ممنوع الخروجی یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های قانونی برای افراد در ایران است که می‌تواند به دلایل مختلفی نظیر بدهی مالی، مهریه، مالیات، احکام کیفری یا نداشتن اجازه قانونی برای خروج از کشور، اعمال شود. بسیاری از افراد تا زمان مراجعه به فرودگاه یا اداره گذرنامه، از ممنوع‌الخروج بودن خود اطلاعی ندارند و همین موضوع ممکن است خسارات یا اختلالات جدی در امور شغلی، تجاری یا خانوادگی آنان ایجاد کند.
طبق قوانین کشور، ممنوع‌الخروج شدن یک فرد می‌تواند به درخواست نهادهای دولتی، بانک‌ها، سازمان ثبت، مراجع قضایی یا حتی اشخاص حقیقی (مانند همسر) صورت گیرد. با این حال، قانون برای این وضعیت نیز راهکارهایی برای اعتراض و رفع ممنوع‌الخروجی در نظر گرفته است. افراد می‌توانند با انجام برخی اقدامات قانونی، ارائه درخواست رسمی، پرداخت بدهی، جلب رضایت طرف مقابل یا ارائه وثیقه، نسبت به لغو این محدودیت اقدام نمایند.
در این مقاله، ضمن بررسی کامل دلایل ممنوع‌الخروج شدن، انواع آن، تفاوت وضعیت زنان و مردان در این موضوع، روند و مدارک لازم برای رفع ممنوع‌الخروجی، به پرسش‌های رایج نیز پاسخ داده می‌شود. اگر با این مشکل مواجه هستید یا نگران احتمال وقوع آن هستید، مطالعه این مقاله می‌تواند راهنمایی دقیق و عملی به شما ارائه دهد.
ممنوع الخروجی چیست و چه زمانی اعمال می‌شود؟
ممنوع‌الخروجی به معنای محدود کردن حق خروج یک فرد از کشور است که از سوی مراجع قضایی، اجرایی، امنیتی یا قانونی بر اساس دستور رسمی صادر می‌شود. این ممنوعیت ممکن است با صدور دستور کتبی از سوی دادگاه، بازپرس، اداره ثبت اسناد، سازمان مالیاتی، بانک مرکزی یا حتی براساس درخواست فردی مانند همسر در پرونده مهریه یا ولی قهری برای فرزند اعمال شود.
در قانون ایران، ممنوع‌الخروجی یکی از ابزارهای پیشگیرانه و تأمینی است که در شرایط خاصی به منظور حفظ حقوق عمومی، جلوگیری از فرار متهم یا محکوم‌علیه، یا اطمینان از انجام تعهدات مالی و قانونی صادر می‌شود. به‌طور معمول، شخص ممنوع‌الخروج شده بدون آنکه محکوم به مجازات خاصی باشد، به دلیل یک نگرانی احتمالی یا تعهد معوقه از حق خروج از کشور منع می‌شود.
موارد شایع اعمال ممنوع‌الخروجی شامل این موارد است:
- بدهی مالیاتی یا بدهی بانکی کلان که موجب صدور حکم از سوی اداره مالیات یا بانک می‌شود.
- عدم پرداخت مهریه یا نفقه در پرونده‌های خانوادگی که به درخواست زوجه و از طریق اجرائیات ثبت اعمال می‌شود.
- پرونده‌های کیفری در مرحله تحقیقات مقدماتی یا صدور قرار نظارت قضایی.
- فرزندان زیر ۱۸ سال یا زنان شوهردار که بدون اذن ولی قهری یا همسر، مجاز به دریافت گذرنامه یا خروج نیستند. در این مورد می توانید بخش مربوط به اجازه شوهر برای خروج از کشور را مطالعه فرمایید.
- ممنوع‌الخروجی نظام وظیفه برای مشمولانی که بدون مجوز سازمان وظیفه عمومی قصد خروج دارند.
-
دلایل امنیتی یا سیاسی در برخی موارد خاص، بنا بر مصالح امنیتی کشور یا احکام محرمانه قضایی، ممکن است افراد خاص بدون اعلام علنی دلیل، ممنوع‌الخروج شوند.
مدت زمان اعتبار ممنوع‌الخروجی نیز در قوانین مختلف متفاوت است؛ اما معمولاً این حکم شش‌ماهه است و نیاز به تمدید رسمی دارد، در غیر این صورت به‌صورت خودکار از درجه اعتبار ساقط می‌شود. صدور و لغو این وضعیت باید طبق تشریفات اداری و با اطلاع‌رسانی رسمی به دادستان کل کشور و از آن طریق به مراجع ذی‌ربط انجام شود.
رفع ممنوع‌الخروجی چقدر زمان می‌برد؟
مدت‌زمان لازم برای رفع ممنوع‌الخروجی بستگی به دلیل ممنوع‌الخروجی و سرعت پیگیری فرد دارد. به‌طور معمول، پس از برطرف شدن علت ممنوعیت، رفع آن می‌تواند از چند روز تا چند هفته طول بکشد. به‌عنوان مثال:
-
در موارد بدهی مهریه یا مالیاتی: پس از پرداخت بدهی یا ارائه وثیقه مناسب، در صورت همکاری مرجع مربوطه، معمولاً بین ۳ تا ۷ روز کاری زمان می‌برد تا ممنوع‌الخروجی لغو شود.
-
در موارد کیفری: پس از اثبات حضور متهم یا اجرای حکم، قاضی اجرای احکام می‌تواند همان روز دستور رفع ممنوع‌الخروجی را صادر کند، اما ثبت در سیستم گذرنامه ممکن است چند روز طول بکشد.
-
در موارد مربوط به اجرای ثبت: با ارائه درخواست رسمی و مستندات تسویه یا اعسار، معمولاً تا ۷ روز کاری طول می‌کشد تا نتیجه مشخص شود.
نکته مهم این است که دستور ممنوع‌الخروجی اعتبار ۶ ماهه دارد و اگر تمدید نشود، خودبه‌خود از بین می‌رود. اما برای خروج قطعی از کشور، بهتر است حتماً استعلام رسمی از اداره گذرنامه بگیرید تا از رفع قطعی اطمینان حاصل کنید.
انواع ممنوع الخروجی در قانون ایران
ممنوع‌الخروجی در ایران بسته به مرجع صادرکننده و علت اعمال آن به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. شناخت این دسته‌بندی‌ها برای تعیین نحوه رفع ممنوعیت خروج از کشور بسیار مهم است. در ادامه، مهم‌ترین انواع ممنوع‌الخروجی را بررسی می‌کنیم:
📌1. ممنوع الخروجی قضایی
این نوع از ممنوع‌الخروجی معمولاً در یکی از سه مرحله زیر از سوی مقام قضایی صادر می‌شود:
- مرحله تحقیقات مقدماتی (قبل از دسترسی به متهم)
طبق ماده ۱۸۸ قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس می‌تواند قبل از دسترسی به متهم، در صورت وجود دلایل کافی مبنی بر ارتکاب جرم، دستور منع خروج وی از کشور را صادر کند. این دستور ۶ ماه اعتبار دارد و در صورت لزوم قابل تمدید است. - مرحله پس از تفهیم اتهام (قرار نظارت قضایی)
طبق ماده ۲۴۷ همین قانون، بازپرس می‌تواند متناسب با جرم ارتکابی، قرار ممنوع‌الخروجی را به عنوان قرار نظارت قضایی صادر کند. این قرار نیز ۶ ماه اعتبار دارد و ظرف ۱۰ روز قابل اعتراض در دادگاه است. - مرحله اجرای حکم کیفری
طبق ماده ۵۰۹، در صورتی که محکوم‌علیه متواری باشد و احتمال فرار او وجود داشته باشد، قاضی اجرای احکام می‌تواند دستور ممنوع‌الخروجی صادر کند. با دستگیری یا مراجعه وی، دستور بلافاصله لغو خواهد شد.
📌2. ممنوع الخروجی به دلیل بدهی مهریه یا نفقه
مطابق قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی و همچنین مقررات اجرائیات ثبت، زوجه می‌تواند برای مهریه یا نفقه از دایره اجرای ثبت یا دادگاه تقاضای ممنوع‌الخروجی همسر خود را داشته باشد. تا زمان پرداخت بدهی یا تأمین مناسب، شوهر اجازه خروج از کشور را نخواهد داشت.
📌3. ممنوع الخروجی مالیاتی و بانکی
افرادی که بدهی قطعی مالیاتی دارند یا صادرکنندگان و واردکنندگان متخلف، می‌توانند از سوی سازمان امور مالیاتی کشور یا بانک مرکزی ممنوع‌الخروج شوند. طبق ماده ۲۰۲ قانون مالیات‌های مستقیم و مقررات بانکی، این ممنوع‌الخروجی معمولاً تا تسویه کامل بدهی ادامه دارد، اما در موارد خاص مانند سفر درمانی یا زیارتی، امکان صدور مجوز موقت وجود دارد.
📌4. ممنوع الخروجی اداری یا اجرائیاتی (ثبت اسناد)
اگر فردی به موجب اجرائیات ثبت به عنوان بدهکار شناخته شود و مالی برای توقیف معرفی نکند یا دسترسی به اموال او ممکن نباشد، دایره اجرای ثبت می‌تواند با درخواست طلبکار و دستور رئیس اداره ثبت محل، حکم ممنوع‌الخروجی صادر کند.
📌5. ممنوع الخروجی زنان و افراد زیر ۱۸ سال
زنان شوهردار برای دریافت گذرنامه یا خروج از کشور نیاز به اجازه کتبی همسر دارند (ماده ۱۸ قانون گذرنامه). در موارد خاص مانند طلاق یا فوت همسر، با ارائه طلاق‌نامه و مدارک، این ممنوعیت برداشته می‌شود. همچنین افراد زیر ۱۸ سال فقط با اذن ولی قهری (پدر یا جد پدری) یا قیم می‌توانند از کشور خارج شوند.
📌6. ممنوع الخروجی مشمولان نظام وظیفه
افرادی که مشمول خدمت سربازی هستند، تا زمانی که مجوز رسمی از سازمان نظام وظیفه دریافت نکرده‌اند، نمی‌توانند از کشور خارج شوند. این مجوز معمولاً برای مواردی چون تحصیل، درمان، یا شرکت در مسابقات بین‌المللی صادر می‌شود.
رفع ممنوع الخروجی؛ مراحل و مدارک لازم
در صورتی که از ممنوع الخروجی خود مطلع شدید، اقدام برای رفع آن دارای مراحلی است که در زیر مشاهده می فرمایید:
🔹 ۱. شناسایی مرجع صادرکننده ممنوع‌الخروجی
پیش از هر اقدام، باید مشخص شود که ممنوع‌الخروجی از سوی کدام مرجع اعمال شده است:
- دادگاه کیفری یا حقوقی
- اداره ثبت اسناد و املاک (اجرائیات ثبت)
- سازمان امور مالیاتی
- بانک مرکزی یا بانک‌های عامل
- اداره گذرنامه (در مورد زنان متأهل و مشمولان وظیفه)
🔹 ۲. دریافت استعلام وضعیت ممنوع‌الخروجی
برای اطمینان از وجود و علت ممنوع‌الخروجی، می‌توان به یکی از روش‌های زیر اقدام کرد:
- مراجعه به اداره گذرنامه (پلیس مهاجرت و گذرنامه)
- ثبت درخواست کتبی به دادگاه یا دایره اجرای ثبت
- استفاده از خدمات استعلام در دفاتر خدمات قضایی
🔸 نکته: استعلام ممنوع‌الخروجی فقط توسط خود فرد یا وکیل قانونی او امکان‌پذیر است.
🔹 ۳. بررسی علت و رفع مانع قانونی
پس از شناسایی دلیل ممنوع‌الخروجی، باید اقدام مناسب برای رفع آن انجام شود:
- در صورت بدهی مهریه یا مالی: پرداخت بدهی یا ارائه وثیقه و رضایت‌نامه ذی‌نفع
- در پرونده‌های کیفری: حضور در مرجع قضایی، اعتراض به قرار ممنوعیت یا طی مراحل قانونی دادرسی
- در بدهی‌های مالیاتی: تسویه بدهی یا اخذ مجوز موردی از سازمان مالیاتی
- در مورد زنان: دریافت رضایت‌نامه رسمی همسر یا اثبات طلاق از طریق طلاق‌نامه
🔹 ۴. تنظیم و ارسال درخواست رفع ممنوع‌الخروجی
درخواست باید به‌صورت کتبی تنظیم شده و به مرجع صادرکننده ارائه گردد. این درخواست معمولاً شامل موارد زیر است:
- مشخصات کامل فرد ممنوع‌الخروج
- شماره ملی و شماره پرونده
- علت ممنوع‌الخروجی (در صورت اطلاع)
- دلایل تقاضای رفع ممنوعیت (مثلاً درمان، سفر ضروری، زیارت و …)
✅مستندات پیوست شامل:
- تصویر کارت ملی و شناسنامه
- تصویر حکم دادگاه یا اجرائیه
- فیش پرداخت بدهی یا تأمین خواسته
- رضایت‌نامه یا وکالت‌نامه در موارد خاص
- سند طلاق یا اثبات پایان زوجیت برای زنان
🔹 ۵. بررسی درخواست و صدور دستور رفع اثر
پس از بررسی توسط مرجع صالح، در صورت احراز رفع مانع قانونی، دستور رفع ممنوع‌الخروجی صادر می‌شود و این دستور باید:
- از طریق مراجع ذی‌ربط (مانند دادسرا یا اداره ثبت) به دادستانی کل کشور ارسال شود
- توسط دادستانی کل به اداره گذرنامه برای اجرا ابلاغ گردد
🔹 ۶. پیگیری ثبت رفع ممنوعیت در سیستم گذرنامه
حتی پس از صدور دستور رفع ممنوع‌الخروجی، برای اطمینان از ثبت آن در سیستم، لازم است فرد چند روز بعد با ارائه نامه دادگاه به اداره گذرنامه مراجعه کرده و از فعال شدن امکان خروج اطمینان حاصل کند.
رفع ممنوع الخروجی زن بعد از طلاق
طبق بند ۳ ماده ۱۸ قانون گذرنامه، زنان متأهل برای دریافت گذرنامه یا خروج از کشور نیاز به اجازه کتبی شوهر دارند. این محدودیت به‌محض وقوع طلاق و اثبات آن نزد مراجع ذی‌ربط از بین می‌رود، اما باید مراحل اداری آن طی شود.
✅ مواردی که زن ممکن است پس از طلاق ممنوع‌الخروج باشد:
- در زمان زوجیت، شوهر او را ممنوع‌الخروج کرده باشد.
- پیش از طلاق، در دفتر اسناد رسمی، اجازه خروج از کشور را صادر نکرده باشد.
- به دلیل بدهی یا پرونده‌های حقوقی (مثلاً مهریه یا چک) ممنوع‌الخروج شده باشد.
- خروج فرزند از کشور نیاز به اجازه ولی قهری داشته باشد (مربوط به حضانت).
مراحل رفع ممنوع‌الخروجی زن پس از طلاق:
✅1. دریافت طلاق‌نامه رسمی
زن باید اصل یا کپی برابر اصل طلاق‌نامه رسمی را از دفترخانه محل اجرای طلاق دریافت کند.
✅2. مراجعه به اداره گذرنامه محل سکونت
با در دست داشتن:
- طلاق‌نامه
- شناسنامه و کارت ملی
- گذرنامه (در صورت وجود)
زن به اداره گذرنامه مراجعه می‌کند و رفع ممنوعیت خروج از کشور را درخواست می‌دهد.
📌 نکته: اگر ممنوع‌الخروجی به‌صورت رسمی در سیستم ثبت شده باشد، اداره گذرنامه موظف است آن را بررسی و در صورت صحت طلاق، لغو کند.
✅3. ارسال طلاق‌نامه به پلیس مهاجرت
اگر طلاق‌نامه به مراجع ذی‌ربط مانند اداره گذرنامه یا سامانه‌های اجرایی ثبت نشده باشد، باید طلاق‌نامه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا دفاتر اسناد رسمی به پلیس گذرنامه ارسال شود.
✅4. در صورت اعتراض یا عدم رفع ممنوعیت: پیگیری قضایی
اگر به‌رغم ارائه طلاق‌نامه، ممنوع‌الخروجی زن رفع نشود، می‌تواند به دادگاه خانواده یا اداره حقوقی گذرنامه مراجعه کرده و از طریق شکایت رسمی، رفع ممنوعیت را مطالبه کند.
🔍 اگر زن بعد از طلاق همچنان ممنوع‌الخروج باقی بماند:
- در صورتی که ممنوع‌الخروجی از سمت مراجع قضایی یا ثبت باشد (مثلاً بدهی یا شکایت)، باید ابتدا آن موضوع را حل کند (پرداخت بدهی، جلب رضایت، ارائه وثیقه و…).
- در صورت وجود وکالت در طلاق: اگر شوهر اجازه خروج نداده باشد، باید پس از اثبات طلاق اقدام شود.
- اگر شوهر پیش از طلاق، زن را در اداره گذرنامه ممنوع‌الخروج کرده باشد: ارائه طلاق‌نامه کافی است، اما در برخی موارد باید شکایت رسمی ثبت شود.
نمونه متن درخواست رفع ممنوع الخروجی
در ادامه یک نمونه متن درخواست رفع ممنوع‌الخروجی ارائه شده است که می‌توانید آن را برای ثبت در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا ارائه به مراجع قضایی، دادسرا یا اداره گذرنامه استفاده کنید. متن باید متناسب با دلیل ممنوع‌الخروجی (مثلاً مهریه، بدهی، حکم قضایی، عدم اجازه همسر و…) تنظیم شود. این نمونه عمومی است و قابل شخصی‌سازی است.
📝 نمونه درخواست رفع ممنوع الخروجی
ریاست محترم شعبه … دادگاه عمومی / اجرای احکام / بازپرسی …
با سلام و احتراماینجانب ………….. فرزند ………….. به شماره ملی …………… و به نشانی ………………………… به استحضار می‌رساند:
طبق اطلاع، اینجانب در حال حاضر ممنوع‌الخروج می‌باشم و هنگام مراجعه به اداره گذرنامه از این امر مطلع شدم.
با توجه به اینکه:
(در صورت وجود) بدهی یا دین مورد ادعا پرداخت گردیده و رسید آن پیوست می‌باشد / یا با طلبکار توافق انجام شده و تأمین مناسب سپرده‌ام.
(در صورت وجود طلاق) رابطه زوجیت با همسر سابقم منحل شده و طلاق‌نامه رسمی صادر و به پیوست ارائه شده است.
(در صورت گذشت ۶ ماه) مدت اعتبار قرار ممنوع‌الخروجی به پایان رسیده و درخواست تمدید از سوی مرجع ذی‌ربط ارائه نشده است.
(در صورت رفع اتهام کیفری) موضوع اتهام قبلاً بررسی و با قرار منع تعقیب / حکم برائت / اتمام اجرای حکم، پرونده مختومه گردیده است.
لذا مستنداً به مواد ۱۸۸، ۲۴۷، ۲۴۸ و ۵۰۹ قانون آیین دادرسی کیفری، تقاضای رفع اثر از قرار / دستور ممنوعیت خروج از کشور را دارم.
خواهشمند است در صورت احراز شرایط، دستور مقتضی جهت رفع ممنوع‌الخروجی اینجانب صادر فرمایید.
با تشکر و تجدید احترام
امضاء و تاریخ
نام و نام خانوادگی: …………………
شماره تماس: …………………
پیوست‌ها: طلاق‌نامه / رسید پرداخت بدهی / گواهی پایان محکومیت / تصویر شناسنامه و کارت ملی
برای دریافت متن فوق می توانید بر روی نمونه درخواست رفع ممنوع الخروجی کلیک نمایید.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون رفع ممنوع الخروجی را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:
❓ من بخشی از مهریه همسرم را پرداخته‌ام و برای بقیه آن دادگاه اعسار مرا قبول کرده است. آیا ممنوع‌الخروجی من رفع خواهد شد؟
✅ بله، با اثبات اعسار و صدور حکم دادگاه، معمولاً ممنوع‌الخروجی رفع می‌شود. برای اطمینان باید به دادگاه یا اداره اجرای احکام مراجعه و موضوع را پیگیری کنید.
❓ چند ماه پیش برای مشکلات مربوط به طلاق، ممنوع‌الخروج شدم. بعد از اینکه توافقی جدا شدیم، هنوز ممنوع‌الخروج هستم. فردا عازم کربلا هستم؛ چه باید کرد؟
✅ در صورت حل‌شدن اختلافات و طلاق توافقی، باید به مرجع صادرکننده ممنوع‌الخروجی مراجعه کرده و با ارائه مستندات، رفع آن را پیگیری کنید. در صورت اضطرار، مراجعه حضوری سریع توصیه می‌شود.
❓ سه سال پیش به دلیل مهریه همسرم او را ممنوع‌الخروج کردم و بعد از آشتی دیگر ادامه ندادم. اما هنوز ممنوع‌الخروج هستیم. چرا؟ و چه باید کرد؟
✅ اگر ممنوع‌الخروجی پیگیری نشده و ابطال آن ثبت نگردیده باشد، همچنان پابرجاست. برای رفع آن باید به اداره اجرای ثبت یا دادگاه مربوطه مراجعه کرده و مدارک جدید و توافق‌نامه ارائه دهید.
❓ چند سال پیش در عراق بازداشت شدم. حالا که برای تمدید گذرنامه اقدام کردم، گفتند ممنوع‌الخروج بند ۲ هستم. راه رفع چیست؟
✅ برای بررسی و رفع این نوع ممنوع‌الخروجی باید به اداره سجل کیفری یا دادگستری محل سکونت مراجعه کرده و علت ممنوعیت را استعلام کنید. سپس با ارائه مدارک و پیگیری قانونی، درخواست لغو بدهید.
❓ در صورت ممنوع‌الخروجی همسر از طریق اجرای ثبت، آیا با اعلام اعسار و پرداخت اقساط مهریه امکان رفع وجود دارد؟
✅ بله، در صورت پرداخت اقساط به‌موقع و پذیرش اعسار توسط مرجع ثبت، امکان رفع ممنوع‌الخروجی وجود دارد. لازم است به دفتر اجرای ثبت مراجعه و رسیدهای پرداخت را ارائه دهید.
❓ در سال ۹۰ به خاطر فعالیت سیاسی محکوم شدم. حالا با وجود عفو رهبری، هنوز ممنوع‌الخروج هستم. چکار کنم؟
✅ ابتدا به اداره سجل کیفری مراجعه کرده و درخواست رفع ممنوعیت بدهید. در صورت عدم نتیجه، با ارائه مستندات عفو به دادگاه صادرکننده حکم یا دادستانی کل مراجعه و پیگیری کنید.