در نظام حقوقی ایران، عفت عمومی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارزش‌های اجتماعی، مورد حمایت شدید قانون‌گذار قرار گرفته است. رفتارهایی که به‌نوعی این عفت را خدشه‌دار کنند، در زمره‌ی جرایم قابل تعقیب کیفری قرار می‌گیرند و تحت عنوان «جریحه دار نمودن عفت عمومی» شناخته می‌شوند. گستره این جرایم از روابط نامشروع و اعمال منافی عفت گرفته تا کشف حجاب، تظاهر به فعل حرام، تولید و انتشار محتوای مستهجن را دربرمی‌گیرد.
مواد قانونی متعددی در قانون مجازات اسلامی و قوانین مکمل برای مقابله با اینگونه رفتارها در نظر گرفته شده‌اند؛ از جمله مواد ۶۳۷ تا ۶۴۱ قانون مجازات اسلامی و همچنین ماده ۱۴ قانون جرایم رایانه‌ای و قانون مطبوعات. افزون بر قوانین، فتاوای فقهی، لایحه‌های دفاعیه و رویه قضایی، زوایای مهم‌تری از این جرم و نحوه برخورد با آن را روشن می‌کنند.
در این مقاله، تلاش شده است با نگاهی جامع به مبانی قانونی، فقهی و قضایی، موضوع «جریحه دار نمودن عفت عمومی» مورد بررسی دقیق قرار گیرد و راهکارهای دفاعی در برابر اتهاماتی از این دست نیز مورد توجه واقع شود.
جریحه دار نمودن عفت عمومی چیست و چه مصادیقی دارد؟
جریحه دار نمودن عفت عمومی یکی از عناوین کیفری مبهم و در عین حال پرکاربرد در نظام حقوقی ایران است. این اصطلاح، ناظر به رفتارهایی است که با هنجارهای اخلاقی، فرهنگی و دینی جامعه اسلامی در تضاد بوده و باعث آزردگی خاطر عمومی یا خدشه به ارزش‌های مشترک جامعه می‌شود.
📌 تعریف و قلمرو عفت عمومی
عفت عمومی مفهومی است که به اخلاق جمعی و باورهای دینی و فرهنگی حاکم بر جامعه مربوط می‌شود. رفتارهایی نظیر برهنگی، کشف حجاب، ارتکاب فعل حرام در انظار عمومی، بوسیدن یا هم‌خوابگی دو نفر نامحرم در ملا عام، یا انتشار تصاویر مستهجن همگی مصادیقی از جریحه دار کردن عفت عمومی محسوب می‌شوند.
قانون‌گذار در مواد متعددی از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) به این موضوع پرداخته و برای هر مصداق مجازات مشخصی در نظر گرفته است؛ از جمله مواد ۶۳۷، ۶۳۸، ۶۳۹، ۶۴۰ و ۶۴۱ که به بررسی آن‌ها در بخش‌های بعدی خواهیم پرداخت.
⚖️ویژگی جرایم علیه عفت عمومی
- اغلب دارای جنبه عمومی بوده و حتی بدون شاکی خصوصی هم قابل پیگیری‌اند.
- هدف قانون‌گذار پیشگیری از اشاعه فساد در جامعه است.
- جرم‌انگاری آن‌ها به شدت وابسته به بافت فرهنگی و مذهبی جامعه است.
- برخی از این جرایم می‌توانند مشمول عفو یا تخفیف شوند، ولی عمدتاً قانون در قبال آن‌ها سخت‌گیرانه عمل می‌کند.
📌 مصادیق شایع جریحه دار کردن عفت عمومی
- روابط نامشروع زن و مرد نامحرم در انظار عمومی که منجر به دستگیری دختر و پسر در فضای عمومی شود.
- کشف حجاب در خیابان یا فضای مجازی
- انتشار محتوای مبتذل در شبکه‌های اجتماعی
- تظاهر به روزه‌خواری یا ارتکاب فعل حرام در ماه رمضان
- دایر کردن مراکز فساد، خانه‌های تیمی یا سایت‌های مستهجن
تفاوت عمل منافی عفت، روابط نامشروع و جریحه‌دار کردن عفت عمومی
در بررسی حقوقی جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی، گاه میان مفاهیم روابط نامشروع، اعمال منافی عفت و جریحه‌دار کردن عفت عمومی خلط می‌شود؛ درحالی‌که این اصطلاحات هرکدام بار حقوقی و مجازات خاص خود را دارند و میان عمل منافی عفت و رابطه نامشروع تفاوت وجود دارد که در ادامه بررسی خواهیم نمود.
🔍روابط نامشروع و تفاوت با عمل منافی عفت
بر اساس ماده 637 قانون مجازات اسلامی، اگر زن و مردی که بین آن‌ها علقه زوجیت نیست مرتکب روابط نامشروع مانند بوسیدن، هم‌خوابی (بدون زنا) یا اعمال شهوانی شوند، این عمل روابط نامشروع تلقی می‌شود. این جرم در صورت اثبات، با تا ۹۹ ضربه شلاق تعزیری قابل مجازات است.
عمل منافی عفت اصطلاحی عام‌تر از روابط نامشروع است. عمل منافی عفت یعنی هر رفتار جنسی غیراخلاقی و تحریک‌آمیز که بین دو نامحرم باشد، حتی اگر تماس فیزیکی رخ ندهد. به‌عنوان نمونه، در مواردی که اثبات زنا ممکن نیست اما فیلم، صدا یا شاهدی از رفتار مستهجن وجود دارد، دادگاه می‌تواند این عنوان را به کار ببرد.
📌 چه زمانی عفت عمومی جریحه‌دار می‌شود؟
تفاوت اصلی جریحه‌دار کردن عفت عمومی با دو عنوان بالا در عمومی بودن محل ارتکاب جرم است. به بیان دیگر، چنانچه روابط نامشروع یا عمل منافی عفت در انظار و اماکن عمومی صورت گیرد، به‌جز مجازات فعل ارتکابی، ارتکاب آن در فضای عمومی باعث تشدید واکنش قانون‌گذار شده و جرم مستقل جریحه دار کردن عفت عمومی نیز به آن افزوده می‌شود.
✅مثال برای درک تفاوت
رابطه پنهانی دو نامحرم در خانه شخصی (بدون ورود به انظار عمومی) ممکن است فقط مصداق رابطه نامشروع باشد که حتی برخورد با این موضوع نیز با فضای عمومی متفاوت است. به عنوان مثال حتی با وجود آگاهی حکم ورود به منزل برای روابط نامشروع به ندرت صادر می شود مگر در جرایم سازمان یافته.
حال اگر همین عمل اگر در خودرو در مکان عمومی یا پارک رخ دهد و دیده شود، مشمول رابطه نامشروع + جریحه دار نمودن عفت عمومی خواهد بود و اگر تنها ظاهرسازی یا رفتار تحریک‌آمیز در جامعه باشد، بدون تماس فیزیکی، ولی موجب اعتراض مردم شود، ممکن است صرفاً جریحه دار نمودن عفت عمومی محسوب شود.
مجازات تظاهر به عمل حرام طبق ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی
یکی از مهم‌ترین مصادیق جریحه‌دار نمودن عفت عمومی در قانون ایران، تظاهر به عمل حرام در انظار عمومی است. قانون‌گذار در ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی این رفتار را جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازاتی مشخص در نظر گرفته است. بر اساس ماده ماده ۶۳۸:
«هر کس علناً در انظار و اماکن عمومی و معابر، تظاهر به عمل حرامی نماید، علاوه بر کیفر آن عمل، به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
در صورتی که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نمی‌باشد ولی عفت عمومی را جریحه‌دار نماید، فقط به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»
📌 تحلیل حقوقی ماده
-
فرض اول: اگر فردی علناً عمل حرامی انجام دهد (مثلاً روزه‌خواری در ماه رمضان، نوشیدن مشروبات الکلی، یا هم‌نشینی نامشروع در ملاعام)، علاوه بر مجازات اصلی آن عمل (مثلاً حد شرعی)، به حبس تعزیری یا شلاق تعزیری نیز محکوم می‌شود.
-
فرض دوم: حتی اگر نفس عملی که انجام شده، مجازات شرعی نداشته باشد (مثلاً نوع خاصی از پوشش یا رفتار)، ولی افکار عمومی را جریحه‌دار کند، باز هم مجازات حبس یا شلاق برای آن پیش‌بینی شده است.
📌 مثال‌های کاربردی از تظاهر به فعل حرام
- روزه‌خواری در اماکن عمومی در ماه رمضان
- کشیدن سیگار یا قلیان توسط زنان در معابر عمومی به قصد تحریک
- رقص یا حرکات تحریک‌آمیز در معابر عمومی
- نشستن زن و مرد نامحرم در خودرو به شکل نزدیک و صمیمانه در انظار عمومی
بررسی جرم کشف حجاب در انظار عمومی و پیامدهای قانونی آن
یکی از مصادیق مهم و پر مناقشه در حوزه جریحه دار نمودن عفت عمومی، کشف حجاب در فضای عمومی است. کشف حجاب، یعنی ظاهر شدن زن در معابر یا انظار عمومی بدون رعایت پوشش شرعی، نه‌تنها از منظر شرعی، بلکه از نظر قانونی نیز جرم محسوب می‌شود و مجازات مشخصی برای آن پیش‌بینی شده است.
📌 مبنای قانونی جرم‌انگاری کشف حجاب
تبصره ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد:
«به عنوان جریمه بی حجابی مجازات حبس یا جزای نقدی برای زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند در نظر گرفته شده که شامل حبس از ده روز تا دو ماه و یا از ۶٫۶۰۰٫۰۰۰ تا ۳۳٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال جزای نقدی است.»
این ماده به صورت خاص به موضوع کشف حجاب اشاره کرده و آن را به‌عنوان یک فعل حرام علنی و مصداق تظاهر به عمل حرام در نظر گرفته است.
📌 نمونه رأی دادگاه: پرونده مریم بنی رضی مطلق
در یکی از پرونده‌های معروف، خانم مریم بنی‌رضی مطلق، پرستار ساکن قم، به دلیل کشف حجاب در بانک، به ده روز حبس بابت کشف حجاب، ۸ ماه حبس و ۷۴ ضربه شلاق بابت اخلال در نظم عمومی، و ۷۴ ضربه شلاق و دو سال انفصال از خدمات دولتی بابت جریحه‌دار کردن عفت عمومی محکوم شد.
هرچند در تجدیدنظر، برخی از مجازات‌ها تعلیق یا نقض شدند، اما این رأی، نمونه‌ای از رویکرد شدید قانون‌گذار و دادگاه‌ها نسبت به کشف حجاب و عناوین مرتبط است.
تأسیس مراکز فساد و فحشا و انتشار محتوای مستهجن
در میان تمامی مصادیق جریحه دار نمودن عفت عمومی، مواردی نظیر دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا توزیع و تولید محتوای مستهجن از شدیدترین جرایم محسوب می‌شوند که در قانون برای آن‌ها مجازات‌های سنگین و حتی حبس‌های بلندمدت یا اعدام در نظر گرفته شده است.
📌 جرم دایر کردن مرکز فساد یا فحشا؛ ماده ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی
بر اساس این ماده:
«افرادی که اقدام به دایر یا اداره کردن مراکز فساد یا فحشا نمایند یا مردم را به این مسیر تشویق و ترغیب کنند، به حبس از یک تا ده سال محکوم می‌شوند. در صورت دایر کردن محل، دستور پلمب محل نیز توسط دادگاه صادر می‌شود.»
-
اگر عمل انجام‌شده مشمول عنوان قوادی هم باشد، علاوه بر این مجازات‌ها، مجرم به حد قوادی نیز محکوم خواهد شد.
📌 ترویج فحشا از طریق فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی
با گسترش فضای مجازی، انتشار محتوای خلاف عفت عمومی در بستر اینترنت رشد چشمگیری داشته است. در چنین مواردی، قانون‌گذار از ماده ۶۴۰ قانون مجازات اسلامی و ماده ۱۴ قانون جرایم رایانه‌ای برای پیگیری مجرمان استفاده می‌کند.
📌 بر اساس ماده ۶۴۰
هر فردی که محتوا، تصویر، فایل یا هر نوع محصولی که عفت عمومی را جریحه‌دار کند به منظور توزیع، تجارت یا نمایش عمومی تولید یا منتشر کند، به یکی یا چند مجازات زیر محکوم می‌شود:
- حبس از سه ماه تا یک سال
- جزای نقدی از ۸۲٫۵۰۰٫۰۰۰ تا ۳۳۰٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال
- تا ۷۴ ضربه شلاق
اگر چنین محتواهایی از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی منتشر شوند که در قالب جرایم مربوط به تلگرام و یا دیگر شبکه ها می باشد، مرتکب به حبس از ۹۱ روز تا ۲ سال و جزای نقدی تا ۱۰۰ میلیون ریال محکوم خواهد شد.
در صورت سازمان‌یافته بودن اقدامات، عنوان “افساد فی‌الارض” مطرح شده و مجازات اعدام نیز ممکن است در نظر گرفته شود.
📌 مصادیق رایج این نوع جرایم:
- راه‌اندازی سایت یا کانال‌های مستهجن
- فروش ابزار جنسی یا انتشار فیلم‌های غیراخلاقی و مستهجن در شبکه های اجتماعی
- تبلیغ یا تشویق به فحشا از طریق شبکه‌های اجتماعی
- انتشار فیلم، عکس یا کلیپ تحریک‌آمیز از افراد در معابر عمومی
آیا امکان دفاع در برابر اتهام جریحه دار نمودن عفت عمومی وجود دارد؟
با توجه به گستردگی و در عین حال ابهام در تعریف قانونی جریحه‌دار کردن عفت عمومی، همواره این پرسش مطرح است که آیا می‌توان از خود در برابر چنین اتهامی دفاع کرد؟ پاسخ، مثبت است. در بسیاری از موارد، با استناد درست به قوانین، اصول دادرسی عادلانه، و ارائه مدارک کافی می‌توان مانع از صدور حکم محکومیت شد یا در مجازات تخفیف گرفت.
📌 راه‌های اصلی دفاع در پرونده‌های عفت عمومی
-
انکار فعل منتسب‌شده
اگر متهم، اساس انجام عمل را انکار کند و شواهد کافی برای اثبات جرم وجود نداشته باشد، اصل برائت حاکم خواهد شد. -
فقدان عنصر عمومی جرم (انظار عمومی)
اگر فعل انجام‌شده در فضای خصوصی رخ داده باشد و کسی شاهد آن نبوده باشد، عنصر عمومی جرم از بین می‌رود و ممکن است مشمول عنوان مجرمانه نباشد. -
سهوی بودن رفتار
در مواردی مانند کشف حجاب، اگر اثبات شود که عمل سهواً انجام شده (مثلاً روسری افتاده)، مجازات سنگین قابل صدور نیست و باید به تخفیف یا تبدیل مجازات رضایت دادگاه را جلب کرد. -
عدم صلاحیت مرجع رسیدگی‌کننده
چنان‌که در لایحه دفاعیه وکیل مریم بنی‌رضی آمده، وقتی اتهام در حد یک جرم درجه ۸ مانند «ظاهر شدن بدون حجاب شرعی» باشد، رسیدگی باید مستقیماً در دادگاه انجام شود، نه در دادسرا. عدم رعایت این صلاحیت، می‌تواند موجب بطلان دادرسی گردد. -
تناقض در گزارش‌ها یا فقدان شهود معتبر
اگر تنها مستند شکایت، ادعای شاکی باشد و گواهان هم مطلبی را نشنیده یا ندیده باشند، دادگاه نمی‌تواند بدون ادله‌ی محکم رأی به محکومیت دهد.
در شرایطی که اتهام به اثبات برسد، هنوز هم امکان بهره‌مندی از عفو رهبری، تعلیق، تخفیف یا تبدیل مجازات حبس تعزیری از طریق دادگاه تجدید نظر وجود دارد؛ به‌ویژه اگر متهم سابقه نداشته و انگیزه مجرمانه نداشته باشد.
📌 استناد به مواد قانونی حمایتی
- ماده ۱۰۰ و ۱۰۲ آیین دادرسی کیفری: تعقیب جرم منافی عفت تنها در صورت وجود شاکی خصوصی یا ارتکاب در مرئی و منظر عام ممکن است.
- ماده ۶ قانون حمایت از آمران به معروف: آمران به معروف نمی‌توانند به توهین، تهدید یا اجبار متوسل شوند.
- ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی: اعمال مجازات‌های متعدد برای رفتاری که عنوان واحد دارد مجاز نیست.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون جریحه دار نمودن عفت عمومی و مصادیق آن را مشاهده می فرمایید:
❓اگر زنی در ماشین یکی از همکاران مردش بنشیند، ممکن است به جرم جریحه‌دار کردن عفت عمومی محکوم شود؟
✅ بستگی به شرایط دارد. اگر این رفتار در فضای عمومی و به‌گونه‌ای باشد که عرف جامعه آن را زننده تلقی کند یا با واکنش مردم همراه شود، ممکن است مشمول عنوان جریحه‌دار کردن عفت عمومی شود. اما صرف سوار شدن زن در ماشین مرد بدون رفتار تحریک‌آمیز، در بسیاری از موارد توسط دادگاه‌ها جرم تلقی نشده و برائت صادر شده است؛ مثل رأی صادره از شعبه ۱۱۷۲ دادگاه تهران که به این موضوع رسیدگی کرده بود.
❓آیا صرف افتادن روسری به‌صورت سهوی در انظار عمومی جرم است؟
✅ اگر افتادن روسری یا بد پوششی سهواً و بدون قصد تحریک یا تظاهر به عمل حرام رخ داده باشد، بسیاری از قضات آن را فاقد وصف کیفری می‌دانند یا در مجازات تخفیف قائل می‌شوند. در صورتی که این اتفاق بدون واکنش تند یا اصرار بر ادامه وضعیت باشد، امکان استفاده از تخفیف یا حتی عفو وجود دارد.
❓اگر کسی در خیابان روزه‌خواری کند و دیده شود، چه مجازاتی دارد؟
✅ طبق ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی، تظاهر به عمل حرام مانند روزه‌خواری در انظار عمومی جرم است و مرتکب به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود. البته دادگاه‌ها با در نظر گرفتن شرایط، سابقه فرد و احتمال سهوی بودن، معمولاً از صدور مجازات شدید خودداری می‌کنند.
❓آیا انتشار یک عکس یا پست تحریک‌آمیز در اینستاگرام هم مصداق جریحه‌دار کردن عفت عمومی است؟
✅ بله. اگر محتوا دارای مضامین مستهجن یا خلاف عفت عمومی باشد، بر اساس ماده ۶۴۰ قانون مجازات اسلامی و ماده ۱۴ قانون جرایم رایانه‌ای، انتشار آن جرم است و می‌تواند منجر به حبس، جزای نقدی و حتی شلاق شود. حتی اگر هدف تجاری هم نباشد، صرف انتشار عمومی در فضای مجازی قابل پیگرد است.