در عصر دیجیتال، زندگی انسان‌ها با ابزارهای نوین فناوری مانند اینترنت، تلفن همراه و رایانه گره خورده است. این دگرگونی گسترده، نه‌تنها ارتباطات و تجارت را متحول کرده، بلکه زمینه بروز نوع جدیدی از جرایم را نیز فراهم آورده است. جرایم رایانه‌ای، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های حقوقی قرن حاضر، در بستر فضای مجازی و با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین شکل می‌گیرند.
با افزایش نفوذ اینترنت در زندگی روزمره، سوءاستفاده از اطلاعات شخصی، فیشینگ، جاسوسی، نشر اکاذیب، هک سامانه‌ها و ده‌ها شکل دیگر از جرایم دیجیتالی، ذهن قانون‌گذاران را به خود مشغول کرده است. از همین رو، قانون جرایم رایانه‌ای در ایران به تصویب رسید و با اصلاحات جدید، به دنبال شفاف‌سازی مصادیق و تعیین مجازات‌های متناسب با این تخلفات است. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف این قانون، انواع جرایم سایبری و شیوه‌های مقابله با آن‌ها خواهیم پرداخت.
جرایم رایانه‌ای چیست و چه مصادیقی دارد؟
با گسترش چشمگیر استفاده از فضای مجازی و ابزارهای دیجیتال، مفهومی به نام «جرایم رایانه‌ای» یا همان «جرایم سایبری» در ادبیات حقوقی کشورها جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. این نوع از جرایم برخلاف جرایم سنتی، در بستر شبکه‌ها و سامانه‌های رایانه‌ای شکل می‌گیرند و آثار اجتماعی، اقتصادی و امنیتی فراوانی دارند.
بر اساس قانون جرایم رایانه‌ای، هرگونه رفتار خلاف قانون که با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات انجام شود و موجب ورود ضرر به اشخاص یا جامعه گردد، جرم محسوب می‌شود.
📌 هک کردن سامانه‌ها (Hacking)
نفوذ غیرمجاز به شبکه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای برای دسترسی به اطلاعات یا تخریب داده‌ها یکی از مصادیق شایع است. این اقدام، بدون اجازه مالک سیستم انجام شده و ممکن است به انتشار داده‌های حساس یا تخریب نرم‌افزاری و سخت‌افزاری منجر شود.
📌 بدافزارها و نرم‌افزارهای مخرب (Malware)
ویروس‌ها، تروجان‌ها، کی‌لاگرها، کرم‌های رایانه‌ای و سایر نرم‌افزارهایی که برای آسیب به سامانه‌ها یا سرقت اطلاعات طراحی شده‌اند، زیرمجموعه این گروه هستند. طبق آمار پلیس فتا، بدافزارها سهم زیادی از جرایم سایبری را به خود اختصاص داده‌اند.
📌 فیشینگ (Phishing)
در این روش، مجرم با طراحی درگاه‌ها یا ایمیل‌های جعلی، اطلاعات حساس کاربر مانند رمز کارت بانکی یا اطلاعات حساب کاربری را سرقت می‌کند. فیشینگ یکی از رایج‌ترین ابزارهای کلاهبرداری اینترنتی در ایران و جهان به شمار می‌رود.
📌 سرقت هویت دیجیتال (Identity Theft)
با دسترسی به اطلاعات شخصی دیگران (مثل کد ملی، شماره کارت، عکس‌های خصوصی و…) و استفاده از آن‌ها برای فعالیت‌های غیرقانونی یا سودجویانه، جرم سرقت هویت تحقق می‌یابد.
🔍 نکته: سرقت هویت ممکن است حتی در بستر شبکه‌های اجتماعی بدون اطلاع صاحب اطلاعات رخ دهد و تبعات جدی حقوقی داشته باشد.
📌 انتشار محتوای مجرمانه و مستهجن در فضای مجازی
بر اساس ماده ۱۴ قانون جرایم رایانه‌ای، تولید، ذخیره، توزیع یا انتشار تصاویر و محتوای مستهجن، اعم از متن، صوت یا تصویر، جرم محسوب شده و دارای مجازات مشخصی از جمله حبس یا جزای نقدی است.
📌 سوءاستفاده از شبکه‌های اجتماعی (Social Engineering)
با استفاده از فریب‌های روانشناسانه، مجرمان افراد را ترغیب به افشای اطلاعات، کلیک بر لینک‌های آلوده یا اجرای دستورات مجرمانه می‌کنند. این روش در پیام‌رسان‌هایی مثل تلگرام و اینستاگرام رایج است.
📌 جاسوسی رایانه‌ای و حملات زیرساختی
نفوذ به سامانه‌های حساس سازمانی یا دولتی، استخراج و افشای اطلاعات طبقه‌بندی‌شده (مانند اطلاعات نظامی یا امنیتی) در زمره جرایم شدید محسوب شده و طبق ماده ۳ قانون، مجازات آن تا ۱۵ سال حبس تعیین شده است.
طبقه‌بندی انواع جرایم رایانه‌ای در قانون ایران
قانون جرایم رایانه‌ای ایران که نخستین‌بار در سال ۱۳۸۸ به تصویب رسید و در سال‌های بعد مورد اصلاح قرار گرفت، طیف گسترده‌ای از جرایم مرتبط با فناوری اطلاعات را جرم‌انگاری کرده است. این قانون با هدف حفظ محرمانگی، تمامیت و درستی اطلاعات در فضای دیجیتال طراحی شده و در مواد مختلف خود، به صراحت انواع جرایم و مجازات آن‌ها را مشخص می‌کند.
در این بخش، مهم‌ترین دسته‌بندی‌های این جرایم بر اساس مفاد قانونی بررسی می‌شود.
⚖️ ۱. جرایم علیه محرمانگی داده‌ها و دسترسی غیرمجاز
دسترسی غیرمجاز به داده‌ها، سامانه‌ها یا شنود اطلاعات ارتباطات غیرعمومی، از اولین دسته‌های جرم در این قانون است.
-
ماده ۱: دسترسی غیرمجاز به داده‌های حفاظت‌شده
-
ماده ۲: شنود غیرمجاز
-
ماده ۳: جاسوسی رایانه‌ای
-
ماده ۴: نقض تدابیر امنیتی برای دستیابی به داده‌های سری
⚖️ ۲. جعل رایانه‌ای و تغییر داده‌های معتبر
جعل داده‌های دیجیتال مانند اسناد، کارت‌های بانکی یا علائم تراشه‌ها، از جرایم مهم محسوب می‌شود.
-
ماده ۶ و ۷ به جرم جعل رایانه‌ای و استفاده آگاهانه از داده‌های جعلی پرداخته‌اند.
📌 نکته: جعل رایانه‌ای می‌تواند شامل تغییر حتی یک بایت اطلاعات مهم در سند دیجیتال باشد.
⚖️ ۳. تخریب و اخلال در سامانه‌ها
هرگونه اقدام برای تخریب، حذف، اختلال یا دستکاری داده‌ها یا سامانه‌های رایانه‌ای در این دسته جای می‌گیرد.
-
ماده ۸: حذف یا مختل‌کردن داده‌های دیگران
-
ماده ۹: از کار انداختن سامانه‌های دیگر
-
ماده ۱۰: پنهان‌سازی یا رمزنگاری برای جلوگیری از دسترسی قانونی
⚖️ ۴. سرقت و کلاهبرداری رایانه‌ای
استفاده غیرمجاز از سامانه‌ها به‌منظور کسب منفعت مالی یا ربایش داده‌های ارزشمند نیز جرم است.
-
ماده ۱۲: ربایش داده‌ها
-
ماده ۱۳: کلاهبرداری مالی با دستکاری داده‌ها و سامانه‌ها
⚖️ ۵. جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی
انتشار یا ذخیره محتوای مستهجن و مبتذل از جمله جرم‌هایی است که در فضای مجازی به‌شدت رصد می‌شود.
-
ماده ۱۴ و ۱۵: مجازات تولید، نگهداری یا توزیع تصاویر و محتوای غیراخلاقی
⚖️ ۶. هتک حیثیت و نشر اکاذیب در فضای مجازی
تغییر، تحریف، انتشار یا دسترسی غیرمجاز به صوت، تصویر یا اطلاعات خصوصی دیگران جرم تلقی می‌شود. عمده جرایم اینستاگرامی معمولا به این شکل انجام می شود.
-
ماده ۱۶: تغییر فیلم یا تصویر و انتشار آن
-
ماده ۱۷: افشای اطلاعات خصوصی
-
ماده ۱۸: نسبت دادن مطالب خلاف واقع در قالب اکاذیب
⚖️ ۷. مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی
در صورت وقوع جرم رایانه‌ای توسط سازمان‌ها یا مدیران آن‌ها، خود آن اشخاص حقوقی هم مسؤول شناخته می‌شوند.
-
ماده ۱۹ و ۲۰: تعریف دقیق مسئولیت سازمان‌ها، شرکت‌ها و مدیران آن‌ها در قبال جرایم دیجیتال
این دسته‌بندی دقیق، نه‌تنها موجب تسهیل رسیدگی قضایی به جرایم دیجیتال شده، بلکه چارچوبی روشن برای آگاهی شهروندان فراهم کرده است.
جدول مجازات قانونی جرایم رایانه‌ای در ایران
| نوع جرم رایانه‌ای | مجازات قانونی | مواد قانونی مرتبط |
|---|---|---|
| دسترسی غیرمجاز به داده‌ها | حبس 91 روز تا 1 سال یا جزای نقدی 2 تا 8 میلیون تومان یا هر دو | ماده 1 |
| شنود غیرمجاز ارتباطات | حبس 6 ماه تا 2 سال یا جزای نقدی 2.5 تا 15 میلیون تومان | ماده 2 |
| جاسوسی رایانه‌ای | حبس از 1 تا 15 سال بسته به نوع دسترسی و افشا | ماده 3 |
| جعل رایانه‌ای | حبس 1 تا 5 سال یا جزای نقدی 5 تا 25 میلیون تومان یا هر دو | مواد 6 و 7 |
| تخریب یا اخلال در سامانه‌ها | حبس 6 ماه تا 2 سال یا جزای نقدی 2.5 تا 10 میلیون تومان (تا 10 سال برای خدمات عمومی) | مواد 8 تا 11 |
| کلاهبرداری رایانه‌ای | حبس 1 تا 5 سال یا جزای نقدی 5 تا 25 میلیون تومان + الزام به رد مال | ماده 13 |
| انتشار محتوای مستهجن | حبس 91 روز تا 2 سال یا جزای نقدی 1.5 تا 10 میلیون تومان | مواد 14 و 15 |
| هتک حیثیت و نشر اکاذیب | حبس 91 روز تا 2 سال یا جزای نقدی 2 تا 15 میلیون تومان | مواد 16 تا 18 |
| تشویق به خودکشی یا خشونت | حبس 91 روز تا 1 سال یا جزای نقدی 2 تا 8 میلیون تومان | ماده 15 بند ب |
| مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی | جریمه تا 6 برابر جزای نقدی، تعطیلی دائم یا موقت، محرومیت مدیر تا 3 سال | مواد 19 و 20 |
کدام جرایم رایانه‌ای قابل گذشت هستند؟
در نظام حقوق کیفری، یکی از تقسیم‌بندی‌های مهم، موضوع «قابل گذشت» یا «غیرقابل گذشت» بودن جرایم است. این مسئله در پرونده‌های مربوط به جرایم رایانه‌ای نیز کاربرد جدی دارد و بر روند دادرسی، رسیدگی قضایی و اجرای حکم تأثیرگذار است.
جرم قابل گذشت به جرمی گفته می‌شود که آغاز یا ادامه تعقیب قضایی آن منوط به شکایت شاکی خصوصی است. در این موارد، اگر شاکی از شکایت خود صرف‌نظر کند یا رضایت دهد، دادگاه می‌تواند پرونده را مختومه اعلام کرده یا مجازات را تخفیف دهد. در مقابل، جرایم غیرقابل گذشت حتی در صورت رضایت شاکی نیز توسط دادستان پیگیری می‌شود؛ زیرا دارای جنبه عمومی هستند و نظم اجتماعی را تهدید می‌کنند.
در قانون جرایم رایانه‌ای ایران، برخی جرایم به‌صراحت قابل گذشت و برخی دیگر غیرقابل گذشت محسوب شده‌اند.
✅ جرایم رایانه‌ای قابل گذشت
از جمله جرایمی که در زمره قابل گذشت قرار می‌گیرند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
دسترسی غیرمجاز به داده‌ها یا سامانه‌ها: اگر شخصی بدون مجوز وارد سیستم دیگری شود، اما این اقدام جنبه تهدید امنیت عمومی نداشته باشد، با رضایت شاکی قابل گذشت است.
-
شنود غیرمجاز: زمانی که فردی به اطلاعات صوتی یا داده‌های در حال انتقال دسترسی پیدا کند و شاکی خصوصی داشته باشد، با رضایت او پیگیری متوقف می‌شود.
-
تخریب یا اخلال در داده‌ها یا سامانه‌ها: مانند حذف فایل‌ها یا مختل کردن عملکرد یک سیستم، اگر فاقد جنبه عمومی باشد، قابل گذشت است.
-
هتک حیثیت یا نشر اکاذیب: چنان‌چه فردی اقدام به انتشار اطلاعات خصوصی یا مطالب دروغ علیه دیگری کند، در صورت رضایت شاکی، پیگیری متوقف می‌شود.
-
ارسال محتوای مستهجن برای افراد محدود (کمتر از ۱۰ نفر): در صورتی که انتشار محتوا محدود و فاقد قصد تجاری یا سازمان‌یافته باشد، از جرایم قابل گذشت محسوب می‌شود.
❌ جرایم رایانه‌ای غیرقابل گذشت
در مقابل، برخی از جرایم به‌دلیل حساسیت اجتماعی، امنیتی یا اقتصادی خود، غیرقابل گذشت شناخته شده‌اند. مهم‌ترین این موارد عبارت‌اند از:
-
جاسوسی رایانه‌ای: دسترسی یا ارسال اطلاعات طبقه‌بندی‌شده به دیگران، به‌ویژه نهادهای خارجی، حتی بدون شاکی خصوصی نیز تعقیب می‌شود.
-
جعل رایانه‌ای: مانند تغییر داده‌ها در اسناد رسمی یا استفاده از اسناد جعلی دیجیتال
-
کلاهبرداری رایانه‌ای: استفاده از نرم‌افزار یا دستکاری سامانه‌ها برای تحصیل مال یا خدمات غیرقانونی
-
تولید یا توزیع گسترده محتوای مستهجن: به‌ویژه اگر به‌صورت سازمان‌یافته یا تجاری انجام شود که عمدتا جزو جرایم تلگرامی محسوب می شود.
-
تشویق به ارتکاب جرایم یا خودکشی در فضای مجازی: نظیر ترویج خشونت، مواد مخدر یا انحرافات جنسی
-
حملات سایبری به زیرساخت‌های ملی: مانند بانک‌ها، نیروگاه‌ها، سیستم‌های امنیتی یا درمانی که در دسته جرایم علیه امنیت ملی نیز تلقی می شود.
این دسته از جرایم، به دلیل جنبه عمومی و تأثیرات اجتماعی گسترده‌شان، همواره تحت تعقیب دادسرا قرار می‌گیرند، حتی اگر شاکی خصوصی وجود نداشته باشد یا از شکایت خود صرف‌نظر کرده باشد.
نقش پلیس فتا و شیوه شکایت از جرایم سایبری
با توجه به رشد تصاعدی جرایم رایانه‌ای در ایران، نیاز به یک نهاد تخصصی برای برخورد با تخلفات در فضای مجازی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شد. به همین منظور، در سال ۱۳۸۹ پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات، معروف به پلیس فتا، فعالیت خود را به‌طور رسمی آغاز کرد. این واحد از زیرمجموعه‌های ناجا محسوب می‌شود و مسئولیت آن، پیشگیری، کشف، رسیدگی و مقابله با جرایم سایبری در سطح کشور است.
📌 وظایف کلیدی پلیس فتا در حوزه جرایم رایانه‌ای
-
رصد و شناسایی تخلفات سایبری در بستر شبکه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها، سامانه‌های مالی، بانک‌ها و دیگر پلتفرم‌های دیجیتال
-
رسیدگی به گزارش‌های مردمی درباره تهدید، کلاهبرداری، هک، انتشار تصاویر خصوصی و…
-
حضور در پرونده‌های قضایی به‌عنوان ضابط تخصصی دادستانی در حوزه فضای مجازی
-
پیشگیری اجتماعی از جرم از طریق آموزش‌های همگانی، فرهنگ‌سازی دیجیتال، تولید محتوای هشداردهنده و توصیه‌های امنیتی
⚖️ شیوه شکایت از جرایم رایانه‌ای؛ قدم به قدم
اگر شما قربانی یکی از جرایم رایانه‌ای شده‌اید، مراحل زیر را برای ثبت شکایت دنبال کنید:
-
جمع‌آوری مدارک: از پیام‌ها، تصاویر، شماره تلفن، لینک‌ها، آدرس‌های IP و هر مدرک دیجیتالی مرتبط اسکرین‌شات بگیرید یا ذخیره کنید.
-
مراجعه به سایت رسمی پلیس فتا: آدرس سایت: www.cyberpolice.ir
در این سامانه بخشی با عنوان «مرکز فوریت‌های سایبری» وجود دارد که می‌توانید گزارش اولیه را ثبت کنید. -
ارجاع به کلانتری یا دادسرای محل سکونت: برای شکایت رسمی، معمولاً باید از طریق کلانتری محل یا مستقیماً از طریق دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای اقدام کنید.
-
تنظیم شکواییه رسمی: در دادسرا، باید شکواییه خود را همراه با مدارک ارائه دهید تا به پلیس فتا ارجاع شود.
-
پیگیری پرونده: پس از تشکیل پرونده، پلیس فتا با دستور مقام قضایی وارد عمل می‌شود و اقدامات فنی لازم را برای شناسایی متهم انجام می‌دهد.
🛡️ چرا همکاری با پلیس فتا اهمیت دارد؟
پلیس فتا با استفاده از کارشناسان فنی و سیستم‌های پیشرفته رهگیری، می‌تواند هویت واقعی متخلفانی را که پشت پروفایل‌های جعلی یا بسترهای ناشناس پنهان شده‌اند، شناسایی کند. همچنین این پلیس از ارتباط مستقیم با قوه قضاییه برخوردار است و نقش کلیدی در صدور حکم نهایی دارد. در مطلبی تحت عنوان اگر عکسمان پخش شد چه کنیم به صورت کامل توضیح داده ایم که پلیس فتا می تواند برای حذف این محتوا از شبکه های اجتماعی، علاوه بر پیگیری داخلی و شناسایی متهم به شما کمک شایانی نماید.
📌 هشدار امنیتی: به‌هیچ‌وجه اقدام به تهدید، هک متقابل یا انتشار اطلاعات متهم نکنید؛ این اقدامات نیز ممکن است شما را وارد چرخه جرایم رایانه‌ای کند و با عواقب کیفری همراه باشد.
پیشگیری از جرایم سایبری؛ از رمز عبور قوی تا آگاهی دیجیتال
پیشگیری، همیشه بهترین و مؤثرترین راه مقابله با جرایم است؛ به‌ویژه در فضای مجازی که سرعت ارتکاب جرم، شناسایی هویت مجرم و اثبات جرم بسیار دشوارتر از فضای فیزیکی است. خوشبختانه بخش عمده‌ای از جرایم سایبری، با رعایت چند اصل ساده امنیتی و افزایش سطح آگاهی کاربران، قابل پیشگیری هستند.
🛡️ رمز عبور قوی، اولین خط دفاع دیجیتال
داشتن رمز عبور ضعیف مثل این است که در خانه را باز بگذارید و انتظار سرقت نداشته باشید!
ویژگی‌های رمز قوی:
-
حداقل ۸ کاراکتر
-
ترکیبی از حروف بزرگ و کوچک، اعداد و نمادها
-
عدم استفاده از نام، تاریخ تولد یا شماره تلفن
-
تغییر دوره‌ای رمزها (مثلاً هر ۳ ماه یک‌بار)
📌 فعال‌سازی رمز دوم پویا برای تراکنش‌های بانکی
یکی از مهم‌ترین اقدامات دفاعی در برابر فیشینگ، فعال‌سازی رمز دوم پویا است. این رمز فقط چند ثانیه اعتبار دارد و حتی اگر صفحه جعلی بانکی هم طراحی شود، قابل استفاده مجدد نیست.
📲 دقت در نصب برنامه‌ها و لینک‌ها
بسیاری از جرایم سایبری از طریق اپلیکیشن‌های آلوده، لینک‌های جعلی و فایل‌های مشکوک رخ می‌دهند.
توصیه‌ها:
-
دانلود فقط از مارکت‌های معتبر (Google Play، بازار، مایکت و…)
-
بررسی امتیاز و نظرات کاربران پیش از نصب
-
عدم کلیک روی لینک‌های مشکوک ارسالی در پیامک یا پیام‌رسان‌ها
📷 حفاظت از اطلاعات شخصی در شبکه‌های اجتماعی
بیشتر موارد هتک حیثیت، سرقت هویت یا مزاحمت‌های اینترنتی از طریق اطلاعاتی که کاربران خودشان در صفحه‌های عمومی منتشر می‌کنند رخ می‌دهد.
راهکارها:
-
خصوصی‌کردن پروفایل‌ها
-
عدم اشتراک‌گذاری عکس‌های خانوادگی یا مدارک شخصی
-
محدود کردن دسترسی به استوری‌ها و پست‌ها برای مخاطبان خاص
👥 مراقبت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی
کودکان و نوجوانان بیشتر در معرض تهدیدهای سایبری هستند؛ مانند فریب برای ارسال عکس، تهدید به انتشار محتوا، عضویت در گروه‌های انحرافی و…
پیشنهاد می‌شود:
-
استفاده از نرم‌افزارهای کنترل والدین
-
گفت‌وگوی صریح درباره خطرات اینترنت
-
زمان‌بندی محدود برای استفاده از موبایل یا لپ‌تاپ
🎓 افزایش سواد دیجیتال؛ بهترین سپر دفاعی
دانستن اصول ابتدایی امنیت سایبری مثل تشخیص سایت‌های امن (https)، شناسایی ایمیل‌های جعلی، آشنایی با نشانه‌های فیشینگ، و نحوه گزارش جرم، می‌تواند جلوی بسیاری از خسارات را بگیرد.
پلیس فتا، قوه قضاییه و بسیاری از سازمان‌های آموزشی، دوره‌های آنلاین رایگان درباره این موضوع برگزار می‌کنند. استفاده از آن‌ها برای خانواده‌ها، دانش‌آموزان، فروشندگان آنلاین و حتی کارمندان ادارات بسیار ضروری است.
مرجع صالح برای رسیدگی به جرایم رایانه‌ای در ایران
در نظام قضایی ایران، رسیدگی به جرایم رایانه‌ای در صلاحیت دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای و شعب تخصصی آن در دادگستری است. این مرجع، بخشی از قوه قضاییه بوده و با همکاری پلیس فتا به بررسی و پیگیری این دسته از پرونده‌ها می‌پردازد.
⚖️ مراجع اصلی رسیدگی شامل موارد زیر است:
-
دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه ۳۱ تهران
این دادسرا به‌عنوان مرجع اصلی رسیدگی به جرایم رایانه‌ای در پایتخت شناخته می‌شود و بسیاری از پرونده‌های مهم سایبری به این ناحیه ارجاع داده می‌شود. -
شعب تخصصی رسیدگی به جرایم رایانه‌ای در سایر استان‌ها
در بسیاری از دادگستری‌های استان‌ها، شعبه‌ای خاص به رسیدگی به جرایم سایبری اختصاص داده شده که بر اساس صلاحیت محلی به شکایات رسیدگی می‌کنند. -
پلیس فتا به‌عنوان ضابط قضایی
گرچه پلیس فتا مرجع قضایی محسوب نمی‌شود، اما بازوی فنی و اجرایی در کنار دادسراست. مأموران فتا با دستور قاضی، تحقیق، جمع‌آوری ادله، ردیابی و شناسایی متهمان را انجام می‌دهند.
📌 نکته مهم:
برای ثبت شکایت رسمی، باید شکواییه خود را همراه با مستندات به دادسرای محل سکونت یا کلانتری ارائه دهید تا از آن‌جا پرونده به پلیس فتا و سپس به شعبه قضایی تخصصی ارجاع شود. کاربران تهرانی می‌توانند مستقیماً به ناحیه ۳۱ مراجعه کنند.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون جرایم رایانه ای را مشاهده می فرمایید:
❓ سلام، وقت بخیر. جرم توهین و فحاشی در فضای مجازی چیست؟
✅ توهین و فحاشی در فضای مجازی، از مصادیق جرایم رایانه‌ای محسوب می‌شود. این نوع رفتارها طبق قانون، مشمول جزای نقدی درجه شش بوده و مجازات آن بین ۲ تا ۸ میلیون تومان تعیین شده است. در صورت تکرار یا گستردگی، ممکن است مجازات شدیدتر نیز اعمال شود.
❓ من در واتساپ به خواهرم در واکنش به الفاظ زشتی که برایم فرستاده بود گفتم اگر از من عذرخواهی نکنی، زندگیت را به آتش می‌کشم. آیا این نوشته جرم محسوب می‌شود؟ اگر بله، جرمش چیست؟
✅ بله، این پیام ممکن است از منظر قانونی به‌عنوان تهدید به ضرر جانی یا مالی تلقی شود که طبق قانون، جرم محسوب می‌گردد. برای پیگیری، شاکی خصوصی، اسکرین‌شات از پیام و مستندات لازم است. پلیس فتا می‌تواند از طریق ردیابی IP و اطلاعات ارتباطی، متهم را شناسایی کند.
❓ درود، دفاتر قضایی گفتند که شکایت جرایم رایانه‌ای باید به طرفیت دادسرای جرایم رایانه‌ای ثبت شود، و مشتکی‌عنه دو دستگاه در تهران و محل سکونت من هستند. چگونه می‌توانم درخواست نیابت قضایی به شهر محل سکونتم را ارائه دهم تا مدارک را جمع‌آوری کنم؟
✅ محل وقوع جرم سایبری تعیین‌کننده صلاحیت رسیدگی است. اما شما می‌توانید درخواست نیابت قضایی دهید تا دادسرا یا مرجع قضایی محل سکونت‌تان، اقدامات لازم مثل جمع‌آوری مدارک، بازجویی یا بازرسی دیجیتال را انجام دهد. این درخواست باید از طریق دادسرای رسیدگی‌کننده به پرونده اصلی مطرح شود.
❓ پسرم حساب اینستاگرام شخصی را به شماره خودش ثبت کرده و عکس پروفایل را تغییر داده و حساب را به نام خود کرده است. حکم این کار چیست؟ او هنوز ۱۸ سالش نشده است.
✅ طبق قانون جرایم رایانه‌ای، این کار ممکن است مصادیق جعل هویت دیجیتال و دسترسی غیرمجاز تلقی شود و با حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از ۲ تا ۱۰ میلیون تومان همراه باشد. با توجه به اینکه فرزند شما زیر ۱۸ سال است، در فرآیند دادرسی احتمال تخفیف یا استفاده از روش‌های جایگزین مجازات مانند مشاوره یا اصلاح رفتاری وجود دارد.
❓ شخصی با ایجاد چندین اکانت جعلی در فضای مجازی به من آزار و اذیت می‌کند و پیام‌های تهدیدآمیز می‌فرستد. چگونه می‌توانم اقدام کنم؟
✅ این رفتار از مصادیق مزاحمت اینترنتی، تهدید و هتک حیثیت محسوب می‌شود. شما می‌توانید با ثبت شکایت در سایت پلیس فتا یا مراجعه به دادسرای جرایم رایانه‌ای، پیگیری قانونی را آغاز کنید. در صورتی که پیام‌ها و اکانت‌ها قابل ردیابی باشند، پلیس با استفاده از اطلاعات فنی مانند IP، ایمیل، شماره تماس و حساب‌های متصل، فرد را شناسایی کرده و برای او پرونده کیفری تشکیل می‌دهد.