در دنیای امروز که ارتباطات دیجیتال بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی روزمره شده، امنیت اطلاعات شخصی و حریم خصوصی افراد بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید قرار دارد. یکی از نگران‌کننده‌ترین مصادیق این تهدید، انتشار عکس‌های خصوصی بدون رضایت صاحب آن‌ها است؛ اقدامی که قانون‌گذار آن را به صراحت جرم‌انگاری کرده و برای مرتکبان، مجازات‌های سنگینی در نظر گرفته است.
چه این اقدام در قالب انتقام، اخاذی یا حتی سرگرمی انجام شود، نتیجه‌ی آن ورود لطمه‌ای جدی به حیثیت، آبرو و آرامش روحی قربانی خواهد بود. این مقاله به بررسی کامل ابعاد حقوقی این جرم، از تهدید به انتشار تا مجازات قانونی آن، خواهد پرداخت.
شرایط تحقق جرم انتشار عکس خصوصی
برای آنکه عمل انتشار عکس یا فیلم خصوصی دیگران، از نظر قانون جرم محسوب شود، باید چند شرط مشخص به‌طور همزمان وجود داشته باشد. نبود هر کدام از این شروط ممکن است باعث عدم مسئولیت کیفری فرد متهم گردد. در ادامه موارد تحقق جرم را بررسی می نماییم:
✅ استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی
اولین شرط تحقق این جرم، استفاده از ابزارهای دیجیتال مانند موبایل، رایانه، اینترنت یا شبکه‌های اجتماعی نظیر واتساپ، تلگرام، اینستاگرام و غیره است. انتشار فیزیکی یا چاپی عکس‌ها، مانند چاپ اعلامیه یا پوستر، تحت شمول مواد دیگری قرار می‌گیرد.
پیش از ادامه بد نیست بدانید که در مطلبی تحت عنوان اگر عکسمان پخش شد چه کار کنیم به صورت کامل نحوه پیگیری و اقدام برای حذف عکس ها از پلتفرم های خارجی با ارسال گزارش و همچنین درخواست کمک از پلیس فتا برای این منظور را بررسی نموده ایم.
✅ نبود رضایت صاحب تصویر
برای جرم‌انگاری این رفتار، باید رضایت صاحب عکس یا فیلم وجود نداشته باشد. اگر کسی خودش عکس خصوصی اش را برای انتشار در اختیار دیگری گذاشته باشد، ادعای جرم بودن انتشار آن چندان پذیرفته نخواهد شد؛ مگر اینکه سوءاستفاده‌ای در کار باشد یا رضایت صریح سلب شده باشد. در حال حاضر عمده جرایم اینستاگرامی به این شکل مطرح می شود در حالی که خود شخص عکس هایش را به صورت عمومی منتشر کرده است.
شاید این مورد از نظر دادگاه پذیرفته نشود اما انتشار به قصد موارد دیگری که در زیر می خوانید می تواند باعث جرم بودن اقدام منتشر کننده شود.
✅ تعلق تصویر به فرد دیگر
موضوع جرم باید تصویر، صوت یا فیلم متعلق به شخص دیگری باشد. انتشار عکس‌های شخصی خود فرد حتی اگر مستهجن باشد مشمول این ماده نیست، بلکه طبق قوانین دیگر مانند ماده ۱۴ قانون جرایم رایانه‌ای پیگیری خواهد شد.
✅ وقوع هتک حیثیت یا ورود ضرر
مهم‌ترین شرط در تحقق این جرم، نتیجه جرم است. یعنی انتشار تصویر باید عرفاً موجب هتک حیثیت یا وارد آمدن ضرر معنوی یا مادی به قربانی شود. اگر تصویر منتشر شده فاقد اثر سوء باشد، ممکن است با نگاه جرم‌انگارانه مواجه نشود.
❗ عمدی بودن رفتار مجرم
فرد منتشر کننده باید آگاهانه و با سوءنیت این کار را انجام داده باشد. اشتباه، سهل‌انگاری یا انتشار ناخواسته ممکن است در برخی موارد از شدت جرم بکاهد یا حتی مسئولیت کیفری را از بین ببرد.
⚖️انگیزه تهدید: اخاذی، اجبار، تحقیر
اغلب تهدیدها با هدف وادار کردن قربانی به انجام یا ترک کاری انجام می‌شود. از جمله:
- اجبار به رابطه
- پرداخت وجه (جرم اخاذی)
- سکوت درباره موضوعی خاص
هر کدام از این موارد، در صورت اثبات، می‌تواند بار کیفری را سنگین‌تر کند.
مجازات انتشار عکس خصوصی در فضای مجازی (واتساپ، اینستاگرام و تلگرام)
انتشار عکس خصوصی در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی نه‌تنها جرم است، بلکه به دلیل فراگیری این ابزارها، قانون‌گذار حساسیت ویژه‌ای روی آن دارد. ارسال تصویر به چند نفر در یک گروه بسته، دایرکت یا حتی فوروارد در پیام‌رسان‌ها نیز می‌تواند مصداق انتشار محسوب شود.
طبق ماده ۷۴۵ (معادل ماده ۱۷ قانون جرایم رایانه‌ای)، هرکس تصاویر یا فیلم‌های خصوصی یا خانوادگی دیگری را بدون رضایت او منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به یکی از مجازات‌های زیر محکوم خواهد شد:
- حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال
- جزای نقدی از ۵ میلیون تا ۴۰ میلیون ریال
- یا هر دو مجازات (حبس و جزای نقدی)
❗ اگر انتشار همراه با تغییر یا تحریف باشد
اگر فرد، عکس یا فیلم را ابتدا تغییر یا فتوشاپ کند و سپس منتشر کند، مشمول ماده ۷۴۴ قانون مجازات اسلامی (ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه‌ای) خواهد شد که مجازات آن نیز مشابه است اما با شدت بیشتر در صورت مستهجن بودن.
❌ انتشار به کمتر از ۱۰ نفر
برخی آراء و رویه‌های قضایی بیان کرده‌اند اگر تصویر خصوصی فقط به تعداد معدودی مانند زیر ۱۰ نفر ارسال شده باشد، دادگاه ممکن است از حداقل مجازات یا صرفاً جزای نقدی استفاده کند. اما این مسأله کاملاً به نظر قاضی و آثار روانی جرم بستگی دارد. در حال حاضر عمده جرایم تلگرامی مربوط به پخش تصاویر در کانال های پر بازدید می باشد.
⚠️ امکان تشدید مجازات
در صورتی که انتشار تصویر با هدف اخاذی، تهدید یا بی‌آبرو کردن فرد صورت گرفته باشد، دادگاه می‌تواند مجازات را در سقف قانونی اعمال کند.
تفاوت انتشار عکس خصوصی با تهدید به انتشار آن
یکی از اشتباهات رایج در تحلیل این‌گونه پرونده‌ها، یکسان دانستن دو جرم کاملاً متفاوت است: «انتشار عکس خصوصی» و «تهدید به انتشار آن». در حالی که این دو عمل از نظر قانون، شرایط تحقق، نحوه اثبات و مجازات کاملاً جدا از هم هستند.
انتشار عکس خصوصی زمانی تحقق می‌یابد که تصویر یا فیلمی متعلق به شخصی دیگر، بدون رضایت او و از طریق وسایل الکترونیکی منتشر شود. مهم نیست که این عمل از روی عمد باشد یا نه؛ صرف وقوع آن در فضای عمومی یا برای دیگران، اگر موجب هتک حیثیت یا ورود ضرر به قربانی شود، جرم تلقی می‌گردد. انتشار حتی به چند نفر در یک گروه بسته هم می‌تواند مصداق این جرم باشد.
در مقابل، تهدید به انتشار عکس خصوصی به معنای این است که فردی دیگر را با این ادعا که تصاویر خصوصی از او دارد، تهدید به افشای آن کند. تفاوت کلیدی در اینجاست: در این حالت هنوز هیچ تصویری منتشر نشده، اما صرف تهدید هم طبق قانون، جرم تلقی می‌شود. نیت مجرمانه در تهدید اغلب اخاذی، ایجاد رعب یا اجبار به انجام کاری خاص است.
❌ تفاوت در مجازات
در حالی که انتشار عکس خصوصی تحت ماده ۷۴۵ قانون مجازات اسلامی بررسی می‌شود، تهدید به انتشار تحت ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی یا ماده ۷۴۴ قانون جرایم رایانه‌ای قرار می‌گیرد. یعنی دو جرم با ماهیت حقوقی جداگانه هستند و نمی‌توان برای یکی، مجازات دومی را در نظر گرفت.
ادله اثبات تهدید به انتشار تصاویر خصوصی
در پرونده‌هایی که مربوط به تهدید به انتشار عکس‌های خصوصی هستند، اثبات ادعا نقش کلیدی دارد. از آنجا که این تهدیدها اغلب در بستر پیام‌رسان‌ها یا تماس‌های خصوصی انجام می‌شود، جمع‌آوری مستندات و ارائه‌ی آن‌ها به مراجع قضایی اهمیت بالایی دارد.
✅ اسکرین‌شات پیام‌های تهدیدآمیز
مهم‌ترین مدرک برای اثبات تهدید، پیام‌هایی است که در آن فرد تهدید کننده به افشای عکس یا اطلاعات خصوصی اشاره کرده است. این پیام‌ها می‌توانند از طریق واتساپ، اینستاگرام، تلگرام یا حتی SMS باشد. بهتر است اسکرین‌شات‌ها شامل تاریخ، شماره تلفن یا آی‌دی کاربر و محتوای تهدید باشد.
توجه داشته باشید که جرم انتشار اسکرین شات در صورتی که به صورت عمومی منتشر شود می تواند شامل حال شما شود. اگر چنین مدارکی در اختیار دارید نباید آن را به صورت عمومی منتشر کنید زیرا شخص ممکن است شکایتی در مورد هتک حیثیت علیه شما مطرح کند. باید از این مدرک در مراجع قضایی به عنوان اماره استفاده نمایید.
✅ ضبط صدا و تماس‌های تلفنی
اگر تهدید از طریق تماس صوتی انجام شده، ضبط صدای مکالمه (در صورتی که قانونی انجام شده باشد) نیز می‌تواند یکی از شواهد مهم در اثبات جرم باشد. البته اگر ضبط بدون اجازه انجام شده باشد، ممکن است در برخی موارد قابل استناد نباشد و باید از طریق وکیل بررسی شود.
✅ رسید پرداخت پول (در صورت اخاذی)
در مواردی که تهدید با هدف اخاذی انجام می‌شود، رسید واریز وجه، کارت به کارت یا پیام دریافت پول توسط تهدیدکننده نیز یکی از مدارک اثباتی محسوب می‌شود.
✅ شهادت شهود
اگر اشخاص دیگری از تهدید مطلع شده‌اند یا در زمان وقوع آن حضور داشته‌اند، می‌توان از شهادت آن‌ها در دادگاه استفاده کرد. این امر به ویژه در پرونده‌هایی با تهدید حضوری یا علنی کاربرد دارد.
⚠️ نگهداری اطلاعات گوشی یا حساب کاربری
در صورتی که تهدید از طریق ابزارهای الکترونیکی صورت گرفته، شاکی باید از حذف پیام‌ها، صداها یا تصاویر خودداری کند و اطلاعات گوشی یا حساب کاربری‌اش را تا پایان دادرسی حفظ نماید. دستکاری یا حذف فایل‌ها می‌تواند اعتبار مدارک را در دادگاه کاهش دهد.
دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم انتشار عکس خصوصی
برای طرح شکایت در خصوص انتشار یا تهدید به انتشار عکس‌های خصوصی، دانستن اینکه باید به کدام مرجع قضایی مراجعه شود، اهمیت زیادی دارد. قانون‌گذار مسیر مشخصی برای رسیدگی به این نوع جرایم رایانه‌ای تعیین کرده است که شامل چند مرحله کلیدی است.
⚖️ شروع با ثبت شکواییه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
اولین گام برای رسیدگی به این جرم، تنظیم شکواییه و ثبت آن در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. در این شکواییه، باید به‌وضوح نوع جرم (انتشار یا تهدید به انتشار)، مستندات موجود و درخواست رسیدگی مطرح شود.
⚖️ ارسال پرونده به دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای
پس از ثبت شکواییه، پرونده برای انجام تحقیقات اولیه به دادسرای عمومی و انقلاب، ناحیه ویژه جرایم رایانه‌ای (مثل ناحیه ۳۱ در تهران) ارجاع می‌شود. در این مرحله، ضابطان دادگستری مانند پلیس فتا، به جمع‌آوری مدارک و شواهد می‌پردازند.
⚖️ بررسی صلاحیت محلی
جرایم رایانه‌ای به دلیل ماهیت‌شان، گاهی در تعیین محل وقوع جرم ابهام دارند. اصولاً محل وقوع جرم، جایی در نظر گرفته می‌شود که انتشار عکس از آنجا انجام شده یا در آنجا قربانی متضرر شده است. به همین دلیل ممکن است شکایت در شهری مطرح شود، ولی مرجع صالح، شهر دیگری باشد.
⚖️ ارجاع پرونده به دادگاه کیفری دو
در صورتی که دادسرا وقوع جرم را احراز کند، پرونده برای صدور رأی نهایی به دادگاه کیفری دو ارجاع می‌شود. این دادگاه، صلاحیت صدور حکم حبس، شلاق و جزای نقدی در مورد این‌گونه جرایم را دارد.
❗ امکان اعتراض به رأی صادره
پس از صدور حکم، طرفین دعوا می‌توانند نسبت به رأی صادره در دادگاه تجدیدنظر استان اعتراض کنند. همچنین اگر دفاع متهم مؤثر باشد، ممکن است رأی دادگاه بدوی نقض شده و حکم تبرئه صادر شود.
نمونه رأی دادگاه درباره انتشار عکس خصوصی
بررسی نمونه آرای صادرشده از دادگاه‌ها درباره انتشار عکس‌های خصوصی، به درک بهتر از نحوه‌ی برخورد قضایی با این نوع جرایم کمک زیادی می‌کند. یکی از پرونده‌های مهم در این زمینه، مربوط به رأی صادرشده در دادگاه تجدیدنظر استان تهران است که هم به انتشار تصویر خصوصی و هم به نشر اکاذیب از طریق پیامک پرداخته است.
✅ خلاصه پرونده و حکم دادگاه بدوی
در این پرونده، زنی به اتهام انتشار عکس خصوصی شاکی در اینترنت و همچنین ارسال پیامک‌های حاوی مطالب خلاف واقع تحت تعقیب قرار گرفت. دادگاه بدوی با بررسی شواهدی از جمله:
- اسکرین‌شات پیامک‌ها
- تصویر منتشر شده
- اعترافات متهم
- اختلافات قبلی بین طرفین
در نهایت متهم را بابت هر دو اتهام مجرم شناخت و حکم به پرداخت بیست میلیون ریال جزای نقدی بابت هر اتهام (در مجموع ۴۰ میلیون ریال) صادر کرد.
⚖️ نتیجه دادگاه تجدیدنظر
در تجدیدنظر، وکیل متهم نسبت به محکومیت بابت انتشار عکس خصوصی اعتراض کرد. دادگاه تجدیدنظر نیز پس از بررسی اعلام کرد:
چون عکس منتشر شده واقعی بوده و تحریفی در آن صورت نگرفته، و در قانون فقط انتشار تصاویر تغییر داده شده به‌عنوان جرم شناخته شده، عنصر قانونی این جرم محقق نشده است.
در نتیجه، بخش مربوط به انتشار عکس خصوصی نقض شد و حکم برائت در این قسمت صادر گردید. اما حکم مربوط به نشر اکاذیب تأیید شد و متهم باید بابت آن بیست میلیون ریال جزای نقدی پرداخت کند.
❗ نکته مهم در این رأی
دادگاه تجدیدنظر صراحتاً اعلام کرد که برای تحقق جرم طبق ماده ۷۴۴، باید تصویر تغییر داده شده باشد. این موضوع نشان می‌دهد که نحوه انتشار، نوع تصویر و وجود تحریف یا عدم تحریف در تصمیم دادگاه نقش حیاتی دارد.
لایحه دفاعیه در پرونده‌های انتشار عکس خصوصی
در ادامه این بخش لایحه دفاعیه در مورد انتشار عکس های خصوصی که به 5 مورد اشاره دارد را مشاهده می فرمایید:
بسمه‌تعالی
ریاست محترم دادگاه کیفری دو
با سلام و احتراماینجانب ……… فرزند ……… به شماره ملی ……… به وکالت از آقای/خانم ……… متولد ……… ساکن ………، در مقام دفاع از موکل خود در پرونده کلاسه ……… موضوع اتهام انتشار عکس خصوصی شاکی محترم، نکات و دفاعیات خود را به شرح زیر تقدیم می‌دارم:
۱. عدم وجود سوء نیت و قصد مجرمانه
مطابق ماده ۷۴۵ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، یکی از ارکان جرم انتشار عکس خصوصی، وجود سوءنیت و قصد آسیب به حیثیت طرف مقابل است. موکل اینجانب در هیچ مرحله‌ای، قصد افشای اسرار یا هتک آبروی شاکی را نداشته و ارسال فایل مورد اشاره در شرایطی اتفاق افتاده که عمد و سوءنیت از آن مستفاد نمی‌شود.
۲. رضایت قبلی شاکی بر ارسال تصویر
تصویر مورد نظر، پیش از طرح شکایت، با علم و رضایت قبلی شاکی به صورت شخصی برای موکل ارسال شده و شواهدی در این خصوص در پرونده موجود است. بنابراین نمی‌توان ادعا کرد تصویر به صورت غیرقانونی یا با نیت مجرمانه منتشر شده است.
۳. عدم انتشار عمومی و نبود گستره لازم برای وقوع جرم
طبق اصول حقوق کیفری، انتشار باید به نحوی باشد که عرفاً «عموم» یا «جمعی از مردم» آن را مشاهده کنند. در حالی که ارسال فایل مورد نظر صرفاً در یک گفت‌وگوی دونفره یا گروه بسیار محدود خانوادگی انجام شده و در اسرع وقت نیز حذف گردیده است.
۴. اقدامات جبرانی و ندامت متهم
موکل اینجانب، پس از اطلاع از سوءتفاهم پیش‌آمده، فوراً اقدام به حذف تصویر، عذرخواهی از شاکی و ارائه توضیح کتبی به ایشان کرده است. همچنین تاکنون فاقد هرگونه سوء سابقه یا محکومیت کیفری بوده که نشان‌دهنده شخصیت اجتماعی و حسن سابقه اوست.
۵. درخواست تخفیف و صدور حکم عادلانه
با عنایت به مطالب فوق، و در نظر گرفتن:
- فقدان سوء نیت
- نبود انتشار گسترده
- رضایت قبلی طرف مقابل
- ندامت و اقدامات جبرانی
- و نداشتن سابقه کیفری
از دادگاه محترم تقاضا دارم در صورت احراز بزه، با تمسک به مواد ۳۷ و ۳۸ قانون مجازات اسلامی، از تخفیف در مجازات استفاده گردد و حتی‌الامکان حکم بر تعلیق اجرای مجازات صادر شود.
با احترام
امضاء و مهر وکیل / متهم
تاریخ: ………
پیوست‌ها: ………
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون مجازات انتشار عکس های خصوصی را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است:
❓ اگر کسی با دسترسی غیرمجاز به جیمیل، تصاویر خصوصی را منتشر کند، چگونه باید اقدام کرد؟
✅ انتشار تصاویر خصوصی بدون رضایت، جرم محسوب می‌شود و دسترسی غیرمجاز به حساب کاربری نیز طبق قانون، جرم رایانه‌ای با عنوان دسترسی غیرمجاز است. در چنین شرایطی می‌توانید برای هر دو مورد از فرد مذکور شکایت کیفری تنظیم کنید. این اقدام ممکن است منجر به حبس، جزای نقدی و مجازات تکمیلی برای مرتکب شود.
❓ اگر دوستی عکس‌های خصوصی دوست دختر سابقش را منتشر کند، آیا مرتکب جرم شده است؟
✅ بله، بر اساس ماده 17 قانون جرایم رایانه‌ای، انتشار تصاویر خصوصی دیگران بدون رضایت آن‌ها جرم محسوب می‌شود؛ حتی اگر تصاویر قبلاً با رضایت ارسال شده باشند. مجازات آن حبس از ۹۱ روز تا دو سال یا جزای نقدی است.
❓ اگر کسی به تهدید و زور از شما بخواهد ویدئویی ارسال کنید و تهدید به فاش کردن اطلاعات کند، چه باید کرد؟
✅ چنین رفتاری مصداق تهدید به افشای اطلاعات خصوصی و اخاذی است و جرم محسوب می‌شود. شما می‌توانید علیه فرد خاطی شکایت کیفری طرح کرده و با ارائه مدارک، مانع افشای اطلاعات شده و او را تحت تعقیب قانونی قرار دهید.
❓ اگر کسی در حال فیلم‌برداری باشد و شخصی دیگر بیاید و گوشی را بگیرد و فیلم را پاک کند، چه مجازاتی دارد؟
✅ اگر این کار بدون اجازه صاحب گوشی و به‌صورت عمدی انجام شود، می‌تواند تحت عنوان تخریب داده‌ها یا اموال و مداخله غیرمجاز در اموال شخصی دیگران تلقی شود. مرتکب در این صورت ممکن است تحت پیگرد قانونی قرار گیرد.
❓ جرم انتشار فیلم خصوصی یک دختر توسط دوست پسرش به منظور هتک حیثیت چیست؟
✅ اگر هدف از انتشار، بی‌آبرو کردن یا لطمه زدن به حیثیت فرد باشد، قانون برخورد شدیدتری در نظر می‌گیرد. این اقدام طبق ماده 745 قانون جرایم رایانه‌ای و با استناد به هتک حیثیت، مجازات حبس، جزای نقدی یا هر دو را در پی خواهد داشت.
❓ اگر عکسی خانوادگی را برای دوستی ارسال کنم و بعد نگران پخش شدن آن شوم، آیا من مرتکب جرمی شده‌ام؟
✅ خیر، ارسال عکس به‌تنهایی جرم محسوب نمی‌شود. اما اگر فرد مقابل عکس را بدون اجازه شما منتشر کند و باعث آسیب یا هتک حیثیت شود، او مرتکب جرم است و شما می‌توانید از او شکایت کنید. برای پیشگیری، بهتر است درخواست حذف عکس را به‌صورت مستند مطرح نمایید.