جزای نقدی درجه شش در سال ۱۴۰۴؛ مبالغ، تبدیل و تخفیف

جزای نقدی درجه شش، یکی از مهم‌ترین انواع مجازات‌های مالی در نظام کیفری ایران است که در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی به‌طور مشخص پیش‌بینی شده است. این نوع مجازات معمولاً در کنار سایر مجازات‌های تعزیری نظیر حبس، شلاق یا محرومیت از حقوق اجتماعی برای برخی جرایم با درجه اهمیت متوسط اعمال می‌شود.

اگرچه اکنون در سال ۱۴۰۴ قرار داریم، اما آخرین مبنای قانونی درباره جزای نقدی درجه شش همان اصلاحیه سال ۱۴۰۳ قانون مجازات اسلامی و مصوبات مربوط به برنامه هفتم توسعه است و تا این لحظه تغییری در این زمینه اعلام نشده است. بنابراین در عمل، مراجع قضایی همچنان از همین نرخ‌های اعلامی سال ۱۴۰۳ تبعیت می‌کنند.

در این مقاله تلاش می‌شود ضمن بررسی دقیق و به‌روز جزای نقدی درجه شش، به موضوعاتی همچون نحوه محاسبه این مجازات، تبدیل حبس به جزای نقدی، شرایط تخفیف، تعلیق و همچنین آثار قانونی عدم پرداخت آن پرداخته شود.

جزای نقدی درجه شش در سال ۱۴۰۴ بر اساس ماده ۱۹

در ابتدا برای اینکه بدانید جزای نقدی چیست، باید گفت که جزای نقدی در نظام کیفری ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین انواع مجازات‌های مالی شناخته می‌شود که هدف اصلی از آن، تنبیه مالی مجرم و جلوگیری از تکرار جرم است.

در حال حاضر که سال ۱۴۰۴ را سپری می‌کنیم، هنوز هیچ بخشنامه یا مصوبه جدیدی در خصوص تغییر میزان جزای نقدی درجه شش برای سال ۱۴۰۴ منتشر نشده و آخرین مبنای قانونی موجود، همان اصلاحیه سال ۱۴۰۳ ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی است. بنابراین در عمل، مراجع قضایی و وکلای دادگستری همچنان ملاک محاسبه جزای نقدی درجه شش را همین مصوبه سال ۱۴۰۳ قرار می‌دهند.

📌 میزان جزای نقدی درجه شش طبق آخرین اصلاحیه

بر اساس آخرین اصلاحیه ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۴۰۳، میزان جزای نقدی درجه شش، از مبلغ بیش از ۲۰۰ میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان) تا سقف ۸۰۰ میلیون ریال (۸۰ میلیون تومان) تعیین شده است. این بازه مبلغ، با توجه به نوع جرم، میزان خسارت وارد شده، شخصیت مرتکب و سوابق کیفری او توسط دادگاه مشخص می‌شود.

مطابق متن صریح قانون ماده ۱۹:

• حبس بیش از ۶ ماه تا ۲ سال
• جزای نقدی بیش از ۲۰۰ میلیون ریال تا ۸۰۰ میلیون ریال
• شلاق از ۳۱ تا ۷۴ ضربه و تا ۹۹ ضربه در جرایم منافی عفت
• محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از ۶ ماه تا ۵ سال
• انتشار حکم قطعی در رسانه‌ها
• ممنوعیت از فعالیت شغلی یا اجتماعی حداکثر ۵ سال برای اشخاص حقوقی

⚖️ فلسفه تعیین میزان جزای نقدی در قانون

هدف قانونگذار از پیش‌بینی این بازه مبلغ برای جزای نقدی درجه شش، متناسب‌سازی جرم و مجازات با توجه به اوضاع شخصی مرتکب و شرایط جرم بوده است. این دامنه امکان اعمال سیاست‌های فردی‌سازی مجازات را برای قاضی فراهم می‌کند.

📌 مقایسه با سال‌های قبل از ۱۴۰۳

در سال ۱۴۰۲ میزان جزای نقدی درجه شش بر اساس مبالغ قدیمی تعیین می‌شد. مطابق مصوبات پیشین، این بازه از ۶۰ میلیون تا ۲۴۰ میلیون ریال بود که به دلیل تورم و کاهش بازدارندگی، این مقادیر دیگر متناسب با شرایط اقتصادی جامعه نبودند.

📌 سال ۱۴۰۳:
در خرداد ۱۴۰۳، هیأت وزیران و قوه قضاییه در راستای هماهنگی با برنامه هفتم توسعه، مبالغ جزای نقدی را به‌روزرسانی کردند. به موجب این اصلاحیه، جزای نقدی درجه شش به شرح زیر تغییر یافت:

• حداقل: بیش از ۲۰۰ میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان)

• حداکثر: تا سقف ۸۰۰ میلیون ریال (۸۰ میلیون تومان)

این افزایش با هدف حفظ اثر بازدارندگی مجازات‌های مالی و متناسب‌سازی آن با واقعیت‌های اقتصادی انجام شد.

تبدیل حبس تعزیری درجه شش به جزای نقدی؛ شرایط و محدودیت‌ها

تبدیل حبس تعزیری درجه شش به جزای نقدی، یکی از موضوعاتی است که در سال‌های اخیر با هدف کاهش جمعیت زندانیان و کمک به بازگشت محکومان به چرخه اجتماع، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. بسیاری از متهمان و محکومان علاقه‌مند هستند بدانند آیا امکان تبدیل حبس آن‌ها به جزای نقدی وجود دارد یا خیر و این امر تحت چه شرایطی انجام می‌شود.

⚖️ شرایط قانونی تبدیل حبس به جزای نقدی

تبدیل حبس تعزیری درجه شش به جزای نقدی در قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده اما تحت شرایط خاصی انجام‌پذیر است. مهم‌ترین شرایط این تبدیل به شرح زیر است:

✅ قابل گذشت بودن جرم یا رضایت شاکی خصوصی: در اغلب موارد، تبدیل حبس به جزای نقدی نیازمند رضایت شاکی خصوصی و یا جرایم قابل گذشت است. بدون رضایت شاکی، دادگاه معمولاً با تبدیل مجازات موافقت نمی‌کند.

✅ عدم سابقه محکومیت مؤثر: فرد نباید دارای بیش از یک یا دو فقره سابقه محکومیت کیفری مؤثر باشد. در غیر این‌صورت دادگاه با سخت‌گیری بیشتری مواجه خواهد بود.

✅ نوع جرم: برخی جرایم مانند جرایم امنیتی، سازمان‌یافته یا علیه امنیت ملی به‌هیچ‌وجه قابل تبدیل به جزای نقدی نیستند.

✅ تصویب دادگاه: حتی در صورت وجود همه شرایط قانونی، تبدیل حبس به جزای نقدی در اختیار دادگاه است و امری الزامی برای قاضی محسوب نمی‌شود.

📝 استنادهای قانونی در تبدیل حبس به جزای نقدی

در قوانین موجود، مواد ۳۷ و ۳۸ قانون مجازات اسلامی و همچنین ماده ۴۴۲ و تبصره ۳ ماده ۵۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری، صراحتاً به امکان تخفیف، تبدیل و معافیت از بخشی از جزای نقدی اشاره کرده‌اند. بر اساس این مواد:

• ماده ۳۷ قانون مجازات اسلامی: امکان تبدیل مجازات به مجازات دیگر از همان درجه یا پایین‌تر را تحت شرایط خاص پیش‌بینی کرده است.
• ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی: شرایط تخفیف مجازات را در صورت وجود جهات تخفیف، همکاری متهم، حسن سابقه و سایر موارد مشخص می‌کند.
• ماده ۴۴۲ قانون آیین دادرسی کیفری: در صورت عدم تجدیدنظرخواهی دادستان و استرداد درخواست تجدیدنظر توسط محکوم، امکان تخفیف جزای نقدی تا یک‌چهارم وجود دارد.
• تبصره ۳ ماده ۵۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری: در صورت پرداخت سریع جزای نقدی ظرف ۱۰ روز، معافیت از ۲۰ درصد جزای نقدی پیش‌بینی شده است.

🔍 محدودیت‌ها و استثنائات مهم

❌ جرائم مهم و سنگین: جرائم امنیتی، جرائم خشن، و جرائم سازمان‌یافته قابلیت تبدیل ندارند.
❌ چند جرم یا تعدد جرائم: در صورتی که فرد دارای چند پرونده کیفری باشد و یکی از مجازات‌های او بیش از شش ماه حبس باشد، تبدیل مجازات برای او ممکن نیست.
❌ شرایط اختیاری دادگاه: حتی با داشتن همه شرایط قانونی، تبدیل مجازات در اختیار کامل دادگاه است و اجبار قانونی برای قاضی در این خصوص وجود ندارد.

بررسی شرایط تخفیف، تقسیط و تعلیق جزای نقدی درجه شش

یکی از نکات مهم درباره جزای نقدی درجه شش این است که برخلاف تصور عموم، این نوع مجازات مالی نیز در برخی موارد قابلیت تخفیف، تقسیط یا حتی تعلیق دارد. قانونگذار در راستای حمایت از حقوق محکومان و رعایت عدالت کیفری، شرایط و ضوابط مشخصی را برای این موضوع در نظر گرفته است.

✅ شرایط تخفیف جزای نقدی درجه شش

مطابق با مواد ۳۷ و ۳۸ قانون مجازات اسلامی، در صورت وجود جهات تخفیف، دادگاه می‌تواند نسبت به کاهش جزای نقدی درجه شش اقدام کند. مهم‌ترین شرایط تخفیف به شرح زیر است:

• گذشت شاکی خصوصی یا مدعی خصوصی

• همکاری مؤثر متهم در شناسایی سایر شرکا یا معاونین جرم

• اظهار ندامت و حسن سابقه کیفری

• وجود اوضاع و احوال خاص مؤثر در وقوع جرم (مثلاً فقر، اضطرار یا فریب)

• خفیف بودن خسارت یا زیان وارد شده به بزه‌دیده

📌 نمونه‌های قانونی تخفیف

• ماده ۴۴۲ قانون آیین دادرسی کیفری: در صورتی که محکوم علیه پیش از پایان مهلت تجدیدنظر، درخواست تجدیدنظر خود را مسترد نماید، دادگاه می‌تواند تا یک‌چهارم جزای نقدی را کاهش دهد.

• تبصره ۳ ماده ۵۲۹ آیین دادرسی کیفری: اگر محکوم علیه ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ احضاریه قاضی اجرای احکام، جزای نقدی را پرداخت کند، قاضی می‌تواند او را از پرداخت ۲۰٪ مبلغ جزای نقدی معاف کند.

🔍 شرایط تقسیط جزای نقدی درجه شش

هرچند در قانون، ماده مشخصی برای تقسیط جزای نقدی درجه شش وجود ندارد، اما بر اساس مواد ۵۳۰ و ۵۳۳ قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه می‌تواند در صورت احراز ناتوانی مالی محکوم، پرداخت جزای نقدی را به‌صورت اقساطی تجویز کند.

شرایط تقسیط جزای نقدی به شرح زیر است:

• اثبات ناتوانی مالی محکوم

• ارائه تضمین کافی به دادگاه (مثلاً چک یا سفته)

• ارائه درخواست رسمی به همراه مدارک وضعیت مالی

📝 شرایط تعلیق جزای نقدی درجه شش

مطابق ماده ۴۶ قانون مجازات اسلامی، مجازات‌های تعزیری درجه سه تا هشت، در صورت وجود شرایط قانونی، قابلیت تعلیق دارند. برای تعلیق جزای نقدی درجه شش، لازم است این شرایط رعایت شده باشد:

• وجود جهات تخفیف

• پیش‌بینی اصلاح مرتکب

• جبران ضرر و زیان بزه‌دیده یا ترتیبات جبران

• فقدان سابقه کیفری مؤثر

📌 آثار تعلیق یا تقسیط در پرونده کیفری

• در تعلیق اجرای مجازات به طور کلی اجرا متوقف می‌شود و محکوم اگر در مدت تعیین‌شده مرتکب جرم جدید نشود، از اجرای مجازات معاف خواهد شد.

• در تقسیط، اجرای مجازات در قالب اقساط انجام می‌شود و محکوم باید در سررسیدهای مقرر مبالغ را پرداخت کند؛ در غیر این‌صورت تقسیط لغو شده و کل مبلغ به اجرا درمی‌آید.

نحوه پرداخت جزای نقدی درجه شش و آثار حقوقی عدم پرداخت

زمانی که دادگاه برای محکومی جزای نقدی درجه شش تعیین می‌کند، محکوم‌علیه موظف است این مبلغ را مطابق دستور اجرای احکام کیفری پرداخت کند. عدم آگاهی از روند پرداخت یا عواقب نپرداختن می‌تواند برای افراد مشکلات جدی به همراه داشته باشد. در این بخش، مراحل پرداخت و آثار قانونی عدم پرداخت این نوع جزای نقدی را بررسی می‌کنیم.

📝 مراحل پرداخت جزای نقدی درجه شش

۱- ابلاغ اجرائیه از سوی واحد اجرای احکام:
پس از قطعیت حکم، واحد اجرای احکام کیفری برای پرداخت جزای نقدی به محکوم‌علیه اخطار می‌دهد و مهلتی معین می‌کند.

۲- پرداخت وجه به حساب خزانه دولت:
محکوم‌علیه باید مبلغ جزای نقدی را به شماره حساب تعیین‌شده از سوی قوه قضاییه (خزانه‌داری کل کشور) واریز کند. این پرداخت معمولاً از طریق بانک‌های عامل یا درگاه‌های الکترونیکی رسمی انجام می‌شود.

3- ارائه رسید پرداخت به اجرای احکام:
پس از واریز مبلغ، ارائه رسید رسمی پرداخت به دایره اجرای احکام کیفری الزامی است تا پرونده مختومه شود.

📌 آثار عدم پرداخت جزای نقدی درجه شش

❌ تبدیل جزای نقدی به حبس بدل از جزا
در صورت عدم پرداخت جزای نقدی، قاضی اجرای احکام طبق ماده ۲۷ قانون مجازات اسلامی حکم به حبس بدل از جزای نقدی صادر می‌کند. در حال حاضر به ازای هر روز بازداشت، معادل سیصد هزار ریال از مبلغ جزا کسر می‌شود.

❌ امکان توقیف اموال محکوم‌علیه
قاضی اجرای احکام می‌تواند برای وصول جزای نقدی، اموال محکوم‌علیه را شناسایی، توقیف و به فروش برساند.

❌ عدم امکان خروج از کشور
در صورت عدم پرداخت جزای نقدی، اجرای احکام می‌تواند ممنوع‌الخروجی محکوم را نیز اعمال کند تا قبل از پرداخت، نتواند از کشور خارج شود.

🔍 امکان تقسیط یا مهلت پرداخت برای جلوگیری از بازداشت

✅ در صورت ناتوانی مالی، محکوم‌علیه می‌تواند با استناد به مواد ۵۳۰ و ۵۳۳ قانون آیین دادرسی کیفری، از دادگاه تقاضای تقسیط مبلغ یا مهلت پرداخت نماید تا از حبس بدل از جزای نقدی پیشگیری شود.

✅ همچنین پرداخت زودهنگام، مطابق تبصره ۳ ماده ۵۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری، می‌تواند منجر به معافیت از ۲۰٪ جزای نقدی شود.

شرایط عفو کلی یا موردی در بخشنامه‌های سالانه قوه قضاییه

هرچند قانون درباره جزای نقدی درجه شش چارچوب مشخصی تعیین کرده، اما در عمل محاکم بر اساس شرایط پرونده، شخصیت مرتکب و مصلحت عمومی جامعه، گاهی از نهادهای تخفیف‌دهنده همچون عفو، تعلیق یا تبدیل بهره می‌گیرند. در این بخش، این موارد را به تفکیک بررسی می‌کنیم. مطابق بخشنامه‌های سالانه عفو، مانند بخشنامه بهمن ۱۴۰۱، محکومان به جزای نقدی درجه شش در موارد زیر مشمول عفو می‌شوند:

• باقیمانده محکومیت جزای نقدی تا سقف ۵۰۰ میلیون ریال
• یا در صورت تحمل حداقل سه ماه حبس بدل از جزای نقدی، باقی‌مانده جزای نقدی تا ۵ میلیارد ریال
• نداشتن بیش از دو فقره سابقه محکومیت کیفری مؤثر
• عدم ارتکاب جرم جدید درجه یک تا پنج حین اجرای حکم یا مرخصی
• نداشتن شاکی خصوصی یا اخذ رضایت شاکی و جبران ضرر و زیان

❗ اتباع بیگانه تنها پس از بررسی ویژه کمیسیون عفو، مشمول این حکم می‌شوند.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون جزای نقدی درجه شش را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است:

❓ با سلام، من از همسرم به دلیل فحاشی از طریق پیامک شکایت کرده‌ام. تعداد پیامک‌ها زیاد و محتوای آنها رکیک و آزاردهنده بوده است. رای دادگاه آمده که باید ۸۰۰ هزار ریال جزای نقدی پرداخت کند. معنی جزای نقدی درجه شش چیست و آیا می‌توان از رای تجدیدنظر خواهی کرد؟ همچنین آیا شکایت دیگر من و خواهرم تأثیری بر شدت مجازات دارد؟
✅جزای نقدی درجه شش طبق قانون بین ۲۰۰ میلیون تا ۸۰۰ میلیون ریال است. مبلغ ۸۰۰ هزار ریال کمتر از این میزان است و به‌نظر در این پرونده مشمول درجه هفت یا تخفیف شدید شده است. امکان تجدیدنظرخواهی وجود دارد. شکایت مجدد شما و خواهرتان می‌تواند باعث تشدید مجازات در پرونده‌های بعدی شود.

❓ سلام و خسته نباشید، در دادگاه تجدیدنظر به جای ۷۴ ضربه شلاق، جریمه ۶ میلیون تومانی (جزای نقدی درجه شش) برای من تعیین شده است. آیا امکان اقساطی کردن یا کاهش این مبلغ وجود دارد؟
✅ بله، می‌توانید از دادگاه درخواست تقسیط یا کاهش مبلغ جزای نقدی بدهید. این درخواست باید به همراه مدارک مالی ارائه شود و قاضی با توجه به شرایط مالی شما تصمیم خواهد گرفت.

❓ باسلام، من و مادرم از شخصی به جرم مزاحمت تلفنی، افترا و توهین شکایت کرده‌ایم. اگر در هر سه مورد محکوم شود، مجازات او چیست و در چه درجه‌ای محسوب می‌شود؟
✅ مجازات مزاحمت تلفنی، افترا و توهین معمولاً شامل حبس‌های کوتاه‌مدت یا جزای نقدی درجه ۶ یا ۷ است. در صورتی که متهم سابقه کیفری نداشته باشد، احتمال دارد قاضی مجازات را به جزای نقدی یا خدمات عمومی تقلیل دهد. درجه مجازات نهایی بر اساس مجموع این جرایم تعیین می‌شود.

❓ با سلام، فردی به طور کذب ادعای مالکیت بر املاک ما را دارد و بدون هماهنگی زمین ما را شخم زده که با واکنش تند و فحاشی عموزاده‌هایم مواجه شده است و اکنون او به دلیل فحاشی از ما شکایت کرده است. مجازات فحاشی چیست؟
✅ فحاشی به عنوان یک جرم تعزیری می‌تواند به مجازات جزای نقدی درجه هفت یا شش منجر شود. میزان این جزا بستگی به شدت و نوع توهین دارد، اما معمولاً بین ۱۰۰ میلیون تا ۸۰۰ میلیون ریال در سال ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ در نظر گرفته می‌شود. دادگاه با توجه به شواهد و شرایط خاص پرونده، میزان دقیق آن را تعیین می‌کند.

❓ با سلام، شخصی همزمان بر روی گوشی من و دوستم انواع فحاشی ناموسی و تهدید ارسال کرده است و در دادسرا اقرار کرده است. برای دوست من توهین و برای من هم توهین و هم تهدید تأیید شده است. حداقل و حداکثر مجازات این جرایم چیست؟
✅ توهین می‌تواند تا ۷۴ ضربه شلاق یا جزای نقدی از ۲۰۰ میلیون تا ۸۰۰ میلیون ریال داشته باشد. تهدید نیز بسته به نوع تهدید، با جزای نقدی یا حبس کوتاه‌مدت همراه است. قاضی معمولاً بین این مجازات‌ها با توجه به اوضاع و احوال پرونده تصمیم می‌گیرد.