در نظام دادرسی ایران، اعتراض به رأی صادره از دادگاه یکی از حقوق مهم طرفین دعواست. اما این حق، محدود به بازه زمانی خاصی است که در قوانین مختلف تحت عنوان «مهلت اعتراض» تعیین شده است.
اگر شخصی بدون آگاهی از این مهلت یا نحوه محاسبه آن اقدام به اعتراض کند، ممکن است حق قانونی او برای همیشه از بین برود. بنابراین دانستن اینکه از چه تاریخی مهلت آغاز می‌شود، چند روز فرصت داریم، و چه عواملی بر این محاسبه اثر می‌گذارند، برای وکلا، اصحاب دعوا و حتی قاضی‌ها ضروری است. در این مقاله به‌صورت دقیق و با استناد به قانون آیین دادرسی مدنی، آیین دادرسی کیفری، نظریات مشورتی، و نمونه آرا، به بررسی نحوه محاسبه مهلت اعتراض به احکام دادگاه خواهیم پرداخت.
مهلت اعتراض به رأی دادگاه برای اشخاص مقیم ایران و خارج از کشور
یکی از عوامل تعیین‌کننده در محاسبه مهلت اعتراض به آرای دادگاه، محل اقامت شخص معترض است. قانون‌گذار بین اشخاصی که داخل کشور هستند و کسانی که در خارج از کشور سکونت دارند، تفاوت قائل شده است. این تفاوت در مهلت اعتراض، هم در دعاوی حقوقی و هم کیفری لحاظ می‌شود.
📌 مدت تجدیدنظرخواهی در پرونده‌های حقوقی
در دعاوی حقوقی، احکام و برخی قرارهای صادره از دادگاه بدوی قابل تجدیدنظر هستند. مدت زمان ارائه دادخواست تجدیدنظر به شرح زیر است:
- ✅ برای اشخاص مقیم ایران: ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی یا انقضای مدت واخواهی
- ✅ برای اشخاص مقیم خارج از کشور: ۲ ماه از تاریخ ابلاغ رأی یا انقضای مدت واخواهی
نکته مهم: اگر یکی از طرفین مقیم خارج و دیگری در داخل کشور باشد، مهلت تجدیدنظر برای همه به نفع شخص مقیم خارج افزایش می‌یابد (دو ماهه محسوب می‌شود).
شما می توانید با کلیک بر روی ابزار محاسبه زمان اعتراض به رای دادگاه که توسط ایران لگال ایجاد شده، محاسبه مهلت ها و مواعد قانونی را به صورت رایگان انجام دهید. همچنین می توانید اپلیکیشن ایران لگال را از بازار دریافت نمایید که کلیه ابزار محاسبات حقوقی را به صورت رایگان در اختیار شما قرار خواهد داد.
⚖️ مدت تجدید نظرخواهی در پرونده‌های کیفری
در فرآیند کیفری نیز، مهلت اعتراض به رأی دادگاه طبق قانون آیین دادرسی کیفری مشخص شده است:
✅ در خصوص احکام کیفری:
- افراد مقیم ایران: ۲۰ روز
- افراد مقیم خارج کشور: ۲ ماه
✅ در خصوص قرارهای قابل اعتراض صادره از سوی بازپرس:
- افراد مقیم ایران: ۱۰ روز
- افراد مقیم خارج کشور: ۱ ماه
❗ نکته مهم
مطابق نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه، اگر چند نفر محکوم‌علیه باشند و حتی یکی از آن‌ها در خارج کشور اقامت داشته باشد، مهلت اعتراض برای همه افزایش یافته و به دو ماه (در احکام) یا یک ماه (در قرارهای کیفری) تبدیل می‌شود.
⏱ مهلت تجدیدنظر در آراء شورا
در صورت امکان تجدیدنظرخواهی از رای شورای حل اختلاف، مرجع رسیدگی دادگاه عمومی حقوقی یا کیفری حوزه همان شهر یا شهرستان خواهد بود. بنابراین، تجدیدنظر در شوراها داخل ساختار خود شورا انجام نمی‌شود، بلکه در دادگستری پیگیری می‌شود.
- ✅ افراد مقیم ایران: ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی
- ✅ افراد مقیم خارج: دو ماه از تاریخ ابلاغ رأی
محاسبه این مهلت نیز دقیقاً مانند سایر مراجع قضایی تابع قواعد عمومی آیین دادرسی مدنی یا کیفری است.
⚖️ مهلت اعتراض به آراء در دیوان عدالت اداری
بر اساس ماده ۱۶ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری:
- ✅ مهلت اعتراض به آراء هیأت‌های اداری (مانند هیأت‌های تخلفات) و تصمیمات آن‌ها در دیوان عدالت اداری، یک ماه از تاریخ ابلاغ رأی است.
- ✅ در صورت مقیم بودن شاکی در خارج از کشور، این مهلت دو ماه خواهد بود.
زمان آغاز مهلت تجدید نظر از چه تاریخی است؟
یکی از سؤال‌های رایج در بین اصحاب دعوا و حتی برخی وکلا این است که در صورت وجود جهات تجدیدنظرخواهی کیفری «مهلت اعتراض از چه زمانی شروع می‌شود؟» پاسخ به این پرسش اهمیت زیادی دارد، چرا که اگر آغاز این مهلت به‌درستی محاسبه نشود، ممکن است اعتراض خارج از موعد تلقی شده و از سوی دادگاه رد شود.
⚖️ ملاک آغاز مهلت در دعاوی حقوقی
بر اساس ماده ۳۳۶ قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت تجدیدنظرخواهی از تاریخ ابلاغ رأی یا انقضای مدت واخواهی آغاز می‌شود. این بدان معناست که:
- اگر رأی به‌صورت حضوری صادر شده باشد، مهلت از تاریخ ابلاغ واقعی رأی محاسبه می‌شود.
- اگر رأی غیابی باشد، ابتدا باید مهلت واخواهی (۲۰ روز یا دو ماه) سپری شود و سپس مهلت تجدیدنظر آغاز می‌شود.
📌 ملاک آغاز مهلت در دعاوی کیفری
در ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری، تصریح شده که مهلت تجدید نظر از تاریخ ابلاغ رأی آغاز می‌شود. تفاوت مهم اینجاست که برخلاف آیین دادرسی مدنی، نیازی به سپری شدن واخواهی در احکام غیابی نیست مگر اینکه متهم واخواهی کند.
✅ آیا ابلاغ الکترونیکی هم ملاک است؟
بله. بر اساس رویه جدید قوه قضاییه، در صورتی که رأی از طریق سامانه ثنا به فرد اعلام شده باشد، تاریخ مشاهده رأی در این سامانه ملاک نیست؛ بلکه تاریخ ثبت ابلاغ در سامانه به عنوان زمان شروع مهلت اعتراض در نظر گرفته می‌شود. این موضوع باعث شده بسیاری از شهروندان بدون اطلاع از زمان دقیق شروع مهلت، فرصت قانونی اعتراض را از دست بدهند.
آیا روز ابلاغ و روز اقدام جزء مهلت محسوب می‌شود؟
یکی از نکات فنی اما بسیار مهم در محاسبه مهلت اعتراض به رأی دادگاه، نحوه شمارش روزهاست. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که روز ابلاغ نیز در شمارش مهلت قانونی محاسبه می‌شود؛ در حالی که این باور می‌تواند موجب اشتباه در محاسبه شود و حتی به از بین رفتن حق اعتراض بیانجامد.
⚖️ نحوه محاسبه روز ابلاغ و اقدام
طبق ماده ۴۴۵ قانون آیین دادرسی مدنی:
“موعدی که ابتدای آن تاریخ ابلاغ یا اعلام ذکر شده باشد، روز ابلاغ یا اعلام و همچنین روز اقدام جزء مدت محسوب نمی‌شود.”
🔍 به‌عبارت دیگر:
- روز ابلاغ رأی (مثلاً ۱۴۰۲/۱۰/۱) محاسبه نمی‌شود.
- شمارش مهلت از روز بعد آغاز می‌شود.
- همچنین، روز اقدام به اعتراض (مثلاً روزی که دادخواست تجدیدنظر ثبت می‌شود) نیز داخل محاسبه نیست.
📝 مثال: نحوه محاسبه 20 روز تجدید نظر خواهی
اگر رأی دادگاه در تاریخ ۱۰ تیر به شما ابلاغ شده و مهلت تجدیدنظر ۲۰ روز است:
- شمارش از ۱۱ تیر شروع می‌شود.
- آخرین روز مهلت، ۳۰ تیر خواهد بود.
- اگر ۳۱ تیر اقدام کنید، اعتراض شما خارج از مهلت خواهد بود.
📝 مثال بعدی: ده روز از تاریخ ابلاغ یعنی چه
وقتی گفته می‌شود «ده روز از تاریخ ابلاغ»، یعنی شما ده روز کامل پس از روز ابلاغ فرصت دارید تا اقدام قانونی انجام دهید.
مثال: اگر رأی دادگاه در تاریخ ۱ مهر ابلاغ شده باشد:
- شمارش از ۲ مهر آغاز می‌شود
- آخرین مهلت اقدام، ۱۱ مهر است
- اگر در ۱۲ مهر اعتراض کنید، اعتراض شما خارج از مهلت قانونی خواهد بود.
📌 نظر اداره حقوقی قوه قضاییه
مطابق نظریه شماره ۷/۱۴۰۰/۱۰۵۲ مورخ ۱۴۰۰/۰۹/۲۲:
“…مهلت تجدیدنظرخواهی با احتساب روز ابلاغ و اقدام، ۲۲ روز است؛ لذا در فرضی که رأی در تاریخ ۱۰ تیر ابلاغ شده باشد، مهلت قانونی برای تجدیدنظر تا تاریخ ۳۱ تیر خواهد بود.”
✅ توجه به این نکات می‌تواند از رد شدن دادخواست تجدیدنظر به‌دلیل گذشت مهلت قانونی جلوگیری کند.
نقش تعطیلات رسمی در محاسبه مهلت اعتراض
در محاسبه مهلت‌های قانونی، توجه به تعطیلات رسمی و غیر اداری اهمیت بالایی دارد. زیرا ممکن است پایان مهلت با یک روز تعطیل مصادف شود و این موضوع می‌تواند سرنوشت پرونده را تغییر دهد. قانون‌گذار نیز برای حفظ حقوق تجدید نظر خواه، راهکارهایی را برای چنین شرایطی در نظر گرفته است.
⚖️ تعطیل بودن آخرین روز مهلت اعتراض چه تأثیری دارد؟
مطابق ماده ۴۴۶ قانون آیین دادرسی مدنی:
“اگر آخرین روز مهلت با تعطیل رسمی مصادف شود، مهلت به روز کاری بعدی تمدید می‌شود.”
🔍 یعنی اگر آخرین روز مهلت ۱۵ خرداد (تعطیل رسمی) باشد، شما می‌توانید تا ۱۶ خرداد اقدام به ثبت اعتراض یا تجدیدنظر کنید.
📌 رویه دیوان عدالت اداری درباره تعطیلات
در آرای شعب دیوان عدالت اداری نیز تأکید شده که تعطیلی رسمی، مهلت را به روز اداری بعدی منتقل می‌کند. به عنوان نمونه:
در پرونده‌ای که آخرین روز اعتراض جمعه بوده، دیوان تجدیدنظر اعتراض ثبت‌شده در شنبه را به‌عنوان اعتراض در مهلت، پذیرفته است.
📝 هشدار مهم
فقط تعطیلات رسمی سراسری کشور (مانند جمعه‌ها، تعطیلات رسمی تقویمی یا تعطیلی اعلام‌شده توسط دولت) موجب تمدید مهلت می‌شود. تعطیلی دفاتر قضایی یا اختلالات سامانه ثنا، به‌تنهایی نمی‌تواند مهلت را تمدید کند، مگر اینکه بتوانید مستنداً آن را اثبات نمایید.
پیامدهای اعتراض خارج از مهلت قانونی
اعتراض به آراء دادگاه‌ها باید در مهلت تعیین‌شده در قانون انجام شود. اگر شخصی اقدام به تجدید نظر خواهی خارج از مهلت قانونی نماید، پیامدهای سنگینی در انتظار او خواهد بود. قانون‌گذار به‌صراحت چنین اعتراض‌هایی را فاقد اعتبار دانسته و دادگاه مکلف به صدور قرار رد دادخواست خواهد بود.
❌ صدور قرار رد دادخواست
طبق قوانین آیین دادرسی، در صورتی که دادخواست تجدیدنظر یا واخواهی خارج از مهلت قانونی ارائه شود، دادگاه بدون ورود به ماهیت دعوا، قرار رد دادخواست صادر می‌کند. این تصمیم غیرقابل بازگشت بوده و در اغلب موارد، شخص معترض امکان جبران نخواهد داشت.
البته شرایط و مواردی نیز برای اعتراض به صدور قرار رد دادخواست وجود دارد که مربوط به نواقص پرونده، مشخصات و دیگر موارد است اما اگر به دلیل خارج شدن از مهلت قانون باشد به احتمال زیاد پذیرفته نخواهد شد.
⚠️ سقوط حق تجدیدنظرخواهی
در بسیاری از دعاوی، به‌ویژه حقوقی، عدم اعتراض در موعد مقرر به منزله قبول رأی صادره تلقی شده و رأی، قطعی می‌شود. در چنین شرایطی، هیچ راهی برای باز کردن مجدد پرونده به روش عادی باقی نمی‌ماند.
📝 استثنائات محدود
در موارد بسیار خاص، امکان پذیرش اعتراض خارج از مهلت وجود دارد، به‌شرط آن‌که:
- دلیل موجه برای تأخیر ارائه شود (مانند بیماری، حوادث قهریه، یا اختلال در سامانه ابلاغ)
- مدارک مستندی به دادگاه ارائه گردد
- دادگاه تشخیص دهد که معترض در تأخیر، مقصر نبوده است
این موارد در عمل به‌سختی پذیرفته می‌شود و بار اثبات آن بر عهده خود فرد است.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون نحوه محاسبه زمان اعتراض به رای دادگاه را مشاهده می فرمایید:
❓ اگر رأی دادگاه در سامانه ثنا ابلاغ شود، مهلت اعتراض از چه تاریخی شروع می‌شود؟
✅ مهلت اعتراض از تاریخ درج ابلاغ در سامانه ثنا آغاز می‌شود، نه از زمان مشاهده توسط شما. برای مثال، اگر رأی در ۵ مرداد در سامانه درج شده باشد، حتی اگر شما آن را در ۷ مرداد بخوانید، شمارش مهلت از ۶ مرداد آغاز می‌شود. بنابراین باید مرتب سامانه را بررسی کنید تا فرصت اعتراض را از دست ندهید.
❓ اگر روز آخر مهلت اعتراض به رأی، جمعه یا تعطیل رسمی باشد، چه می‌شود؟
✅ اگر آخرین روز مهلت اعتراض با روز تعطیل رسمی مصادف شود، طبق قانون، روز کاری بعدی به‌عنوان آخرین مهلت محاسبه می‌شود. برای مثال، اگر آخرین روز مهلت ۲۲ بهمن (تعطیل رسمی) باشد، تا ۲۳ بهمن فرصت دارید اعتراض خود را ثبت کنید.
❓ من مقیم مالزی هستم و رأی دادگاه در ایران بر علیه من صادر شده؛ آیا می‌توانم اعتراض کنم؟
✅ بله. اگر مقیم خارج از کشور باشید، مهلت اعتراض شما دو ماه از تاریخ ابلاغ رأی است. اما باید از طریق وکیل یا نماینده قانونی خود در ایران اقدام کنید. مراقب باشید که مهلت دو ماهه هم از تاریخ درج ابلاغ در سامانه آغاز می‌شود، نه از زمان اطلاع شما.
❓ اگر اعتراض به رأی، یک یا دو روز دیرتر ثبت شود، باز هم بررسی می‌شود؟
✅ در حالت عادی، هیچ اعتراضی که خارج از مهلت قانونی ثبت شود، پذیرفته نمی‌شود. اما اگر دلیل موجهی مانند بیماری، فوت بستگان درجه یک یا اختلال در سامانه داشته باشید، ممکن است با ارائه مستندات به دادگاه، مجدداً فرصت بررسی فراهم شود. البته پذیرش این دلایل کاملاً به تشخیص قاضی بستگی دارد.