در دنیای امروز که روابط مالی و معاملاتی افراد روزبه‌روز پیچیده‌تر می‌شود، شناخت دقیق مفاهیم حقوقی مانند «کلاهبرداری» و «خیانت در امانت» بیش از پیش اهمیت یافته است. بسیاری از افراد در مواجهه با تضییع حقوق مالی خود، این دو عنوان مجرمانه را به‌اشتباه به‌جای یکدیگر به کار می‌برند؛ در حالی‌که از منظر قانون مجازات اسلامی، این دو جرم ماهیت و ارکان کاملاً متفاوتی دارند. هرچند در هر دو، مال دیگری با رضایت اولیه‌ی مالک در اختیار مجرم قرار می‌گیرد، اما آنچه آن‌ها را از هم متمایز می‌سازد، نحوه تحصیل مال، عنصر فریب، قصد مرتکب و نحوه‌ی استفاده از مال سپرده شده است.
در این مقاله تلاش می‌کنیم با تحلیل دقیق مواد قانونی، تبیین عناصر تشکیل‌دهنده هر جرم و بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌ها، خواننده را به درک عمیقی از تفاوت جرم کلاهبرداری و خیانت در امانت برسانیم. همچنین مجازات‌های پیش‌بینی‌شده برای هر یک در قوانین جدید، و نکات کلیدی مربوط به نحوه طرح دعوی و اثبات جرم نیز بررسی خواهد شد. اگر شما نیز با این سوال مواجه هستید که چه زمانی یک رفتار خیانت در امانت محسوب می‌شود و چه زمانی کلاهبرداری تلقی می‌گردد، مطالعه این مقاله می‌تواند راهنمای دقیقی برای تصمیم‌گیری و اقدام حقوقی شما باشد.
تعریف جرم کلاهبرداری در قانون و ویژگی‌های آن
جرم کلاهبرداری یکی از شناخته‌شده‌ترین جرایم علیه اموال و مالکیت در نظام حقوق کیفری ایران است که ماهیتی فریب‌کارانه دارد. در این جرم، مرتکب با توسل به وسایل متقلبانه، اعتماد قربانی را جلب کرده و مال او را با رضایت، اما بر پایه دروغ و نیرنگ، تحصیل می‌کند. برخلاف سرقت که ربایش مال بدون رضایت مالک است، در کلاهبرداری، مالک مال خود را با اختیار واگذار می‌کند؛ اما بر مبنای فریب و فریبکاری.
📌 تعریف قانونی کلاهبرداری
بر اساس ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری، هرگاه فردی با توسل به وسایل متقلبانه، از قبیل: معرفی خود به‌عنوان نماینده شرکت یا نهاد جعلی، استفاده از عنوان جعلی، وعده‌های دروغین، یا جعل اسناد، موجب اغفال دیگری شده و مال یا وجهی را از او تحصیل کند، مرتکب جرم کلاهبرداری شده است. در این تعریف چند نکته اساسی وجود دارد:
- استفاده از حیله و تقلب
- اغفال و فریب مال‌باخته
- تحصیل مال غیر به قصد انتفاع
کلاهبرداری از جمله جرایمی است که برای تحقق آن، فریب و رضایت همراه با ناآگاهی قربانی ضروری است؛ بنابراین اگر شخص بدون به‌کار بردن تقلب یا حیله صرفاً تعهدی را ایفا نکند، نمی‌توان او را کلاهبردار دانست.
⚖️عنصر قانونی جرم کلاهبرداری
عنصر قانونی کلاهبرداری همان ماده‌ی قانونی فوق است که با صراحت این رفتار را جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازات تعیین نموده است. همچنین تبصره‌های این ماده درباره شرایط خاصی همچون کلاهبرداری از طریق رسانه‌های عمومی، یا ارتکاب آن توسط کارکنان دولت، مجازات‌های شدیدتری را پیش‌بینی کرده‌اند.
📌عنصر مادی جرم کلاهبرداری
عنصر مادی این جرم در به‌کارگیری وسایل متقلبانه و فریب‌آمیز نمود می‌یابد. شخص کلاهبردار با انجام مانورهای متقلبانه، نظیر جعل اسناد، جعل عنوان، یا ارائه‌ی وعده‌های خلاف واقع، ذهن قربانی را فریب داده و باعث می‌شود وی با رضایت، مال خود را به او بسپارد. در اینجا، واگذاری مال ناشی از غفلت نیست، بلکه نتیجه‌ی اعتماد اشتباه قربانی به مرتکب است.
📌عنصر روانی جرم کلاهبرداری
عنصر روانی یا معنوی در جرم کلاهبرداری نقش محوری دارد. شخص مرتکب باید با قصد و نیت مجرمانه دست به فریب و حیله بزند و هدف او تحصیل مال دیگری و انتفاع شخصی باشد. به همین دلیل، اگر شخصی صرفاً وعده‌ای بدهد بدون آنکه قصد واقعی برای فریب یا اخذ مال داشته باشد، و اجرای تعهد به تأخیر افتد، لزوماً نمی‌توان رفتار او را مشمول عنوان کلاهبرداری دانست، مگر اینکه سوءنیت و قصد فریب از ابتدا قابل اثبات باشد.
🔍نمونه‌هایی از مصادیق جرم کلاهبرداری
- فروش ملک غیرواقعی با اسناد جعلی
- معرفی خود به‌عنوان نماینده شرکت‌های بیمه یا کارگزاری‌های بورس و اخذ پول
- استفاده از تبلیغات دروغین در فضای مجازی برای اخذ سرمایه مردم
- جعل سمت دولتی برای بهره‌برداری از اعتماد عمومی
این موارد نمونه‌هایی هستند که در پرونده‌های قضایی متعدد با عنوان کلاهبرداری مورد پیگرد قرار می‌گیرند و هر کدام بسته به ابزار استفاده‌شده، ممکن است تحت عنوان کلاهبرداری ساده یا مشدد قرار گیرند.
تعریف جرم خیانت در امانت و مصادیق آن
جرم خیانت در امانت یکی از مهم‌ترین جرایم علیه اموال است که از سوءاستفاده از اعتماد میان افراد ناشی می‌شود. برخلاف کلاهبرداری که با فریب و اغفال مالک همراه است، در خیانت در امانت مال به‌صورت آگاهانه و با رضایت به امین سپرده می‌شود؛ اما شخص امین برخلاف توافق اولیه، مال را تصاحب، تلف، مفقود یا به مصرف غیرمجاز می‌رساند. این جرم به دلیل نقض اعتماد اجتماعی، در ردیف جرایم قابل تعزیر قرار گرفته است.
📌 تعریف قانونی خیانت در امانت
بر اساس ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (کتاب پنجم، تعزیرات)، هرگاه مال منقول یا غیرمنقول یا اسناد و اوراق بهادار مانند چک، سفته، قبض و … به‌عنوان اجاره، امانت، رهن، وکالت یا برای انجام کاری با اجرت یا بدون اجرت به کسی سپرده شود و آن شخص آن را به ضرر مالک تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود کند، مرتکب جرم خیانت در امانت شده و به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
⚖️عنصر قانونی جرم خیانت در امانت
ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی عنصر قانونی جرم خیانت در امانت را تشکیل می‌دهد. این ماده، تصرف، استعمال، تلف یا مفقود کردن مال امانی را به‌عنوان رفتارهای مجرمانه تعریف کرده و تحقق یکی از این افعال به همراه سایر شرایط، برای تشکیل جرم کافی دانسته است.
📌عنصر مادی جرم خیانت در امانت
عنصر مادی در این جرم شامل افعال مشخصی است که امین با مال مورد امانت انجام می‌دهد. این افعال شامل موارد زیر هستند:
- تصاحب و تصرف مال: یعنی امین طوری با مال برخورد کند که گویی مالک آن است. برای مثال، اتومبیل امانی را بفروشد یا از بازگرداندن آن خودداری کند.
- استعمال مال: استفاده از مال امانی برخلاف توافق، مثلاً استفاده از چک یا سفته امانی برای مصرف شخصی.
- تلف کردن مال: نابود کردن یا از بین بردن مال، چه به صورت کامل و چه جزئی.
- مفقود کردن مال: خارج کردن مال از دسترس مالک، مثلاً پنهان کردن آن به‌گونه‌ای که دسترسی به آن غیرممکن شود.
⚖️ عنصر روانی یا معنوی جرم خیانت در امانت
برای تحقق جرم خیانت در امانت، وجود سوء نیت امین ضروری است. مرتکب باید از ابتدا قصد اضرار به مالک یا سوءاستفاده از مال امانی را داشته باشد. اگر تلف یا مفقودی مال ناشی از بی‌احتیاطی یا فراموشی باشد، جرم خیانت در امانت محقق نمی‌شود و صرفاً مسئولیت مدنی ایجاد خواهد شد.
نکته مهم اینکه در جرایم مبتنی بر سوء نیت، قاضی باید اطمینان یابد که فعل ارتکابی نه‌تنها آگاهانه انجام شده، بلکه با هدف ضرر زدن به مالک نیز همراه بوده است.
🔍نمونه‌هایی از مصادیق خیانت در امانت
- نگهداری چک توسط شخصی و سپس از بین بردن آن به عمد
- فروش مال امانتی مانند خودروی اجاره‌ای یا امانی
- نگهداری پول نقد برای پرداخت بدهی و خرج کردن آن در مسیر شخصی
- عدم بازگرداندن سند خانه که برای انجام کار خاصی نزد شخصی بوده است
تمامی این مثال‌ها در صورت اثبات سوء نیت و سپرده شدن مال به‌صورت قانونی، مصداق جرم خیانت در امانت محسوب می‌شوند.
تفاوت کلاهبرداری و خیانت در امانت از منظر حقوقی
با وجود شباهت‌هایی که ممکن است در ظاهر میان کلاهبرداری و خیانت در امانت وجود داشته باشد، این دو جرم در بنیان حقوقی، فرآیند وقوع، و نحوه رسیدگی کیفری، تفاوت‌های بنیادینی دارند. تمایز میان این دو برای تشخیص عنوان مجرمانه در پرونده‌های مالی، نقشی تعیین‌کننده دارد؛ به‌ویژه در زمانی که تصمیم‌گیری در مورد طرح شکایت کیفری یا دعوای حقوقی مطرح باشد.
🔹کلاهبرداری؛ فریب برای تحصیل مال
در جرم کلاهبرداری، فریبکاری رکن اصلی وقوع جرم است. مجرم، با استفاده از حیله و نیرنگ، به‌گونه‌ای عمل می‌کند که مال‌باخته با اعتماد کاذب و بر اساس اطلاعات نادرست، خود اقدام به تسلیم مال می‌نماید. بنابراین، در کلاهبرداری تحصیل مال از ابتدا غیرقانونی و بر پایه‌ی تقلب است. به عبارت ساده‌تر، مجرم هیچ‌گاه حق تصرف مال را نداشته و از همان ابتدا قصد فریب داشته است.
🔹خیانت در امانت؛ سوءاستفاده از رابطه‌ی امانی
در مقابل، جرم خیانت در امانت زمانی محقق می‌شود که مالک با اراده‌ی آگاهانه مال خود را در اختیار فرد دیگری قرار دهد. در این رابطه، اعتماد وجود دارد و مالک فرض را بر درستکاری طرف مقابل می‌گذارد. اما امین، برخلاف توافق و تعهد، مال را به‌نفع خود یا برخلاف اراده مالک، مورد استفاده یا نابودی قرار می‌دهد. در اینجا تحصیل مال در ابتدا مشروع بوده، اما بعداً سوءاستفاده و انحراف از هدف اصلی رخ می‌دهد.
🔹تفاوت در لحظه تحقق جرم
- کلاهبرداری بلافاصله پس از تحصیل مال با وسایل متقلبانه، محقق می‌شود. به‌محض انتقال مال به کلاهبردار، جرم کامل است.
- خیانت در امانت با دریافت مال محقق نمی‌شود؛ بلکه زمانی تحقق پیدا می‌کند که امین از وظیفه خود منحرف شده و یکی از افعال مجرمانه نظیر تصاحب، تلف یا مفقود کردن را انجام دهد.
🔹تفاوت در وضعیت رضایت مالک
- در کلاهبرداری، رضایت مالک ظاهری است و ناشی از فریب. یعنی اگر حقیقت را می‌دانست، هرگز رضایت نمی‌داد.
- در خیانت در امانت، رضایت واقعی و قانونی وجود دارد. سپردن مال با اراده آزاد انجام می‌شود، اما سوءاستفاده‌ی بعدی، ماهیت جرم را رقم می‌زند.
🔹تفاوت در امکان طرح دعوای حقوقی و کیفری
یکی از کاربردی‌ترین تفاوت‌های این دو جرم در شیوه پیگیری آن‌هاست:
- کلاهبرداری به‌دلیل عنصر فریب و نیرنگ، همواره قابل پیگیری کیفری است.
- در خیانت در امانت، اگر سوءنیت قابل اثبات نباشد، ممکن است موضوع تنها جنبه‌ی حقوقی داشته باشد (مثلاً مطالبه مال یا خسارت).
📊 جدول مقایسه‌ای تفاوت کلاهبرداری و خیانت در امانت
| عنوان | کلاهبرداری | خیانت در امانت |
|---|---|---|
| تعریف قانونی | گرفتن مال دیگری با حیله، فریب و وسایل متقلبانه | تصاحب، تلف، مفقود یا استعمال مال سپرده‌شده برخلاف توافق |
| ماده قانونی | ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری | ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) |
| وضعیت اولیه مال | مال از ابتدا از طریق فریب و نیرنگ تحصیل می‌شود | مال به‌طور مشروع و با رضایت اولیه مالک تحویل داده می‌شود |
| نوع رضایت مالک | رضایت ظاهری و ناشی از فریب | رضایت واقعی و آگاهانه |
| نیاز به فریب و حیله | دارد | ندارد |
| زمان تحقق جرم | همزمان با گرفتن مال از طریق فریب | زمانی‌که امین برخلاف توافق از مال استفاده کند یا از استرداد آن امتناع ورزد |
| عنصر مادی | انجام عملیات متقلبانه برای تحصیل مال | استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود کردن مال امانی |
| عنصر روانی (سوءنیت) | عمد در فریب + قصد تحصیل مال | عمد در تصاحب یا استفاده نادرست از مال + قصد ضرر رساندن به مالک |
| انتفاع مرتکب شرط است؟ | بله، باید نفعی برای مرتکب یا غیر ایجاد شود | خیر، حتی بدون انتفاع نیز با وجود سوءنیت جرم محقق می‌شود |
| مصادیق شایع | فروش مال غیر، جعل عنوان، وعده دروغین، معرفی شرکت‌های صوری | عدم استرداد مال، استفاده نادرست از چک یا سفته امانی، فروش مال امانی |
| مجازات | ۱ تا ۷ سال حبس (تا ۱۰ سال در موارد مشدد) + رد مال + جزای نقدی | ۶ ماه تا ۳ سال حبس (در قانون جدید: ۳ ماه تا ۱.۵ سال) |
| نوع جرم | مرکب و مقید به نتیجه (بردن مال) | ساده، اما نیازمند تحقق یکی از افعال مشخص‌شده در قانون |
| تبدیل به دعوای حقوقی؟ | دشوارتر، چون عنصر فریب کیفری است | ممکن است با فقدان سوء نیت صرفاً دعوای حقوقی تلقی شود |
| مثال کاربردی | فردی با معرفی جعلی خود به‌عنوان نماینده یک شرکت، سرمایه افراد را جذب می‌کند | دوست شما چک امانی را که برای نقد به او داده‌اید، عمداً مفقود می‌کند |
در مورد اقامه دعوی در مورد این دو همانطور که مشاهده فرمودین سوء نیت تاثیر مهمی در کیفری و حقوقی بودن شکایت دارد. اگر می خواهید بدانید که آثار و تفاوت های این دو چیست می توانید تفاوت شکایت کیفری و حقوقی را در مطلب مربوط به آن مطالعه نمایید.
شباهت‌های کلاهبرداری و خیانت در امانت در عمل و اجرا
هرچند کلاهبرداری و خیانت در امانت از نظر عناصر قانونی، شیوه ارتکاب، و اراده مجرمانه تفاوت‌های بنیادینی دارند، اما در برخی جنبه‌ها، به‌ویژه در ظاهر امر یا در نگاه نخست، شباهت‌هایی بین این دو جرم دیده می‌شود که سبب می‌شود بسیاری از افراد این دو عنوان کیفری را به اشتباه به‌جای یکدیگر استفاده کنند. در ادامه به مهم‌ترین شباهت‌های این دو جرم اشاره می‌کنیم:
✅ ۱. هر دو از جرایم مالی علیه اموال محسوب می‌شوند
کلاهبرداری و خیانت در امانت در دسته‌ی جرایم مالی قرار دارند. هر دو جرم به نوعی موجب ضرر مالی به شخص دیگر و برهم‌زدن امنیت روابط مالی در جامعه می‌شوند و قانون‌گذار در هر دو مورد، هدف اصلی را حمایت از مالکیت قانونی اشخاص قرار داده است.
✅ ۲. مالک مال، با رضایت اولیه، مال را در اختیار مجرم قرار می‌دهد
در هر دو جرم، برخلاف سرقت، مالک مال را با رضایت و آگاهی ظاهری در اختیار طرف مقابل قرار می‌دهد:
- در کلاهبرداری این رضایت ناشی از فریب و اعتماد نادرست است.
- در خیانت در امانت این رضایت واقعی است، اما بعداً از آن سوءاستفاده می‌شود.
این شباهت در ظاهر امر موجب می‌شود بسیاری از شاکیان بدون بررسی دقیق، رفتار مجرم را کلاهبرداری یا خیانت در امانت تلقی کنند.
✅ ۳. اثبات سوء نیت برای تحقق هر دو جرم ضروری است
در هر دو جرم، عنصر روانی یا سوء نیت مجرمانه از ارکان اساسی است. قاضی باید احراز کند که:
- در کلاهبرداری، مجرم قصد فریب و تحصیل مال را داشته است.
- در خیانت در امانت، امین با آگاهی و سوءنیت دست به تصاحب، تلف یا استعمال مال زده است.
در نتیجه، نبود سوءنیت، امکان صدور حکم برائت را در هر دو پرونده به همراه خواهد داشت.
✅ ۴. قابل شکایت کیفری هستند و امکان صدور حکم حبس دارند
هر دو جرم، در طبقه‌بندی جرایم کیفری قابل تعزیر قرار دارند و رسیدگی به آن‌ها از طریق شکایت در دادسرا آغاز می‌شود. شاکی خصوصی می‌تواند علاوه بر درخواست کیفری، درخواست رد مال و جبران خسارت نیز داشته باشد.
✅ ۵. هر دو جرم ممکن است به دعاوی حقوقی نیز ختم شوند
در مواردی که یکی از ارکان کیفری محقق نشود (مثلاً سوءنیت اثبات نگردد یا رابطه قراردادی واضح باشد)، موضوع ممکن است از حالت کیفری خارج شده و به دعوای صرفاً حقوقی بدل شود؛ به‌ویژه در خیانت در امانت که اثبات رابطه‌ی امانی و فعل مجرمانه نیازمند مستندات بیشتری است.
مجازات کلاهبرداری و خیانت در امانت بر اساس قانون جدید
میزان مجازات جرایم مالی به‌ویژه کلاهبرداری و خیانت در امانت، یکی از موضوعات مهم در فرایند رسیدگی کیفری است. این مجازات‌ها بسته به نوع جرم، شرایط ارتکاب، شخصیت مرتکب و اصلاحات جدید قانونی ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشند. در این بخش به بررسی دقیق مجازات این دو جرم در قوانین فعلی، به‌ویژه پس از تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در سال ۱۳۹۹ می‌پردازیم.
📌 مجازات جرم کلاهبرداری
مطابق ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری:
«هرکس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت‌ها یا مؤسسات جعلی یا امور خلاف واقع امیدوار کند و از این طریق مالی تحصیل نماید، به حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده، و رد مال محکوم می‌شود.»
همچنین:
- اگر مرتکب از کارکنان دولت باشد، به ۲ تا ۱۰ سال حبس، انفصال دائم از خدمات دولتی و رد مال محکوم می‌گردد.
- اگر جرم از طریق رسانه‌های عمومی یا با استفاده از عناوین دولتی انجام شده باشد، مشمول کلاهبرداری مشدد خواهد بود.
✅ نکته مهم:
قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در مورد کلاهبرداری قابل اعمال نیست؛ چون این جرم از جمله جرایم مستثنی‌شده در ماده ۱۰ قانون کاهش مجازات است. بنابراین همچنان مجازات‌های قبلی (۱ تا ۷ سال یا ۲ تا ۱۰ سال) به قوت خود باقی است.
📌 مجازات جرم خیانت در امانت
بر اساس ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات):
«هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول، یا اسناد و اوراق بهادار به کسی سپرده شود و آن شخص آن را به ضرر مالک تصاحب، تلف، استعمال یا مفقود کند، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌شود.»
✅ تغییر مهم:
به‌موجب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹، این مجازات به:
حبس از ۳ ماه تا ۱ سال و نیم
کاهش یافته است. همچنین در بسیاری از موارد، امکان تبدیل حبس به جزای نقدی یا مجازات جایگزین مانند خدمات عمومی وجود دارد.
📝 سایر نکات در مورد مجازات خیانت در امانت
- امکان تأخیر در اجرای مجازات یا تعلیق اجرای حکم در صورت جبران خسارت، وجود دارد.
- در مواردی که خیانت در امانت همراه با سایر جرایم نظیر جعل یا استفاده از سند مجعول باشد، تعدد جرم در نظر گرفته می‌شود.
- رد مال و پرداخت خسارت به مالک، معمولاً به‌عنوان تکلیف قانونی برای مرتکب در نظر گرفته می‌شود.
صور خاص خیانت در امانت در قانون مجازات اسلامی
گرچه تعریف عمومی جرم خیانت در امانت در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی ارائه شده است، اما قانون‌گذار در برخی مواد دیگر نیز به‌طور خاص و جداگانه مصادیق خاصی از خیانت در امانت را جرم‌انگاری کرده است. این موارد به‌عنوان «صور خاص» جرم خیانت در امانت شناخته می‌شوند و دارای شرایط، مجازات یا ویژگی‌های خاصی هستند که آن‌ها را از حالت عمومی متمایز می‌سازد.
✅ ۱. استفاده از سفید مهر یا سفید امضاء – ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی
مطابق این ماده:
«هرکس از سفی دمهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده یا به هر طریق به‌دست آورده سوء استفاده نماید، به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.»
در این حالت، فردی که سفید مهر یا سفید امضای دیگری را برای کاری مشخص در اختیار داشته، برخلاف امانت از آن استفاده می‌کند. این جرم نوعی خیانت در امانت در اسناد تلقی می‌شود و مجازات شدیدتری نسبت به حالت عمومی دارد.
✅ ۲. سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاص – ماده ۵۹۶ قانون مجازات اسلامی
در این ماده، قانون‌گذار حالتی را مدنظر قرار داده که در آن مرتکب با بهره‌برداری از ضعف روانی یا جسمی یا وضعیت مالی نابسامان فردی، او را فریب داده و اموالش را تصاحب می‌کند.
این مورد می‌تواند ترکیبی از خیانت در امانت و کلاهبرداری محسوب شود، و قانون‌گذار برای آن مجازات خاص تعیین کرده است.
✅ ۳. خیانت مستخدمان دولتی در اسناد یا اموال دولتی
اگر شخصی به‌عنوان کارمند یا مستخدم دولت یا شرکت‌های وابسته، اموال یا اسناد دولتی را به امانت در اختیار داشته باشد و در نگهداری یا مصرف آن‌ها خیانت کند، به مجازات خاصی بر اساس قانون مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس محکوم خواهد شد.
این موارد در طبقه‌بندی خیانت در امانتِ مؤظف یا اداری قرار می‌گیرند و مجازات آن‌ها سنگین‌تر از نوع عادی است.
✅ ۴. تصرف غیرقانونی در وجوه و اموال دولتی
اگر شخصی که به‌موجب شغل، سمت یا قرارداد، مسئول نگهداری یا استفاده از وجوه و اموال عمومی است، برخلاف مقررات در آن‌ها تصرف کند، مرتکب خیانت در امانت اداری محسوب می‌شود. حتی اگر سوء نیت مستقیم در اثبات نباشد، صرف تخطی از وظایف، می‌تواند موجب تعقیب کیفری گردد.
✅ ۵. تلف یا استعمال مال در عقود خاص مانند عاریه
قانون‌گذار با استفاده از عبارت «برای هر کاری با اجرت یا بی‌اجرت» در ماده ۶۷۴، نشان داده که حتی اگر عقدی خاص مانند عاریه وجود داشته باشد و مال برای استفاده محدود به شخصی سپرده شود، چنانچه آن شخص مال را تلف کند یا برخلاف توافق استفاده کند، مشمول خیانت در امانت خواهد شد.
سوالات متداول
در ادامه این بخش سوالات متداول پیرامون کلاهبرداری و خیانت در امانت را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال مطرح شده است:
❓ جرم کسی که اکانت بازی را کلاهبرداری کرده چیست؟
✅ کلاهبرداری جرم است و معمولاً مجازات آن شامل حبس و جریمه نقدی متناسب با ارزش مال کلاهبرداری‌شده می‌شود. اگر اکانت بازی ارزش مالی داشته و با فریب از صاحب آن گرفته شده باشد، مصداق کلاهبرداری است.
❓ اگر کسی پیام بدهد و کد استعلام بخواهد، آیا کلاهبردار است؟
✅ کسانی که بدون دلیل اقدام به درخواست اطلاعات شخصی و کدهای امنیتی می‌کنند، ممکن است قصد کلاهبرداری داشته باشند. در این موارد باید با احتیاط کامل رفتار کرده و اطلاعات را در اختیار هیچ فردی قرار ندهید.
❓ شخصی از طریق آگهی سایت مبلغی به من داد تا با آن ارز دیجیتال بخرم و درصدی به من بدهد. پس از واریز پول به حسابم، من این کار را نکردم و حالا حسابم بسته شده است. آیا این کار جرم محسوب می‌شود؟
✅ این عمل ممکن است به عنوان کلاهبرداری در نظر گرفته شود، به‌ویژه اگر شما از نیت طرف مقابل برای مصرف پول مطلع بوده‌اید و خلاف آن عمل کرده‌اید. توصیه می‌شود برای جلوگیری از عواقب کیفری، فوراً با یک وکیل مشورت نمایید.
❓ فردی به وعده زیاد کردن پول افراد، پول‌ها را جمع کرده و سپس از پرداخت آن‌ها خودداری می‌کند. شواهد نشان می‌دهند که او این پول‌ها را به ارز دیجیتال تبدیل کرده است. آیا شاکیان می‌توانند به اتهام کلاهبرداری از او شکایت کنند؟
✅ بله. اگر بتوان ثابت کرد که شخص با نیت متقلبانه و وعده‌های فریبنده پول افراد را گرفته، جرم کلاهبرداری محقق می‌شود. در این شرایط، شهادت شهود و مدارک وعده‌ها نقش مهمی در اثبات جرم دارند.
❓ جرم توهین و تهمت به کلاهبرداری و شیادی چیست؟
✅ تهمت و افترا خود یک جرم مستقل است. اگر کسی بدون دلیل و مدرک به شما تهمت کلاهبرداری بزند، می‌توانید با ارائه مستندات به دادسرا مراجعه کرده و شکایت افترا یا نشر اکاذیب مطرح کنید.
❓ آیا کسی که خود را امین جلوه می‌دهد و با دروغ و فریب اعتماد جلب می‌کند، مرتکب کلاهبرداری شده است؟ مانند ادعای داشتن دارایی یا ارتباط با افراد مشهور.
✅ صرف دروغ‌گویی کلاهبرداری محسوب نمی‌شود، اما اگر فرد با مدارک جعلی یا ادعاهای فریبنده باعث شود شما مال خود را به او بدهید، جرم کلاهبرداری محقق می‌شود. عنصر فریب، رضایت نادرست و تحصیل مال باید همزمان وجود داشته باشد.