شناسنامه به عنوان یکی از مهم‌ترین اسناد هویتی هر فرد، اطلاعاتی مانند تولد، ازدواج، طلاق، فوت همسر و سایر وقایع مهم زندگی را در خود جای می‌دهد. یکی از مواردی که در جامعه امروز به‌ویژه پس از طلاق، بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد، نحوه درج اطلاعات مربوط به طلاق در شناسنامه است.
بسیاری از افراد پس از جدایی از همسر خود، به دنبال حذف یا پنهان کردن اطلاعات مربوط به طلاق از این سند هویتی هستند؛ در حالی که این امر تنها در شرایط خاص قانونی امکان‌پذیر است. در این مقاله، ضمن بررسی جزئیات مندرج در شناسنامه فرد طلاق گرفته، به شرایط ثبت یا حذف این اطلاعات، نحوه استعلام آن‌ها و مدارک لازم برای صدور شناسنامه جدید خواهیم پرداخت.
جزئیات مندرج در شناسنامه فرد طلاق گرفته
یکی از اصلی‌ترین اطلاعاتی که پس از طلاق در اسناد هویتی فرد ثبت می‌شود، اطلاعات مربوط به ازدواج و طلاق در شناسنامه است. این اطلاعات معمولاً در صفحه دوم یا سوم شناسنامه ثبت می‌شود و شامل مواردی چون نام همسر، تاریخ عقد، محل ثبت ازدواج، تاریخ ثبت طلاق، شماره ثبت طلاق و محل ثبت طلاق می‌باشد.
پس از اجرای صیغه طلاق در محضر، سردفتر ازدواج و طلاق موظف است جزئیات این واقعه را در شناسنامه زوجین درج کند. درج این اطلاعات برای اثبات رابطه زوجیت سابق، دریافت برخی خدمات، یا ممانعت از ازدواج مجدد بدون اطلاع همسر قبلی، الزامی است. به عبارت دیگر، شناسنامه نه‌تنها گواهی تولد و تابعیت است، بلکه سند قانونی برای وقایع مهم خانوادگی نیز محسوب می‌شود.
در صورت فوت همسر نیز، تاریخ فوت وی در همان صفحه از شناسنامه ثبت خواهد شد. چنانچه طلاق به‌صورت رسمی ثبت نشود یا اطلاعات آن به‌طور کامل درج نگردد، طلاق فاقد اعتبار قانونی بوده و حتی ممکن است مشکلاتی در ازدواج مجدد یا سایر امور حقوقی ایجاد کند.
با این حال، در مواردی که طلاق در دوران عقد و بدون رابطه زناشویی صورت گرفته باشد، امکان حذف نام همسر از شناسنامه وجود دارد. اما در حالت کلی، اطلاعات ثبت‌شده در شناسنامه به‌راحتی قابل پاک شدن نیست و شرایط قانونی خاصی برای این کار وجود دارد که در بخش‌های بعدی مقاله به آن‌ها خواهیم پرداخت.
لزوم ثبت طلاق در شناسنامه و اثرات قانونی آن
طلاق یکی از وقایع مهم احوال شخصیه است که مطابق قانون، ثبت آن در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق و سپس در شناسنامه افراد الزامی است. این الزام بر اساس قوانین ثبت احوال و نیز قانون حمایت خانواده، به‌منظور حفظ نظم اجتماعی و حقوقی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی در روابط بعدی، پیش‌بینی شده است.
مطابق ماده ۴۹ قانون حمایت خانواده، اگر مردی طلاق را ثبت نکند، علاوه بر الزام قانونی به ثبت آن، ممکن است به جزای نقدی درجه پنج (۸ تا ۱۸ میلیون تومان) یا حبس تعزیری درجه هفت (۹۱ روز تا ۶ ماه) محکوم شود. بنابراین، ثبت طلاق نه‌تنها امری تشریفاتی نیست بلکه تخلف از آن دارای پیامدهای کیفری است.
ثبت طلاق در شناسنامه، موجب رسمیت یافتن پایان رابطه زوجیت در اسناد رسمی می‌شود و تنها در این صورت است که افراد می‌توانند برای ازدواج مجدد، اثبات تجرد یا انجام سایر امور مرتبط اقدام کنند. عدم درج واقعه طلاق در شناسنامه، حتی با وجود داشتن حکم دادگاه یا گواهی عدم امکان سازش، به معنی ناقص بودن فرآیند طلاق از نظر حقوقی است.
علاوه بر این، در صورت رجوع پس از طلاق رجعی، این رجوع نیز باید به‌صورت رسمی ثبت شود؛ در غیر این صورت، ممکن است دعاوی جدیدی از سوی یکی از طرفین مبنی بر ادامه زوجیت یا عدم اطلاع از رجوع، در دادگاه مطرح شود. بنابراین، ثبت دقیق و رسمی همه مراحل طلاق و رجوع در شناسنامه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
نحوه استعلام قانونی از سوابق طلاق ثبت‌شده در شناسنامه
در مواردی که افراد قصد ازدواج مجدد دارند یا می‌خواهند درباره سوابق ازدواج یا طلاق فرد مقابل اطمینان حاصل کنند، یکی از راه‌های قانونی، استعلام از ثبت احوال یا دریافت گواهی تجرد است. هرچند اطلاعات طلاق ممکن است از شناسنامه حذف شده باشد (در شرایط خاص)، اما سابقه آن در سامانه‌های رسمی ثبت احوال کشور محفوظ می‌ماند.
استعلام قانونی از سوابق طلاق معمولاً از طریق یکی از روش‌های زیر انجام می‌شود:
۱. دریافت گواهی تجرد
مهم‌ترین و رسمی‌ترین شیوه برای بررسی وضعیت تأهل یا طلاق یک فرد، درخواست گواهی تجرد است. این گواهی فقط توسط خود فرد قابل درخواست است و شامل اطلاعات مربوط به آخرین وضعیت تأهل، ثبت یا عدم ثبت ازدواج و طلاق در سامانه ثبت احوال است.
برای دریافت گواهی تجرد باید:
- به سامانه خدمات الکترونیکی سازمان ثبت احوال مراجعه کرد.
- اطلاعات هویتی فرد را وارد نمود.
- پس از ثبت درخواست، با در دست داشتن مدارک هویتی (شناسنامه و کارت ملی)، به اداره ثبت احوال مراجعه کرد.
۲. استعلام از دفاتر ازدواج و طلاق
در صورتی که شماره ثبت طلاق یا دفترخانه مربوطه مشخص باشد، می‌توان با ارائه مدارک شناسایی، از همان دفترخانه در خصوص سابقه طلاق استعلام گرفت. البته این روش محدودتر است و نیاز به اطلاع از محل ثبت طلاق دارد.
۳. ارائه استعلام از سوی مراجع قضایی
در شرایط خاص مانند پرونده‌های قضایی یا ازدواج مجدد، دادگاه می‌تواند دستور استعلام سوابق ازدواج و طلاق را صادر کند. در این صورت، ثبت احوال مکلف است اطلاعات مربوطه را به دادگاه ارائه دهد.
نکته مهم اینکه استعلام توسط افراد ثالث بدون حکم دادگاه یا رضایت کتبی صاحب شناسنامه، غیرقانونی و ممنوع است. در نتیجه، اگر قصد دارید از سوابق ازدواج یا طلاق فردی اطلاع پیدا کنید، باید از خود او بخواهید گواهی تجرد ارائه دهد.
شرایط و نحوه حذف اطلاعات طلاق از شناسنامه
حذف اطلاعات مربوط به طلاق از شناسنامه یکی از درخواست‌های رایج پس از جدایی است، به‌ویژه در مواردی که فرد قصد ازدواج مجدد دارد و تمایل دارد اطلاعات طلاق در شناسنامه‌اش درج نشده باشد. اما این کار تنها در شرایط خاصی به صورت قانونی ممکن است و قوانین مربوطه در این زمینه شفاف و محدود کننده هستند.
✅ شرط اصلی حذف نام همسر از شناسنامه
مهم‌ترین شرط برای حذف اطلاعات طلاق از شناسنامه، عدم وقوع رابطه زناشویی (باکره بودن زوجه) است. یعنی اگر طلاق در دوران عقد اتفاق افتاده و بین زن و مرد نزدیکی صورت نگرفته باشد، امکان حذف نام همسر از شناسنامه وجود دارد. این موضوع از طریق گواهی پزشکی قانونی مبنی بر باکره بودن زوجه قابل اثبات است.
✅ مدارک لازم برای حذف اطلاعات طلاق از شناسنامه
افرادی که شرایط قانونی حذف اطلاعات طلاق را دارند، باید با در دست داشتن مدارک زیر به اداره ثبت احوال یا دفاتر پیشخوان دولت مراجعه کنند:
- اصل شناسنامه
- گواهی بکارت صادره از پزشکی قانونی (در مورد زنان)
- رأی دادگاه و برگه رسمی طلاق‌نامه
- مدارک شناسایی (کارت ملی)
در صورتی که مدارک کامل باشند، متقاضی می‌تواند شناسنامه المثنی بدون نام همسر قبلی دریافت کند.
✅ حذف اطلاعات طلاق در صورت ازدواج مجدد
چنانچه زن یا مرد پس از طلاق، مجدداً ازدواج کنند و ازدواج دوم به ثبت برسد، می‌توانند درخواست حذف اطلاعات ازدواج قبلی را از شناسنامه بدهند، مشروط به اینکه همسر جدید از ازدواج پیشین مطلع باشد. در این حالت نیز تعویض شناسنامه با ارائه مدارک مربوط به ازدواج دوم انجام می‌گیرد.
🚫 مواردی که حذف اطلاعات امکان‌پذیر نیست
اگر میان زوجین نزدیکی صورت گرفته باشد و زوجه باکره نباشد، حتی اگر طلاق در دوران عقد بوده باشد، دیگر امکان حذف اطلاعات همسر از شناسنامه وجود ندارد. این موضوع برای جلوگیری از پنهان‌کاری و فریب در ازدواج‌های بعدی در نظر گرفته شده است.
نحوه دریافت شناسنامه جدید پس از طلاق
پس از طلاق، برخی از افراد ترجیح می‌دهند شناسنامه‌ای جدید دریافت کنند که در آن اطلاعات مربوط به ازدواج و طلاق قبلی ثبت نشده باشد. این موضوع به‌ویژه برای کسانی که مشمول شرایط حذف اطلاعات طلاق هستند، از اهمیت بالایی برخوردار است. فرآیند تعویض شناسنامه و دریافت شناسنامه المثنی نیز بر اساس قوانین مشخصی انجام می‌شود.
✅ چه کسانی می‌توانند شناسنامه المثنی بدون اطلاعات طلاق بگیرند؟
تنها افرادی که یکی از دو شرط زیر را داشته باشند، می‌توانند پس از طلاق شناسنامه جدید بدون درج اطلاعات ازدواج و طلاق قبلی دریافت کنند:
- زوجه باکره باشد (طلاق غیر مدخوله): با اثبات باکرگی از طریق گواهی پزشکی قانونی.
- فرد بعد از طلاق، ازدواج مجدد کرده باشد و همسر جدید از ازدواج قبلی مطلع باشد.
در این شرایط، شناسنامه جدید صادر شده فاقد نام همسر قبلی و اطلاعات ازدواج و طلاق پیشین خواهد بود.
✅ مراحل دریافت شناسنامه جدید بعد از طلاق
برای دریافت شناسنامه المثنی پس از طلاق، مراحل زیر باید طی شود:
تهیه مدارک لازم شامل:
- اصل شناسنامه قبلی
- کارت ملی
- گواهی پزشکی قانونی (در صورت ادعای باکره بودن)
- طلاق‌نامه رسمی
- رأی دادگاه (در برخی موارد)
- گواهی ازدواج مجدد (در صورت وجود)
مراجعه به اداره ثبت احوال یا دفاتر پیشخوان متقاضی باید با مدارک فوق به یکی از ادارات ثبت احوال یا دفاتر پیشخوان دولت مراجعه کند و درخواست صدور شناسنامه المثنی را ثبت نماید.
بررسی مدارک و صدور شناسنامه جدید پس از بررسی و تأیید مدارک توسط کارشناس ثبت احوال، شناسنامه جدید بدون اطلاعات همسر قبلی صادر می‌شود.
🔍 نکته مهم:
اگرچه در شناسنامه المثنی ممکن است اثری از ازدواج قبلی دیده نشود، اطلاعات ازدواج و طلاق در سامانه ثبت احوال باقی می‌ماند و قابل استعلام رسمی است. بنابراین حذف فیزیکی اطلاعات از شناسنامه به معنای حذف کامل سوابق نیست.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون شناسنامه فرد طلاق گرفته شده را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:
❓کسی که شناسنامه جدید داشته و طلاق گرفته، اگر شناسنامه‌اش گم شود و درخواست المثنی بدهد بدون اینکه اعلام کند طلاق گرفته است، آیا شناسنامه جدید با اطلاعات قبلی صادر می‌شود یا بدون نام همسر و طلاق؟
✅ شناسنامه جدید معمولاً با اطلاعات قبلی صادر می‌شود، مگر اینکه به طور رسمی درخواست حذف اطلاعات خاصی کرده باشد.
❓یکی از دوستانم می‌خواهد مطمئن شود که شوهرش همسر قبلی خود را طلاق داده است. چگونه می‌توانیم کپی طلاق‌نامه را دریافت کنیم و آیا به جز ثبت در شناسنامه، طلاق‌نامه‌ای هم وجود دارد؟
✅ اطلاعات مربوط به طلاق علاوه بر شناسنامه در دفتر ازدواج و طلاقی که طلاق در آن ثبت شده و نیز در اداره ثبت احوال موجود است. می‌توانید از این منابع برای دریافت کپی طلاق‌نامه استفاده کنید.
❓آیا می‌توان فهمید که آیا شخصی که شناسنامه‌اش را عوض کرده، قبلاً طلاق گرفته یا ازدواج قبلی داشته است؟ چه اطلاعاتی می‌تواند این موضوع را روشن کند؟
✅ هر تغییری در وضعیت خانوادگی فرد حتی اگر در شناسنامه جدید ثبت نشده باشد، در اسناد سجلی سازمان ثبت احوال ثبت شده است و با یک استعلام ساده قابل بررسی می‌باشد.
❓پدرم چندین سال پیش شناسنامه اصلی خود را گم کرد و برای دریافت المثنی اقدام کرد. در شناسنامه المثنی ازدواج اول ثبت شده اما طلاق ثبت نشده است. به ثبت احوال و دفترخانه مراجعه کردیم و گفتند مدارکی دال بر طلاق موجود نیست. چکار کنیم؟
✅ پدر شما باید با مدارک خود به اداره ثبت احوال مراجعه کند تا مسئله را بررسی و مدارک لازم برای ثبت طلاق را فراهم کند.
❓سلام، برادرم به همسرش حق طلاق داده و همسرش اعلام کرده که طلاق گرفته است. چطور می‌توانیم مطمئن شویم که طلاق واقعاً صورت گرفته؟ آیا می‌توانیم از طریق کد ملی استعلام بگیریم؟
✅ بله، می‌توانید از طریق کد ملی و با مراجعه به اداره ثبت احوال یا دفاتر ازدواج و طلاق استعلام بگیرید تا از وضعیت طلاق اطلاع پیدا کنید.