یکی از سوالات مهم و رایج در دعاوی خانوادگی این است که آیا اگر زن خودش درخواست طلاق بدهد، باز هم می‌تواند مهریه‌اش را دریافت کند؟ تصور بسیاری از افراد این است که اگر زن خواهان طلاق باشد، دیگر حقی بر مهریه ندارد؛ در حالی که این تصور همیشه درست نیست. در نظام حقوقی ایران، مهریه یکی از حقوق مالی زن محسوب می‌شود که به محض وقوع عقد نکاح به زن تعلق میگیرد. اما اینکه زن در چه شرایطی با وجود طلاق‌خواهی همچنان می‌تواند مهریه‌اش را تمام و کمال دریافت کند یا چه زمانی باید از بخشی یا تمام آن صرف‌نظر کند، موضوعی است که نیاز به بررسی دقیق قوانین، رویه‌های قضایی و تفاوت‌های انواع طلاق دارد.
در این مقاله سعی کرده‌ایم تمام جوانب این پرسش را بررسی کنیم؛ از طلاق توافقی و خلع گرفته تا درخواست طلاق با استناد به عسر و حرج یا شروط ضمن عقد. اگر به دنبال پاسخی شفاف و قانونی هستید، همراه ما باشید.
مهریه چیست و چه زمانی به زن تعلق میگیرد؟
مهریه، یکی از حقوق مالی زن است که طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی ایران، به محض انعقاد عقد نکاح به ملک زن درمی‌آید. این حق، مستقل از ادامه یا عدم ادامه زندگی زناشویی بوده و حتی اگر زن از همسر خود جدا شود، اصل آن همچنان محفوظ می‌ماند؛ مگر در مواردی که زن با اختیار و رضایت خود یا در قبال اخذ طلاق، آن را ببخشد یا به مرد منتقل کند.
از نظر فقهی و قانونی، انواع مهریه می‌تواند هر مال یا تعهدی با ارزش مالی باشد؛ از پول نقد و سکه گرفته تا ملک، خدمات، سفر و حتی آموزش یک مهارت. زن می‌تواند هر زمان که بخواهد مهریه را مطالبه کند، چه قبل از شروع زندگی مشترک، چه در طول ازدواج، و چه هنگام طلاق. تنها استثنایی که ممکن است مهریه به زن تعلق نگیرد یا کاهش یابد، مربوط به برخی موارد خاص حقوقی است که در ادامه مقاله به تفصیل توضیح داده خواهد شد.
اگر زن درخواست طلاق کند مهریه تعلق میگیرد؟
یکی از دغدغه‌های اصلی زنان هنگام اقدام به طلاق، این است که آیا با وجود اینکه خودشان خواهان جدایی هستند، همچنان می‌توانند مهریه را دریافت کنند یا نه. پاسخ کلی قانون به این سؤال مثبت است: زن حتی اگر خودش درخواست طلاق بدهد، همچنان مالک مهریه است و می‌تواند آن را مطالبه کند. اما این اصل، استثنائاتی هم دارد.
اگر زن دلایل قانونی و موجه برای طلاق ارائه دهد (مانند عسر و حرج، خشونت، اعتیاد، خیانت یا عدم پرداخت نفقه)، نه تنها مهریه اش از بین نمی‌رود، بلکه می‌تواند در کنار درخواست طلاق، همه حقوق مالی خود را نیز مطالبه کند. در این حالت حتی امکان درخواست طلاق از طرف زن بدون رضایت شوهر نیز وجود دارد.
اما اگر طلاق به دلیل کراهت شخصی زن از ادامه زندگی باشد و دلیلی قانونی برای جدایی ارائه نکند، ممکن است برای راضی کردن شوهر به طلاق، بخشی یا کل مهریه اش را ببخشد. در چنین حالتی، مهریه قابل دریافت نیست، مگر به میزان توافقی که شوهر بپذیرد.
همچنین در طلاق توافقی، پرداخت مهریه بستگی به توافق زن و مرد دارد. ممکن است زن بخشی از مهریه را ببخشد تا روند طلاق سریع‌تر و بدون تنش طی شود.
در چه شرایطی مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد؟
با اینکه مهریه به‌طور پیش‌فرض حقی است که با وقوع عقد نکاح به زن تعلق میگیرد، اما در برخی موارد خاص، ممکن است این حق به‌طور کلی یا جزئی از بین برود. مهم‌ترین شرایط عدم تعلق یا کاهش مهریه به شرح زیر است:
✅1. فسخ عقد قبل از نزدیکی
اگر عقد نکاح به دلایلی مانند عیب جنسی، تدلیس، عنن، یا جنون مرد یا زن فسخ شود و بین زوجین نزدیکی رخ نداده باشد، زن مستحق دریافت مهریه نخواهد بود. تنها در صورت اثبات عنن مرد، زن مستحق نصف مهریه است.
✅2. باکره بودن زن در زمان طلاق
طبق ماده 1092 قانون مدنی، اگر زن در زمان طلاق باکره باشد و نزدیکی انجام نشده باشد، تنها نصف مهریه به او تعلق میگیرد؛ چه طلاق از طرف مرد باشد، چه از طرف زن.
✅3. طلاق خلع بدون توافق بر پرداخت مهریه
در طلاق خلع، اگر زن از شوهر کراهت داشته باشد و برای گرفتن طلاق، کل یا بخشی از مهریه را ببخشد، مهریه‌ای دریافت نمی‌کند مگر اینکه در مدت عده، از بذل خود رجوع کند و شوهر نیز به طلاق رجوع کند.
✅4. توافق صریح در طلاق توافقی
در برخی طلاق‌های توافقی، زن و مرد درباره مهریه به توافق می‌رسند. اگر زن در این توافق‌نامه صراحتاً از مهریه خود صرف‌نظر کند، دیگر حقی برای مطالبه آن نخواهد داشت، مگر اینکه توافق باطل یا قابل فسخ باشد.
✅5. شرط ضمن عقد یا سند رسمی در مورد اسقاط مهریه
اگر در عقدنامه یا سند رسمی، زن به‌صورت صریح ابراء مهریه (بخشش کامل) کرده باشد، مهریه‌ای به او تعلق نمی‌گیرد و امکان مطالبه آن وجود نخواهد داشت، مگر اینکه زن بتواند ابطال سند را اثبات کند.
داشتن حق طلاق و تأثیر آن بر دریافت مهریه
در نظام حقوقی ایران، اصولاً اختیار طلاق با مرد است. اما در برخی موارد زن می‌تواند با داشتن “وکالت در طلاق” از سوی شوهر، خود به صورت قانونی اقدام به طلاق کند. در این بخش بررسی می‌کنیم که داشتن حق طلاق چه تأثیری بر مهریه زن دارد.
🔸 ۱. وکالت بلاعزل در طلاق (حق طلاق)
زن می‌تواند در زمان عقد یا پس از آن، از شوهر خود وکالت بلاعزل برای طلاق بگیرد. این وکالت باید در دفتر اسناد رسمی ثبت شده باشد تا اعتبار قانونی داشته باشد.
- ✅ اگر زن از این وکالت استفاده کند، طلاق را بدون نیاز به رضایت مرد انجام می‌دهد.
- ✅ مهریه همچنان به زن تعلق دارد، مگر اینکه خودش بخواهد برای تسریع در روند طلاق آن را ببخشد.
- ✅ داشتن وکالت بلاعزل به معنای نادیده گرفتن مهریه نیست؛ بلکه زن همچنان مالک آن است.
🔸 ۲. میزان اختیارات در وکالت‌نامه
در صورتی که در وکالت‌نامه به زن شرط بذل یا بخشش مهریه وجود داشته باشد، او باید در هنگام طلاق، تمام یا بخشی از مهریه را ببخشد؛ اما اگر چنین شرطی در متن وکالت نباشد، زن همچنان می‌تواند مهریه اش را بدون تغییر مطالبه کند.
🔸 ۳. رأی دادگاه در صورت اختلاف
اگر مرد پس از اعطای وکالت در طلاق، با دریافت مهریه مخالفت کند یا بخواهد آن را منوط به شرایط خاصی نماید، زن می‌تواند موضوع را به دادگاه ارجاع دهد و در صورت اثبات وکالت معتبر، حکم طلاق و مهریه را دریافت کند.
در چه مواردی زن باید مهریه را ببخشد تا طلاق بگیرد؟
در برخی شرایط، زن برای اینکه بتواند از همسرش جدا شود، نیازمند جلب رضایت شوهر است. اگر مرد با طلاق موافق نباشد و زن دلیل قانونی کافی (مانند عسر و حرج یا تحقق شروط ضمن عقد) برای طلاق نداشته باشد، ناچار است برای متقاعد کردن شوهر به طلاق، بخشی یا تمام مهریه‌اش را ببخشد.
موارد متداول عبارت‌اند از:
🔹 ۱. طلاق خلع
زمانی که زن به هر دلیل از شوهر «کراهت» دارد و ادامه زندگی برای او غیرممکن است اما دلیل حقوقی محکمه پسند ندارد، می‌تواند از طریق طلاق خلع اقدام کند که یکی از انواع طلاق است. در این نوع طلاق:
- زن باید مهریه یا مالی دیگر را به شوهر ببخشد.
- این بخشش برای جلب رضایت مرد و گرفتن طلاق است.
- نوع طلاق غیرقابل رجوع خواهد بود مگر با رضایت زن.
🔹 ۲. عدم ارائه دلایل قانونی
اگر زن هیچ دلیل قانونی و محکمه‌پسندی برای طلاق نداشته باشد (مانند عسر و حرج یا شروط ضمن عقد)، برای پیشبرد روند طلاق چاره‌ای جز بخشیدن مهریه به‌عنوان اهرم توافق ندارد.
🔹 ۳. طلاق توافقی با شرط بخشش
در برخی طلاق‌های توافقی، مرد شرط می‌گذارد که طلاق را فقط در صورت بخشش مهریه یا بخشی از آن بپذیرد. در این حالت:
- بخشش مهریه بر پایه توافق دو طرف انجام می‌شود.
- زن باید پیش از طلاق، این موضوع را رسمی و کتبی در دادگاه یا دفترخانه ثبت کند.
در چه شرایطی زن بدون بخشش مهریه می‌تواند طلاق بگیرد؟
در نظام حقوقی ایران، زن در صورتی می‌تواند بدون بخشش مهریه از شوهر خود جدا شود که بتواند یکی از دلایل قانونی یا قراردادی را برای طلاق ارائه و اثبات کند. در این شرایط، دادگاه با بررسی دلایل ارائه‌شده، حکم طلاق را صادر می‌کند و زن همچنان استحقاق دریافت کامل مهریه را دارد.
مواردی که زن بدون بخشش مهریه می‌تواند طلاق بگیرد:
🔹 ۱. اثبات عسر و حرج
عسر و حرج به معنای وجود شرایط سخت و غیرقابل تحمل برای ادامه زندگی زناشویی است. از جمله:
- اعتیاد شدید مرد
- ترک زندگی خانوادگی بدون عذر موجه
- ضرب و شتم یا خشونت‌های مکرر
- عدم پرداخت نفقه
- زندانی شدن شوهر برای مدت طولانی
- بیماری صعب‌العلاج یا اختلال روانی
با اثبات این موارد در دادگاه، زن بدون نیاز به بخشش مهریه می‌تواند طلاق بگیرد.
🔹 ۲. تحقق شروط ضمن عقد
اگر یکی از شروط دوازده‌گانه‌ی عقدنامه رسمی تحقق یابد، زن می‌تواند با استناد به آن شرط، دادخواست طلاق بدهد و مهریه‌اش را نیز دریافت کند. مانند:
- ازدواج دوم بدون رضایت همسر اول
- ترک زندگی به مدت بیش از ۶ ماه
- محکومیت کیفری سنگین شوهر
🔹 ۳. داشتن وکالت در طلاق (حق طلاق)
اگر زن در عقدنامه یا وکالت‌نامه رسمی، اختیار طلاق از طرف شوهر را داشته باشد، می‌تواند بدون نیاز به رضایت مرد اقدام به طلاق نماید و هم‌زمان مهریه خود را مطالبه کند؛ مگر اینکه در متن وکالت‌نامه، شرطی برای بخشش مهریه ذکر شده باشد.
سوالات متداول
در ادامه این بخش سوالات متداول پیرامون مهریه زن در صورت درخواست طلاق که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ سلام، نامزد من در دوران عقد به خاطر عدم علاقه می‌خواهد جدا شود. تکلیف مهریه چیست؟ من نمی‌خواهم او را طلاق دهم. آیا او می‌تواند طلاق بگیرد؟
✅ طبق قانون، زن به محض وقوع عقد مالک مهریه می‌شود و این حق ارتباطی به طلاق ندارد. اگر دلایل موجهی داشته باشد یا یکی از شروط ضمن عقد محقق شده باشد، می‌تواند بدون رضایت شوهر از دادگاه تقاضای طلاق کند.
❓ اگر زوج تمام مهریه زوجه را پرداخت کند و زوجه را طلاق دهد، نوع طلاق چیست؟
✅ اگر طلاق به صورت یک‌طرفه از سوی زوج باشد و توافقی صورت نگیرد، نوع طلاق “رجعی” خواهد بود. در طلاق رجعی، مرد می‌تواند در ایام عده زن را بدون عقد مجدد به زندگی بازگرداند.
❓ ۵ سال است ازدواج کرده‌ام. ۲-۳ سال است که می‌خواهم جدا شوم اما شوهرم نمی‌پذیرد. نمی‌توانم رفتارهایش را تحمل کنم. آیا از طریق مهریه و خانه می‌توانم جدا شوم؟ هزینه و زمان چقدر است؟
✅ اگر بتوانید عسروحرج (یعنی سختی شدید در ادامه زندگی) را اثبات کنید، می‌توانید به دادگاه درخواست طلاق بدهید. مطالبه مهریه، اجرت‌المثل و نفقه نیز امکان‌پذیر است. برای برآورد هزینه و زمان بهتر است با وکیل خانواده مشورت کنید.
❓ می‌خواهم از همسرم جدا شوم. بهتر است اول طلاق بدهم یا مهریه را اجرا بگذارم؟ می‌ترسم اگر مهریه را اجرا بگذارم، او برای طلاق شرط بگذارد.
✅ اگر دلیل قانونی برای طلاق ندارید، طلاق ممکن است دشوار باشد. در عمل معمولاً زوج با طلاق موافقت می‌کند وقتی در مورد مهریه به توافق برسید. اقدام توافقی نتیجه سریع‌تری خواهد داشت.
❓ من حق طلاق دارم و می‌خواهم هم‌زمان مهریه و درخواست طلاق را پیگیری کنم. آیا مهریه به من تعلق میگیرد؟
✅ بله، اگر وکالت بلاعزل طلاق دارید، می‌توانید طلاق را اجرا کرده و هم‌زمان مهریه خود را از طریق دادگاه یا اجرای ثبت مطالبه کنید.
❓ همسرم می‌خواهد از من جدا شود. او در سبزوار و من در مشهد هستم. آیا می‌تواند غیابی طلاق بگیرد و مهریه‌اش را هم بگیرد؟
✅ اگر همسر شما یکی از دلایل قانونی مانند عسر و حرج یا وکالت در طلاق داشته باشد و شما به ابلاغ دادگاه پاسخ ندهید، ممکن است حکم طلاق غیابی صادر شود. محل اقامت او نیز می‌تواند مبنای طرح دعوا باشد.