جهیزیه، مجموعه‌ای از اموال و وسایل منزل است که زن هنگام آغاز زندگی مشترک با خود به خانه شوهر می‌آورد. اگرچه در قانون مدنی، تهیه جهیزیه بر عهده مرد دانسته شده، اما بر اساس عرف رایج در بسیاری از مناطق ایران، این وظیفه عرفی به خانواده دختر واگذار شده است. همین تفاوت میان قانون و عرف، در کنار اختلافات زناشویی، گاه باعث بروز چالش‌هایی در هنگام طلاق یا جدایی می‌شود؛ به‌ویژه در زمانی که زن برای استرداد جهیزیه خود اقدام می‌کند و با مقاومت یا اقدامات مخربانه همسر مواجه می‌شود.
یکی از اقدامات نگران‌کننده در این شرایط، تخریب جهیزیه توسط زوج است؛ موضوعی که هم از منظر اجتماعی و هم از نظر حقوقی بسیار حائز اهمیت است. قانون‌گذار در ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی، تخریب اموال دیگران را جرم شناخته و برای آن مجازات تعیین کرده است. اما برای اینکه عمل خراب کردن جهیزیه مصداق جرم تلقی شود، باید شرایط خاصی همچون سوء نیت و عمد در آسیب رساندن اثبات شود.
در این مقاله، به طور کامل به بررسی حکم قانونی تخریب جهیزیه، مجازات‌هایی که در انتظار مرتکبین این عمل است، روش‌های اثبات این جرم، راهکارهای جلوگیری از تخریب جهیزیه و همچنین نمونه رأی صادره از دادگاه‌ها خواهیم پرداخت.
علت تخریب کردن جهیزیه توسط شوهر
در بسیاری از پرونده‌های خانوادگی، زمانی که زن تصمیم به جدایی می‌گیرد یا درخواست استرداد جهیزیه خود را به دادگاه ارائه می‌دهد، این اقدام با واکنش‌های تند و بعضاً مخرب از سوی شوهر روبه‌رو می‌شود. یکی از متداول‌ترین این واکنش‌ها، تخریب عمدی جهیزیه به‌وسیله زوج است؛ اقدامی که می‌تواند از دل تنش‌های زناشویی، اختلافات مالی، یا احساس انتقام‌جویی شکل بگیرد.
در عرف جامعه ایران، تهیه جهیزیه به عهده خانواده دختر است. با وجود اینکه قانون مدنی در ماده ۱۱۰۷، تأمین اثاث منزل را از وظایف مرد دانسته، در عمل اغلب خانواده‌ها برای آغاز زندگی، اقدام به خرید وسایل زندگی برای فرزند خود می‌کنند. همین امر، در زمان اختلاف و جدایی، باعث می‌شود زن نسبت به استرداد جهیزیه خود حساسیت ویژه‌ای داشته باشد.
در مقابل، برخی مردان این درخواست را به‌منزله خروج قطعی زن از زندگی مشترک تلقی کرده و آن را نوعی تهدید می‌دانند. در چنین حالتی، ممکن است زوج برای مقابله با این شرایط یا از روی عصبانیت، وسایل منزل و به‌ویژه جهیزیه متعلق به زن را تخریب کند.
حکم قانونی تخریب جهیزیه توسط زوج
یکی از مهم‌ترین سوالاتی که در فرآیند طلاق یا اختلافات زناشویی مطرح می‌شود این است که اگر مرد اقدام به تخریب جهیزیه همسرش کند، چه حکمی در انتظار او خواهد بود؟ قانون‌گذار در این خصوص صراحت دارد و در ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی، آسیب عمدی به اموال دیگران را جرم تلقی کرده و برای آن مجازات مشخصی تعیین کرده است.
⚖️ مبنای قانونی تخریب جهیزیه در قانون مجازات اسلامی
بر اساس ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی [اصلاحی ۱۳۹۹/۲/۲۳]، هر شخصی که عمداً اموال منقول یا غیر منقول متعلق به دیگری را تخریب کند، یا به هر شکلی تلف نماید یا از کار بیندازد، مرتکب جرم تخریب شده و مستحق مجازات خواهد بود. این ماده بیان می‌دارد:
«هر کس عمداً اشیاء منقول یا غیرمنقول متعلق به دیگری را تخریب نماید یا به هر نحو، کلاً یا بعضاً تلف نماید و یا از کار اندازد، به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه و در صورتی که میزان خسارت وارده یکصد میلیون ریال یا کمتر باشد، به جزای نقدی تا دو برابر معادل خسارت وارده محکوم خواهد شد.»
بنابراین اگر شوهر با قصد و نیت قبلی اقدام به تخریب وسایل متعلق به زوجه کند، این رفتار مشمول این ماده شده و مجازات کیفری دارد.
🔍 تفاوت آسیب عمدی و اتفاقی به جهیزیه
در دادگاه‌ها، یکی از چالش‌های اساسی در این نوع پرونده‌ها، تشخیص رکن معنوی جرم است؛ به این معنا که آیا تخریب جهیزیه از روی عصبانیت لحظه‌ای و بدون قصد قبلی بوده یا با قصد آسیب‌رساندن. در برخی پرونده‌ها، دادگاه به دلیل فقدان اثبات عمد و سوءنیت، رأی بر برائت صادر کرده است.
برای مثال، اگر مرد در اثر عصبانیت وسایلی را بشکند، اما ثابت نشود که با نیت ضرر زدن به زن بوده است، ممکن است جرم تخریب محقق نشود. اما اگر با دلایل و مدارک کافی، سوءنیت زوج اثبات گردد، قطعاً حکم به مجازات کیفری صادر خواهد شد.
مجازات تخریب جهیزیه توسط زوج (مرد)
پس از اثبات تخریب جهیزیه توسط شوهر، نوبت به بررسی مجازات قانونی این اقدام می‌رسد. در حقوق کیفری ایران، تخریب اموال دیگری، از جمله جهیزیه، یکی از مصادیق جرم تخریب محسوب می‌شود و قانون‌گذار برای آن مجازات‌هایی مانند حبس و جزای نقدی پیش‌بینی کرده است.
📜 استناد به ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی
مبنای اصلی مجازات تخریب جهیزیه، ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) است. این ماده مقرر می‌دارد:
«هرکس عمداً اشیاء منقول یا غیر منقول متعلق به دیگری را تخریب نماید یا به هر نحو، کلاً یا بعضاً، تلف نماید و یا از کار اندازد، به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه محکوم می‌شود. اگر میزان خسارت کمتر از ۱۰۰ میلیون ریال باشد، ممکن است مجازات، جزای نقدی تا دو برابر معادل خسارت باشد.»
با این توضیح، اگر مرد به طور عمدی و با قصد آسیب، وسایل متعلق به همسرش را تخریب کند، دادگاه می‌تواند با استناد به این ماده، حبس یا جزای نقدی برای او در نظر بگیرد.
🔄 جزای نقدی یا حبس؛ مجازات تخریب جهیزیه
میزان مجازات تخریب جهیزیه بستگی به دو عامل دارد:
-
ارزش مالی خسارت واردشده به اموال
-
شدت و نوع تخریب صورت‌گرفته
در صورتی که خسارت زیاد باشد یا تخریب با شدت انجام شده باشد، احتمال صدور حکم حبس بیشتر است. اما اگر میزان خسارت پایین باشد، ممکن است دادگاه تنها جزای نقدی تعیین کند.
🟡 جرم تخریب جهیزیه؛ قابل گذشت یا غیرقابل گذشت؟
تا پیش از اصلاح قانون، جرم تخریب از جمله جرایم غیرقابل گذشت محسوب می‌شد. اما با اصلاحاتی که در سال‌های اخیر در قوانین کیفری اعمال شد، تخریب اموال از جمله جهیزیه، به جرم قابل گذشت تبدیل شده است. این بدان معناست که:
-
زن باید شکواییه رسمی تنظیم و ثبت کند تا تعقیب کیفری آغاز شود.
-
در صورت گذشت شاکی (زن)، رسیدگی کیفری متوقف شده و حتی ممکن است قرار موقوفی تعقیب صادر شود.
بنابراین، پیگیری این جرم کاملاً به اراده زن وابسته است و اگر زوجه از شکایت خود صرف‌نظر کند، روند رسیدگی متوقف خواهد شد.
نحوه اثبات تخریب جهیزیه توسط زوج
برای اینکه دادگاه بتواند شوهر را به جرم تخریب جهیزیه محکوم کند، لازم است زوجه ادله کافی برای اثبات وقوع جرم و انتساب آن به زوج ارائه دهد. اثبات این نوع دعوا ممکن است چالش‌برانگیز باشد، اما قانون ابزارهایی را برای حمایت از زنان در این شرایط پیش‌بینی کرده است.
🗣️ اقرار و شهادت در اثبات تخریب جهیزیه
یکی از ساده‌ترین و در عین حال قوی‌ترین دلایل در اثبات هر دعوا، اقرار خوانده است. اگر مرد در دادگاه یا در مکاتبه‌ای رسمی، صراحتاً اعلام کند که جهیزیه را تخریب کرده است، این اقرار برای صدور حکم کفایت می‌کند.
در کنار آن، شهادت شهود نیز ابزار مهمی است. افرادی که شاهد صحنه تخریب بوده‌اند، یا از جزئیات حادثه آگاهند، می‌توانند در دادگاه شهادت دهند. البته شهود باید بی‌طرف و فاقد نفع شخصی در پرونده باشند.
📲 استفاده از فیلم، پیامک، اسکرین‌شات و امارات
در عصر دیجیتال، ادله الکترونیکی و امارات قانونی نقش مهمی در اثبات جرم ایفا می‌کنند. برای مثال:
- فیلم یا عکس از وسایل تخریب‌شده
- اسکرین‌شات از پیامک‌ها یا تهدیدهای مرد
- صدای ضبط‌شده یا فایل‌های موجود در شبکه‌های اجتماعی
- نظریه کارشناس رسمی دادگستری در مورد میزان خسارت و عمدی بودن آسیب
همگی این‌ها می‌توانند برای قاضی ایجاد علم و یقین قضایی کنند و پایه صدور حکم قرار گیرند.
⚖️ علم قاضی و سوگند در تشخیص صحت دعوا
در صورتی که سایر ادله ناقص باشد یا امکان ارائه بینه شرعی وجود نداشته باشد، علم قاضی نقش تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت. اگر قاضی از مجموعه قرائن و مدارک موجود، به این نتیجه برسد که جرم واقع شده است، می‌تواند بر اساس علم خود حکم صادر کند.
همچنین، در برخی موارد، زن می‌تواند با معرفی یک شاهد مرد یا دو شاهد زن به همراه سوگند قضایی، صرفاً از حیث مالی، ادعای خود را اثبات کند. این امر به‌ویژه در زمانی کاربرد دارد که شاکی امکان ارائه سایر بینه‌ها را نداشته باشد.
نحوه جلوگیری از تخریب جهیزیه توسط شوهر
یکی از دغدغه‌های مهم زنانی که قصد استرداد جهیزیه خود را دارند، پیشگیری از خراب شدن یا آسیب دیدن وسایل توسط همسر است. خوشبختانه قانون برای حمایت از حقوق زنان در این زمینه، راهکارهایی در نظر گرفته که می‌تواند مانع از دست رفتن یا تخریب اموال شود.
📝 صدور قرار تأمین خواسته جهیزیه
مهم‌ترین و مؤثرترین راهکار برای جلوگیری از تخریب جهیزیه، ثبت درخواست صدور قرار تأمین خواسته است. این درخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت می‌شود. دادگاه در صورت پذیرش درخواست، دستور توقیف جهیزیه را صادر می‌کند و وسایل تا زمان صدور رأی قطعی، تحت حفاظت قانونی قرار می‌گیرند.
برای اینکه قرار تأمین خواسته صادر شود، یکی از شرایط زیر باید فراهم باشد:
-
ارائه سند رسمی مالکیت جهیزیه (مانند فاکتور، سیاهه، یا رسید)
-
اثبات اینکه جهیزیه در معرض تضییع و تفریط است
-
سپردن خسارت احتمالی به صندوق دادگستری برای جبران خسارت احتمالی طرف مقابل
نکته مهم: پس از صدور قرار تأمین خواسته، زن فقط ۱۰ روز فرصت دارد تا دادخواست اصلی استرداد جهیزیه را به دادگاه تقدیم کند.
📮 ارسال اظهارنامه قضایی به زوج
در صورت نگرانی از آسیب احتمالی، زن می‌تواند اظهارنامه رسمی برای شوهر ارسال کند و در آن صراحتاً اعلام نماید که جهیزیه متعلق به اوست و مرد مکلف به نگهداری از آن به‌عنوان امین است.
در این حالت، شوهر امین قانونی اموال زن تلقی می‌شود و در صورت هرگونه تخریب، تعدی یا تفریط، مسئولیت قانونی بر عهده او خواهد بود. اظهارنامه، سندی مهم در اثبات سوء نیت در دادگاه است.
📂 استفاده از سند رسمی مالکیت جهیزیه
داشتن فاکتور خرید، سیاهه جهیزیه با امضای زوج یا شهود، و حتی عکس و فیلم از اقلام موجود، می‌تواند در فرآیند قضایی بسیار مؤثر باشد. هر چه مستندات بیشتری از تعلق جهیزیه به زن وجود داشته باشد، امکان موفقیت در اخذ قرار تأمین خواسته و جلوگیری از تخریب بالاتر می‌رود. در نظر داشته باشید که در صورت عدم وجود سیاهه و فاکتور نیز زن می تواند اقدام به استرداد جهیزیه بدون سیاهه و فاکتور کند در این حالت نیاز به اماره های قضایی و یا شهادت شهود می باشد که در مطلب مربوط به آن مفصل توضیح داده ایم.
نمونه رأی تخریب جهیزیه توسط زوج
برای درک بهتر نحوه عملکرد محاکم قضایی در پرونده‌های مرتبط با تخریب جهیزیه، بررسی نمونه آراء صادره از دادگاه‌ها می‌تواند بسیار آموزنده باشد. این نمونه‌ها نشان می‌دهد که چگونه قاضی با توجه به ارکان جرم، دلایل ارائه‌شده و عناصر معنوی و مادی، تصمیم‌گیری می‌کند.
در یکی از آراء صادره از دادگاه عمومی جزایی پیشوا، مردی به اتهام تخریب اموال همسرش تحت تعقیب قرار گرفت. مدارک پرونده شامل شکایت رسمی زن، گزارش نیروی انتظامی و شهادت مطلعین بود. متهم در جلسه دادرسی حضور نیافت و دفاع مؤثری ارائه نکرد. بنابراین، دادگاه با احراز وقوع جرم و بر مبنای ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی، وی را به شش ماه حبس تعزیری محکوم کرد.
پس از صدور حکم، مرد اقدام به واخواهی کرد اما نتوانست دلایلی برای نقض رأی ارائه کند. دادگاه نیز با بررسی مجدد پرونده، رأی قبلی را تأیید کرد و واخواهی را مردود اعلام نمود.
🧑⚖️ رأی دادگاه تجدیدنظر: تمرکز بر رکن معنوی جرم
با این حال، در مرحله تجدیدنظر، شعبه ۶۳ دادگاه تجدیدنظر استان تهران، با بررسی دقیق‌تر پرونده، عنصر روانی (سوء نیت) را احراز نکرد. قاضی تجدیدنظر اعلام کرد که مرد در شرایط عصبانیت و در نتیجه مشاجره با همسر، اقدام به شکستن برخی وسایل زندگی کرده و چون سوء نیت یا قصد ضرررسانی اثبات نشده است، رفتار وی مصادیق جرم تخریب موضوع ماده ۶۷۷ محسوب نمی‌شود بنابراین:
دادگاه تجدیدنظر، رأی محکومیت را نقض و حکم بر برائت زوج صادر کرد. این رأی قطعی و لازم الاجرا شناخته شد.
📌 نکته مهم در تحلیل رأی:
این نمونه رأی نشان می‌دهد که صرف آسیب به اموال همسر برای تحقق جرم تخریب کافی نیست؛ بلکه قاضی باید قصد و نیت تخریب عمدی و ضرررسانی را نیز در رفتار زوج تشخیص دهد. در صورت نبود این عنصر معنوی، حتی با وجود شکستن وسایل، ممکن است حکم بر برائت صادر شود.
سوالات متداول
در این قسمت از مطلب سوالات متداول پیرامون تخریب جهیزیه از سوی زوج و مجازات آن که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ بعد از دریافت اجراییه از دادگاه، چه مراحلی را باید طی کنم و به کجا مراجعه کنم؟ جهیزیه‌ام در حال تخریب است.
✅ پس از صدور اجراییه از سوی دادگاه، باید به واحد اجرای احکام مراجعه کرده و از آن طریق، پیگیری استرداد جهیزیه را انجام دهید. اگر شواهدی مبنی بر تخریب جهیزیه در دست دارید، می‌توانید شکایتی تحت عنوان «تخریب اموال» نیز ثبت کنید تا به صورت کیفری مورد بررسی قرار گیرد.
❓ بعد از استرداد جهیزیه و محکوم شدن همسرم به پرداخت کسری جهیزیه، او وسایل خودش را تخریب کرده و با اتهام دروغین از من شکایت کرده است. چطور می‌توانم ثابت کنم که تخریب توسط من انجام نشده و نیت او از این کار نپرداختن کسری جهیزیه و فشار برای طلاق توافقی است؟
✅ شما می‌توانید با ارائه مدارکی دال بر عدم حضور خود در محل یا زمان وقوع تخریب، بی‌گناهی‌تان را اثبات کنید. همچنین می‌توانید شهود طرف مقابل را جرح کرده و صداقت آن‌ها را زیر سوال ببرید. اگر بتوانید انگیزه همسر سابق را برای انتساب اتهام نادرست ثابت کنید، امکان شکایت از او به جرم افترا نیز وجود دارد.
❓ برای بردن جهیزیه و تخلیه منزل مشترکی که متعلق به من است، چه باید بکنم؟ همسرم وسایلش را نبرده و برای جهیزیه به مشکل برخورده‌ام.
✅ ابتدا اظهارنامه‌ای رسمی به همسر خود ارسال کنید و از او بخواهید وسایل شخصی‌اش را از منزل ببرد. در صورت عدم همکاری، می‌توانید دادخواست استرداد جهیزیه را به دادگاه ارائه داده و هم‌زمان برای تخلیه قانونی منزل نیز اقدام نمایید.
❓ بعد از ترک منزل توسط همسرم، متوجه تخریب و فقدان برخی لوازم شدم. چه شکایتی علیه او مطرح نمایم؟
✅ در این شرایط، می‌توانید شکایتی تحت عنوان «تخریب اموال» مطرح کنید. در صورت وجود مدارک مثل عکس، فیلم یا گزارش پلیس، می‌توانید آن‌ها را ضمیمه پرونده نمایید. همچنین اگر احتمال تصاحب یا سرقت وسایل نیز وجود دارد، امکان طرح شکایت به دلیل سرقت یا تصاحب غیرقانونی نیز وجود دارد.
❓ آیا وسایل همسرم که خودش از خانه رفته و آن‌ها را نبرده است، اکنون متعلق به من هستند؟
✅ خیر، اموالی که در مالکیت همسر شما بوده‌اند، حتی اگر در خانه مانده باشند، همچنان متعلق به او محسوب می‌شوند. برای تعیین تکلیف این وسایل، باید از طریق مراجع قانونی و با بررسی مالکیت اقدام کنید و بدون مجوز قضایی نمی‌توانید آن‌ها را تصرف یا منتقل کنید.