تخلفات انتظامی وکلا و مجازات آن‌ در جدول طبق آیین نامه

وکالت، حرفه‌ای حساس و پرمسئولیت است که در آن، وکیل به‌عنوان مدافع حقوق مردم، نه‌تنها باید تخصص حقوقی داشته باشد، بلکه ملزم به رعایت اصول اخلاقی، حرفه‌ای و رفتاری نیز هست. جایگاه مهم و تأثیرگذار وکلا در نظام قضایی کشور باعث شده تا قوانین و مقررات خاصی بر فعالیت آن‌ها حاکم باشد. یکی از مهم‌ترین این ضوابط، تخلفات انتظامی وکلا و نحوه رسیدگی به آن‌هاست.

تخلفات انتظامی، مجموعه‌ای از رفتارهای خلاف قانون، اخلاق یا نظامات حرفه‌ای است که چنانچه از سوی وکیل سر بزند، می‌تواند منجر به مجازات‌هایی نظیر توبیخ، تنزل درجه یا حتی محرومیت از وکالت شود. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که بر اعتبار نهاد وکالت و اعتماد عمومی به سیستم قضایی اثر مستقیم می‌گذارد. ازاین‌رو، کانون وکلای دادگستری بر اساس آیین‌نامه اجرایی تخلفات انتظامی وکلا، قواعد مشخصی برای درجه‌بندی تخلفات و تعیین نوع مجازات در نظر گرفته است. در ادامه با ما همراه باشید.

تعریف تخلفات انتظامی وکلا

وکلا در نظام حقوقی کشور، نمایندگان قانونی مردم در دفاع از حقوق‌شان هستند و به همین دلیل، شغل آن‌ها از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است. مسئولیت وکیل فقط محدود به تنظیم دادخواست یا حضور در دادگاه نیست، بلکه او باید در تمامی مراحل رسیدگی، اصول اخلاقی، شأن حرفه‌ای، مقررات صنفی و قوانین موضوعه را رعایت کند. در غیر این صورت، رفتار او ممکن است تخلف انتظامی محسوب شود و موجب پیگرد قانونی از سوی کانون وکلا گردد.

تخلف انتظامی عبارت است از هرگونه رفتاری از سوی وکیل که برخلاف مقررات حرفه‌ای، اخلاقی یا قانونی باشد و باعث تضعیف شأن وکالت گردد. این تخلفات ممکن است از نوع تخلفات ساده مانند عدم اعلام تغییر نشانی تا تخلفات سنگین مانند خیانت به موکل یا تبانی با طرف دعوی باشد. رسیدگی به این نوع تخلفات، بر عهده دادسرای انتظامی وکلا و دادگاه انتظامی است.

📌 چرا رسیدگی به تخلفات انتظامی اهمیت دارد؟

رسیدگی به تخلفات انتظامی، چند هدف مهم را دنبال می‌کند:

• حفظ حیثیت و اعتبار شغل وکالت در جامعه
• ایجاد اعتماد عمومی نسبت به نهاد وکالت
• جلوگیری از سوءاستفاده احتمالی وکلا از موقعیت شغلی
• تضمین حقوق موکلان و مراجعان
• مراقبت از سلامت روند دادرسی در محاکم

اگر نظارتی بر عملکرد وکلا نباشد، اعتماد جامعه به آن‌ها و به تبع آن به دستگاه قضایی آسیب خواهد دید. به همین دلیل، قانونگذار در قالب آیین‌نامه‌های دقیق، مرجع قانونی مشخص و درجه‌بندی مجازات‌ها، چارچوبی تعیین کرده تا با تخلفات وکلا به‌طور منظم و شفاف برخورد شود.

انواع تخلفات انتظامی وکلا بر اساس درجه‌بندی قانونی

برای حفظ نظم حرفه‌ای در نهاد وکالت، قانون‌گذار تخلفات انتظامی وکلا را به صورت درجه‌بندی‌شده دسته‌بندی کرده است. این درجه‌بندی به کانون وکلا و مراجع انتظامی کمک می‌کند تا بر اساس شدت تخلف، نوع مجازات را تعیین کنند. تخلفات انتظامی در قوانین ایران به ۶ درجه تقسیم شده‌اند که هرکدام شامل مجموعه‌ای از رفتارهای مشخص هستند.

📝 تخلفات انتظامی درجه ۱ و ۲: تخطی از نظامات کانون

تخلف از دستورالعمل‌ها، بخشنامه‌ها و مقررات داخلی کانون وکلا که جنبه انضباطی و صنفی دارد، معمولاً در این گروه قرار می‌گیرد. بر اساس ماده 120 آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی استقلال کانون وکلا، رئیس کانون می‌تواند شخصاً این مجازات‌ها را اعمال کند، البته این امر مانع رسیدگی توسط دادگاه انتظامی نیست.

نمونه تخلفات درجه ۱ و ۲:

• عدم اعلام نشانی یا تغییر محل اشتغال به کانون

• عدم قبول مراسلات کانون و خودداری از ارائه رسید

• عدم شرکت در دوره‌های علمی وکلا

📝 تخلفات انتظامی درجه ۳: رفتارهای خلل‌آفرین در نظم حرفه‌ای

در این سطح، تخلفات جدی‌تری وجود دارد که اگرچه جنبه کیفری ندارند، اما می‌توانند به حیثیت حرفه‌ای وکالت آسیب بزنند. معمولاً این تخلفات به عدم رعایت مقررات شکلی یا بی‌توجهی به وظایف حرفه‌ای مربوط می‌شوند.

مثال‌هایی از تخلفات درجه ۳:

• انجام وکالت بدون تمدید پروانه

• عدم حضور در دادگاه بدون عذر موجه

• عدم ارائه رسید در قبال دریافت وجوه و اسناد موکل

• وکالت در محلی که وکیل قبلاً قاضی آن بوده (برای بار اول)

📝 تخلفات انتظامی درجه ۴: رفتارهای غیرحرفه‌ای و غیراخلاقی

این دسته از تخلفات معمولاً نشانگر انحراف جدی‌تری از معیارهای رفتاری و قانونی یک وکیل هستند و مجازات‌های شدیدتری در پی دارند. در این سطح، بسیاری از تخلفات به رفتارهای غیراخلاقی یا تضییع حقوق موکل مربوط است.

مهم‌ترین مصادیق درجه ۴:

• تحصیل وکالت با وسایل فریبنده

• ارائه مدارک خلاف واقع به دادگاه یا کارشناس

• عدم اطلاع استعفا به موکل در زمان مناسب

• تمرکز فعالیت وکالت در محل غیرمجاز (بار دوم)

📝 تخلفات انتظامی درجه ۵: نقض جدی اصول وفاداری و سوگند حرفه‌ای

در این سطح از تخلفات، وکیل به شکلی جدی از اصول حرفه‌ای تخطی کرده است؛ مانند خیانت به موکل یا تحصیل وجه غیرقانونی. این تخلفات گاه مرز میان تخلف انتظامی و جرم کیفری را نیز لمس می‌کنند.

برخی تخلفات درجه ۵ عبارتند از:

• افشای اسرار موکل 

• تخلف از سوگند حرفه‌ای

• انتقال قرارداد حق‌الوکاله به دیگری

• وکالت تصنعی

📝 تخلفات انتظامی درجه ۶: تخلفات سنگین با مجازات شدید

در بالاترین سطح، تخلفات درجه شش قرار دارند که نشانگر ناتوانی یا عدم صلاحیت اساسی وکیل برای ادامه فعالیت حرفه‌ای است. معمولاً این موارد منجر به ابطال پروانه وکالت و محرومیت دائمی می‌شود.

نمونه‌هایی از تخلفات درجه ۶:

• تبانی با طرف دعوا علیه موکل

• انجام وکالت در شرایط فاقد صلاحیت قانونی

• اثبات خلاف عذر ابراز شده برای غیبت در دادگاه

• تجاهر به مصرف مواد مخدر

جدول تخلفات انتظامی وکلا

برای شفافیت بیشتر در رسیدگی به تخلفات، قانون‌گذار اقدام به تهیه جدولی غیررسمی اما کاربردی از تخلفات انتظامی وکلا کرده است که در آن، مصادیق رفتاری هر درجه به‌صورت مجزا آمده‌اند. این جدول کمک می‌کند تا مراجع انتظامی، موکلان و خود وکلا بدانند که چه رفتارهایی در چه سطحی از مجازات انتظامی قرار می‌گیرند.

درجه تخلف	نمونه تخلفات	مجازات قانونی
درجه ۱ و ۲	– عدم اعلام نشانی – تخطی از نظامات داخلی – خودداری از دریافت اوراق کانون	توبیخ کتبی (با یا بدون درج در پرونده)
درجه ۳	– عدم حضور بدون عذر موجه در دادگاه – عدم تمدید پروانه وکالت – ندادن رسید دریافت وجه	توبیخ با درج در مجله رسمی، یا مجازات شدیدتر در صورت تکرار
درجه ۴	– تحصیل وکالت با وسایل فریبنده – معرفی خود با درجه بالاتر – اظهارات غیر محترمانه در دادگاه	ممنوعیت موقت از وکالت تا دو سال
درجه ۵	– افشای اسرار موکل – تخلف از سوگند – انتقال حق‌الوکاله بدون مجوز	تنزل پایه وکالت یا ابطال موقت پروانه
درجه ۶	– تبانی با طرف دعوا – وکالت در زمان فاقد شرایط بودن – خیانت آشکار به موکل	ابطال دائمی پروانه و محرومیت از شغل وکالت

نکات تکمیلی در استفاده از جدول

جدول بالا برگرفته از مواد متعدد آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری (ماده 76 تا 142) است. این مواد به‌طور دقیق مصادیق را توصیف کرده و مجازات متناظر با هر تخلف را نیز تعیین نموده‌اند.

• برخی از تخلفات ممکن است در مرز دو درجه قرار گیرند. در این موارد، سابقه انتظامی وکیل و میزان خسارت به موکل در تعیین نهایی درجه تأثیرگذار خواهد بود.

• تکرار تخلفات مشابه می‌تواند باعث تشدید مجازات و انتقال تخلف به درجه بالاتر شود. به‌طور مثال، تمرکز دفتر وکالت در محل غیرمجاز برای بار اول، درجه ۳ است، اما در تکرار دوم و سوم، به ترتیب درجه ۴ و ۵ تلقی می‌شود.

آیین‌نامه اجرایی تخلفات انتظامی وکلا چه می‌گوید؟

یکی از مهم‌ترین منابع قانونی در تعیین، تشخیص و رسیدگی به تخلفات انتظامی وکلا، آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری است. این آیین‌نامه که در سال‌های مختلف به‌روزرسانی شده، به‌طور دقیق وظایف انضباطی وکلای دادگستری و نحوه رسیدگی به تخلفات آنان را تشریح می‌کند.

این آیین‌نامه در حکم یک سند مکمل برای قانون استقلال کانون وکلا محسوب می‌شود. هدف از تصویب آن، تعیین مرزهای حرفه‌ای برای وکلا و برقراری نظم و انضباط در نهاد وکالت است. بسیاری از تخلفات انتظامی و نحوه رسیدگی به آن‌ها، تنها در همین آیین‌نامه ذکر شده‌اند و اجرای صحیح آن از سوی کانون وکلا الزامی است.

📌 مهم‌ترین مواد آیین‌نامه در خصوص تخلفات انتظامی

در ادامه، برخی از کلیدی‌ترین مواد این آیین‌نامه که در رسیدگی انتظامی کاربرد فراوان دارند، مرور می‌شود:

• ماده 76: مجازات‌های انتظامی را در شش سطح از اخطار کتبی تا محرومیت دائمی از وکالت تعریف می‌کند.
• ماده 120 تا 124: تخلفات مرتبط با نظم اداری، رفتارهای خلاف شئون، جعل یا ارائه اطلاعات خلاف واقع و سایر مصادیق تخلف را فهرست می‌کند.
• ماده 125 تا 127: درباره تخلفاتی است که مستوجب محرومیت دائم یا چندساله از وکالت است، از جمله افشای اسرار موکل یا تبانی با طرف دعوا.
• ماده 128 و 129: درباره تخلفات مربوط به ایجاد دفتر غیرمجاز یا دریافت وجوه غیرقانونی از موکل.
• ماده 134: تأکید می‌کند که تخلفات انتظامی قابل عفو نیستند، اما تخفیف قانونی امکان‌پذیر است.
• ماده 137: اگر وکیلی ظرف سه سال پس از محکومیت، دوباره تخلف کند، با مجازاتی شدیدتر مواجه می‌شود.

📝 تفاوت مهم با قانون قبلی

برخی از مواد آیین‌نامه سابق، نظیر بندهای ۵ و ۶ ماده 76 که شامل «ممنوعیت از وکالت بین سه ماه تا سه سال» و «محرومیت دائمی» بودند، با رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در سال ۱۳۸۳ ابطال شدند. با این حال، نسخه جدید آیین‌نامه مصوب ۱۴۰۲، همچنان مجازات‌هایی تا سطح ابطال پروانه را حفظ کرده و به‌روزرسانی‌هایی در تشریح مصادیق و ضمانت اجرا ارائه داده است.

📍 اجرای آیین‌نامه توسط چه مراجعی انجام می‌شود؟

• دادسرای انتظامی وکلا: مرحله اولیه تحقیق و بررسی تخلفات.

• دادگاه انتظامی وکلا: مرجع صدور حکم و تعیین نوع مجازات.

• رئیس کانون: دارای اختیار مستقل در اعمال مجازات درجه ۱ و ۲ طبق ماده 120.

مجازات انتظامی درجه ۳ و ۴ وکلا و مصادیق آن‌ها

تخلفات انتظامی درجه ۳ و ۴، از مهم‌ترین دسته‌بندی‌ها در نظام حقوقی وکالت محسوب می‌شوند. بسیاری از رفتارهایی که در ظاهر ساده‌اند، اما به حیثیت حرفه‌ای و اعتبار نهاد وکالت آسیب می‌زنند، در این دو دسته قرار می‌گیرند. این تخلفات از نظر شدت، در سطح میانه قرار دارند: نه آن‌قدر سبک هستند که به اخطار یا توبیخ ختم شوند، و نه به اندازه‌ای سنگین که مستوجب ابطال پروانه یا محرومیت دائم باشند.

📌 مصادیق رایج تخلفات درجه ۳

برخی رفتارهایی که منجر به صدور مجازات درجه ۳ می‌شوند عبارتند از:

• عدم تمدید پروانه وکالت و انجام وکالت با پروانه منقضی

• غیبت در جلسات دادگاه بدون عذر موجه

• عدم ارائه رسید برای وجوه یا اسناد دریافتی از موکل

• عدم رعایت تقدم در مراجعات هم‌زمان به چند دادگاه

• وکالت در حوزه‌ای که وکیل سابقاً در آنجا قاضی بوده (برای بار اول)

• تمرکز فعالیت یا افتتاح دفتر در محل غیرمجاز (برای بار اول)

• عدم نظارت بر عملکرد دفتر یا مشارکت با افراد غیر وکیل در اداره دفتر

📝 مهم‌ترین تخلفات درجه ۴ وکلا

تخلفاتی که از نظر قانون شدیدتر تلقی می‌شوند و موجب مجازات درجه ۴ هستند شامل:

• تحصیل پروانه یا وکالت با توسل به وسایل فریبنده

• معرفی خود با عنوان یا درجه‌ای بالاتر از آنچه در پروانه درج شده

• درج شروط خلاف مصلحت یا اخلاق در قرارداد وکالت

• ارائه اطلاعات خلاف واقع به دادگاه یا کارشناس

• توهین یا رفتار غیر محترمانه نسبت به قاضی، اصحاب دعوا یا همکاران

• عدم اطلاع‌رسانی به‌موقع استعفا از وکالت که موجب تضییع حقوق موکل شود

• فعالیت وکالتی در دوره تعلیق یا در خارج از حوزه قضایی مجاز (برای بار دوم)

• تمرکز فعالیت یا تکرار تأسیس دفتر در محل غیرمجاز (مرتبه دوم)

• خودداری از استرداد اموال یا اسناد موکل بعد از اتمام وکالت

• تبلیغ سوء یا انتشار مطالب نادرست در فضای مجازی علیه نهادهای قضایی یا همکاران

🔍 معیار تشدید یا تخفیف در این تخلفات

بر اساس مواد 134 و 135 آیین‌نامه اجرایی، مراجع رسیدگی می‌توانند بسته به شرایط، مجازات این تخلفات را تخفیف دهند یا در صورت تکرار، به درجه بالاتر ارتقاء دهند.

جهات تخفیف شامل:

• فقدان سابقه انتظامی
• رضایت شاکی یا استرداد شکایت
• همکاری مؤثر با کانون یا دادسرا
• فعالیت مؤثر در پرونده‌های معاضدتی

اما در صورت تکرار تخلف ظرف سه سال، مجازات ممکن است یک درجه تشدید شود (ماده 137).

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون تخلفات انتظامی وکلا که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:

❓ من و وکیلم صورتجلسه‌ای نوشتیم و امضا کردیم، اما وکیلم در نبود من متن دیگری نوشت که به ضرر من است. شکایت کرده‌ام و کیفرخواست علیه وکیل صادر شده و به دادگاه انتظامی ارسال شده است. آیا دادگاه انتظامی وکلا مرا دعوت می‌کند و آیا این دادگاه اختیار صدور حکم نسبت به تخلف وکلا مانند سایر دادگاه‌ها را دارد؟
✅ بله، دادگاه انتظامی وکلا به تخلفات وکلا رسیدگی می‌کند و ممکن است شما را برای ارائه توضیحات دعوت کند. این دادگاه، دارای صلاحیت قانونی جهت صدور حکم در خصوص تخلفات حرفه‌ای وکلا است و مشابه سایر دادگاه‌ها عمل می‌کند. همچنین می‌توانید با دفتر دادگاه تماس بگیرید و پیگیر وضعیت پرونده شوید.

❓ در رابطه با تخلفات یک وکیل چه راه‌های قانونی وجود دارد؟
✅ شما می‌توانید با مراجعه به کانون وکلای دادگستری، شکایت خود را به دادسرای انتظامی وکلا ارائه دهید. این مرجع، وظیفه بررسی و ارجاع تخلفات به دادگاه انتظامی را دارد. همچنین در صورت لزوم، از طریق دستگاه‌های نظارتی مانند سازمان بازرسی کل کشور هم می‌توانید پیگیری انجام دهید.

❓ عدم تودیع پروانه وکالت از سوی وکیل مشغول در دستگاه‌های دولتی یا نهادهای عمومی غیردولتی، مشمول کدام ماده و بند تخلفات انتظامی وکلا می‌شود؟
✅ بر اساس آیین‌نامه‌های به‌روزرسانی‌شده، چنین مواردی از مصادیق تخلف انتظامی محسوب می‌شود و می‌تواند در دسته تخلفات درجه ۴ یا بالاتر قرار گیرد. برای دریافت ماده دقیق، توصیه می‌شود متن آیین‌نامه مصوب ۱۴۰۲ را بررسی کرده یا با کانون وکلا تماس بگیرید.

❓ این نوشته در روند پرونده آمده: [دستور قضایی مبنی بر اعلام تخلف وکیل به کانون وکلا صادر گردید]. این به چه معناست؟
✅ این عبارت یعنی قاضی پرونده، تخلف وکیل را محرز دانسته و دستور داده که موضوع به کانون وکلا اطلاع داده شود. در نتیجه، کانون موظف است تخلف را بررسی کرده و در صورت لزوم، پرونده را به دادسرای انتظامی ارجاع دهد تا رسیدگی قانونی انجام شود.