سرقت از منزل یکی از جرایم مهم علیه اموال شخصی است که هم در بُعد کیفری و هم اجتماعی آثار سنگینی دارد. قانون‌گذار در برابر این جرم، بسته به نوع و شرایط آن، مجازات‌های متفاوتی اعم از حبس، شلاق، قطع عضو و حتی اعدام پیش‌بینی کرده است.
در این مقاله به بررسی دقیق حکم سرقت از منزل، مجازات سرقت طلا از خانه و نحوه رسیدگی و اثبات این جرم خواهیم پرداخت.
جرم سرقت از منزل چیست و چه زمانی محقق می‌شود؟
برای آنکه یک رفتار به عنوان «سرقت از منزل» شناخته شود، باید هم از نظر تعریف قانونی جرم سرقت و هم از منظر محل ارتکاب جرم (منزل یا محل سکونت) واجد شرایط باشد. مطابق ماده ۲۶۷ قانون مجازات اسلامی، «سرقت عبارت است از ربودن مال دیگری به‌طور پنهانی». حال اگر این عمل در منزل یا محل سکونت افراد صورت گیرد، جرم «سرقت از منزل» محقق خواهد شد.
🔍 عناصر قانونی سرقت از منزل
برای تحقق جرم سرقت از منزل، سه رکن مهم لازم است:
-
عنصر مادی: ربایش مال متعلق به دیگری که در محل سکونت (خانه یا اقامتگاه یا توابع آن) قرار داشته است. حتی اگر ورود بدون اجازه و مخفیانه باشد، اما چیزی برداشته نشود، ممکن است مشمول «شروع به سرقت» شود، نه سرقت تام.
-
عنصر معنوی (قصد مجرمانه): سارق باید قصد بردن مال دیگری را داشته باشد. اگر فقط وارد خانه شده باشد ولی قصد سرقت نداشته باشد، عنوان مجرمانه‌ی «سرقت» محقق نخواهد شد.
-
عنصر قانونی: وقوع عمل در شرایطی که قانون برای آن، مجازات مشخصی تعیین کرده باشد؛ مانند ماده ۶۵۶ یا ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی که مجازات سرقت از منزل را با توجه به شرایط جرم مشخص کرده‌اند.
📌 آیا همیشه سارق باید غریبه باشد؟
خیر. بر خلاف تصور عمومی، سارق الزاما نباید غریبه باشد. اگر کارگر، مهمان، مستخدم، یا حتی یکی از اعضای خانواده مانند همسر یا فرزند به قصد ربودن مال دیگری (مثلاً طلا یا پول) وارد عمل شود، در صورت وجود سایر شرایط، جرم سرقت از منزل محقق می‌شود.
📌 منزل یا محل سکونت یعنی چه؟
در تعریف حقوقی، منظور از منزل یا محل سکونت صرفاً خانه یا آپارتمان نیست، بلکه هر مکان مهیا برای سکونت مانند اتاق خواب، انباری متصل، زیرزمین، حتی چادر عشایری یا کاروان مسکونی نیز مشمول عنوان «منزل» می‌شود، به شرطی که استفاده شخصی و برای سکونت باشد.
سرقت از منزل چه حکمی دارد و مجازات آن چیست؟
حکم سرقت از منزل بسته به نوع سرقت می‌تواند حدی یا تعزیری باشد. اگر سرقت مطابق ماده ۲۶۸ قانون مجازات اسلامی باشد و شرایط خاصی مثل حرز، پنهانی بودن، و ارزش مال را داشته باشد، سرقت حدی محسوب شده و مجازات آن قطع عضو، حبس ابد یا حتی اعدام است. در غیر این صورت، سرقت تعزیری تلقی شده و مجازات آن ۶ ماه تا ۲۰ سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود.
🔍 تعریف سرقت حدی و مجازات آن
اگر سرقت از منزل مطابق ماده ۲۶۸ قانون مجازات اسلامی باشد، یعنی تمامی ۱۴ شرط قانونی آن فراهم باشد، جرم به عنوان سرقت حدی شناخته شده و مجازات بسیار سنگینی برای آن تعیین شده است. برخی از مهم‌ترین این شروط عبارتند از:
- مال باید شرعاً مالیت داشته باشد (مثل طلا، وجه نقد، اشیای قیمتی)؛
- مال در «حرز» قرار داشته باشد (جایی مثل گاوصندوق، کمد قفل‌دار، یا خانه قفل‌شده)؛
- حرز توسط سارق شکسته یا تخریب شده باشد؛
- عمل ربایش پنهانی و بدون اطلاع باشد؛
- ارزش مال، برابر یا بیشتر از چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد؛
- سارق پدر یا جد پدری مالباخته نباشد؛
- سرقت در زمان قحطی، خشکسالی یا بحران عمومی اقتصادی رخ نداده باشد؛
- صاحب مال، از سارق شکایت کرده و او را نبخشیده باشد.
در این صورت سرقت مستوجب حد است و اگر یکی از این شرایط نباشد، حکم سرقت حدی قابل اجرا نخواهد بود و باید در قالب سرقت تعزیری رسیدگی شود.
⚖️ مجازات سرقت حدی از منزل
اگر تمامی شرایط بالا فراهم باشد، مجازات سارق به ترتیب دفعات ارتکاب چنین خواهد بود:
- بار اول: قطع چهار انگشت دست راست (کف دست و شست باقی می‌ماند)؛
- بار دوم: قطع پای چپ از پایین برآمدگی؛
- بار سوم: حبس ابد؛
- بار چهارم: اعدام.
اثبات چنین سرقتی بسیار دشوار است و تنها از طریق اقرار دو باره سارق، شهادت دو مرد عادل، یا علم قطعی قاضی امکان‌پذیر است.
⚖️ اگر سرقت از منزل تعزیری باشد
در اغلب موارد، شرایط لازم برای اجرای حد وجود ندارد. در این حالت، سرقت از منزل تحت عنوان «سرقت تعزیری» بررسی می‌شود که خود به چند حالت تقسیم می‌شود:
📌 مجازات سرقت مشدد (ماده ۶۵۱)
اگر سرقت از منزل دارای پنج شرط زیر باشد، مجازات آن شدید خواهد بود:
- سرقت در شب واقع شده باشد؛
- تعداد سارقان دو نفر یا بیشتر باشد؛
- حداقل یک نفر از سارقان سلاح (ظاهر یا مخفی) حمل کرده باشد؛
- ورود به خانه با روش‌هایی مانند بالا رفتن از دیوار، شکستن قفل، استفاده از کلید ساختگی یا جعل عنوان مامور دولت انجام شده باشد؛
- در حین سرقت، آزار یا تهدیدی علیه ساکنان صورت گرفته باشد.
در این صورت: مجازات سارق از ۵ تا ۲۰ سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق است.
📌 مجازات سرقت مسلحانه یا مقرون به آزار (ماده ۶۵۲)
اگر سارق حین سرقت موجب آزار ساکنان شود یا مسلح باشد (حتی اگر همه شرایط ماده ۶۵۱ را نداشته باشد)، مطابق ماده ۶۵۲ مجازات: ۳ ماه تا ۱۰ سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق است. اگر در حین سرقت ضرب و جرح هم رخ دهد، مجازات آن به‌صورت جداگانه اعمال خواهد شد.
📌 مجازات سرقت ساده از منزل (ماده ۶۵۶)
اگر تنها یکی از این شرایط وجود داشته باشد (مثلاً فقط ورود به منزل شبانه باشد یا سارق تنها باشد اما وارد محل سکونت شود)، مشمول ماده ۶۵۶ خواهد شد مجازات: ۶ ماه تا ۳ سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق.
مجازات سرقت طلا از منزل
سرقت طلا از منزل یکی از رایج‌ترین اشکال سرقت از خانه است که به دلیل ارزش بالای مال مسروقه، اغلب با مجازات‌های سنگین‌تری همراه می‌شود. اما نکته مهم اینجاست که در قوانین کیفری ایران، طلا تفاوت ماهوی با سایر اموال ندارد و تنها عاملی که موجب تشدید مجازات می‌شود، شرایطی است که سرقت تحت آن اتفاق افتاده است.
🔍 آیا سرقت طلا از منزل جرم خاصی است؟
خیر. «سرقت طلا» از منظر قانون، همان سرقت مال محسوب می‌شود. در بسیاری از دعاوی سرقت طلا، مهم‌ترین اختلاف میان شاکی و متهم بر سر این موضوع است که آیا طلا در حرز عرفی و قانونی بوده یا خیر. برای مثال:
- اگر طلا داخل گاوصندوق قفل‌دار یا کمد قفل‌شده‌ای در اتاق خواب قرار داشته باشد → حرز محسوب می‌شود؛
- اگر روی میز یا در کشوی باز آشپزخانه باشد → معمولاً حرز شناخته نمی‌شود.
وجود یا عدم وجود حرز، در تعیین نوع مجازات (حدی یا تعزیری) و حتی در قابلیت استناد به برخی مواد قانونی مثل ماده ۶۵۶ یا ۶۵۱ بسیار مؤثر است.
⚖️ بررسی قضایی سرقت طلا؛ از اثبات تا مجازات
پرونده‌های سرقت طلا، اغلب به‌عنوان جرایم تعزیری رسیدگی می‌شوند، مگر آنکه با دلایل متقن، مشمول سرقت حدی گردد. در این پرونده‌ها معمولاً قاضی به دنبال ارزش طلا، محل نگهداری، نحوه ورود سارق، و مدارک اثباتی است.
اثبات سرقت طلا بدون اقرار یا شهادت شهود، بیشتر متکی به علم قاضی بر اساس شواهدی مثل دوربین مداربسته، کشف طلا نزد متهم، یا گزارش پلیس است و اگر طلا در خانه‌ای سرقت شود که مجهز به سیستم‌های امنیتی و حرز محکم باشد، قابلیت طرح پرونده به عنوان سرقت حدی افزایش می‌یابد.
✅ مجازات محتمل برای سرقت طلا (با توجه به شرایط)
در یک نگاه کلی، بسته به نوع و شرایط سرقت، مجازات سارق طلا از منزل می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
-
در صورت حدی بودن: قطع عضو یا حتی اعدام (با شرایط خاص و اثبات دشوار)
-
در صورت تعزیری بودن (رایج‌ترین حالت) از ۶ ماه تا ۲۰ سال حبس، تا ۷۴ ضربه شلاق و الزام به رد مال مسروقه یا پرداخت قیمت روز طلا + خسارت.
حکم سرقت از منزل در روابط خانوادگی و توسط آشنایان
یکی از پرسش‌های رایج در دعاوی سرقت از منزل، سرقت در بستر روابط خانوادگی یا میان افراد آشناست؛ به‌ویژه مواردی مانند:
- زنی که اموال شوهر را از خانه خارج می‌کند،
- مهمانی که هنگام حضور در منزل، اقدام به برداشتن طلا یا پول می‌کند،
- خدمتکاری که از خانه کارفرما سرقت می‌کند.
در این شرایط، برخی افراد تصور می‌کنند چون رابطه خویشاوندی یا آشنایی وجود دارد، پس سرقتی رخ نداده یا قابل مجازات نیست؛ درحالی‌که این تصور نادرست است.
⚖️ آیا سرقت در منزل مشترک بین زن و شوهر جرم است؟
بله، در مواردی زن یا شوهر ممکن است به جرم سرقت از منزل محکوم شوند، به شرطی که مالی که برداشته شده منحصراً متعلق به دیگری باشد (مثلاً طلاهایی که به نام زن نیست و شوهر مدعی مالکیت آن است) و رفتار شخص منتهی به سلب تسلط مالک بر مال گردد، و این کار بدون رضایت مالک انجام شده باشد.
📌 مثال:
- اگر زن طلاهای شوهر را بدون رضایت او از خانه خارج کند و آن‌ها را بفروشد → ممکن است مشمول عنوان سرقت باشد.
- اما اگر فقط مال را در همان منزل پنهان کند و شوهر همچنان عرفاً بر آن مال تسلط داشته باشد، عنصر «ربایش» محقق نمی‌شود و سرقت نیست.
📌 آیا خدمتکار یا مهمان هم می‌تواند مرتکب سرقت از منزل شود؟
بله. در بسیاری از پرونده‌های عملی، سارق کسی است که به‌طور موقتی به منزل دسترسی دارد (کارگر، پرستار کودک، مهمان و…) از اعتماد میزبان سوءاستفاده کرده و اموالی را خارج کرده است.
در این موارد، نه‌تنها روابط نزدیک مانع از تحقق جرم سرقت نیست، بلکه ممکن است قاضی آن را از مصادیق سوءاستفاده از حرز عرفی و اعتماد خانگی تلقی کرده و مجازات شدیدتری را در نظر بگیرد (مثلاً سرقت مقرون به آزار، یا با شکستن حرز).
⚠️ نکته مهم: پاپوش درست نکنید!
برخی افراد در دعواهای خانوادگی، به دروغ اتهام سرقت به همسر یا اعضای خانواده وارد می‌کنند. این عمل نه‌تنها غیرقانونی است، بلکه طبق قانون می‌تواند باعث محکومیت شخص در قالب اعاده حیثیت یا افترا شود. اگر واقعاً سرقتی رخ داده است، لازم است:
- ابتدا مالکیت مال اثبات شود،
- سپس ادله‌ای برای ربودن مال توسط شخص مقابل ارائه گردد.
راه‌های اثبات جرم سرقت در قانون
بر اساس قانون، اثبات جرم سرقت از طریق ادله اثبات کیفری زیر امکان‌پذیر است (اعم از سرقت طلا یا سایر اموال از منزل) :
1. اقرار سارق
اگر سارق به‌صورت صریح نزد مقام قضایی دو بار اقرار کند، این اقرار می‌تواند به‌تنهایی سبب اثبات جرم شود. در سرقت‌های حدی، این روش یکی از معتبرترین راه‌های اثبات است.
2. شهادت شهود
اگر دو نفر شاهد عادل و مورد اعتماد دادگاه دیده باشند که شخصی اقدام به سرقت کرده یا در محل جرم حضور داشته، این شهادت می‌تواند ملاک قرار گیرد. در پرونده‌های خانوادگی، شهادت اقوام درجه اول معمولاً پذیرفته نمی‌شود مگر با شرایط خاص و همچنین تشخیص قاضی در دعوای قابل اثبات با شهادت شهود بسیار مهم است.
3. علم قاضی
قاضی می‌تواند بر اساس قرائن، شواهد و مستندات موجود در پرونده به علم برسد و رأی صادر کند. برای مثال:
- گزارش پلیس یا کلانتری؛
- مشاهده سارق در فیلم دوربین مداربسته؛
- کشف اموال مسروقه در محل زندگی یا خودروی متهم؛
- نتیجه انگشت‌نگاری یا نظریه کارشناسی؛
- اعترافات ناقص یا ضد و نقیض متهم.
در سرقت‌های تعزیری، علم قاضی حتی بدون اقرار و شاهد نیز می‌تواند کافی باشد.
📌 آیا فقط سند یا فیلم لازم است؟
نه لزوماً. در بسیاری از پرونده‌ها، شاکی از ترکیب چند دلیل ضعیف استفاده می‌کند تا قاضی را به علم برساند. مثلاً:
- یک شاهد نسبی،
- سابقه اختلاف با سارق،
- اظهارات ضد و نقیض،
- دسترسی فیزیکی متهم به محل سرقت.
این‌ها به تنهایی کافی نیستند، اما اگر در کنار یکدیگر قرار گیرند و قاضی را قانع کنند، ممکن است رأی محکومیت صادر شود.
❌ تهمت سرقت بدون دلیل = جرم
اگر شاکی بدون دلیل کافی، شخصی را به سرقت متهم کند و بعداً نتواند جرم را اثبات نماید، ممکن است با شکایت اعاده حیثیت از طرف متهم روبرو شود. همچنین، پاپوش درست کردن برای دیگری (مثلاً گذاشتن مال در وسایل او) خود جرم جداگانه دارد.
مراحل شکایت و رسیدگی به جرم سرقت از منزل
هنگامی که فردی متوجه وقوع سرقت از منزل خود می‌شود، نخستین واکنش او باید طرح شکایت کیفری و آغاز روند قانونی پیگیری جرم باشد. مراحل شکایت و رسیدگی به جرم سرقت از منزل، مطابق آیین دادرسی کیفری، در چند گام مشخص انجام می‌شود که در ادامه توضیح می‌دهیم:
📝 مرحله اول: گزارش اولیه به پلیس و تشکیل صورت‌جلسه
نخستین اقدام، تماس با پلیس ۱۱۰ و حضور مأموران کلانتری در محل وقوع سرقت است. پلیس معمولاً با بازدید از صحنه جرم و ثبت موارد مشهود، اقدام به تنظیم صورت‌جلسه اولیه می‌کند. اگر وسایل حفاظتی مثل دوربین مداربسته، قفل شکسته، آثار ورود غیرمجاز یا شهود وجود داشته باشد، همه این موارد در گزارش ذکر می‌شود.
📌 این مرحله بسیار مهم است؛ زیرا اغلب دادسراها بررسی را براساس همین گزارش اولیه آغاز می‌کنند.
📝 مرحله دوم: ثبت شکایت در دفاتر خدمات قضایی
برای طرح شکایت، شاکی باید به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکواییه سرقت از منزل را تنظیم نماید. در این شکواییه باید اطلاعات زیر به‌طور دقیق ذکر شود:
- مشخصات کامل شاکی و در صورت امکان متهم؛
- تاریخ و مکان وقوع سرقت؛
- نوع اموال سرقت‌شده و ارزش تقریبی آن‌ها؛
- اسناد یا مدارک موجود (فیلم، فاکتور، تصاویر طلا و…)؛
- درخواست انجام تحقیقات و تعقیب سارق.
📝 مرحله سوم: ارجاع پرونده به دادسرای محل وقوع جرم
شکایت پس از ثبت، به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع سرقت ارجاع می‌شود. بازپرس یا دادیار دادسرا، مسئول پیگیری اولیه و صدور دستورات لازم به پلیس آگاهی یا کلانتری برای انجام تحقیقات مقدماتی است. اقدامات این مرحله شامل:
- تحقیق از شهود،
- بررسی دوربین‌ها،
- استعلام سابقه متهم (در صورت شناسایی)،
- انجام انگشت‌نگاری برای یافتن اثر انگشت سارق، بازجویی و حتی بازداشت موقت متهم.
📝 مرحله چهارم: صدور قرار نهایی و ارجاع به دادگاه
پس از پایان تحقیقات، یکی از دو حالت زیر رخ می‌دهد:
1. قرار منع تعقیب
اگر شواهد کافی برای اثبات جرم وجود نداشته باشد یا مشخص شود سرقتی صورت نگرفته، پرونده مختومه می‌شود. شاکی می‌تواند به این قرار اعتراض کند.
2. قرار جلب به دادرسی و صدور کیفرخواست
اگر دلایل کافی برای مجرم بودن متهم وجود داشته باشد، بازپرس کیفرخواست صادر کرده و پرونده را برای رسیدگی به دادگاه کیفری دو (برای سرقت‌های ساده) یا دادگاه کیفری یک (برای سرقت‌های مشدد یا حدی) ارسال می‌کند.
⚖️ مرحله پنجم: رسیدگی در دادگاه کیفری
در دادگاه، قاضی با حضور شاکی، متهم و وکلای طرفین، به بررسی نوع جرم، نحوه اثبات آن، ذارزش اموال سرقت‌شده و دلایل و دفاعیات می‌پردازد. در پایان:
- در صورت احراز وقوع سرقت، رأی محکومیت صادر و مجازات قانونی (حدی یا تعزیری) اعمال می‌شود.
- در صورت تبرئه، شاکی می‌تواند به رأی اعتراض کند.
📝 مرحله ششم: اعتراض و تجدیدنظرخواهی
هر یک از طرفین (شاکی یا متهم) می‌توانند ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی، نسبت به آن اعتراض و درخواست تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان ارائه کنند.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون سرقت از منزل مانند سرقت طلا و دیگر لوازم مطرح شده است:
❓ منزل ما دوربین مداربسته نداشت ولی طلا دزدیده شده؛ بدون شاهد و فیلم، چطور سرقت را ثابت کنم؟
✅ در نبود دوربین یا شاهد مستقیم، می‌توانید با ارائه فاکتورهای خرید طلا، فهرست اقلام، نحوه نگهداری (مثلاً داخل حرز)، سوابق مهمانان یا خدمه، اظهارات همسایه‌ها، و حتی کارشناسی قفل شکسته، قاضی را به علم بر وقوع سرقت برسانید. در سرقت‌های تعزیری، علم قاضی به‌تنهایی می‌تواند مبنای حکم باشد، حتی بدون اقرار یا شاهد.
❓ همسایه‌مان می‌گوید فرزند نوجوان ما وارد خانه‌اش شده و طلا دزدیده؛ آیا این بچه می‌تواند مجازات شود؟
✅ اگر سن فرزند کمتر از ۱۵ سال باشد، طبق قانون مجازات اسلامی، مجازات کیفری مستقیم شامل حال او نمی‌شود و ممکن است دادگاه برای او تدابیر تأمینی و تربیتی (مانند سپردن به خانواده یا بهزیستی) در نظر بگیرد. اما اگر سن او بالاتر باشد و عقل و اختیار در ارتکاب جرم احراز شود، ممکن است مانند بزرگسالان مجازات تعزیری شود.
❓ اگر سارق طلاهای ما را پس بدهد و ما رضایت بدهیم، باز هم مجازات می‌شود؟
✅ در سرقت‌های تعزیری، رضایت شاکی و استرداد مال می‌تواند باعث تخفیف یا حتی تعلیق مجازات شود. اما اگر جرم، مشدد یا مقرون به آزار باشد (مثلاً سارق مسلح بوده یا کسی را تهدید کرده)، دادگاه ممکن است با وجود رضایت، مجازات را اجرا کند. در سرقت‌های حدی، بخشش قبل از اثبات جرم مانع اجرای حد می‌شود؛ اما اگر جرم ثابت شده باشد، دیگر رضایت شاکی تأثیری ندارد.