در سال‌های اخیر، با گسترش بانکداری الکترونیک و جایگزینی کارت‌های بانکی به‌جای پول نقد، جرائمی نظیر خیانت در امانت کارت بانکی افزایش یافته است. این جرم زمانی محقق می‌شود که فردی کارت یا اطلاعات بانکی دیگری را که به امانت در اختیار دارد، برخلاف توافق و به ضرر مالک استفاده کند.
اهمیت این موضوع از آن جهت است که گاهی اعتماد به افراد ناآگاهانه و بدون شناخت کافی صورت می‌گیرد و زمینه سوءاستفاده مالی را فراهم می‌سازد. آگاهی از ارکان قانونی، شیوه اثبات و مجازات این جرم می‌تواند به پیشگیری و دفاع مؤثر در برابر چنین تخلفاتی کمک کند.
خیانت در امانت کارت بانکی چیست؟
مطابق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، خیانت در امانت زمانی محقق می‌شود که مالی منقول یا نوشته‌ای مانند سفته، چک، قبض یا موارد مشابه به عنوان امانت، اجاره، رهن یا برای وکالت به شخصی سپرده شود و او برخلاف توافق، آن را به ضرر مالک استفاده کند.
در حوزه کارت‌های بانکی، این جرم زمانی رخ می‌دهد که مالک کارت، به هر دلیل (مانند بیماری، کهولت سن، عدم دسترسی به بانک یا ناتوانی در استفاده از دستگاه‌ها) کارت خود را به همراه رمز در اختیار شخصی به عنوان «امین» قرار دهد تا کاری مشخص انجام دهد؛ اما امین، فراتر از توافق عمل کرده و از کارت برای مقاصد شخصی یا غیرمجاز استفاده کند.
تفاوت این جرم با سرقت یا کلاهبرداری در این است که در خیانت در امانت، کارت یا اطلاعات بانکی با رضایت مالک به امین سپرده می‌شود؛ ولی در سرقت یا کلاهبرداری، برداشت غیرمجاز پول از حساب دیگران انجام می شود در حالی که رضایت اولیه وجود ندارد یا با حیله به دست آمده است. به همین دلیل، رکن اصلی این جرم، «سپردن داوطلبانه» کارت یا اطلاعات توسط مالک به دیگری است.
عناصر تشکیل‌دهنده جرم خیانت در امانت کارت بانکی
برای اینکه دادگاه بتواند فردی را به جرم خیانت در امانت کارت بانکی محکوم کند، وجود سه رکن یا عنصر اصلی ضروری است: عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر روانی. نبود هر یک از این ارکان باعث می‌شود که جرم محقق نشود.
عنصر قانونی
پایه حقوقی این جرم، ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی است که به‌طور صریح استفاده ناروا از مال یا سند سپرده‌شده را جرم‌انگاری کرده است. کارت بانکی یا اطلاعات آن، به دلیل ارزش مالی و امکان برداشت وجه، مشمول همین حکم می‌شود.
عنصر مادی
عنصر مادی به رفتار قابل مشاهده‌ای گفته می‌شود که جرم را محقق می‌کند. در خیانت در امانت کارت بانکی، چهار حالت زیر می‌تواند عنصر مادی باشد:
- تصاحب: امین کارت را مانند مال خود تلقی کرده و آن را بازنگرداند.
- استعمال یا استفاده ناروا: خرج کردن یا انتقال وجه برخلاف هدف تعیین‌شده توسط مالک.
- تلف کردن: نابودی عمدی کارت یا از بین بردن دسترسی مالک به آن.
- مفقود کردن: پنهان‌کردن یا دور انداختن کارت برای جلوگیری از دسترسی مالک.
عنصر روانی
این عنصر به نیت و قصد مرتکب مربوط است. در صورتی که امین با سوء نیت و برای وارد کردن ضرر به مالک از کارت استفاده کند، عنصر روانی محقق می‌شود. اگر استفاده به دلیل اشتباه یا سوءتفاهم باشد، عنصر روانی شکل نگرفته و جرم خیانت در امانت احراز نمی‌شود.
مصادیق و مثال‌های عملی خیانت در امانت کارت بانکی
برای درک بهتر این جرم، بررسی نمونه‌های واقعی و رایج می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. در تمامی این موارد، نقطه مشترک، سپردن داوطلبانه کارت به امین و استفاده فراتر از توافق است.
🔹پرداخت هزینه مشخص و برداشت اضافه
فرض کنید فردی برای پرداخت هزینه بیمارستان، کارت بانکی و رمز خود را به آشنایی می‌سپارد. امین مبلغ مورد نیاز را پرداخت کرده اما علاوه بر آن، بخشی از موجودی را به حساب شخصی خود منتقل می‌کند.
🔹سوءاستفاده از کارت افراد سالمند یا بیمار
گاهی افراد سالخورده یا بیمار، توانایی استفاده از دستگاه‌های خودپرداز یا انجام عملیات بانکی را ندارند و کارت خود را در اختیار شخص دیگری قرار می‌دهند. اگر امین از این اعتماد سوءاستفاده کند و تراکنش‌های شخصی انجام دهد، خیانت در امانت محقق می‌شود. ولی باید توجه داشته باشید که این موضوع با اجاره دادن حساب بانکی به منظور استفاده های غیر قانونی کاملا متفاوت است و مسئولیت قانونی بر عهده صاحب حساب است.
🔹خرید شخصی با کارت امانی
مثلاً کارمندی که کارت بانکی کارفرما را برای پرداخت هزینه های اداری یا پرداخت تنخواه یا مخارج روزانه دفتر دریافت کرده، با آن خرید شخصی انجام دهد.
🔹انتقال وجه به حساب شخصی
وقتی کارت صرفاً برای پرداخت هزینه مشخصی داده شده اما امین وجهی را به حساب خود یا دیگران انتقال می‌دهد، این اقدام مصداق بارز خیانت در امانت است.
🔹نگهداری طولانی‌مدت و عدم بازگرداندن کارت
اگر امین پس از اتمام کار، کارت را بازنگرداند و مالک برای پس‌گیری ناچار به ارسال اظهارنامه یا مراجعه به مراجع قانونی شود، عنصر «تصاحب» شکل گرفته است.
این مثال‌ها نشان می‌دهد که حتی برداشت مبالغ کم یا استفاده کوتاه‌مدت، در صورت مغایرت با توافق اولیه، می‌تواند به تشکیل پرونده کیفری منجر شود.
مجازات خیانت در امانت کارت بانکی
مبنای قانونی تعیین مجازات این جرم، ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی است که مجازات خیانت در امانت را حبس از شش ماه تا سه سال تعیین کرده است. این ماده به‌طور کلی شامل همه اموال منقول و اسناد مالی می‌شود و کارت بانکی نیز به دلیل ارزش مالی و قابلیت برداشت وجه، مشمول آن است.
با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، میزان حبس برای این جرم کاهش یافته و اکنون بین سه ماه تا هجده ماه حبس تعیین می‌شود. این تغییر به‌منظور کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها و تمرکز بر مجازات‌های جایگزین انجام شده است، اما همچنان جنبه بازدارندگی خود را حفظ می‌کند.
⚖️قابل گذشت بودن جرم
باید توجه داشت که جرم خیانت در امانت کارت بانکی از جرائم قابل گذشت است؛ یعنی پیگیری آن تنها در صورت شکایت شاکی ممکن است و در صورتی که شاکی رضایت دهد، روند دادرسی متوقف خواهد شد. این موضوع در ماده ۱۰۴ اصلاحی قانون مجازات اسلامی به صراحت ذکر شده است.
⚖️عوامل مؤثر بر تعیین میزان مجازات
دادگاه در تعیین میزان مجازات به عواملی مانند میزان خسارت واردشده، سابقه کیفری متهم، و نحوه همکاری او در بازگرداندن مبالغ یا رفع ضرر توجه می‌کند. در مواردی که ضرر مالی چشمگیر باشد یا متهم همکاری نکند، امکان صدور حکم در سقف مجازات وجود دارد.
در برخی پرونده‌ها، قاضی ممکن است به جای حبس یا همراه با آن، مجازات‌هایی مانند جزای نقدی، خدمات عمومی رایگان یا الزام به جبران خسارت را تعیین کند. این امر به‌ویژه زمانی رخ می‌دهد که متهم فاقد سابقه کیفری باشد یا ضرر واردشده را جبران کرده باشد.
مواردی که خیانت در امانت کارت بانکی محسوب نمی‌شود
هرگونه استفاده یا نگهداری کارت بانکی، الزاماً به معنی ارتکاب جرم خیانت در امانت نیست. در برخی موارد، رفتار امین ممکن است از نظر اخلاقی نادرست باشد، اما از نظر حقوقی مشمول این عنوان کیفری نمی‌شود. مهم‌ترین این موارد عبارتند از:
- مفقودی کارت و امکان صدور مجدد: اگر کارت بانکی گم شود و مالک بتواند به راحتی از بانک کارت جدید دریافت کند، صرفِ مفقود شدن آن بدون سوءنیت، جرم خیانت در امانت محسوب نمی‌شود.
- نبود وصف «سپردن» از سوی مالک: در صورتی که کارت بانکی با رضایت مالک به امین سپرده نشده باشد (مثلاً کارت به‌صورت غیرقانونی به‌دست آمده باشد)، این موضوع تحت عنوان سرقت یا کلاهبرداری بررسی می‌شود نه خیانت در امانت.
- استفاده بدون قصد ضرر: اگر امین بدون هماهنگی، مبلغی را برداشت کند اما فوراً بازگرداند و هیچ ضرری متوجه مالک نشود، عنصر روانی جرم (سوءنیت) محقق نمی‌شود.
- اختلافات ناشی از سوءتفاهم یا اشتباه: گاهی برداشت یا استفاده نادرست، نتیجه اشتباه در فهم توافق است و نه قصد ضرر رساندن. در چنین شرایطی، امکان اثبات خیانت در امانت دشوار می‌شود.
این استثناها نشان می‌دهد که صرفاً وجود نارضایتی مالک کافی نیست و باید هر سه رکن قانونی، مادی و روانی ثابت شود تا حکم به محکومیت صادر گردد.
نحوه اثبات خیانت در امانت کارت بانکی
برای اینکه دادگاه حکم محکومیت صادر کند، شاکی باید هر سه رکن قانونی، مادی و روانی جرم را به‌طور کامل ثابت کند. این موضوع نیازمند ارائه مستندات و شواهد قوی است که نشان دهد کارت بانکی با رضایت مالک به امین سپرده شده و سپس سوءاستفاده‌ای برخلاف توافق صورت گرفته است.
توجه داشته باشید که این موضوع قابل پیگیری در مراجع قضایی می باشد اما مواردی مانند اجاره دادن کارت ملی به منظور مقاصدی نظیر پولشویی، خرید ارز و دیگر موارد از سوی دادگاه پذیرفته نیست و صاحب مدارک را مسئول می داند و اثبات نبود سوء نیت در آن بسیار مشکل است.
📁نقش مدارک بانکی در اثبات جرم
یکی از مهم‌ترین مستندات، پرینت حساب بانکی است که تراکنش‌های غیرمجاز یا برداشت‌های مازاد را نشان می‌دهد. این پرینت باید مربوط به بازه زمانی باشد که کارت در اختیار امین بوده و به‌طور دقیق مبلغ و تاریخ تراکنش‌ها را مشخص کند.
علاوه بر پرینت بانکی و شهادت شهود، اسنادی مانند پیامک‌های بانکی، مکاتبات در پیام‌رسان‌ها یا حتی مکالمات ضبط‌شده (در صورتی که مطابق قانون تهیه شده باشد) می‌توانند به‌عنوان مدارک تکمیلی ارائه شوند.
⚖️ارسال اظهارنامه رسمی
ارسال اظهارنامه به امین و درخواست بازگرداندن کارت یا مبالغ برداشت‌شده، یک گام مهم در اثبات عنصر «تصاحب» است. اگر امین پس از دریافت اظهارنامه از استرداد کارت یا بازگرداندن مبالغ خودداری کند، این رفتار می‌تواند به عنوان نشانه‌ای روشن از سوء نیت او تفسیر شود.
✅استفاده از شهادت شهود
اگر افرادی شاهد سپردن کارت به امین و توافق بر سر نحوه استفاده از آن بوده باشند، شهادت آن‌ها می‌تواند روند اثبات جرم را تسهیل کند. شهادت باید روشن، بدون ابهام و در تأیید ادعای شاکی باشد.
با تنظیم شکواییه دقیق، جمع‌آوری ادله معتبر و استناد به مواد قانونی، شانس موفقیت شاکی را به‌طور قابل توجهی افزایش دهد. در نهایت، بار اثبات این جرم بر دوش شاکی است و هرچه مدارک کامل‌تر و مستدل‌تر باشند، امکان رسیدگی سریع‌تر و صدور رأی به نفع او بیشتر خواهد بود.
نمونه شکایت خیانت در امانت کارت بانکی
یک شکواییه مؤثر باید شامل مشخصات کامل طرفین، شرح دقیق ماجرا، ذکر زمان و مکان وقوع جرم، و پیوست مدارک باشد. در پرونده‌های خیانت در امانت کارت بانکی، هرچه شرح واقعه روشن‌تر و مدارک کامل‌تر باشد، مسیر اثبات جرم و صدور رأی به نفع شاکی هموارتر خواهد بود. در ادامه نمونه شکایت را مشاهده می فرمایید:
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان ………
با سلام و احترام
به استحضار می‌رساند، اینجانب به دلیل ناتوانی جسمی/شرایط خاص، کارت بانکی خود را به همراه رمز آن در تاریخ ……… به آقای/خانم ……… به امانت سپردم تا مبلغ مشخصی را جهت پرداخت هزینه‌های بیمارستان برداشت نماید. متأسفانه نامبرده برخلاف توافق، مبالغ بیشتری از حساب اینجانب برداشت کرده و برای مصارف شخصی خود استفاده نموده است.
این اقدام موجب ورود خسارت مالی و روحی به اینجانب شده و مصداق بارز جرم خیانت در امانت موضوع ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی است. لذا با استناد به مستندات پیوست شامل پرینت حساب بانکی و مدارک بستری، تقاضای رسیدگی و تعقیب کیفری مشتکی‌عنه و جبران ضرر و زیان وارده را دارم.با احترام
امضاء شاکیپیوستها:
پرینت تراکنش‌های بانکی
مدارک بستری یا هزینه‌ها
تصویر اظهارنامه رسمی
نکات مهم در تنظیم شکواییه
- ذکر تاریخ دقیق سپردن کارت و تاریخ برداشت غیرمجاز
- توضیح شفاف توافق اولیه بین مالک و امین
- پیوست کردن مدارک بانکی مانند پرینت حساب و پیامک‌ها
- معرفی شهود و ثبت اظهارات آن‌ها در متن شکایت
- درخواست صریح جبران خسارت همراه با استناد قانونی
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول در مورد خیانت در امانت کارت بانکی را مشاهده می فرمایید:
❓ سلام، کارت بانکی‌ام را به عموی همسرم به امانت داده بودم ولی او از کارتم سوءاستفاده کرده است. اکنون در دادگاه هستیم و شخصی نیز از من به خاطر برداشتن 25 میلیون تومان از حسابم شکایت کرده است که مدعی است این مبلغ توسط عموی همسرم برداشته شده است. چه اقداماتی باید انجام دهم؟
✅ برای حل این مشکل، باید اثبات کنید که کارت بانکی به عموی همسرتان به امانت داده شده بوده است. در صورت اثبات، می‌توانید از اتهامات وارده دفاع کنید و مسئولیت را از خود رفع نمایید. همچنین می‌توانید با دادگاه در خصوص تقسیط مبلغ بدهی مذاکره کنید.
❓ سلام، من به تازگی متوجه شدم که کارتخوانی که به آشنای دوستم به امانت داده بودم، به مدت 6 ماه برای امور غیرقانونی استفاده شده است. او به من گفته هر کاری می‌خواهی بکن. چه پیشنهادی دارید؟
✅ فوراً شکایت خود را به مقامات قضایی اعلام کنید تا از مشکلات حقوقی بیشتر پیشگیری شود. همچنین از یک وکیل برای بررسی موضوع و ارائه راهکارهای قانونی مناسب کمک بگیرید.
❓ سلام، کارت بانکی‌ام دست کسی بود به عنوان امانت و با آن کلاهبرداری کرده‌اند. من متوجه این موضوع شدم. حال ادعا می‌کنند باید حساب جدیدی باز کنم تا بتوانم پول کلاهبرداری‌شده را بازگردانم، و اگر نه شکایت خواهند کرد. باید چه کار کنم تا بدون ایجاد مشکلات بیشتر و اطلاع خانواده‌ام این مشکل را حل کنم؟
✅ با یک وکیل مشورت کنید تا برای اثبات امانت بودن کارت و رفع اتهام، بهترین راهکار را ارائه دهد. همچنین با مقامات قانونی همکاری کنید تا از گرفتار شدن در اتهامات دیگر جلوگیری شود.
❓ خالی شدن کارت بانکی توسط همسرم بدون اطلاع من و برداشت از حساب بانکی. می‌خواهم بدانم چطور باید شکایت کنم؟
✅ اگر کارت بانکی را به همسرتان امانت داده بودید و او بدون اطلاع شما از آن استفاده کرده، این موضوع می‌تواند خیانت در امانت باشد. در غیر این صورت، برداشت بدون سپردن کارت، سرقت محسوب می‌شود. برای هر دو حالت می‌توانید شکایت کیفری تنظیم کنید.
❓ سلام. کارت بانکی‌ام را به همکارم در رستوران برای واریز حقوق داده بودم. بعد از مدتی، او در جای دیگری مشغول به کار شد ولی کارت هنوز نزد او بود. صاحب کارش مبلغ 320 میلیون تومان به کارت من واریز کرد و آن را خارج کرد. اکنون حساب من مسدود شده و من شکایت خیانت در امانت مطرح کرده‌ام. چه کاری باید انجام دهم؟
✅ در دفاع از خود، شاهدان را معرفی کرده و مدارکی که نشان می‌دهد کارت به امانت نزد همکار سابق بوده ارائه کنید. حضور وکیل برای ارائه دفاعیات قوی در دادگاه توصیه می‌شود.
❓ سلام، من کارت عابربانکم را به امانت داده بودم و اکنون فهمیدم که با آن کلاهبرداری شده است.
✅ ابتدا باید امانت بودن کارت را با جمع‌آوری مدارک و شواهد ثابت کنید و آن را به مراجع قانونی ارائه دهید تا مسئولیت کیفری از شما رفع شود.