رفتار نیروهای انتظامی و ضابطان دادگستری در حین انجام وظیفه، باید در چهارچوب قانون و احترام به حقوق شهروندی باشد. با این حال، در مواردی ممکن است مأموران از حدود قانونی خود خارج شده و مرتکب تخلف یا حتی جرم شوند؛ از ضرب‌وشتم غیرقانونی تا ورود بدون مجوز به منازل یا تهدید متهم. در چنین شرایطی، افراد متضرر می‌توانند علیه مأمور متخلف شکایت ثبت کنند.
اما سؤال اصلی این است که کدام مرجع صلاحیت رسیدگی به شکایت از مأمور نیروی انتظامی را دارد؟ و چه زمانی باید به دادسرای نظامی مراجعه کرد؟ در این مقاله به‌صورت دقیق و گام‌به‌گام، مراحل شکایت از مأمور در دادسرای نظامی، مرجع صالح، مستندات قانونی و نمونه شکواییه را بررسی می‌کنیم.
چه زمانی می‌توان از مأمور نیروی انتظامی در دادسرای نظامی شکایت کرد؟
در نگاه اول، هر تخلف یا جرم از سوی مأموران نیروی انتظامی ممکن است قابلیت پیگیری داشته باشد، اما این به معنای آن نیست که همیشه باید به دادسرای نظامی مراجعه کرد. برای تعیین مرجع صالح، ارتباط رفتار مأمور با وظیفه نظامی و انتظامی وی معیار اصلی است. یعنی اگر عمل ارتکابی در حین انجام وظیفه انتظامی و در چهارچوب ساختار نیروی مسلح بوده باشد، دادسرای نظامی صلاحیت رسیدگی دارد.
⚖️ تفاوت شکایت در دادگاه نظامی و دادگاه عمومی
اصل ۱۷۲ قانون اساسی به‌صراحت بیان می‌کند که اگر جرمی توسط کارکنان نیروهای مسلح «در ارتباط با وظایف خاص نظامی یا انتظامی» انجام شده باشد، رسیدگی به آن فقط در دادگاه نظامی انجام می‌شود.
در مقابل، اگر مأمور انتظامی به‌عنوان ضابط دادگستری مرتکب جرم شده و جرم ارتکابی در حیطه وظایف نظامی او نباشد (مثلاً تهدید شخصی در یک دعوای خانوادگی یا ضرب‌وشتم در خارج از زمان خدمت)، دادسرای عمومی و انقلاب مرجع رسیدگی خواهد بود.
بنابراین، تشخیص درست مرجع شکایت یکی از مهم‌ترین نکات در موفقیت پرونده است. شکایت اشتباه به مرجع غیرصالح، نه‌تنها رسیدگی را به تأخیر می‌اندازد بلکه ممکن است به صدور قرار عدم صلاحیت و ارجاع دوباره بیانجامد.
راه‌های شکایت از مأمور در دادسرای نظامی
برای شکایت از مأمور متخلف، ابتدا باید شکواییه تنظیم و از طریق سامانه ثنا یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود.اگر جرم در حین انجام وظیفه نظامی باشد، رسیدگی در صلاحیت دادسرای نظامی است. هم زمان می‌توان تخلف را از طریق سامانه ۱۹۷ (بازرسی فراجا) یا ۱۱۶ (حفاظت اطلاعات) به‌صورت تلفنی یا محرمانه گزارش داد.
✅ مسیر ۱: شکایت رسمی در دادسرای نظامی یا عمومی
📌 اگر رفتار خلاف قانون مأمور، در حین انجام وظیفه انتظامی/نظامی رخ داده باشد (مثل ضرب‌وشتم متهم، بازداشت غیرقانونی، ورود به منزل بدون حکم و…) باید شکواییه در دادسرای نظامی ثبت شود.
📌 اما اگر تخلف انجام‌شده ارتباطی با وظایف مأموریتی نداشته باشد یا مأمور در مقام «شهروند عادی» یا ضابط خارج از حیطه نظامی عمل کرده باشد، شکایت باید در دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم ثبت شود.
📎 مراحل ثبت رسمی شکایت:
- تنظیم شکواییه در سامانه ثنا (sana.adliran.ir)
- مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
- پرداخت هزینه دادرسی و ارجاع پرونده به دادسرا
✅ مسیر ۲: گزارش تخلف به سامانه ۱۹۷ (بازرسی فراجا)
سامانه ۱۹۷ برای رسیدگی به نارضایتی‌ها، انتقادات و گزارش تخلفات رفتاری مأموران پلیس ایجاد شده است. در این سامانه:
- می‌توان بدون نیاز به حضور در محل و حتی بدون نیاز به شاکی بودن، تنها با مشاهده تخلف، گزارش را ثبت کرد.
- پس از ثبت گزارش، یک کد رهگیری پیامکی ارسال می‌شود.
- نتیجه بررسی طی چند روز اعلام می‌شود.
☎️ شماره تماس: ۱۹۷
📱 اپلیکیشن: پلیس من
✅ مسیر ۳: گزارش به سامانه ۱۱۶ (حفاظت اطلاعات فراجا)
اگر تخلف صورت‌گرفته جنبه امنیتی، سازمانی یا اخلاقی داشته باشد (مثلاً سوءاستفاده از موقعیت شغلی، بی‌انضباطی شدید، ارتباطات مشکوک)، گزارش از طریق شماره ۱۱۶ که متعلق به حفاظت اطلاعات فراجاست، ثبت می‌شود.
☎️ شماره تماس: ۱۱۶
📌 این سامانه محرمانه عمل می‌کند و عمدتاً در بُعد درون‌سازمانی و حفاظتی فعالیت دارد.
دادسرای نظامی چه زمانی صلاحیت دارد؟ بررسی اصل ۱۷۲ قانون اساسی
یکی از مهم‌ترین سؤالات در مورد شکایت از مأمور نیروی انتظامی، این است که آیا رسیدگی به این شکایت در صلاحیت دادسرای نظامی است یا دادسرای عمومی؟ پاسخ این سؤال در اصل ۱۷۲ قانون اساسی و رویه قضایی مشخص شده است: باید بررسی کرد که رفتار مأمور در ارتباط با وظایف نظامی/انتظامی او بوده یا نه.
📌 معیار تشخیص صلاحیت دادسرا
اگر جرم ارتکابی:
- در حین انجام مأموریت انتظامی یا نظامی
- در چارچوب ساختار نیروهای مسلح یا ضابطان رسمی
- و در بستر وظایف شغلی مأمور باشد،
رسیدگی آن در صلاحیت دادسرای نظامی است.
اما اگر:
- مأمور در حین انجام وظیفه نبود،
- رفتار او شخصی یا خارج از محدوده شغلی بود،
- یا در نقش ضابط دادگستری عمومی (مثل کلانتری‌ها) و بدون پیوستگی به وظیفه نظامی عمل کرده باشد،
رسیدگی باید در دادسرای عمومی و انقلاب انجام شود.
📍 مثال کاربردی:
- اگر مأمور در حین بازداشت متهم، وی را تهدید یا شکنجه کند → دادسرای نظامی
- اگر همان مأمور در دعوای شخصی با کسی در خیابان درگیر شود → دادسرای عمومی
مراحل شکایت از مأمور در دادسرای نظامی از ابتدا تا صدور حکم
فرایند شکایت از مأمور نیروی انتظامی در دادسرای نظامی برخلاف تصور عمومی پیچیده نیست، اما نیازمند دقت در تنظیم شکواییه و شناخت مراحل قانونی است. در صورتی که تخلف یا جرم مأمور در ارتباط با وظیفه‌ی نظامی یا انتظامی او باشد، شاکی باید مسیر زیر را طی کند.
📝 مرحله اول: تنظیم شکواییه و ثبت در سامانه ثنا
ابتدا باید متن شکواییه شامل مشخصات شاکی، موضوع شکایت، تاریخ، محل وقوع جرم و دلایل قانونی تهیه شود. سپس از طریق سامانه ثنا یا مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، شکایت ثبت می‌شود.
⚖️ مرحله دوم: ارجاع پرونده به دادسرای نظامی
پس از ثبت شکایت، پرونده به دادسرای نظامی محل وقوع جرم ارجاع می‌شود. قاضی دادیار یا بازپرس، با بررسی شکایت و مستندات اولیه، تصمیم می‌گیرد که تحقیقات مقدماتی را آغاز کند یا قرار منع تعقیب صادر شود.
🔍 مرحله سوم: تحقیقات مقدماتی توسط دادیار نظامی
در این مرحله، اقدامات زیر انجام می‌شود:
- احضار و بازجویی از شاکی و مأمور متهم
- استماع اظهارات شهود
- بررسی فیلم، عکس یا پیام‌های مرتبط
- استعلام از بیمارستان، کلانتری یا پزشکی قانونی (در صورت نیاز)
📌 این مرحله نقش مهمی در تعیین اعتبار شکایت دارد و باید همراه با ارائه مستندات دقیق و ادله قانونی باشد.
📄 مرحله چهارم: صدور کیفرخواست یا قرار منع تعقیب
اگر دادیار به این نتیجه برسد که جرم واقع شده و ادله کافی وجود دارد، کیفرخواست صادر شده و پرونده به دادگاه نظامی ارسال می‌شود. در غیر اینصورت، قرار منع تعقیب صادر خواهد شد که البته قابل اعتراض است.
⚖️ مرحله پنجم: رسیدگی در دادگاه نظامی و صدور حکم
دادگاه نظامی با حضور شاکی و متهم، به بررسی پرونده، استماع دفاعیات و شواهد می‌پردازد. در نهایت، حکم مقتضی صادر می‌شود که می‌تواند شامل حبس، جزای نقدی، تنزل درجه یا انفصال از خدمت باشد. برای پیگیری پرونده در دادسرای نظامی اگر محرمانه نباشد می توانید از سامانه ثنا استعلام بگیرید در غیر اینصورت باید به صورت حضوری به دادسرا مراجعه نمایید.
✅ احکام صادره از دادگاه‌های نظامی قابل تجدیدنظرخواهی در مراجع بالاتر هستند.
مدارک و مستندات لازم برای شکایت از مأمور در دادسرای نظامی
یکی از عوامل کلیدی در موفقیت شکایت از مأمور نیروی انتظامی در دادسرای نظامی، ارائه مدارک مستند و کافی است. هرچه دلایل و مستندات شاکی قوی‌تر باشد، احتمال صدور کیفرخواست و مجازات مأمور متخلف افزایش می‌یابد.
✅ مدارک شناسایی و هویتی
- کپی کارت ملی و شناسنامه شاکی
- مشخصات کامل متهم (در صورت دسترسی)، مانند نام، درجه، محل خدمت یا شماره پلاک خودرو/یگان
- آدرس دقیق محل وقوع جرم یا تخلف
📄 اسناد و مدارک مربوط به وقوع جرم یا تخلف
- شرح کامل ماجرا شامل زمان، مکان، نحوه برخورد و نوع تخلف یا جرم ارتکابی
- فیلم یا عکس از واقعه (در صورت وجود)؛ تصاویر دوربین مداربسته یا گوشی موبایل شاکی یا دیگران
- شهادت شهود همراه با مشخصات و آدرس تماس آن‌ها
- پرینت پیامک یا تماس‌های مرتبط با مأمور یا مراجع رسمی در زمان وقوع حادثه
🩺 مدارک پزشکی یا کارشناسی
- گزارش پزشکی قانونی در صورت وجود صدمات جسمی
- گواهی بستری، عکس‌برداری، نسخه دارویی یا مدارک بیمارستانی
- در صورت ورود خسارت مالی، نظریه کارشناس رسمی دادگستری
📌 مستندات اداری و قضایی
- گزارش یا صورت‌جلسه کلانتری (در صورت ثبت‌شدن حادثه)
- گزارش ثبت‌شده در سامانه ۱۹۷ یا تماس با ۱۱۶ (در صورت وجود)
- پرینت ابلاغ‌ها و پیام‌های سامانه ثنا
📝 نکته: وجود فقط یک شکایت شفاهی یا ادعای صرف، بدون پشتیبانی اسناد و مدارک معتبر، معمولاً منجر به قرار منع تعقیب می‌شود. بنابراین، جمع‌آوری مستندات قبل از ثبت شکایت رسمی، کاملاً ضروری است.
مهم‌ترین جرایم و تخلفات مأمورین قابل طرح در دادسرای نظامی
دادسرای نظامی به جرایمی رسیدگی می‌کند که از سوی مأموران نظامی یا انتظامی در حین انجام وظیفه و در ارتباط با مأموریت شغلی ارتکاب یافته باشد. این جرایم نه‌تنها نظم سازمانی را مختل می‌کنند، بلکه منجر به نقض حقوق شهروندی نیز می‌شوند. در ادامه، به رایج‌ترین تخلفات و جرایمی که می‌توان از مأمور بابت آن‌ها شکایت کرد اشاره می‌شود:
🟥 ضرب‌وشتم و توهین به افراد در حین انجام مأموریت
هیچ مأموری حتی در مواجهه با متهم، حق استفاده از خشونت فیزیکی یا الفاظ توهین‌آمیز ندارد. چنین رفتارهایی مانند ضرب و شتم اگر در حین انجام وظیفه رخ دهد، قابل پیگیری کیفری در دادسرای نظامی است.
📌 مستند قانونی: ماده ۵۷۰ قانون مجازات اسلامی
🟥 بازداشت غیرقانونی و نگهداری بیش از ۲۴ ساعت بدون مجوز
اگر مأمور فردی را بدون دستور قضایی بازداشت کند یا مدت بازداشت در جرائم مشهود از ۲۴ ساعت تجاوز کند، مرتکب تخلف شده است.
📌 مستند قانونی: ماده ۹ و ۴۵ و ۴۶ آیین دادرسی کیفری
🟥 ورود بدون حکم قضایی به منزل یا اماکن بسته
ورود مأمور به منزل یا محل سکونت افراد فقط با مجوز قضایی و به‌صورت موردی مجاز است، مگر در موارد استثنائی مانند جرم مشهود با درخواست ساکن.
📌 مستند قانونی: ماده ۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری و قوانین مربوط به تفتیش و بازررسی منزل و اماکن خصوصی
🟥 شکنجه، تهدید یا اجبار متهم در بازجویی
هرگونه تهدید، فریب، یا فشار روانی برای اخذ اقرار از متهم، غیرقانونی است و اظهارات تحت این شرایط فاقد اعتبار است.
📌 مستند قانونی: ماده ۶۰ آیین دادرسی کیفری
🟥 افشای اطلاعات محرمانه پرونده
انتشار یا افشای اطلاعات شخصی متهم یا بزه‌دیده، اعم از اسناد، عکس‌ها یا اظهارات، از سوی مأمور تخلف محسوب می‌شود.
📌 مستند قانونی: ماده ۴۰ آیین دادرسی کیفری
🟥 دریافت رشوه یا سوءاستفاده از مقام
هرگونه دریافت وجه، مال یا امتیاز در قبال اعمال خلاف قانون، از مصادیق بارز فساد اداری و قابل پیگرد کیفری است حتی در چارچوب وظیفه.
📝 توجه: برخی تخلفات ممکن است علاوه بر پیگرد کیفری، باعث مجازات‌های اداری نیز شوند، مثل تنزل درجه، انفصال موقت یا دائم از خدمت.
قوانین کلیدی که باید در شکواییه به آن‌ها استناد کنید
یکی از نکات مهم در تنظیم شکواییه علیه مأمور متخلف، استناد دقیق به مواد قانونی است. اشاره مستقیم به قوانین مربوطه نه‌تنها وزن حقوقی شکایت را بالا می‌برد، بلکه قاضی را در تشخیص صحت ادعا یاری می‌دهد. در این بخش، مهم‌ترین موادی که می‌توان در متن شکواییه به آن‌ها استناد کرد، معرفی می‌شود.
⚖️ اصل ۱۷۲ قانون اساسی
مبنای صلاحیت دادگاه نظامی برای رسیدگی به جرایم مأموران نظامی یا انتظامی در حین انجام وظیفه است. در شکواییه باید مشخص شود که جرم یا تخلف در چارچوب وظایف مأموریتی بوده است.
⚖️ ماده ۵۷۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)
اگر مأمور آزادی‌های فردی را نقض کند یا حقوق شهروندی را زیر پا بگذارد (مانند بازداشت غیرقانونی یا ممانعت از تماس با خانواده که بر خلاف حقوق متهم در بازداشت موقت می باشد)، طبق این ماده، به حبس از دو ماه تا سه سال و انفصال از خدمت محکوم خواهد شد.
⚖️ ماده ۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری
ورود بدون مجوز مأمور به منازل یا اماکن بسته، مگر در شرایط خاص جرم مشهود، ممنوع است. در صورت وقوع این تخلف، باید به این ماده استناد شود.
⚖️ ماده ۶۰ آیین دادرسی کیفری
شامل ممنوعیت تهدید، اجبار، اکراه یا بازجویی غیرقانونی از متهم. اعتراف تحت این شرایط فاقد ارزش قضایی است و طرح آن در شکواییه بسیار مؤثر است.
⚖️ ماده ۴۵ قانون آیین دادرسی کیفری
تعریف جرم مشهود و حدود اختیارات ضابطین را مشخص می‌کند. در صورت تجاوز از این حدود، استناد به این ماده نشان‌دهنده خروج از دایره اختیارات قانونی است.
⚖️ ماده ۴۰ قانون آیین دادرسی کیفری
افشای اطلاعات محرمانه، پرونده، هویت متهم یا بزه‌دیده از سوی مأمور، تخلف محسوب می‌شود و در شکواییه باید درج گردد.
⚖️ سایر مستندات قابل اشاره در شکواییه
- دستورالعمل‌های درون‌سازمانی (برای اثبات تخلف از شیوه‌نامه‌ها)
- گزارش سامانه ۱۹۷ یا ۱۱۶ (پیوست به شکواییه)
- مواد ۱، ۲، ۹ و ۲۲ آیین‌نامه اجرایی سازمان قضایی نیروهای مسلح (در صورت نیاز به استدلال تخصصی‌تر)
📌 نکته: استفاده درست و هوشمندانه از قوانین می‌تواند حتی در صورت نبود شاهد، باعث صدور کیفرخواست شود.
نمونه شکواییه شکایت از مأمور نیروی انتظامی در دادسرای نظامی
مشخصات شاکی:
نام و نام خانوادگی: [……………………………]
نام پدر: [……………………………]
کد ملی: [……………………………]
تاریخ تولد: […………/…………/……….]
شغل: [……………………………]
نشانی: [………………………………………………………………………………]
شماره تماس: [……………………………]طرف شکایت:
آقای [……………………………] – مأمور نیروی انتظامی، یگان [……………………………]
(در صورت عدم اطلاع از نام کامل، ذکر یگان و مشخصات ظاهری کفایت می‌کند)موضوع شکایت:
شکایت از مأمور نیروی انتظامی به‌دلیل ضرب‌وشتم و رفتار غیرقانونی در حین انجام وظیفهشرح ماجرا:
احتراماً، به استحضار می‌رساند در تاریخ […………/…………/……….] حدود ساعت [……….:……….] در محل [………………………………………………………………………..]، توسط یکی از مأمورین یگان [……………………………]، بدون ارائه دلیل یا حکم قضایی، متوقف و مورد برخورد فیزیکی شدید قرار گرفتم.
علی‌رغم اعتراض بنده و عدم وجود شرایط جرم مشهود، مأمور مذکور با فحاشی، تهدید و ضربه به ناحیه [……………………………]، موجب آسیب جدی جسمی و روحی گردید.این رفتار مصداق خروج از حدود قانونی ضابطان قضایی، نقض حقوق شهروندی و استفاده غیرمجاز از زور بوده و بر اساس مواد ۵۷۰، ۵۵ و ۶۰ قانون مجازات اسلامی و آیین دادرسی کیفری، قابل پیگرد می‌باشد.
دلایل و مستندات:
- گواهی پزشکی قانونی شماره [……………………………] مورخ […………/…………/……….]
- اظهارات شهود: [نام، مشخصات و شماره تماس شاهد اول و دوم (در صورت وجود)]
- تصاویر دوربین یا مدارک تصویری پیوست
- گزارش ثبت‌شده در سامانه ۱۹۷ به شماره رهگیری [……………………………]
درخواست:
با عنایت به مستندات فوق، تقاضای رسیدگی فوری، احضار مأمور، صدور قرار تأمین متناسب، و در نهایت ارجاع به دادگاه نظامی جهت صدور حکم مقتضی را دارم.با تشکر و احترام
[امضا – تاریخ]
سوالات متداول
در این بخش از مقاله سوالات متداول پیرامون شکایت از مامور در دادسرای نظامی را مشاهده می فرمایید:
❓اگر مأمور نیروی انتظامی بدون حکم وارد خانه من شود، می‌توانم شکایت کنم؟
✅ بله، ورود به منزل بدون حکم قضایی تخلف محسوب می‌شود، مگر اینکه جرم مشهودی در حال وقوع باشد یا ساکن خانه حضور مأمور را بخواهد. مثلاً اگر مأموری ساعت ۱۰ شب بدون نشان دادن حکم وارد خانه شما شود، حتی اگر در حال تعقیب شخصی باشد، باز هم باید مجوز ورود داشته باشد. در چنین شرایطی می‌توانید در دادسرای نظامی شکایت ثبت کنید، به‌ویژه اگر رفتار او در حین انجام وظیفه باشد.
❓اگر یک مأمور پلیس هنگام بازداشت به من فحاشی کرده باشد ولی ضرب‌وشتمی رخ نداده باشد، باز هم می‌توانم شکایت کنم؟
✅ بله. فحاشی، توهین و تحقیر افراد توسط مأمور، حتی بدون آسیب فیزیکی، تخلف انتظامی و در مواردی جرم تلقی می‌شود. مثلاً فرض کنید در یک ایست بازرسی ساده، مأمور به شما توهین لفظی کند، این رفتار قابل پیگیری است. اگر این توهین در حین انجام وظیفه بوده باشد، دادسرای نظامی مرجع صالح است.
❓اگر ندانم اسم یا یگان مأمور چه بود، باز هم می‌توانم شکایت کنم؟
✅ لازم نیست همه مشخصات مأمور را بدانید. حتی اگر فقط زمان، مکان و نوع برخورد را ذکر کنید، دستگاه قضایی می‌تواند از طریق استعلام از یگان مربوطه، مأمور را شناسایی کند. مثلاً اگر در خیابان انقلاب ساعت ۹ شب مأموری شما را بدون دلیل کتک زده، گزارش ۱۹۷ یا دوربین‌های شهری به شناسایی کمک خواهد کرد.
❓می‌توانم همزمان هم در دادسرای نظامی شکایت کنم و هم در سامانه ۱۹۷ گزارش بدهم؟
✅ قطعاً. شکایت قضایی و گزارش نظارتی دو مسیر مجزا ولی مکمل هستند. دادسرای نظامی روند کیفری را دنبال می‌کند، در حالی‌که سامانه ۱۹۷ واحد نظارتی پلیس است و ممکن است پیگیری انضباطی یا انتقالی برای مأمور در پی داشته باشد. استفاده همزمان از هر دو، شانس رسیدگی و اصلاح را بیشتر می‌کند.