رسیدگی به اختلافات میان افراد، همیشه از مسیر دادگاه‌های رسمی عبور نمی‌کند. در بسیاری از پرونده‌ها، قانون‌گذار مرجعی تحت عنوان شورای حل اختلاف را برای تسریع در رسیدگی و تسهیل روند دادرسی پیش‌بینی کرده است. با این حال، تمام آرایی که توسط این شورا صادر می‌شوند الزاماً پایان ماجرا نیستند. اگر یکی از طرفین دعوا از رأی صادره متضرر شده باشد، امکان تجدیدنظرخواهی از رای شورای حل اختلاف برای او فراهم است؛ البته مشروط به رعایت مهلت قانونی و ثبت صحیح دادخواست.
در این مقاله قصد داریم به‌صورت جامع و کاربردی، فرآیند اعتراض به رأی شورای حل اختلاف را بررسی کنیم و به سوالاتی مثل: «آیا همه آراء شورا قابل اعتراض هستند؟»، «چگونه باید لایحه تجدیدنظر تنظیم کرد؟»، «مهلت قانونی برای ثبت تجدیدنظر چقدر است؟» و «کدام مرجع صلاحیت رسیدگی به اعتراض را دارد؟» پاسخ دهیم. همچنین نمونه فرم اعتراض به رأی شورای حل اختلاف و نمونه لایحه تجدیدنظرخواهی را در اختیار شما قرار می‌دهیم تا مسیر پیگیری حقوقی برایتان شفاف‌تر و دقیق‌تر شود.
تجدیدنظرخواهی از رای شورای حل اختلاف
نظام دادرسی ایران برای تضمین عدالت، امکان اعتراض به آراء صادر شده از مراجع قضایی را در موارد مشخص فراهم کرده است. یکی از این موارد، تجدیدنظرخواهی از رای شورای حل اختلاف است که در صورتی که شرایط آن فراهم باشد، می‌توان از رأی شورا به دادگاه بالاتر شکایت کرد.
گاهی رأی شورا ممکن است اشتباه یا ناقص باشد، یا مدارکی در هنگام رسیدگی بررسی نشده باشد. تجدیدنظرخواهی این فرصت را می‌دهد که دادگاه بالاتر به پرونده نگاهی مجدد بیندازد و چنانچه دلایل معترض موجه باشد، رأی را اصلاح یا نقض کند. به این ترتیب، از تضییع حقوق احتمالی افراد جلوگیری خواهد شد.
🔍 آیا همه آرای شورای حل اختلاف قابل اعتراض هستند؟
خیر. اگرچه بسیاری از آرای صادرشده از سوی شورا قابلیت تجدیدنظر دارند، اما استثنائاتی نیز وجود دارد. به‌طور کلی، اگر رأی شورا در چارچوب صلاحیت قانونی و درباره دعاوی مجاز صادر شده باشد، فردی که از رأی متضرر شده، می‌تواند در مهلت مقرر اعتراض کند. اما اگر شورا صرفاً نقش صلح و سازش داشته یا گزارشی اصلاحی صادر کرده باشد، این رأی قطعی بوده و قابل تجدیدنظر نیست.
بر اساس قانون، آرای شورا که در قالب گزارش اصلاحی صادر می‌شوند، قطعی و لازم‌الاجرا هستند. این موارد شامل زمانی است که طرفین دعوا در شورا به توافق می‌رسند و سازش می‌کنند. همچنین برخی دعاوی خاص مثل اختلافات جزئی، ممکن است طبق قوانین جدید از قابلیت تجدیدنظر خارج شده باشند.
⚖️ در چه شرایطی شورا حق صدور رأی دارد؟
شورای حل اختلاف، مرجعی است که به‌طور محدود در برخی دعاوی مالی و غیرمالی حق صدور رأی دارد. مثلاً در دعاوی مالی که مبلغ آن کمتر از بیست میلیون تومان باشد، شورا می‌تواند رأی صادر کند. همچنین در برخی دعاوی غیرمالی مانند تصرف عدوانی یا تخلیه ملک، نیز شورا صلاحیت رأی دهی دارد؛ به شرطی که موضوع در صلاحیت ذاتی شورا باشد.
اعتراض به رای قطعی شورای حل اختلاف امکان‌پذیر است؟
در نظام قضایی ایران، برخی آرای صادر شده از شورای حل اختلاف قطعی و غیرقابل تجدیدنظر هستند. این دسته از آراء معمولاً مربوط به مواردی است که شورا صرفاً در جهت ایجاد صلح و سازش بین طرفین اقدام کرده یا در چارچوب صلاحیت خود گزارش اصلاحی صادر نموده است. اما پرسش مهم اینجاست: آیا می‌توان به این رأی‌های قطعی نیز اعتراض کرد؟
📌 گزارش اصلاحی؛ غیرقابل اعتراض
مطابق ماده ۲۴ قانون شورای حل اختلاف، زمانی که طرفین دعوا در شورا به توافق برسند، شورا اقدام به صدور گزارش اصلاحی می‌کند. این گزارش پس از تأیید قاضی شورا، دارای اعتبار رأی قطعی است و به هیچ طریقی قابل تجدیدنظر یا اعتراض نیست. بنابراین حتی اگر یکی از طرفین بعدها از سازش پشیمان شود، نمی‌تواند به این گزارش اعتراض کند، مگر در موارد خاص مانند ادعای جعل امضا یا اشتباه فاحش که آن هم باید از مسیر اعاده دادرسی یا شکایت کیفری پیگیری شود.
⚖️ موارد خاص تجدیدنظر از آرای قطعی
اگر رأی صادره مشمول یکی از شرایط بندهای ماده ۱۲ قانون جدید شورای حل اختلاف نباشد، در حالت عادی قطعی تلقی می‌شود. اما در مواردی خاص، مثل زیر، ممکن است همچنان بتوان آن را به چالش کشید:
- درخواست اعاده دادرسی: در صورتی که دلیل قوی برای نقض رأی موجود باشد، مثلاً کشف سند جدید یا اثبات اشتباه قاضی شورا، می‌توان از این طریق اقدام کرد.
- اعتراض از طریق دیوان عدالت اداری: اگر رأی شورا یا نحوه رسیدگی آن ناقض حقوق قانونی فرد باشد، می‌توان با استناد به قوانین، از دیوان عدالت اداری تقاضای رسیدگی کرد.
- اشتباه در صلاحیت ذاتی شورا: اگر ثابت شود شورا اساساً صلاحیت رسیدگی به پرونده نداشته، می‌توان با استناد به ماده ۸۴ آیین دادرسی مدنی، درخواست ابطال رأی را از طریق دادگاه عمومی پیگیری کرد.
🔍 رأی قطعی یعنی چه؟
«رأی قطعی» رأیی است که دیگر قابل اعتراض از طریق تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی نیست. با این حال، در نظام دادرسی ایران، حتی برخی از این آراء در شرایط خاص می‌توانند از طرق فوق‌العاده مانند اعاده دادرسی یا اعتراض ثالث مورد بررسی قرار گیرند.
مرجع صالح برای تجدیدنظرخواهی از آرای شورای حل اختلاف
اعتراض به آراء شورای حل اختلاف، مانند هر اقدام قضایی دیگر، باید در مرجع صلاحیت‌دار و مطابق مقررات خاص انجام شود. در صورتی که فردی بخواهد رأی صادره از شورای حل اختلاف را به چالش بکشد، باید بداند مرجع تجدیدنظرخواهی از رأی شورا کجاست و چه شرایطی دارد.
⚖️ دادگاه عمومی یا کیفری دو؛ مرجع رسیدگی به اعتراض
مطابق ماده ۲۷ قانون شورای حل اختلاف، تمام آرایی که شورا در صلاحیت قانونی خود صادر می‌کند، در صورت اعتراض، باید توسط دادگاه عمومی حقوقی یا دادگاه کیفری دو که در همان حوزه قضایی شورا قرار دارد، مورد رسیدگی قرار گیرد. انتخاب دادگاه بستگی به ماهیت پرونده دارد:
-
اگر پرونده ماهیت حقوقی داشته باشد، دادگاه عمومی حقوقی صالح است.
-
اگر موضوع کیفری باشد، دادگاه کیفری دو مسئول رسیدگی خواهد بود.
📝 چه زمانی دادگاه تجدیدنظر وارد رسیدگی می‌شود؟
در شرایطی که رأی صادره توسط دادگاه صلح (که جایگزینی برای شورای حل اختلاف در برخی دعاوی جدید است) صادر شده باشد و پرونده جزء موارد تجدید نظر پذیر طبق قانون جدید باشد، اعتراض به رأی به دادگاه تجدیدنظر استان ارسال می‌شود. این موضوع به‌ویژه در مواردی مثل دعاوی مالی با خواسته بیش از ۵۰ میلیون تومان یا برخی دعاوی خانوادگی و جرایم غیرعمدی مهم صدق می‌کند.
📌 نحوه رسیدگی دادگاه به تجدیدنظر
مرجع تجدیدنظر پس از بررسی دادخواست، دلایل و مستندات، ممکن است:
- رأی شورای حل اختلاف را تأیید کند؛
- رأی را نقض کرده و وارد رسیدگی ماهوی شود؛
- یا در صورت عدم صلاحیت، پرونده را به مرجع صالح دیگر ارسال کند.
در صورت نقض رأی شورا توسط مرجع تجدیدنظر، دادگاه مستقیماً وارد رسیدگی ماهوی شده و رأی جدید صادر می‌کند. این رأی دادگاه، قطعی است و دیگر قابلیت تجدیدنظرخواهی ندارد (مگر در موارد خاص مانند اعاده دادرسی).
مهلت اعتراض به رای شورای حل اختلاف چقدر است؟
یکی از مهم‌ترین نکاتی که در خصوص تجدیدنظرخواهی از رأی شورای حل اختلاف باید مورد توجه قرار گیرد، مهلت قانونی اعتراض است. اگر این مهلت رعایت نشود، حتی اگر رأی شورا اشتباه باشد، دیگر امکان بررسی مجدد آن وجود نخواهد داشت.
⏰ مهلت اعتراض برای افراد مقیم داخل کشور
طبق قانون شورای حل اختلاف، هر فردی که در ایران اقامت دارد، از تاریخ ابلاغ رأی شورا، تنها ۲۰ روز فرصت دارد تا نسبت به رأی اعتراض کند. این مهلت قطعی و غیرقابل تمدید است و حتی یک روز تأخیر نیز می‌تواند باعث رد دادخواست تجدیدنظرخواهی شود.
🔍 تاریخ شروع محاسبه مهلت از چه زمانی است؟
مبدا محاسبه مهلت قانونی، تاریخ ابلاغ رأی به فرد معترض است؛ نه تاریخ صدور رأی توسط شورا. بنابراین حتی اگر رأی مدتی پیش صادر شده باشد، تا زمانی که ابلاغ رسمی صورت نگرفته، مهلت محاسبه نمی‌شود. البته اگر فرد از رأی شورا مطلع باشد اما از دریافت ابلاغ رسمی خودداری کند، قانون امکان ابلاغ قانونی را فراهم کرده است که در آن صورت، مهلت از زمان درج در سامانه یا اعلان عمومی آغاز خواهد شد.
شما می توانید با استفاده از ابزار حقوقی ایران لگال برای محاسبه آنلاین زمان اعتراض به رای دادگاه به صورت رایگان، مهلت قانونی اعتراض را محاسبه نمایید.
🌍 مهلت اعتراض برای افراد مقیم خارج از کشور
برای افرادی که در خارج از کشور اقامت دارند، قانون مهلت بیشتری در نظر گرفته است. در این موارد، فرد معترض از تاریخ ابلاغ رأی شورا، دو ماه (۶۰ روز) فرصت دارد تا اعتراض خود را ثبت کند. این مدت بیشتر به‌دلیل مسائل مربوط به فاصله جغرافیایی و کندی در روند ابلاغ در نظر گرفته شده است.
❌ اگر مهلت تجدیدنظر گذشته باشد، چه می‌شود؟
در صورتی که مهلت تجدیدنظرخواهی سپری شده باشد، فرد دیگر امکان ثبت اعتراض نخواهد داشت؛ مگر اینکه بتواند اثبات کند که به دلایلی خارج از اختیار، از رأی مطلع نشده یا مانعی جدی برای ثبت دادخواست داشته است. این موضوع در بخشی دیگر با عنوان درخواست تجدید نظر خارج از مهلت قانونی به صورت کامل بررسی شده است.
در چنین شرایطی، ممکن است بتوان با ارائه درخواست اعاده دادرسی، مجدداً موضوع را به جریان انداخت؛ هرچند این مسیر بسیار دشوارتر و پیچیده‌تر است.
نحوه ثبت اعتراض به رای شورای حل اختلاف
برای اینکه اعتراض به رأی شورای حل اختلاف به‌درستی انجام شود و مرجع تجدیدنظر بتواند آن را بررسی کند، فرد معترض باید از مسیر قانونی و رسمی اقدام کند. صرف نارضایتی از رأی صادر شده، بدون ارائه درخواست رسمی و مستند، منجر به رسیدگی مجدد نخواهد شد.
📝 ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
اولین گام برای تجدیدنظرخواهی، تنظیم دادخواست اعتراض است. این دادخواست باید در قالب رسمی و قانونی تهیه شود و سپس از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت گردد. مراجعه حضوری به شورا یا دادگاه برای اعتراض بدون ثبت دادخواست رسمی، فاقد اعتبار است.
📌 اطلاعات ضروری در دادخواست تجدیدنظر
برای اینکه دادخواست تجدیدنظر مورد پذیرش قرار گیرد، باید موارد زیر در آن ذکر شده باشد:
- نام و نام خانوادگی تجدیدنظرخواه (فرد معترض)
- مشخصات تجدیدنظرخوانده (فردی که رأی به نفع او صادر شده)
- شماره و تاریخ رأی شورای حل اختلاف
- شرح دلایل اعتراض (با استناد به قانون یا مدارک موجود)
- ذکر و پیوست مدارک مثبت ادعا (مثل قرارداد، رسید پرداخت، شهادت شهود، یا دیگر مستندات)
همچنین بهتر است لایحه اعتراضی نیز به‌صورت جداگانه تنظیم و ضمیمه دادخواست شود تا دلایل اعتراض به‌صورت کامل، شفاف و مستند بیان گردد.
🔍 بررسی اولیه توسط مرجع تجدیدنظر
پس از ثبت دادخواست، پرونده برای بررسی به دادگاه عمومی یا کیفری دو ارسال می‌شود. دادگاه در مرحله اول بررسی می‌کند که:
- آیا مهلت قانونی رعایت شده؟
- آیا رأی صادره از جمله آرای قابل تجدیدنظر است؟
- آیا مستندات ارائه‌شده قانونی و معتبر هستند؟
در صورت تأیید این موارد، رسیدگی ماهوی آغاز می‌شود.
⚠️ نکات مهم هنگام ثبت اعتراض
- ثبت دادخواست حتماً باید در مهلت قانونی انجام شود.
- آدرس، شماره تماس و کد ملی دقیق درج شود.
- تمامی مدارک و مستندات باید در لحظه ثبت، ضمیمه شوند.
- اگر دادخواست ناقص باشد، ممکن است توسط مرجع تجدیدنظر رد شود یا برای رفع نقص بازگردانده شود.
نمونه لایحه تجدیدنظرخواهی از رای شورای حل اختلاف
نوشتن یک لایحه اعتراضی حرفه‌ای و مستند نقش کلیدی در موفقیت تجدیدنظرخواهی دارد. اگر لایحه‌ای دقیق، با ارجاع به قوانین و ارائه مستندات معتبر تنظیم شود، احتمال پذیرش اعتراض و نقض رأی شورا افزایش می‌یابد.
📝نمونه لایحه اعتراضی نسبت به رأی شورای حل اختلاف
ریاست محترم دادگاه عمومی و حقوقی بخش مرزن‌آباد
با سلام و احترام
موضوع: لایحه تجدیدنظرخواهی از دادنامه شماره ۱۰۴۰۳۴۷۳۹۰۰۰۳۰۶۵۵۹ صادره از شعبه ۱ شورای حل اختلاف مرزنآباداینجانب …………. فرزند ………… با کد ملی …………. نسبت به رأی صادره به شماره فوق که در تاریخ ۱۴۰۳/۴/۴ به بنده ابلاغ شده است، در مهلت قانونی بیست روزه، این لایحه را جهت رسیدگی مجدد تقدیم می‌نمایم.
ایرادات شکلی
مطابق دادنامه شماره ۹۹۰۹۹۷۲۰۹۱۲۰۰۸۹۵ دعوای مشابه از سوی تجدیدنظرخوانده قبلاً مطرح شده و به دلیل عدم توجه دعوا رد گردیده بود. طرح مجدد همان خواسته، ناقض اصل اعتبار امر قضاوت شده (موضوع بند ۶ ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی) است.ایرادات ماهوی
موضوع قرارداد میان بنده و تجدیدنظرخوانده، شامل انتقال منافع عین مستأجره و فروش وسایل شخصی بوده که برابر توافق کتبی مورخ ۱۳۹۸/۳/۷ به انجام رسیده است. لذا مطالبه مبالغ ذکر شده تحت عنوان ودیعه اجاره یا طلب مالی، فاقد مبنای قانونی و قرارداد معتبر است.استناد به شهادت بی‌اعتبار:
شهادت ارائه‌شده توسط خواهان، مبتنی بر نقل قول‌های غیرمستقیم و اظهارات فردی نزدیک (داماد خواهان) بوده که وفق ماده ۱۳۱۵ قانون مدنی، فاقد قطعیت لازم برای پذیرش در مقام اثبات دعوی است.با عنایت به موارد فوق، مستند به مواد ۳۴۸ و ۳۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای نقض دادنامه معترض‌عنه و صدور رأی شایسته در رد دعوای مطروحه را دارم.
با تجدید احترام
تجدیدنظرخواه: ………………
امضاء:
هزینه تجدیدنظرخواهی از رای شورای حل اختلاف
در کنار دانستن مراحل و مهلت تجدیدنظرخواهی، لازم است افراد نسبت به هزینه‌های قانونی ثبت اعتراض نیز آگاه باشند. پرداخت هزینه دادرسی یکی از شرایط رسیدگی به اعتراض در دادگاه‌ها است و عدم پرداخت آن، ممکن است منجر به ابطال دادخواست تجدیدنظر شود.
💰 میزان هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر
بر اساس تعرفه خدمات قضایی، هزینه تجدیدنظرخواهی به نوع دعوا بستگی دارد:
- در دعاوی مالی: درصدی از مبلغ مورد مطالبه به‌عنوان هزینه دادرسی محاسبه می‌شود (معمولاً ۳.۵ درصد از خواسته در مرحله تجدیدنظر).
- در دعاوی غیرمالی: مبلغی ثابت بر اساس نرخ مصوب سالانه تعیین می‌شود
این مبالغ به هنگام ثبت دادخواست تجدیدنظر در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اخذ می‌شود و صدور قبض و پرداخت اینترنتی بخشی از فرآیند ثبت است. شما می توانید با استفاده از محاسبه گر آنلاین هزینه دادرسی در مرحله تجدید نظر به صورت رایگان هزینه ها را محاسبه نمایید.
🧾 هزینه‌های جانبی دیگر
علاوه بر هزینه دادرسی، ممکن است برخی هزینه‌های دیگر نیز در فرآیند اعتراض به رأی شورا وجود داشته باشد، از جمله:
- هزینه مشاوره با وکیل در صورت استفاده از خدمات حقوقی
- هزینه تنظیم لایحه حرفه‌ای توسط مشاوران حقوقی
- هزینه استعلام یا ترجمه رسمی اسناد در صورت لزوم
⚖️ امکان تقسیط یا اعسار از پرداخت هزینه
در صورتی که تجدیدنظرخواه توان مالی برای پرداخت هزینه دادرسی نداشته باشد، می‌تواند به‌همراه دادخواست تجدیدنظر، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز ثبت کند. در این صورت، دادگاه ابتدا به ادعای اعسار رسیدگی کرده و در صورت تأیید، بدون اخذ هزینه دادرسی، وارد بررسی ماهوی پرونده می‌شود.
سوالات متداول
در ادامه این مطلب سوالات متداول پیرامون تجدید نظر خواهی از رای شورای حل اختلاف و اعتراض به آن که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ در متن رأی آمده که رأی حضوری و بیست روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی در محاکم عمومی حقوقی شهر ری می‌باشد. محاکم عمومی حقوقی به کجا اشاره دارد و من کجا باید اعتراض کنم؟
✅ تجدیدنظرخواهی به رأی صادره از شورا در دادگاه عمومی حقوقی همان حوزه قضایی انجام می‌شود. برای این کار، لازم است در مهلت مقرر به نزدیک‌ترین دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست تجدیدنظر خود را ثبت نمایید.
❓ رأی صادره از شورا به موجب اسناد جعلی بوده است و اکنون که جعلیت آن اسناد اثبات شده، می‌خواهیم رأی شورا را باطل کنیم. مرجع صالح برای این کار کجاست؟
✅ اگر جعلیت اسناد توسط دادگاه اثبات شده باشد، می‌توانید با استناد به حکم قطعی مبنی بر جعلیت، از دادگاه عمومی صالح درخواست ابطال رأی شورای حل اختلاف را ارائه دهید. در چنین مواردی ممکن است بتوانید از طریق اعاده دادرسی نیز اقدام کنید.
❓ در مورد رأی صادر شده از شورا که برای نفقه اعتراض زده‌ام و پیام آمده که به همان شعبه قبلی ارجاع شده، چرا پرونده به دادگاه نرفته است؟
✅ در حالت عادی، تجدیدنظرخواهی از رأی شورای حل اختلاف باید در دادگاه حقوقی رسیدگی شود. اگر پرونده مجدداً به همان شعبه شورا بازگشته، ممکن است خطا یا نقصی در ثبت دادخواست یا فرآیند ارسال رخ داده باشد. پیشنهاد می‌شود با مراجعه حضوری به دفتر خدمات یا شعبه شورا موضوع را پیگیری کنید.
❓ تجدیدنظرخواهی از احکام شورای حل اختلاف در کجا رسیدگی می‌شود؟ و چرا پرونده‌ای مختومه اعلام شده است؟
✅ اعتراض به آراء شورای حل اختلاف در دادگاه عمومی حقوقی یا کیفری دو همان حوزه قضایی رسیدگی می‌شود. اگر پرونده شما مختومه اعلام شده، ممکن است مهلت تجدیدنظر رعایت نشده یا دادخواست ناقص بوده باشد. برای روشن شدن موضوع، لازم است به شعبه مربوطه مراجعه نمایید.
❓ چند فقره چک من برگشت خورده و شورا مرا محکوم کرده است. چگونه می‌توانم تجدیدنظرخواهی کنم؟
✅ برای اعتراض به رأی صادره، باید ظرف مهلت قانونی (۲۰ روز برای مقیم ایران) به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست تجدیدنظر ثبت نمایید. توصیه می‌شود پیش از اقدام، با یک وکیل متخصص در امور چک مشورت کنید تا دفاع شما دقیق‌تر انجام شود.
❓ برای مطالبه وجه چک شکایت کردم و رأی به نفع من صادر شد. بعد از جلب طرف مقابل مجدداً مهلت تجدیدنظر داده شد. چرا؟
✅ زمانی که خوانده (طرف مقابل) غیابی محکوم شده باشد و واخواهی کند، رسیدگی به واخواهی جایگزین دادرسی بدوی می‌شود. پس از صدور رأی مجدد، امکان تجدیدنظرخواهی برای طرفین مجدداً فراهم خواهد شد.