برق‌دزدی یکی از انواع نوین سرقت است که در سال‌های اخیر به‌واسطه رشد شهرنشینی و مشکلات اقتصادی، بیش از پیش رایج شده است. برخلاف تصور عموم، سرقت فقط محدود به اموالی مانند طلا، پول یا خودرو نیست؛ بلکه برق نیز به عنوان یک منبع حیاتی و دارای ارزش اقتصادی، مشمول حمایت‌های قانونی قرار گرفته است.
قانون‌گذار ایران در ماده ۶۶۰ قانون مجازات اسلامی، استفاده غیرمجاز از برق را صراحتاً جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازات‌هایی از جمله جزای نقدی و جبران خسارت در نظر گرفته است. در این مقاله به‌طور جامع و دقیق به بررسی ابعاد مختلف جرم برق‌دزدی، شرایط تحقق آن، مجازات‌های قانونی، موارد خاص مانند استفاده غیرمجاز ماینرها و روند پیگیری حقوقی آن خواهیم پرداخت.
برق‌دزدی چیست و چرا جرم محسوب می‌شود؟
برق‌دزدی، نوعی سرقت مدرن است که برخلاف شکل سنتی سرقت، در آن اموال فیزیکی قابل لمس به‌سرقت نمی‌رود، بلکه انرژی الکتریکی بدون مجوز قانونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این عمل از نظر قانون‌گذار همانند ربودن مال منقول دیگران تلقی شده و مشمول مجازات است. برای درک بهتر این جرم، ابتدا باید تعریف حقوقی دزدی و جایگاه برق در میان اموال بررسی شود.
در قانون مجازات اسلامی، دزدی به عنوان ربودن مال منقول متعلق به دیگری تعریف شده است. هر مال منقولی که دارای ارزش اقتصادی باشد و بدون رضایت مالک از تصرف او خارج شود، مشمول عنوان سرقت خواهد بود. این تعریف شامل مواردی می‌شود که مال فیزیکی یا حتی غیرملموس مانند برق، بدون مجوز برداشت گردد.
📌 آیا برق مال منقول است؟
گرچه برق یک انرژی نامرئی و جاری است، اما از نظر قانونی به‌عنوان یک مال منقول با ارزش تلقی می‌شود. زیرا همانند دیگر اموال منقول، قابل استفاده و انتقال است و در جریان انشعابات توزیع می‌گردد. به همین دلیل، برداشت بدون مجوز از آن همانند سرقت سایر اموال جرم‌انگاری شده است.
⚖️ شباهت‌ها و تفاوت‌های دزدی برق با سرقت اموال
برق‌دزدی از حیث ماهیت جرم، در ردیف سرقت‌های تعزیری قرار می‌گیرد. در این نوع سرقت‌ها، مجازات‌ها وابسته به تصمیم قاضی و میزان خسارت است. برخلاف سرقت‌های حدی که نیاز به شرایط خاص دارند، دزدی برق تنها با تحقق استفاده غیرمجاز قابل پیگرد است. همچنین در این نوع سرقت نیازی به ورود به ملک دیگری یا تهدید نیست، بلکه صرفاً اتصال غیرمجاز یا استفاده بدون مجوز از برق، عنصر مادی جرم را شکل می‌دهد.
ماده ۶۶۰ قانون مجازات اسلامی و کاربرد آن در برق‌دزدی
برای درک جایگاه قانونی جرم برق‌دزدی، باید به ماده ۶۶۰ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات رجوع کرد. این ماده، استفاده غیرمجاز از انشعابات عمومی از جمله برق را صراحتاً مشمول مجازات دانسته و آن را رفتاری مجرمانه تلقی کرده است. به موجب این ماده، فردی که بدون پرداخت هزینه قانونی اقدام به استفاده از برق کند، مرتکب جرم شده و ملزم به جبران خسارت و پرداخت جزای نقدی خواهد بود.ماده ۶۶۰ بیان می‌کند:
«هرکس بدون پرداخت حق انشعاب آب، برق، گاز، تلفن یا فاضلاب مبادرت به استفاده غیرمجاز از این خدمات نماید، علاوه بر جبران خسارت وارده، به جزای نقدی از یک تا دو برابر خسارت محکوم خواهد شد.»
این ماده یکی از روشن‌ترین مصادیق جرم‌انگاری در حوزه سرقت‌های خدمات عمومی است که به‌طور خاص به موضوع برق‌دزدی نیز پرداخته است.
⚖️ مصادیق مشمول این ماده قانونی
مواردی که شامل این ماده می‌شوند، عبارتند از:
- اتصال مستقیم کابل به شبکه برق بدون نصب کنتور
- دستکاری کنتور برای کاهش میزان مصرف ثبت‌شده
- استفاده از برق همسایه یا انشعاب دیگران بدون اجازه
- راه‌اندازی فعالیت‌هایی مانند ماینر، با انشعاب غیرمجاز
در تمام این موارد، صرف‌نظر از میزان برق مصرف‌شده، اصل «استفاده غیرمجاز» باعث تحقق جرم خواهد شد.
⚖️ نقش مأمورین در وقوع جرم
در تبصره این ماده آمده است که چنانچه مرتکب از کارکنان یا مأمورین شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات عمومی مانند اداره برق باشد، به حداکثر مجازات مقرر محکوم خواهد شد. علت این امر، سوءاستفاده از موقعیت شغلی و ایجاد بی‌نظمی گسترده در خدمات‌رسانی عمومی است.
مجازات قانونی برق‌دزدی در ایران
قانون‌گذار ایران برای برق‌دزدی، مجازاتی تعزیری در نظر گرفته که بر اساس خسارت وارده تعیین می‌شود. برخلاف برخی سرقت‌ها که ممکن است مجازات حبس یا حتی حد داشته باشند، در برق‌دزدی، تمرکز بر جبران خسارت و مجازات مالی است. اما این به‌معنای سبک بودن مجازات نیست، زیرا بسته به میزان خسارت، جرایم سنگینی ممکن است اعمال شود.
📝 جبران خسارت و پرداخت جزای نقدی
ماده ۶۶۰ قانون مجازات اسلامی صراحت دارد که مرتکب، علاوه بر پرداخت هزینه برق مصرف‌شده، باید جزای نقدی معادل یک تا دو برابر خسارت وارده نیز بپردازد. این موضوع باعث می‌شود سارق نه‌تنها بدهی خود را پرداخت کند، بلکه مجازاتی نیز بابت اقدام غیرقانونی‌اش تحمل نماید.
برای مثال، اگر میزان مصرف غیرمجاز ۵ میلیون تومان برآورد شود، دادگاه می‌تواند فرد را به پرداخت ۵ تا ۱۰ میلیون تومان جریمه نقدی محکوم کند. در صورت تکرار، حتی ممکن است مبلغ بیشتری تعیین شود.
📝 تفاوت مجازات در صورت مأمور بودن مجرم
اگر شخص مرتکب، از کارکنان یا مأموران شرکت برق باشد، مجازات شدیدتری برای وی در نظر گرفته می‌شود. دلیل آن، اعتماد عمومی به این افراد و امکان سوءاستفاده از موقعیت شغلی برای انجام تخلف است. در این موارد، قاضی می‌تواند حداکثر میزان مجازات نقدی و جبران خسارت را اعمال کند.
📝 عدم تعیین حبس برای این جرم
بر خلاف سرقت‌های کلاسیک، در ماده ۶۶۰ مجازات حبس برای برق‌دزدی در نظر گرفته نشده است. با این حال، چون جرم در دسته‌ی جرایم مالی و تعزیری قرار دارد، در صورت اثبات سوء نیت و تکرار جرم یا وجود شکایات متعدد، ممکن است قاضی برای متهم محدودیت‌هایی مانند محرومیت از خدمات عمومی یا حتی قرار بازداشت موقت در طول دادرسی صادر کند.
بررسی جرم برق‌دزدی توسط ماینرها و جریمه آن
با گسترش فعالیت‌های استخراج رمز ارزها (ماینینگ) در ایران، مصرف برق توسط دستگاه‌های ماینر به یک دغدغه جدی برای دولت، شرکت برق و نهادهای نظارتی تبدیل شده است. بسیاری از این فعالیت‌ها بدون مجوز قانونی انجام می‌شود و در موارد متعدد، برق موردنیاز ماینرها به صورت غیرمجاز از انشعابات خانگی یا عمومی برداشت می‌گردد که مصداق بارز برق‌دزدی است.
❌ ماینینگ و مصرف غیرمجاز برق
دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال مصرف بسیار بالایی دارند و روشن بودن مداوم آن‌ها باعث افزایش چشمگیر مصرف برق می‌شود. استفاده از برق خانگی یا یارانه‌ای برای راه‌اندازی این تجهیزات، نه‌تنها غیرمجاز است بلکه به‌صراحت در زمره «استفاده غیرمجاز از برق» قرار می‌گیرد. در صورت کشف چنین مواردی، مأمورین برق مجاز به قطع انشعاب، توقیف تجهیزات و اعلام جرم هستند.
❌ تعرفه‌های خاص برای برق ماینرها
طبق مصوبات شورای عالی انرژی، مصرف برق برای فعالیت ماینینگ باید با تعرفه صنعتی و ضریب ۱.۵ برابر نرخ عادی محاسبه شود. در نتیجه، استفاده از تعرفه خانگی برای ماینرها تخلف بوده و با آن برخورد قانونی صورت می‌گیرد. به عبارتی دیگر، فرار از تعرفه واقعی، نوعی تقلب اقتصادی محسوب می‌شود.
❌ جریمه نقدی و قطع برق طبق قانون تعزیرات
بر اساس قانون تعزیرات حکومتی، استفاده غیرمجاز از برق برای ماینینگ، مشمول جریمه‌ای بین دو تا پنج برابر بهای برق مصرف‌شده است. در صورت تکرار تخلف، جریمه می‌تواند تا ده برابر نیز افزایش یابد. همچنین اداره برق می‌تواند برق محل را قطع کرده و تجهیزات ماینر را برای رسیدگی قضایی ضبط کند.
برای مثال، اگر مصرف غیرقانونی ماینر معادل ۱۰ میلیون تومان باشد، جریمه اولیه ممکن است تا ۵۰ میلیون تومان تعیین شود. در تکرار بعدی، این مبلغ حتی تا ۱۰۰ میلیون نیز افزایش خواهد یافت.
برق‌دزدی در چه مکان‌هایی بیشتر رخ می‌دهد؟
برق‌دزدی ممکن است در هر مکانی که دسترسی به انشعابات برق وجود دارد، اتفاق بیفتد. اما برخی مناطق و موقعیت‌های خاص، به دلایل اقتصادی، فنی یا ساختاری، بیشتر مستعد وقوع این نوع سرقت هستند. شناسایی این نقاط می‌تواند به پیشگیری و کنترل بهتر این جرم کمک کند.
📌 برق‌دزدی در شهرک‌های نوساز
در برخی مناطق تازه‌ساز که هنوز به‌صورت رسمی به شبکه برق سراسری متصل نشده‌اند یا فرآیند دریافت انشعاب در آن‌ها طولانی است، افراد به صورت غیرقانونی اقدام به اتصال مستقیم به کابل برق معابر می‌کنند. در بسیاری از شهرک‌های اطراف کلان‌شهرها، این پدیده به‌صورت گسترده مشاهده می‌شود. عدم نظارت کافی نیز زمینه‌ساز گسترش این تخلف شده است.
📌 برق‌دزدی در ساختمان‌هایی با کنتور مشترک
یکی از موارد شایع برق‌دزدی، استفاده غیرمجاز از برق در ساختمان‌هایی است که دارای کنتور مشترک هستند. در چنین شرایطی، ممکن است یکی از واحدها بدون اطلاع سایر ساکنین، تجهیزات پرمصرف مانند کولر گازی، هیتر یا حتی ماینر را به برق متصل کند. در این حالت، هزینه آن بین همه تقسیم می‌شود و تخلف به‌راحتی پنهان می‌ماند، مگر اینکه یکی از ساکنین متوجه افزایش غیرعادی در مصرف شود.
📌 نمونه‌هایی از پرونده‌های واقعی
پرونده‌هایی در محاکم مطرح شده‌اند که در آن‌ها افراد با وصل کردن کابل به تیر برق، از برق عمومی برای راه‌اندازی کارگاه، دستگاه جوش یا حتی مزارع ماینینگ استفاده کرده‌اند. در بعضی موارد نیز با بررسی مصرف غیرعادی یک واحد، مشخص شده که برق یک خانه دیگر به‌طور پنهانی از آن انشعاب گرفته است. این‌گونه مصادیق، نشان‌دهنده گستردگی و پیچیدگی برق‌دزدی در جامعه است.
راه‌های اثبات و پیگیری قانونی برق‌دزدی
اثبات جرم برق‌دزدی نیازمند ارائه مدارک، مستندات و پیروی از روند مشخص قضایی است. صرف شکایت بدون ادله کافی نمی‌تواند منجر به صدور حکم محکومیت شود. در این بخش مراحل عملی اثبات و پیگیری قضایی این جرم را مرور می‌کنیم.
⚖️ تنظیم شکواییه در دادسرا
اولین گام برای پیگیری، تنظیم شکایت رسمی در دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم است. شاکی می‌تواند با ارائه مدارکی مانند قبض‌های غیرعادی، شهادت شهود یا عکس از اتصالات غیرمجاز، روند پیگیری را آغاز کند. در شکایت باید دقیقاً مشخص شود که شخص متهم چگونه و از چه طریقی اقدام به استفاده غیرمجاز از برق کرده است.
⚖️ نقش کارشناسی در کشف اتصالات غیرقانونی
پس از ثبت شکایت، معمولاً مأمورین فنی اداره برق یا کارشناسان رسمی دادگستری به محل اعزام می‌شوند تا وضعیت انشعاب، کنتور و کابل‌کشی را بررسی کنند. گزارش کارشناسی از مهم‌ترین دلایل اثبات جرم است. اگر مشخص شود فردی از برق مشترک یا تیر برق انشعاب گرفته، این گزارش سند اصلی در دادگاه خواهد بود.
⚖️ نحوه رسیدگی دادگاه به شکایت‌ها
پس از دریافت گزارش‌ها و مدارک، بازپرس بررسی پرونده را آغاز می‌کند. طبق ماده ۲۶۵ قانون مجازات اسلامی، اگر دلایل کافی برای انتساب جرم وجود داشته باشد، قرار جلب به دادرسی صادر می‌شود و پرونده به دادگاه کیفری ارجاع می‌گردد. در دادگاه، با توجه به مدارک و دفاعیات، قاضی رأی مقتضی را صادر می‌کند که معمولاً شامل جبران خسارت و جزای نقدی است. در صورت اثبات تکرار جرم یا تخریب اموال عمومی، مجازات می‌تواند سنگین‌تر نیز باشد.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون جرم برق دزدی و مجازات آن را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال مطرح شده است:
❓ همسایه ما در آپارتمان می‌خواهد با یک دستگاه ماینر از برق پشت کنتور ارز دیجیتال استخراج کند. آیا برق‌دزدی در شبکه برق مشخص می‌شود و جریمه‌ای برای اهالی آپارتمان وجود دارد؟
✅ بله، استفاده غیرقانونی از برق معمولاً با بررسی مصرف غیرعادی یا بازدید کارشناسان مشخص می‌شود. در این حالت، تنها فردی که مرتکب این عمل شده است، مسئول شناخته می‌شود و جریمه متوجه شخص متخلف خواهد بود، نه همه اهالی ساختمان. با این حال، چنین اقداماتی ممکن است تنش و اختلاف میان ساکنین ایجاد کند.
❓ اداره برق مدتی قبل اعلام کرد که خانه ما برق‌دزدی دارد و اکنون دوباره همان نقطه را ایراد گرفته‌اند و جریمه کرده‌اند. من چطور می‌توانم از پرداخت این جریمه ناحق جلوگیری کنم؟
✅ شما می‌توانید با ارائه مدارک پرداخت قبلی، رسیدها و مستندات فنی مربوطه، از طریق اعتراض رسمی به شرکت برق یا طرح شکایت در دیوان عدالت اداری اقدام کنید. در صورت اثبات تکرار اشتباه یا جریمه ناعادلانه، رسیدگی قضایی انجام خواهد شد و امکان لغو یا کاهش جریمه وجود دارد.
❓ همسایه ما می‌خواهد با دستگاه ماینر از برق پشت کنتور استخراج ارز دیجیتال کند. آیا این عمل قابل تشخیص است و چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟
✅ بله، استفاده غیرقانونی از برق توسط ماینرها معمولاً به‌راحتی با بررسی مصرف برق و بازدید فنی قابل شناسایی است. شما می‌توانید این موضوع را به اداره برق یا سامانه‌های گزارش مردمی اطلاع دهید تا کارشناسان با بررسی محل، اقدامات قانونی را انجام دهند. این کار از بروز مشکلات بعدی برای ساختمان نیز جلوگیری می‌کند.
❓ من حدود ۸ سال از همسایه برق گرفته‌ام و قرار بود هزینه برق نصف شود، اما فهمیدم که همسایه دروغ گفته و من بیشتر پرداخت کرده‌ام. چگونه می‌توانم پول‌های پرداختی را پس بگیرم؟
✅ در این حالت می‌توانید با ارائه فیش‌های پرداختی، رسیدهای بانکی و سایر مستندات، از همسایه شکایت کنید. دادگاه حقوقی می‌تواند وی را ملزم به بازپرداخت مبالغ اضافی نماید. در صورتی که بتوانید اثبات کنید پرداخت‌های شما بیش از میزان توافق‌شده بوده، حق شما از طریق قانونی قابل احقاق است.
❓ همسایه ما با دستگاه ماینر قصد دارد از برق پشت کنتور برای استخراج ارز دیجیتال استفاده کند. آیا این برق‌دزدی در شبکه برق مشخص می‌شود و جریمه‌ای برای اهالی آپارتمان وجود دارد؟
✅ بله، چنین تخلفاتی به‌راحتی از طریق بررسی مصرف و بازدید محل قابل شناسایی است. مسئولیت جریمه و برخورد قانونی مستقیماً بر عهده مصرف‌کننده غیرقانونی است و سایر ساکنان مسئولیتی نخواهند داشت، مگر در صورت مشارکت یا آگاهی قبلی.