با گسترش فعالیت‌های تجاری در اینستاگرام، گزارش‌های مربوط به کلاهبرداری‌های اینترنتی نیز رو به افزایش است. افراد زیادی پس از واریز وجه به پیج‌های فروش، با حذف اکانت، عدم ارسال کالا یا پاسخ‌گو نبودن فروشنده مواجه می‌شوند. برخلاف تصور رایج، این‌گونه تخلفات قابل پیگیری قانونی هستند و در چارچوب قانون جرایم رایانه‌ای جرم محسوب می‌شوند.
حتی در صورت حذف پیج یا فیک بودن هویت فرد، با مدارک دیجیتال قابل قبول می‌توان از طریق پلیس فتا، دادسرا و سامانه ثنا شکایت کرد. در این مقاله، مراحل دقیق شکایت از کلاهبرداری در اینستاگرام، مدارک لازم، مجازات قانونی و نکات مهم برای پیگیری موفق را بررسی می‌کنیم.
آیا کلاهبرداری در اینستاگرام جرم است و قابلیت شکایت دارد؟
بله. طبق ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی (جرایم رایانه‌ای)، هرگونه دریافت وجه یا مال از طریق فریب در فضای مجازی، از جمله اینستاگرام، جرم محسوب شده و قابل شکایت است. حتی اگر پیج متخلف حذف شده یا هویت فرد ناشناس باشد، با مدارک دیجیتال مانند اسکرین‌شات، رسید پرداخت یا لینک پیج می‌توان از طریق پلیس فتا و دادسرای جرایم رایانه‌ای شکایت رسمی ثبت و پیگیری نمود.
📌 مبنای قانونی جرم کلاهبرداری اینترنتی
کلاهبرداری در فضای دیجیتال، تحت عنوان کلاهبرداری مرتبط با رایانه در ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی (کتاب پنجم، تعزیرات) تعریف شده است. این ماده می‌گوید:
«هر کس به طور غیرمجاز از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، داده‌ها یا برنامه‌های دیگران را تصاحب یا از آنها تحصیل مال کند، به حبس از یک تا پنج سال و جزای نقدی معادل مالی که تحصیل کرده محکوم می‌شود.»
بنابراین کلاهبرداری ایسنتاگرامی با راه‌اندازی پیج فروشگاهی، جلب اعتماد شما و دریافت پول، بدون تحویل کالا یا خدمات، مشمول این ماده می‌شود.
🔍 آیا حذف شدن پیج یا ناشناس بودن فرد مانع شکایت است؟
خیر. بسیاری از کاربران تصور می‌کنند چون پیج اینستاگرامی متخلف حذف شده یا اطلاعاتی از فرد در دست نیست، امکان پیگیری وجود ندارد. اما پلیس فتا با ابزارهای فنی و هماهنگی قضایی می‌تواند آی‌پی، شماره تلفن، ایمیل و سایر سرنخ های ثبت شده را ردیابی کند.
انواع کلاهبرداری‌های رایج در اینستاگرام
در فضای آزاد و تقریباً بدون احراز هویت اینستاگرام، کلاهبرداران از روش‌های متنوع و گاه پیچیده برای فریب کاربران استفاده می‌کنند. شناسایی این الگوها، پیش‌نیاز مهمی برای پیگیری مؤثر شکایت و حتی پیشگیری از وقوع جرایم اینستاگرامی است. در این بخش، به پرتکرارترین شیوه‌های کلاهبرداری در اینستاگرام اشاره می‌کنیم:
📌 فروش کالا یا خدمات بدون تحویل
شایع‌ترین مدل کلاهبرداری، مربوط به پیج‌هایی است که با عکس‌ها و تبلیغات فریبنده، اقدام به فروش اجناس می‌کنند. خریدار پس از پرداخت، با مسدود شدن در دایرکت، عدم پاسخ‌گویی یا حذف پیج روبه‌رو می‌شود.
مثال واقعی: خرید لباس، لوازم آرایشی یا اکسسوری از پیج‌هایی که وعده ارسال سریع می‌دهند اما هیچ کالایی تحویل نمی‌دهند.
📌 راه‌اندازی صفحات پرداخت جعلی (فیشینگ)
در این روش، کاربر با لینکی به ظاهر بانکی مواجه می‌شود که در واقع نسخه جعلی از درگاه پرداخت است. پس از وارد کردن اطلاعات کارت، مبلغی از حساب وی برداشت می‌شود یا اطلاعات کارت برای استفاده‌های بعدی ذخیره می‌گردد.
نکته امنیتی: هیچ فروشنده‌ای نباید شما را به خارج از محیط پرداخت امن هدایت کند.
📌 قرعه‌کشی‌ها، تخفیف‌های غیرواقعی و وعده‌های مالی
صفحات سودجو با عنوان‌هایی مانند «برنده خوش‌شانس ما باشید» یا «تخفیف ۹۰ درصد فقط امروز»، کاربران را ترغیب به پرداخت مبالغ کوچک می‌کنند که در واقع بی‌پایه و فاقد سرویس هستند.
هشدار: هر وعده‌ای که نیاز به واریز وجه فوری داشته باشد و پشتوانه واقعی نداشته باشد، مشکوک به کلاهبرداری است.
📌 جعل هویت و پیج‌های فیک
برخی از مجرمان سایبری با ساخت پیج‌هایی با نام، عکس و اطلاعات اشخاص شناخته‌شده (یا حتی افراد عادی)، از مخاطبان آنها درخواست واریز پول، ارسال اطلاعات شخصی یا رمز عبور می‌کنند.
مثال: پیجی با نام شما ساخته می‌شود که به دوستانتان پیام می‌دهد: «فوری پول واریز کن.»
📌 فروش کالا از طرف شخص ثالث
در این مدل، کلاهبردار بدون داشتن کالا، واسطه فروش می‌شود. پول را از خریدار دریافت می‌کند، اما به فروشنده اصلی نمی‌دهد یا حتی فروشنده‌ای در کار نیست.
📌 خدمات جعلی (رزرو، مشاوره، طراحی و…)
برخی پیج‌ها وعده ارائه خدمات مانند طراحی سایت، مشاوره حقوقی، فروش بلیت یا رزرو هتل می‌دهند اما پس از دریافت هزینه، ناپدید می‌شوند. این نوع تخلفات، با وجود تفاوت ظاهری، همگی مشمول عنوان کلاهبرداری رایانه‌ای هستند و امکان شکایت رسمی علیه آنها وجود دارد.
نحوه شکایت از کلاهبرداری در اینستاگرام
برای شکایت از کلاهبرداری در اینستاگرام، ابتدا باید مدارکی مانند اسکرین‌شات، رسید واریز و لینک پیج را جمع آوری کنید. سپس با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی شکواییه رسمی تنظیم نمایید. در موارد فوری مانند برداشت وجه یا تهدید، با شماره ۰۹۶۳۸۰ پلیس فتا تماس بگیرید و یا به صورت حضوری مراجعه کنید. پس از ثبت شکایت، پرونده به دادسرای جرایم رایانه‌ای ارجاع شده و از طریق سامانه ثنا قابل پیگیری است.
📝 مرحله اول: جمع‌آوری مستندات
پیش از هر اقدامی، باید مدارک خود را کامل و دقیق تهیه کنید. این مدارک شامل:
- اسکرین‌شات مکالمات یا تبلیغات دروغین
- رسید پرداخت یا شماره کارت مقصد
- لینک پیج متخلف و آیدی کاربری
- اطلاعات تماس یا مشخصات احتمالی کلاهبردار (در صورت وجود)
📌 نکته: اگر پیج حذف شد یا شما را بلاک کرد، مدارک ذخیره‌شده همچنان قابل استفاده‌اند.
📝 مرحله دوم: ثبت شکواییه رسمی
برخلاف تصور برخی کاربران، گزارش به پلیس فتا جایگزین شکایت کیفری نیست. برای اقدام رسمی، باید:
- به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید
- با ارائه مدارک، شکواییه (شکایت کیفری) تنظیم نمایید
- پرونده به دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای ارجاع می‌شود
📝 مرحله سوم: مراجعه یا تماس با پلیس فتا (در موارد فوری)
اگر با مواردی مانند برداشت فوری پول، تهدید جانی، انتشار تصاویر خصوصی یا هک اکانت روبه‌رو شدید، توصیه می‌شود بلافاصله با شماره ۰۹۶۳۸۰ پلیس فتا تماس بگیرید یا به صورت حضوری به دفتر پلیس فتا در محل سکونت خود مراجعه کنید.
علاوه بر این، سامانه گزارش‌های مردمی پلیس فتا نیز در دسترس است؛ اما بهتر است از این سامانه صرفاً برای اطلاع‌رسانی اولیه و یا شکایت علیه پیج اینستاگرامی به پلیس فتا استفاده می شود، نه برای پیگیری قضایی کامل.
📌 نکته مهم: در مواردی مثل کلاهبرداری مالی، پلیس فتا می‌تواند با دستور قضایی، حساب بانکی مقصد را به‌صورت موقت مسدود و مسیر انتقال وجه را متوقف کند.
📝 مرحله چهارم: پیگیری وضعیت پرونده
پس از ثبت شکایت، می‌توانید از طریق سامانه ثنا (adliran) یا با کد رهگیری، وضعیت پرونده خود را بررسی کنید. اگر مدارک کامل باشد، پرونده وارد مرحله تحقیق و ارجاع به شعبه بازپرسی می‌شود.
چه مدارکی برای اثبات کلاهبرداری در فضای مجازی لازم است؟
در رسیدگی به جرایم اینترنتی، به‌ویژه کلاهبرداری در اینستاگرام، ارائه مدارک مستند و دقیق نقشی کلیدی در موفقیت شاکی دارد. حتی اگر متهم پیج خود را حذف کرده یا پاسخ‌گو نباشد، وجود مدارک دیجیتالی قابل‌اعتماد می‌تواند روند رسیدگی را تسریع کند و مسیر صدور حکم را هموار سازد.
📌 اسکرین‌شات (گفت‌وگو، دایرکت، استوری، کامنت)
یکی از مهم‌ترین مدارک در پرونده‌های کلاهبرداری مجازی، اسکرین شات‌های واضح از مکالمات و تعاملات با پیج متخلف است. این موارد می‌تواند شامل:
- گفت‌وگوهای واتساپ یا دایرکت اینستاگرام
- پیام‌های وعده ارسال کالا یا دریافت پول
- تصاویر تبلیغاتی، قیمت‌ها، شماره کارت و… باشد.
🔍 نکته: بهتر است تاریخ و ساعت در اسکرین‌شات مشخص باشد و تصاویر بدون ویرایش ارائه شوند. همچنین در نظر داشته باشید که انتشار اسکرین شات از مکالمات در فضای مجازی جرم است و صرفا باید از آن در دادگاه به عنوان مدرک استفاده شود.
📌 رسید واریز بانکی یا پرداخت الکترونیکی
برای اثبات انتقال وجه، ارائه رسید پرداخت (فیش بانکی، پیامک واریز، تصویر درگاه، یا پیام ابلاغ تراکنش در اپلیکیشن بانکی) ضروری است.
✅ در رسید، حتماً نام دارنده حساب مقصد یا شماره کارت مشخص باشد.
📌 لینک صفحه و نام کاربری پیج
حتی اگر پیج حذف یا تغییر نام دهد، لینک مستقیم آن در صورت ثبت در زمان شکایت، قابل رهگیری است. آیدی پیج، نام درج‌شده در بیو و حتی تعداد فالوورها می‌توانند به شناسایی کمک کنند.
📌 مشخصات هویتی شاکی (کارت ملی)
برای ثبت شکایت رسمی، لازم است شاکی با کارت ملی معتبر در سامانه ثنا یا دفاتر خدمات قضایی احراز هویت شود.
📌 اطلاعات تماس یا آی‌پی (در صورت وجود)
اگر شاکی اطلاعاتی مانند شماره تلفن، ایمیل، محل سکونت یا تصویر حساب بانکی متهم در اختیار دارد، حتماً باید آنها را ضمیمه شکواییه کند.
📌 سایر مستندات دیجیتال
در موارد خاص مانند هک، تهدید، اخاذی یا نشر تصاویر خصوصی، مدارک زیر نیز مفید هستند:
- اعلانات امنیتی ایمیل یا اینستاگرام
- پیام‌های تهدیدآمیز یا درخواست‌های باج‌گیری
- لینک پست‌هایی که محتوای مجرمانه در آنها منتشر شده
📝 نکته مهم: حتی اگر پیج یا پیام‌ها بعداً حذف شوند، اسکرین‌شات‌ها یا مستنداتی که در زمان وقوع تخلف تهیه شده‌اند، از اعتبار حقوقی برخوردارند.
کدام دادسرا مسئول رسیدگی به کلاهبرداری‌های اینستاگرامی است؟
برای رسیدگی قانونی به جرایم اینترنتی مانند کلاهبرداری در اینستاگرام، قانون‌گذار ایران دادسرای ویژه‌ای را تحت عنوان “دادسرای جرایم رایانه‌ای” تعیین کرده است. این دادسرا به‌طور تخصصی به پرونده‌هایی که در بستر فضای مجازی و سامانه‌های الکترونیکی رخ می‌دهند، رسیدگی می‌کند.
⚖️ مرجع رسیدگی: دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای
در هر مرکز استان، بخشی از دادسرای عمومی و انقلاب تحت عنوان شعبه ویژه جرایم رایانه‌ای فعالیت می‌کند. در تهران، این مرجع با عنوان دادسرای ناحیه ۳۱ شناخته می‌شود.
📌 این دادسرا مسئول بررسی پرونده‌های مربوط به جرایم رایانه ای نظیر:
- کلاهبرداری اینترنتی
- جعل هویت در فضای مجازی
- هک و نفوذ به حساب‌های کاربری
- انتشار تصاویر یا اطلاعات خصوصی در بستر دیجیتال
و دیگر جرایم مشابه است.
📌 صلاحیت محلی در رسیدگی به شکایت
طبق قواعد آیین دادرسی کیفری، دادسرای محل اقامت شاکی صلاحیت رسیدگی به این جرم را دارد. این بدان معناست که شما می‌توانید حتی اگر متهم در شهر دیگری است، شکایت خود را در شهر محل سکونت خود ثبت نمایید.
مثال: اگر در مشهد ساکن هستید و از پیجی در تهران کلاهبرداری شده‌اید، دادسرای جرایم رایانه‌ای مشهد صلاحیت رسیدگی دارد.
پس از ثبت شکواییه از طریق دفاتر خدمات قضایی یا سامانه عدل ایران، پرونده به دادسرای جرایم رایانه‌ای ارجاع شده و در آنجا توسط دادیار یا بازپرس بررسی می‌شود. ممکن است پرونده جهت بررسی فنی به پلیس فتا ارجاع شود یا مستقیماً وارد مرحله بازجویی و احضار متهم گردد.
مجازات کلاهبرداری اینترنتی در اینستاگرام چیست؟
بر اساس قوانین ایران، کلاهبرداری در اینستاگرام مشمول مجازات‌های سنگینی می‌شود. این مجازات‌ها بسته به نوع و شدت تخلف، می‌تواند شامل حبس، جریمه نقدی، رد مال و در برخی موارد هر سه مورد به‌طور هم‌زمان باشد.
⚖️ استناد قانونی: ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی
مطابق ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی (بخش جرایم رایانه‌ای):
«هر کس به طور غیرمجاز و از طریق فریب یا دست‌کاری در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، برای خود یا دیگری اموالی را تحصیل کند، به حبس از یک تا پنج سال و جزای نقدی معادل مال تحصیل‌شده و رد مال محکوم می‌شود.»
📌 مصادیق مختلف، مجازات متفاوت
نوع مجازات بستگی به شیوه کلاهبرداری دارد:
| نوع تخلف | مجازات پیش‌بینی‌شده |
|---|---|
| فروش کالا بدون تحویل | حبس ۱ تا ۵ سال + رد مال + جزای نقدی |
| ساخت پیج جعلی برای اخذ وجه | حبس و جزای نقدی طبق ماده ۷۴۱ و ۷۴۰ |
| تهدید و اخاذی با پیام‌های دایرکت | حبس تا ۲ سال (مواد ۶۶۹ یا ۶۰۸) |
| هک پیج و انتشار اطلاعات خصوصی | مجازات سنگین طبق ماده ۷۴۰ قانون جرایم رایانه‌ای |
| استفاده از صفحات فیشینگ (درگاه جعلی پرداخت) | ترکیبی از جرم کلاهبرداری و ربایش داده؛ با امکان تشدید مجازات |
🔍 آیا همه شکایت‌ها به مجازات منجر می‌شود؟
خیر. برای صدور حکم کیفری، وجود مدارک کافی، احراز سوءنیت و اثبات فریب یا تحصیل مال ضروری است. اگر مدارک ناقص یا ابهام‌آمیز باشد، ممکن است پرونده به نفع متهم مختومه شود یا به رسیدگی حقوقی محدود گردد.
هزینه و مدت زمان رسیدگی به شکایت از کلاهبرداری اینستاگرامی
یکی از دغدغه‌های رایج کاربران پس از وقوع کلاهبرداری در فضای مجازی، این است که پیگیری قانونی چقدر زمان‌بر است و چه هزینه‌هایی دارد؟ در این بخش، به‌صورت شفاف درباره هزینه‌های قانونی و مدت زمان تقریبی رسیدگی صحبت می‌کنیم.
📌 هزینه ثبت شکایت در دفاتر خدمات قضایی
برای ثبت شکواییه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، هزینه‌ای تحت عنوان «حق‌الزحمه خدمات» دریافت می‌شود که معمولاً بین ۵۰ تا ۱۵۰ هزار تومان است.
✅ در صورتی که پرونده منجر به صدور حکم شود، این هزینه از متهم محکوم‌شده قابل مطالبه خواهد بود.
📌 هزینه دادرسی در دعاوی حقوقی مالی
اگر شکایت شما جنبه حقوقی داشته باشد (مثلاً مطالبه وجه پرداخت‌شده)، باید هزینه دادرسی بر اساس مبلغ خواسته پرداخت شود؛ معمولاً:
- ۲.۵ درصد ارزش خواسته در مرحله بدوی
- این مبلغ نیز پس از پیروزی در دعوا، قابل مطالبه از متهم است.
⏱ مدت زمان بررسی پرونده
مدت زمان رسیدگی بستگی به نوع پرونده، شعبه قضایی و تکمیل بودن مدارک دارد، اما به‌طور تقریبی:
| نوع پرونده | مدت زمان تخمینی |
|---|---|
| گزارش اولیه به پلیس فتا | معمولاً در همان روز بررسی می‌شود |
| ثبت شکایت رسمی در دادسرا | ارجاع اولیه بین ۳ تا ۱۰ روز |
| شروع بازپرسی و پیگیری قضایی | بین ۲ تا ۶ هفته (متغیر) |
| صدور حکم نهایی (در صورت تکمیل پرونده) | بین ۳ تا ۱۲ ماه بسته به شلوغی شعب |
در صورتی که مدارک کامل، مستند و زمان‌بندی شده ارائه شود، روند رسیدگی به پرونده شما بسیار سریع‌تر و مؤثرتر پیش خواهد رفت.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون شکایت از کلاهبرداری در اینستاگرام را مشاهده می فرمایید:
❓ من از یک پیج لباس در اینستاگرام خرید کردم، پول رو واریز کردم ولی دیگه جواب نمی‌ده و پیج هم دی‌اکتیو شده. فقط رسید بانکی و اسکرین‌شات مکالمات رو دارم. می‌تونم شکایت کنم؟
✅ بله. با رسید واریز و اسکرین‌شات چت‌ها، می‌تونید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا سامانه عدل ایارن شکایت کیفری ثبت کنید. حتی اگر پیج حذف شده باشد، پلیس فتا می‌تواند هویت متهم را با کمک سرنخ‌های دیجیتال شناسایی کند.
❓ یکی از دوستانم با پیج فیک من در اینستاگرام مواجه شده که با عکس و اسم من از بقیه پول می‌گیره. چطور می‌تونم پیگیری کنم؟
✅ این مورد جعل هویت دیجیتال محسوب می‌شه و شما باید شکایت رسمی در دادسرای جرایم رایانه‌ای مطرح کنید. اگر اسکرین‌شات پیج، پیام‌ها و اطلاعات پیج فیک رو دارید، مدارک خوبی برای شروع پیگیری هست. پلیس فتا با دستور قضایی می‌تونه فرد رو شناسایی کنه.
❓ از یه پیج خدمات طراحی سایت سفارش گرفتم، هزینه رو کامل پرداخت کردم ولی نه پروژه‌ای تحویل داد نه جواب می‌ده. شماره کارت و مکالمات واتساپی رو دارم. چه کنم؟
✅ اگر ثابت بشه که دریافت وجه با نیت انجام نشدن کار بوده، موضوع کلاهبرداری اینترنتی تلقی می‌شه. با مدارکی مثل رسید واریز، چت‌ها و شماره کارت، به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کن و شکایت رسمی ثبت کن. در صورت نیاز، پلیس فتا حساب مقصد رو مسدود می‌کنه و پرونده به دادسرا ارجاع می‌شه.