگاه ارائه دهد. این دادگاه همان مرجعی است که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را داشته یا رأی داوری را تأیید کرده است.

2. ضمیمه کردن مستندات قانونی
   مدارک مورد نیاز عبارت‌اند از:

   • اصل رأی داوری

   • قرارداد داوری یا شرط داوری مندرج در قرارداد اصلی

   • ابلاغ رأی داور به طرفین (با رسید یا گزارش ارسال)

3. بررسی شکلی توسط دادگاه
   دادگاه بررسی می‌کند که:

   • رأی در حدود اختیارات داور بوده یا خیر

   • داور صلاحیت قانونی داشته یا نه

   • تشریفات لازم رعایت شده یا نه

   در این مرحله، دادگاه وارد ماهیت دعوا نمی‌شود و فقط مشروعیت و صحت ظاهری رأی را بررسی می‌کند.

4. صدور اجراییه توسط دادگاه
   اگر همه موارد فوق تأیید شد، دادگاه برگه اجراییه را صادر می‌کند که دارای کد و شماره مشخص است و سپس آن را به واحد اجرای احکام مدنی ارسال می‌کند.

5. ارجاع به اجرای احکام برای اجرا
   اجرای رأی داور، مانند اجرای حکم دادگاه پیگیری می‌شود. توقیف اموال، انسداد حساب‌ها، و احضار محکوم‌علیه از ابزارهایی هستند که اجرای احکام در اختیار دارد.

📌 توجه:

اگر محکوم‌علیه پیش از صدور اجراییه، رأی را اجرا کند، نیاز به طی این فرآیند نیست. اما در غیر این صورت، تنها راه الزام او، صدور اجراییه توسط دادگاه است.

مهلت اجرای رأی داور طبق ماده ۴۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی

یکی از مهم‌ترین نکاتی که در اجرای رأی داوری باید به آن توجه کرد، مهلت قانونی اجرای رأی است. قانون‌گذار در ماده ۴۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی به‌صراحت بیان کرده که محکوم‌علیه (فردی که رأی علیه او صادر شده) باید ظرف مدت معینی نسبت به اجرای رأی اقدام کند.

✅ متن ماده ۴۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی:

«هرگاه محکوم‌علیه ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ رأی داور، آن را اجرا نکند، محکوم‌له می‌تواند از دادگاه درخواست صدور اجراییه نماید.»

📌 نکات مهم درباره این مهلت:

• شروع مهلت ۲۰ روزه از تاریخ ابلاغ رسمی رأی داور محاسبه می‌شود، نه از تاریخ صدور آن.
• اگر رأی به‌درستی به محکوم‌علیه ابلاغ نشده باشد، مهلت اجرا شروع نمی‌شود.
• اگر محکوم‌علیه در این مدت اقدام به اجرا نکند، محکوم‌له می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و صدور اجراییه را درخواست کند.
• در صورت وجود دلایل موجه (مانند اعتراض یا درخواست ابطال رأی)، ممکن است موقتاً اجرای رأی متوقف شود، اما اصل مهلت ۲۰ روزه به قوت خود باقی است.

نقش دادگاه در اجرای رأی داوری؛ آیا قاضی رأی داور را بررسی می‌کند؟

یکی از سوالات متداول در خصوص داوری این است که آیا دادگاه هنگام اجرای رأی داور وارد رسیدگی ماهوی می‌شود یا خیر؟
پاسخ کوتاه این است: خیر. دادگاه صرفاً نظارت شکلی دارد، نه ماهوی.

✅ وظیفه دادگاه در مرحله اجرای رأی داوری چیست؟

• بررسی صلاحیت داور: دادگاه ابتدا بررسی می‌کند که آیا داور مطابق قانون صلاحیت صدور رأی را داشته یا خیر. به عنوان مثال داوری در قرارداد حقوقی قابلیت اجرا دارد اما در امور کیفری نمی توان داور تعیین نمود.
• بررسی حدود اختیارات داور: اگر داور خارج از اختیارات تعیین‌شده در قرارداد داوری عمل کرده باشد، دادگاه از صدور اجراییه خودداری می‌کند.
• کنترل تشریفات قانونی: از جمله بررسی ابلاغ رأی، مطلع بودن طرفین، طی شدن فرآیند داوری طبق قرارداد و رعایت اصول دادرسی منصفانه.

📌 نکته مهم:

دادگاه وارد محتوای رأی نمی‌شود؛ یعنی بررسی نمی‌کند که داور به‌درستی قضاوت کرده یا نه، بلکه فقط صحت شکل و شرایط صدور رأی را بررسی می‌کند.

📝 چه زمانی قاضی می‌تواند از اجرای رأی خودداری کند؟

اگر یکی از موارد زیر وجود داشته باشد، دادگاه ممکن است از صدور اجراییه امتناع کند:

• رأی داور با قوانین آمره یا موجد حق در تضاد باشد
• داور در زمان صدور رأی فاقد شرایط قانونی بوده باشد
• داوری به‌صورت غیرمجاز یا بدون رضایت معتبر طرفین انجام شده باشد

در چه مواردی نمی‌توان رأی داور را اجرا کرد؟

گرچه رأی داور در بسیاری از موارد مانند رأی دادگاه لازم‌الاجرا محسوب می‌شود، اما در برخی شرایط خاص، قابلیت اجرایی خود را از دست می‌دهد. این موانع ممکن است ناشی از نقض قوانین، نقض حقوق طرفین، یا مشکلات شکلی در فرآیند داوری باشد.

❌ مهم‌ترین موانع اجرای رأی داوری:

1. خارج بودن رأی از حدود صلاحیت داور: اگر داور در مورد موضوعی رأی صادر کرده که در صلاحیت او نبوده یا از حدود تعیین‌شده در قرارداد داوری فراتر رفته، رأی قابل اجرا نیست.
2. مغایرت رأی با قوانین آمره یا نظم عمومی: رأیی که با قوانین موجد حق، مثل قوانین ارث، مالکیت، یا حقوق بنیادین افراد در تعارض باشد، توسط دادگاه اجرایی نمی‌شود.
3. عدم رعایت تشریفات قانونی داوری: اگر روند داوری بدون ابلاغ مناسب، بدون رعایت حق دفاع یا بدون امضای داور انجام شده باشد، رأی باطل و غیرقابل اجراست.
4. عدم صلاحیت شخص داور: اگر داور به دلایلی مانند سوءپیشینه کیفری، عدم اهلیت قانونی یا تضاد منافع واجد شرایط داوری نباشد، رأی او باطل است.
5. ابطال رأی داوری توسط دادگاه: چنانچه یکی از طرفین از دادگاه درخواست ابطال رأی داور را ارائه کرده و دادگاه نیز آن را بپذیرد، اجرای رأی متوقف می‌شود.
6. عدم وجود شرط داوری معتبر در قرارداد: اگر اصلاً توافقی برای داوری در میان نبوده یا شرط داوری به‌طور صحیح منعقد نشده باشد، رأی صادره مبنا و اعتبار ندارد.

📌 نکته کاربردی:

حتی اگر رأی داور صادر شده باشد، در صورت بروز یکی از موارد بالا، محکوم‌علیه می‌تواند به دادگاه مراجعه و اجرای آن را متوقف کند یا تقاضای ابطال نماید.

نمونه دادخواست اجرای رأی داور

در ادامه، یک نمونه دادخواست اجرای رأی داور را می‌خوانید که می‌توان از آن برای ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی استفاده کرد:

ریاست محترم شعبه … دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب … به موجب رأی داوری صادره به شماره … مورخ … محکوم‌له می‌باشم که محکوم‌علیه آن آقای/خانم … است. رأی مزبور مطابق ضوابط قانونی ابلاغ گردیده اما تا کنون از سوی محکوم‌علیه اجرا نشده است.

با توجه به انقضای مهلت مقرر قانونی (۲۰ روز از تاریخ ابلاغ) و عدم اجرای رأی توسط محکوم‌علیه، مستنداً به ماده ۴۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای صدور اجراییه و ارسال آن به واحد اجرای احکام مدنی جهت اقدام مقتضی را دارم.

با تشکر
نام و نام خانوادگی: …
نشانی: …
شماره ملی: …
پیوست‌ها: تصویر رأی داوری ، تصویر ابلاغ رأی ، قرارداد داوری ، مدارک هویتی

متن فوق را می توانید از طریق کلیک بر روی نمونه دادخواست اجرای رأی داور در قالب فایل PDF دریافت نمایید.

سوالات متداول 

در این بخش می توانید سوالات متداول پیرامون اجرای رای داور که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:

❓ پس از اجرای رأی داور، دو روز بعد رأی ابطال شد و مفاد مالی آن در حال اجراست. آیا امکان اعاده اجرای رأی داور وجود دارد؟

✅ در صورتی که دلایل جدید و موجهی برای بررسی مجدد موضوع داشته باشید، می‌توانید درخواست اعاده دادرسی ارائه دهید. این اقدام ممکن است منجر به توقف ادامه اجرای رأی و بررسی مجدد موضوع از سوی دادگاه شود. برای بررسی بیشتر می توانید ابطال رای داوری را مطالعه نمایید.

❓ چون رأی داور از طریق قانونی ابلاغ نشده، امکان اجرای آن فراهم نیست. ما از دفتر قضایی رأی را ابلاغ کردیم، اما دادسرا اعلام کرده که چون از طریق محکمه قانونی ابلاغ نشده، امکان اجرا نیست. چگونه باید صحیح ابلاغ می‌کردیم؟

✅ برای آنکه رأی داور قابلیت اجرایی داشته باشد، باید ابلاغ آن طبق قانون و از طریق مرجع قضایی یا دادگاه صالح انجام شود. در صورت عدم رعایت این فرآیند، اجرای رأی با مانع قانونی مواجه خواهد شد. پیشنهاد می‌شود برای اصلاح فرآیند ابلاغ، با دفتر دادگاه مربوطه یا مشاور حقوقی مشورت نمایید.

❓ آیا می‌توان از داوری که شماره ملی یا ثنا ندارد و بدون اطلاع من رأی صادر کرده، شکایت کرد؟

✅ بله، در چنین مواردی می‌توانید دادخواست ابطال رأی داور را به دادگاه صالح ارائه دهید. اگر داور بدون رعایت آیین‌نامه‌های داوری یا بدون اطلاع‌رسانی صحیح رأی صادر کرده باشد، این رأی قابلیت ابطال دارد.

❓ به دلیل رأی ناعادلانه داور، حقم ضایع می‌شود. رأی تأیید شده و هنوز اجراییه صادر نشده است. چگونه می‌توانم اجراییه را باطل یا غیر قابل اجرا کنم؟

✅ می‌توانید با ارائه دادخواست ابطال رأی داور و مدارک کافی، از دادگاه تقاضا کنید که رأی را بررسی مجدد کرده و از صدور اجراییه جلوگیری کند.

❓ بعد از ابطال رأی داور توسط دادگاه، برای استرداد وجه پرداختی به داور چه باید کرد؟

✅ می‌توانید دادخواست مطالبه وجه را به مراجع قضایی ارائه دهید. در صورت اثبات پرداخت و ابطال رأی، دادگاه می‌تواند حکم به استرداد وجه دهد.

❓ داور ساخت و ساز رأی صادر کرده که دادگاه آن را فاقد وجاهت قانونی اعلام کرده است. داور مجدداً همان رأی را با اظهارنامه فرستاده است. آیا این عملکرد قانونی است؟

✅ در صورتی که رأی داور قبلاً توسط دادگاه باطل اعلام شده باشد، ارسال مجدد آن هیچ اثر قانونی ندارد و قابل پیگیری حقوقی نیز نیست. تنها راه قانونی، طرح دعوا از طریق دادگاه صالح است.