ممنوع الخروجی یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های قانونی برای افراد در ایران است که می‌تواند به دلایل مختلفی نظیر بدهی مالی، مهریه، مالیات، احکام کیفری یا نداشتن اجازه قانونی برای خروج از کشور، اعمال شود. بسیاری از افراد تا زمان مراجعه به فرودگاه یا اداره گذرنامه، از ممنوع‌الخروج بودن خود اطلاعی ندارند و همین موضوع ممکن است خسارات یا اختلالات جدی در امور شغلی، تجاری یا خانوادگی آنان ایجاد کند.
طبق قوانین کشور، ممنوع‌الخروج شدن یک فرد می‌تواند به درخواست نهادهای دولتی، بانک‌ها، سازمان ثبت، مراجع قضایی یا حتی اشخاص حقیقی (مانند همسر) صورت گیرد. با این حال، قانون برای این وضعیت نیز راهکارهایی برای اعتراض و رفع ممنوع‌الخروجی در نظر گرفته است. افراد می‌توانند با انجام برخی اقدامات قانونی، ارائه درخواست رسمی، پرداخت بدهی، جلب رضایت طرف مقابل یا ارائه وثیقه، نسبت به لغو این محدودیت اقدام نمایند.
در این مقاله، ضمن بررسی کامل دلایل ممنوع‌الخروج شدن، انواع آن، تفاوت وضعیت زنان و مردان در این موضوع، روند و مدارک لازم برای رفع ممنوع‌الخروجی، به پرسش‌های رایج نیز پاسخ داده می‌شود. اگر با این مشکل مواجه هستید یا نگران احتمال وقوع آن هستید، مطالعه این مقاله می‌تواند راهنمایی دقیق و عملی به شما ارائه دهد.
ممنوع الخروجی چیست و چه زمانی اعمال می‌شود؟
ممنوع‌الخروجی به معنای محدود کردن حق خروج یک فرد از کشور است که از سوی مراجع قضایی، اجرایی، امنیتی یا قانونی بر اساس دستور رسمی صادر می‌شود. این ممنوعیت ممکن است با صدور دستور کتبی از سوی دادگاه، بازپرس، اداره ثبت اسناد، سازمان مالیاتی، بانک مرکزی یا حتی براساس درخواست فردی مانند همسر در پرونده مهریه یا ولی قهری برای فرزند اعمال شود.
در قانون ایران، ممنوع‌الخروجی یکی از ابزارهای پیشگیرانه و تأمینی است که در شرایط خاصی به منظور حفظ حقوق عمومی، جلوگیری از فرار متهم یا محکوم‌علیه، یا اطمینان از انجام تعهدات مالی و قانونی صادر می‌شود. به‌طور معمول، شخص ممنوع‌الخروج شده بدون آنکه محکوم به مجازات خاصی باشد، به دلیل یک نگرانی احتمالی یا تعهد معوقه از حق خروج از کشور منع می‌شود.
🔹موارد شایع اعمال ممنوع‌الخروجی
- بدهی مالیاتی یا بدهی بانکی کلان که موجب صدور حکم از سوی اداره مالیات یا بانک می‌شود.
- عدم پرداخت مهریه یا نفقه در پرونده‌های خانوادگی که به درخواست زوجه و از طریق اجرائیات ثبت اعمال می‌شود.
- پرونده‌های کیفری در مرحله تحقیقات مقدماتی یا صدور قرار نظارت قضایی.
- فرزندان زیر ۱۸ سال یا زنان شوهردار که بدون اذن ولی قهری یا همسر، مجاز به دریافت گذرنامه یا خروج نیستند. در این مورد می توانید بخش مربوط به اجازه شوهر برای خروج از کشور را مطالعه فرمایید.
- ممنوع‌الخروجی نظام وظیفه برای مشمولانی که بدون مجوز سازمان وظیفه عمومی قصد خروج دارند.
-
دلایل امنیتی یا سیاسی در برخی موارد خاص، بنا بر مصالح امنیتی کشور یا احکام محرمانه قضایی، ممکن است افراد خاص بدون اعلام علنی دلیل، ممنوع‌الخروج شوند.
📌 چه افرادی بیشتر در معرض ممنوع‌الخروجی هستند؟
در عمل، برخی گروه‌ها بیشتر با این مسأله مواجه می‌شوند:
- کارفرمایان و مدیران شرکت‌ها که بدهی مالیاتی یا بانکی دارند.
- افرادی با چک‌های برگشتی یا بدهی اجرای ثبت.
- مردانی که درگیر پرونده مهریه هستند.
- افرادی که بدون اطلاع، نامشان در فهرست بدهکاران مالیاتی یا بانکی ثبت شده است.
- زنان متأهلی که بدون رضایت شوهر قصد خروج از کشور را دارند.
مدت زمان اعتبار ممنوع‌الخروجی نیز در قوانین مختلف متفاوت است؛ اما معمولاً این حکم شش‌ماهه است و نیاز به تمدید رسمی دارد، در غیر این صورت به‌صورت خودکار از درجه اعتبار ساقط می‌شود. صدور و لغو این وضعیت باید طبق تشریفات اداری و با اطلاع‌رسانی رسمی به دادستان کل کشور و از آن طریق به مراجع ذی‌ربط انجام شود.
رفع ممنوع‌الخروجی چقدر زمان می‌برد؟
مدت‌زمان لازم برای رفع ممنوع‌الخروجی بستگی به دلیل ممنوع‌الخروجی و سرعت پیگیری فرد دارد. به‌طور معمول، پس از برطرف شدن علت ممنوعیت، رفع آن می‌تواند از چند روز تا چند هفته طول بکشد. به‌عنوان مثال:
- در موارد بدهی مهریه یا مالیاتی: پس از پرداخت بدهی یا ارائه وثیقه مناسب، در صورت همکاری مرجع مربوطه، معمولاً بین ۳ تا ۷ روز کاری زمان می‌برد تا ممنوع‌الخروجی لغو شود.
- در موارد کیفری: پس از اثبات حضور متهم یا اجرای حکم، قاضی اجرای احکام می‌تواند همان روز دستور رفع ممنوع‌الخروجی را صادر کند، اما ثبت در سیستم گذرنامه ممکن است چند روز طول بکشد.
- در موارد مربوط به اجرای ثبت: با ارائه درخواست رسمی و مستندات تسویه یا اعسار، معمولاً تا ۷ روز کاری طول می‌کشد تا نتیجه مشخص شود.
نکته مهم این است که دستور ممنوع‌الخروجی اعتبار ۶ ماهه دارد و اگر تمدید نشود، خودبه‌خود از بین می‌رود. اما برای خروج قطعی از کشور، بهتر است حتماً استعلام رسمی از اداره گذرنامه بگیرید تا از رفع قطعی اطمینان حاصل کنید.
انواع ممنوع‌الخروجی در قوانین ایران
ممنوع‌الخروجی در ایران فقط یک نوع ندارد؛ بلکه بسته به مرجع صادرکننده، ماهیت بدهی یا اتهام، و شرایط شخص، انواع مختلفی از این اقدام پیش‌بینی شده است. شناخت این دسته‌بندی‌ها کمک می‌کند تا شخص با درک دقیق‌تری مسیر رفع ممنوع‌الخروجی خود را پیگیری کند.
⚖️ ممنوع‌الخروجی به دلیل بدهی مالیاتی، بانکی یا مهریه
یکی از شایع‌ترین انواع ممنوع‌الخروجی، مربوط به بدهی‌های مالی است:
-
بدهی مالیاتی: بر اساس ماده ۲۰۲ قانون مالیات‌های مستقیم، اگر بدهی مالیاتی قطعی‌شده شخص از حدود تعیین‌شده بیشتر باشد (مثلاً برای اشخاص حقیقی بالای ۴۰۰ میلیون تومان)، اداره مالیات می‌تواند نسبت به ممنوع‌الخروجی اقدام کند.
-
بدهی بانکی: طبق لایحه قانونی سال ۱۳۵۹، بانک‌ها می‌توانند در صورت عدم تسویه تسهیلات اعطایی، با هماهنگی بانک مرکزی و دادستانی، از خروج بدهکار جلوگیری کنند.
-
بدهی مهریه: در پرونده‌های مطالبه مهریه از طریق دادگاه یا اجرای ثبت، به عنوان مجازات ندادن مهریه توسط مرد، ممنوع الخروجی ابزار فشاری برای الزام مرد به پرداخت بدهی زوجه است.
⚖️ ممنوع‌الخروجی قضایی در جریان رسیدگی کیفری
این نوع ممنوع‌الخروجی توسط مرجع قضایی صادر می‌شود و اغلب در سه حالت زیر اتفاق می‌افتد:
- در مرحله تحقیقات مقدماتی: بازپرس می‌تواند در صورت احتمال فرار متهم، بر اساس ماده ۱۸۸ قانون آیین دادرسی کیفری، دستور ممنوع‌الخروجی صادر کند.
- پس از صدور قرار جلب به دادرسی: بر اساس ماده ۲۴۷، ممنوع‌الخروجی ممکن است به‌عنوان یکی از قرارهای نظارت قضایی اعمال شود.
- در مرحله اجرای حکم: ماده ۵۰۹ این قانون، به قاضی اجرای احکام اجازه می‌دهد در صورت نگرانی از فرار محکوم‌علیه، وی را ممنوع‌الخروج کند.
⚖️ ممنوع‌الخروجی از سوی اداره ثبت اسناد و اجرای مفاد اسناد رسمی
اداره ثبت در اجرای اسناد لازم‌الاجرا مانند چک، سفته یا قراردادهای رسمی، می‌تواند طبق بخشنامه‌ها و ماده ۱۷ قانون گذرنامه، ممنوع‌الخروجی بدهکار را اعلام کند. این ممنوعیت در صورتی اعمال می‌شود که بدهکار مالی برای پرداخت معرفی نکند یا اموال در دسترس نداشته باشد.
⚖️ ممنوع‌الخروجی خانوادگی (اذن شوهر یا ولی قانونی)
مطابق ماده ۱۸ قانون گذرنامه:
-
زنان متأهل برای دریافت گذرنامه نیاز به اجازه شوهر دارند. شوهر می‌تواند حتی پس از صدور گذرنامه، با مراجعه به اداره گذرنامه با ارائه دادخواست ممنوع الخروجی زن، وی را ممنوع‌الخروج کند.
-
فرزندان زیر ۱۸ سال نیاز به اجازه ولی (پدر یا جد پدری) دارند. در صورت مخالفت، ممنوع‌الخروجی از طریق پلیس گذرنامه اعمال می‌شود.
⚖️ ممنوع‌الخروجی به‌دلیل عدم انجام تعهدات ارزی یا امنیتی
دولت و نهادهای امنیتی نیز می‌توانند بنا به مصالح کشور، مانع خروج برخی افراد شوند. به‌طور مثال، در مورد صادرکنندگان یا وارد کنندگانی که تعهدات ارزی خود را ایفا نکرده‌اند، طبق ماده ۱۷ قانون گذرنامه، ممنوع‌الخروجی قانونی خواهد بود.
مراحل و مدارک لازم برای رفع ممنوع الخروجی
در صورتی که از ممنوع الخروجی خود مطلع شدید، اقدام برای رفع آن دارای مراحلی است که در زیر مشاهده می فرمایید:
🔹 ۱. شناسایی مرجع صادرکننده ممنوع‌الخروجی
پیش از هر اقدام، باید مشخص شود که ممنوع‌الخروجی از سوی کدام مرجع اعمال شده است:
- دادگاه کیفری یا حقوقی
- اداره ثبت اسناد و املاک (اجرائیات ثبت)
- سازمان امور مالیاتی
- بانک مرکزی یا بانک‌های عامل
- اداره گذرنامه (در مورد زنان متأهل و مشمولان وظیفه)
🔹 ۲. دریافت استعلام وضعیت ممنوع‌الخروجی
برای اطمینان از وجود و علت ممنوع‌الخروجی، می‌توان به یکی از روش‌های زیر اقدام کرد:
- مراجعه به اداره گذرنامه (پلیس مهاجرت و گذرنامه)
- ثبت درخواست کتبی به دادگاه یا دایره اجرای ثبت
- استفاده از خدمات استعلام در دفاتر خدمات قضایی
🔸 نکته: استعلام ممنوع‌الخروجی فقط توسط خود فرد یا وکیل قانونی او امکان‌پذیر است.
🔹 ۳. بررسی علت و رفع مانع قانونی
پس از شناسایی دلیل ممنوع‌الخروجی، باید اقدام مناسب برای رفع آن انجام شود:
- در صورت بدهی مهریه یا مالی: پرداخت بدهی یا ارائه وثیقه و رضایت‌نامه ذی‌نفع
- در پرونده‌های کیفری: حضور در مرجع قضایی، اعتراض به قرار ممنوعیت یا طی مراحل قانونی دادرسی
- در بدهی‌های مالیاتی: تسویه بدهی یا اخذ مجوز موردی از سازمان مالیاتی
- در مورد زنان: دریافت رضایت‌نامه رسمی همسر یا اثبات طلاق از طریق طلاق‌نامه
🔹 ۴. تنظیم و ارسال درخواست رفع ممنوع‌الخروجی
درخواست باید به‌صورت کتبی تنظیم شده و به مرجع صادرکننده ارائه گردد. این درخواست معمولاً شامل موارد زیر است:
- مشخصات کامل فرد ممنوع‌الخروج
- شماره ملی و شماره پرونده
- علت ممنوع‌الخروجی (در صورت اطلاع)
- دلایل تقاضای رفع ممنوعیت (مثلاً درمان، سفر ضروری، زیارت و …)
✅مستندات پیوست شامل:
- تصویر کارت ملی و شناسنامه
- تصویر حکم دادگاه یا اجرائیه
- فیش پرداخت بدهی یا تأمین خواسته
- رضایت‌نامه یا وکالت‌نامه در موارد خاص
- سند طلاق یا اثبات پایان زوجیت برای زنان
🔹 ۵. بررسی درخواست و صدور دستور رفع اثر
پس از بررسی توسط مرجع صالح، در صورت احراز رفع مانع قانونی، دستور رفع ممنوع‌الخروجی صادر می‌شود و این دستور باید:
- از طریق مراجع ذی‌ربط (مانند دادسرا یا اداره ثبت) به دادستانی کل کشور ارسال شود
- توسط دادستانی کل به اداره گذرنامه برای اجرا ابلاغ گردد
🔹 ۶. پیگیری ثبت رفع ممنوعیت در سیستم گذرنامه
حتی پس از صدور دستور رفع ممنوع‌الخروجی، برای اطمینان از ثبت آن در سیستم، لازم است فرد چند روز بعد با ارائه نامه دادگاه به اداره گذرنامه مراجعه کرده و از فعال شدن امکان خروج اطمینان حاصل کند.
✅موارد خاص: رفع موقت ممنوع‌الخروجی با ضمانت بازگشت
در شرایط خاصی مانند موارد زیر، خروج موقت از کشور با سپردن وثیقه ممکن است:
- سفر درمانی فوری و حیاتی
- سفر کاری و شرکت در مأموریت رسمی
- زیارت حج تمتع یا عتبات عالیات
مطابق ماده ۲۰۱ آیین‌نامه اجرای مفاد اسناد رسمی، اگر فرد به‌طور موقت نیاز به خروج از کشور داشته باشد، می‌تواند با ارائه وثیقه ملکی و تعهد به مراجعت در موعد مقرر، یک‌بار و تا حداکثر ۶ ماه اجازه خروج بگیرد.
رفع ممنوع‌الخروجی با حکم اعسار یا تقسیط مهریه
زمانی که شخصی به پرداخت مبلغی محکوم شده ولی به دلیل ناتوانی مالی قادر به پرداخت آن نیست، می‌تواند دادخواست اعسار تقدیم دادگاه کند. در صورتی که دادگاه اعسار وی را بپذیرد و این حکم قطعی شود، قرار ممنوع‌الخروجی نیز باید لغو گردد.
مطابق ماده ۲۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی:
«قرار ممنوع‌الخروجی تا زمان اجرای رأی یا اثبات اعسار یا جلب رضایت محکوم‌له یا سپردن تأمین مناسب معتبر خواهد بود.»
یعنی اگر دادگاه اعسار فرد را بپذیرد و حکم آن قطعی شود، دیگر دلیلی برای ادامه ممنوع‌الخروجی وجود ندارد و مرجع صادرکننده باید دستور رفع آن را صادر کند.
⚖️ نقش تقسیط مهریه در لغو ممنوع‌الخروجی
در پرونده‌های مطالبه مهریه، یکی از راه‌های مهم برای رفع ممنوع‌الخروجی، تقسیط مبلغ مهریه است. این موضوع در دو حالت کاربرد دارد:
- اگر مهریه از طریق اجرای ثبت مطالبه شده باشد، بدهکار می‌تواند با توافق زوجه یا صدور رأی دادگاه، مبلغ بدهی را تقسیط کند. پس از پرداخت پیش‌قسط، اداره ثبت موظف است دستور رفع ممنوع‌الخروجی را صادر کند.
- اگر مهریه از طریق دادگاه خانواده در حال پیگیری باشد، حکم تقسیط صادره از سوی دادگاه نیز مبنای رفع ممنوع‌الخروجی خواهد بود.
در هر دو حالت، پرداخت منظم اقساط شرط ادامه‌دار نبودن ممنوع‌الخروجی است و در صورت تأخیر، امکان تجدید دستور وجود دارد.
⚖️ تضاد آراء درباره تسری حکم اعسار به اجرائیات ثبت
یکی از موارد بحث‌برانگیز، کاربرد حکم اعسار صادره از دادگاه در برابر ممنوع‌الخروجی اعمال‌شده از سوی اداره ثبت است. برخی حقوقدانان و مراجع اجرایی معتقدند:
«حکم اعسار صرفاً در دعاوی دادگستری کاربرد دارد و بر پرونده‌های ثبت قابل تسری نیست.»
در مقابل، گروهی دیگر بر این باورند که اگر حکم اعسار مربوط به همان دین باشد و بدهکار از هر دو مسیر (دادگاه و ثبت) مورد پیگیری قرار گرفته باشد، اداره ثبت مکلف به مختومه‌کردن پرونده و رفع ممنوع‌الخروجی خواهد بود.
در عمل، بسیاری از اداره‌های ثبت با ارجاع به رأی قطعی اعسار، اقدام به رفع اثر از ممنوع‌الخروجی می‌کنند، به‌ویژه اگر رأی دادگاه در مورد همان موضوع باشد که در ثبت نیز مطرح شده است.
رفع ممنوع‌الخروجی در بدهکاران بانکی و مالیاتی
مطابق ماده ۲۰۲ قانون مالیات‌های مستقیم، سازمان امور مالیاتی می‌تواند از خروج افرادی که فرار مالیاتی داشته و یا بدهی مالیاتی قطعی دارند جلوگیری کند. این ماده شامل سقف‌های مالی مشخصی برای اعمال ممنوع‌الخروجی است:
- اشخاص حقیقی غیرتولیدی: بدهی بیش از ۴۰۰ میلیون تومان
- اشخاص حقیقی تولیدی: بیش از ۸ میلیارد تومان یا ۱۰٪ سرمایه ثبت‌شده
- اشخاص حقوقی تولیدی: بیش از ۲۰ میلیارد تومان یا ۲۰٪ سرمایه ثبت‌شده
اگر مودی مالیاتی در این دسته‌ها قرار گیرد و بدهی او قطعی شده باشد، سازمان امور مالیاتی می‌تواند با ارسال درخواست به اداره گذرنامه، مانع خروج او شود.
📝 فرآیند رفع ممنوع‌الخروجی مالیاتی
برای لغو ممنوع‌الخروجی مالیاتی، سه راه اصلی وجود دارد:
-
پرداخت کامل بدهی مالیاتی
-
ارائه وثیقه معتبر یا ضمانت‌نامه بانکی به‌میزان بدهی
-
استفاده از فرصت خروج یک‌باره با تأیید سازمان مالیاتی در موارد خاص (مانند درمان، مأموریت، حج)
طبق آیین‌نامه داخلی سازمان امور مالیاتی، اگر فرد بدهکار بتواند یکی از این سه راه را عملی کند، سازمان موظف است طی یک بازه ۱۰ روزه اداری، درخواست رفع ممنوع‌الخروجی را به پلیس گذرنامه اعلام کند.
📝 ممنوع‌الخروجی بدهکاران بانکی طبق لایحه قانونی سال ۱۳۵۹
مطابق لایحه قانونی «ممنوعیت خروج بدهکاران بانک‌ها»، اگر شخصی به بانک بدهی سنگینی داشته باشد (برای اشخاص حقیقی از ۳ میلیارد ریال و برای اشخاص حقوقی از ۵ میلیارد ریال به بالا)، بانک می‌تواند با ارائه درخواست به دادستان و بانک مرکزی، وی را ممنوع‌الخروج کند.
علاوه بر این، بسیاری از بانک‌ها از طریق اجرای ثبت و اسناد رسمی اقدام به این کار می‌کنند.
📝 برای رفع ممنوع‌الخروجی بانکی چه اقداماتی باید انجام شود؟
- پرداخت بدهی به‌صورت کامل یا تقسیط‌شده
- ارائه وثیقه ملکی یا تضمین معتبر بانکی
- اخذ رضایت از بانک و دریافت نامه رفع ممنوع‌الخروجی
پس از انجام این مراحل، نامه رسمی از بانک به اداره ثبت یا اداره گذرنامه ارسال شده و در صورت عدم مانع قانونی دیگر، اثر ممنوع‌الخروجی برداشته می‌شود.
رفع ممنوع الخروجی زن بعد از طلاق
طبق بند ۳ ماده ۱۸ قانون گذرنامه، زنان متأهل برای دریافت گذرنامه یا خروج از کشور نیاز به اجازه کتبی شوهر دارند. این محدودیت به‌محض وقوع طلاق و اثبات آن نزد مراجع ذی‌ربط از بین می‌رود، اما باید مراحل اداری آن طی شود.
✅ مواردی که زن ممکن است پس از طلاق ممنوع‌الخروج باشد:
- در زمان زوجیت، شوهر او را ممنوع‌الخروج کرده باشد.
- پیش از طلاق، در دفتر اسناد رسمی، اجازه خروج از کشور را صادر نکرده باشد.
- به دلیل بدهی یا پرونده‌های حقوقی (مثلاً مهریه یا چک) ممنوع‌الخروج شده باشد.
- خروج فرزند از کشور نیاز به اجازه ولی قهری داشته باشد (مربوط به حضانت).
🔹مراحل رفع ممنوع‌الخروجی زن پس از طلاق
✅1. دریافت طلاق‌نامه رسمی
زن باید اصل یا کپی برابر اصل طلاق‌نامه رسمی را از دفترخانه محل اجرای طلاق دریافت کند.
✅2. مراجعه به اداره گذرنامه محل سکونت
با در دست داشتن:
- طلاق‌نامه
- شناسنامه و کارت ملی
- گذرنامه (در صورت وجود)
زن به اداره گذرنامه مراجعه می‌کند و رفع ممنوعیت خروج از کشور را درخواست می‌دهد.
📌 نکته: اگر ممنوع‌الخروجی به‌صورت رسمی در سیستم ثبت شده باشد، اداره گذرنامه موظف است آن را بررسی و در صورت صحت طلاق، لغو کند.
✅3. ارسال طلاق‌نامه به پلیس مهاجرت
اگر طلاق‌نامه به مراجع ذی‌ربط مانند اداره گذرنامه یا سامانه‌های اجرایی ثبت نشده باشد، باید طلاق‌نامه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا دفاتر اسناد رسمی به پلیس گذرنامه ارسال شود.
✅4. در صورت اعتراض یا عدم رفع ممنوعیت: پیگیری قضایی
اگر به‌رغم ارائه طلاق‌نامه، ممنوع‌الخروجی زن رفع نشود، می‌تواند به دادگاه خانواده یا اداره حقوقی گذرنامه مراجعه کرده و از طریق شکایت رسمی، رفع ممنوعیت را مطالبه کند.
🔍 اگر زن بعد از طلاق همچنان ممنوع‌الخروج باقی بماند:
- در صورتی که ممنوع‌الخروجی از سمت مراجع قضایی یا ثبت باشد (مثلاً بدهی یا شکایت)، باید ابتدا آن موضوع را حل کند (پرداخت بدهی، جلب رضایت، ارائه وثیقه و…).
- در صورت وجود وکالت در طلاق: اگر شوهر اجازه خروج نداده باشد، باید پس از اثبات طلاق اقدام شود.
- اگر شوهر پیش از طلاق، زن را در اداره گذرنامه ممنوع‌الخروج کرده باشد: ارائه طلاق‌نامه کافی است، اما در برخی موارد باید شکایت رسمی ثبت شود.
نقش مراجع ثبتی و دیوان عدالت اداری در ممنوع‌الخروجی
ممنوع‌الخروجی صرفاً به دست مراجع قضایی صادر نمی‌شود، بلکه اداره ثبت اسناد و برخی نهادهای اداری نیز اختیار قانونی در این زمینه دارند. از طرف دیگر، دیوان عدالت اداری مرجع اعتراض به تصمیمات غیرقضایی مانند تصمیمات ثبت یا سازمان مالیاتی است. در این بخش، نقش و فرآیندهای هر یک از این نهادها را بررسی می‌کنیم.
🔍 ممنوع‌الخروجی از سوی اداره ثبت اسناد و اجرای مفاد اسناد رسمی
یکی از مهم‌ترین مراجعی که حق صدور ممنوع‌الخروجی را دارد، اداره ثبت اسناد و املاک کشور است. طبق بند ۲۲۲ بخشنامه‌های ثبتی:
چنانچه علیه بدهکار، اجرائیه برای یک سند رسمی (مانند چک، قرارداد، قبوض اقساطی) صادر شده باشد و بدهکار مالی برای پرداخت معرفی نکند، بستانکار می‌تواند تقاضای ممنوع‌الخروجی بدهکار را از طریق اداره ثبت بنماید.
این ممنوع‌الخروجی تا زمان تسویه یا معرفی مال معتبر باقی می‌ماند و تنها با حکم اعسار، رضایت بستانکار یا معرفی وثیقه قابل رفع است.
🔍 رأی وحدت رویه دیوان عدالت درباره اعزام‌شدگان دولتی
موضوع ممنوع‌الخروجی افرادی که از سوی دولت برای مأموریت خارج از کشور اعزام می‌شوند، در گذشته محل اختلاف بود. برخی محاکم معتقد بودند این افراد مشمول ممنوع‌الخروجی نمی‌شوند زیرا قصد فرار ندارند، اما برخی دیگر به صراحت ماده ۱۷ قانون گذرنامه استناد می‌کردند که استثنائی در نظر نگرفته است.
نهایتاً، هیات عمومی دیوان عدالت اداری با رأی وحدت رویه شماره ۳۶۳ اعلام کرد:
اگر خروج فرد برای انجام مأموریت رسمی از سوی دولت باشد و امکان دسترسی به وی پس از بازگشت فراهم باشد، ممنوع‌الخروجی شامل حال او نمی‌شود.
این رأی عملاً باعث لغو ممنوع‌الخروجی بسیاری از مأموران دولتی شد و مبنای قانونی در رسیدگی‌های مشابه قرار گرفت.
🔍 تفاوت رسیدگی دیوان عدالت و مراجع قضایی در اعتراض به ممنوع‌الخروجی
بسته به مرجع صادرکننده ممنوع‌الخروجی، محل طرح اعتراض نیز متفاوت است:
-
اگر دستور از سوی دادگاه یا دادسرا صادر شده باشد: اعتراض باید در همان مرجع قضایی مطرح شود و در چارچوب قانون آیین دادرسی کیفری بررسی گردد.
-
اگر اداره ثبت یا سازمان مالیاتی ممنوع‌الخروج کرده باشد: شکایت از این تصمیم باید در دیوان عدالت اداری مطرح شود.
در دیوان عدالت اداری، رسیدگی به درخواست رفع ممنوع‌الخروجی از حیث نقض قوانین و مقررات اداری انجام می‌گیرد و بر مشروعیت تصمیم نهاد دولتی تمرکز دارد.
روش‌های استعلام ممنوع‌الخروجی در ایران
یکی از رایج‌ترین دغدغه‌ها برای مسافران، اطلاع از ممنوع‌الخروج بودن است؛ آن هم پیش از خرید بلیط یا رسیدن به فرودگاه. خوشبختانه، روش‌های مختلف حضوری و غیرحضوری برای استعلام وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:
🔍 روش‌های غیرحضوری استعلام ممنوع‌الخروجی
در سال‌های اخیر، دولت سامانه‌ها و اپلیکیشن‌هایی را راه‌اندازی کرده که امکان استعلام سریع و آنلاین را فراهم می‌کنند:
-
اپلیکیشن پلیس من
با نصب این اپ از مارکت‌های رسمی و ورود به بخش «استعلام وضعیت گذرنامه»، می‌توانید در چند ثانیه وضعیت ممنوع‌الخروجی خود را بررسی کنید. -
سامانه ثنا
اگر ممنوع‌الخروجی شما قضایی باشد، از طریق این سامانه می‌توان از ابلاغ‌های مربوط به قرار منع خروج از کشور مطلع شد. -
سامانه ثبت اسناد
برای استعلام ممنوع‌الخروجی ناشی از بدهی ثبتی، سایت سازمان ثبت اسناد و املاک کشور یک بخش اختصاصی به استعلام اجرائیات دارد. -
سامانه میخک برای ایرانیان خارج از کشور
کسانی که مقیم خارج هستند، می‌توانند از طریق سامانه میخک و مراجعه به کنسولگری، وضعیت ممنوع‌الخروجی خود را استعلام کنند.
📝 روش‌های حضوری برای استعلام ممنوع‌الخروجی
در صورتی که امکان استفاده از روش‌های آنلاین را ندارید یا نیاز به اطلاعات تکمیلی دارید، می‌توانید حضوری به مراکز زیر مراجعه کنید:
- اداره گذرنامه نیروی انتظامی
- فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (واحد گذرنامه)
- اداره ثبت اسناد محل اقامت یا محل تشکیل پرونده
- شعب سازمان امور مالیاتی یا شعب بانک مربوطه (در پرونده‌های مالیاتی یا بانکی)
نمونه متن درخواست رفع ممنوع الخروجی
در ادامه یک نمونه متن درخواست رفع ممنوع‌الخروجی ارائه شده است که می‌توانید آن را برای ثبت در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا ارائه به مراجع قضایی، دادسرا یا اداره گذرنامه استفاده کنید. متن باید متناسب با دلیل ممنوع‌الخروجی (مثلاً مهریه، بدهی، حکم قضایی، عدم اجازه همسر و…) تنظیم شود. این نمونه عمومی است و قابل شخصی‌سازی است.
📝 نمونه درخواست رفع ممنوع الخروجی
ریاست محترم شعبه … دادگاه عمومی / اجرای احکام / بازپرسی …
با سلام و احتراماینجانب ………….. فرزند ………….. به شماره ملی …………… و به نشانی ………………………… به استحضار می‌رساند:
طبق اطلاع، اینجانب در حال حاضر ممنوع‌الخروج می‌باشم و هنگام مراجعه به اداره گذرنامه از این امر مطلع شدم.
با توجه به اینکه:
(در صورت وجود) بدهی یا دین مورد ادعا پرداخت گردیده و رسید آن پیوست می‌باشد / یا با طلبکار توافق انجام شده و تأمین مناسب سپرده‌ام.
(در صورت وجود طلاق) رابطه زوجیت با همسر سابقم منحل شده و طلاق‌نامه رسمی صادر و به پیوست ارائه شده است.
(در صورت گذشت ۶ ماه) مدت اعتبار قرار ممنوع‌الخروجی به پایان رسیده و درخواست تمدید از سوی مرجع ذی‌ربط ارائه نشده است.
(در صورت رفع اتهام کیفری) موضوع اتهام قبلاً بررسی و با قرار منع تعقیب / حکم برائت / اتمام اجرای حکم، پرونده مختومه گردیده است.
لذا مستنداً به مواد ۱۸۸، ۲۴۷، ۲۴۸ و ۵۰۹ قانون آیین دادرسی کیفری، تقاضای رفع اثر از قرار / دستور ممنوعیت خروج از کشور را دارم.
خواهشمند است در صورت احراز شرایط، دستور مقتضی جهت رفع ممنوع‌الخروجی اینجانب صادر فرمایید.
با تشکر و تجدید احترام
امضاء و تاریخ
نام و نام خانوادگی: …………………
شماره تماس: …………………
پیوست‌ها: طلاق‌نامه / رسید پرداخت بدهی / گواهی پایان محکومیت / تصویر شناسنامه و کارت ملی
برای دریافت متن فوق می توانید بر روی نمونه درخواست رفع ممنوع الخروجی کلیک نمایید.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون رفع ممنوع الخروجی را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:
❓ من بخشی از مهریه همسرم را پرداخته‌ام و برای بقیه آن دادگاه اعسار مرا قبول کرده است. آیا ممنوع‌الخروجی من رفع خواهد شد؟
✅ بله، با اثبات اعسار و صدور حکم دادگاه، معمولاً ممنوع‌الخروجی رفع می‌شود. برای اطمینان باید به دادگاه یا اداره اجرای احکام مراجعه و موضوع را پیگیری کنید.
❓ چند ماه پیش برای مشکلات مربوط به طلاق، ممنوع‌الخروج شدم. بعد از اینکه توافقی جدا شدیم، هنوز ممنوع‌الخروج هستم. فردا عازم کربلا هستم؛ چه باید کرد؟
✅ در صورت حل‌شدن اختلافات و طلاق توافقی، باید به مرجع صادرکننده ممنوع‌الخروجی مراجعه کرده و با ارائه مستندات، رفع آن را پیگیری کنید. در صورت اضطرار، مراجعه حضوری سریع توصیه می‌شود.
❓ سه سال پیش به دلیل مهریه همسرم او را ممنوع‌الخروج کردم و بعد از آشتی دیگر ادامه ندادم. اما هنوز ممنوع‌الخروج هستیم. چرا؟ و چه باید کرد؟
✅ اگر ممنوع‌الخروجی پیگیری نشده و ابطال آن ثبت نگردیده باشد، همچنان پابرجاست. برای رفع آن باید به اداره اجرای ثبت یا دادگاه مربوطه مراجعه کرده و مدارک جدید و توافق‌نامه ارائه دهید.
❓ چند سال پیش در عراق بازداشت شدم. حالا که برای تمدید گذرنامه اقدام کردم، گفتند ممنوع‌الخروج بند ۲ هستم. راه رفع چیست؟
✅ برای بررسی و رفع این نوع ممنوع‌الخروجی باید به اداره سجل کیفری یا دادگستری محل سکونت مراجعه کرده و علت ممنوعیت را استعلام کنید. سپس با ارائه مدارک و پیگیری قانونی، درخواست لغو بدهید.
❓ در صورت ممنوع‌الخروجی همسر از طریق اجرای ثبت، آیا با اعلام اعسار و پرداخت اقساط مهریه امکان رفع وجود دارد؟
✅ بله، در صورت پرداخت اقساط به‌موقع و پذیرش اعسار توسط مرجع ثبت، امکان رفع ممنوع‌الخروجی وجود دارد. لازم است به دفتر اجرای ثبت مراجعه و رسیدهای پرداخت را ارائه دهید.
❓ در سال ۹۰ به خاطر فعالیت سیاسی محکوم شدم. حالا با وجود عفو رهبری، هنوز ممنوع‌الخروج هستم. چکار کنم؟
✅ ابتدا به اداره سجل کیفری مراجعه کرده و درخواست رفع ممنوعیت بدهید. در صورت عدم نتیجه، با ارائه مستندات عفو به دادگاه صادرکننده حکم یا دادستانی کل مراجعه و پیگیری کنید.