برای شکایت به کجا مراجعه کنم؟ مراحل، مدارک، حقوقی و کیفری

گاهی در زندگی با موقعیت‌هایی روبه‌رو می‌شویم که حقوق ما توسط دیگران نقض می‌شود؛ ممکن است مال‌مان دزدیده شود، مورد توهین یا تهدید قرار بگیریم، یا کسی به تعهدات قانونی خود عمل نکند. در این مواقع، اولین سؤالی که برای بیشتر افراد پیش می‌آید این است که «برای شکایت باید به کجا مراجعه کنم؟»

پاسخ به این سؤال بستگی به نوع شکایت دارد. اگر موضوع، جرم باشد (مانند سرقت، ضرب و جرح یا کلاهبرداری)، شکایت از نوع کیفری است و باید از طریق دادسرا و دادگاه کیفری پیگیری شود. اما اگر موضوع مربوط به اختلاف مالی، قراردادی یا خانوادگی باشد، شکایت حقوقی محسوب می‌شود و از طریق دادگاه حقوقی رسیدگی می‌شود.پ

در این مقاله به زبان ساده و کاربردی توضیح می‌دهیم که در چه مواردی شکایت حقوقی یا کیفری مطرح می‌شود، مراحل ثبت شکایت چیست، چه مدارکی نیاز دارید و برای هر نوع شکایت به کدام مرجع مراجعه کنید. اگر شما هم درگیر پرونده‌ای هستید یا می‌خواهید حق خود را از طریق قانونی بگیرید، این راهنما برای شما نوشته شده است.

برای شکایت به کجا مراجعه کنم؟

برای اینکه بدانید در زمان نقض حقوق خود چگونه باید اقدام کنید، ابتدا باید نوع شکایت را مشخص نمایید. شکایت‌ها به‌طور کلی به دو نوع حقوقی و کیفری تقسیم می‌شوند:

🔹 شکایت کیفری

اگر کسی مرتکب جرمی علیه شما شده است (مانند ضرب و جرح، سرقت، توهین، تهدید، خیانت در امانت و…) باید شکایت کیفری تنظیم کنید. مرجع رسیدگی به شکایت کیفری، ابتدا دادسرا و سپس دادگاه کیفری است. برای ثبت شکایت، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکواییه خود را ثبت کنید.

در مراحل بعدی، دادسرا تحقیقات مقدماتی را آغاز می‌کند و اگر دلایل کافی باشد، پرونده به دادگاه ارسال می‌شود.

🔹 شکایت حقوقی

اگر موضوع شکایت مربوط به اختلافات خانوادگی، مالی، ملکی یا تعهدات قراردادی است، باید دادخواست حقوقی تنظیم کنید. این شکایت از طریق دادگاه حقوقی پیگیری می‌شود و همانند شکایت کیفری، ثبت آن از طریق دفاتر خدمات قضایی صورت می‌گیرد.

مثال‌هایی از شکایت حقوقی:

• مطالبه مهریه
• الزام به تنظیم سند رسمی
• مطالبه وجه قرارداد
• خلع ید یا تخلیه ملک

در برخی موارد (مانند اختلافات مالی کوچک یا جنبه خصوصی برخی جرائم)، ممکن است پرونده ابتدا به شورای حل اختلاف ارجاع داده شود. همچنین اگر جرمی به‌طور مشهود در حضور پلیس رخ داده باشد، می‌توان شکایت اولیه را به کلانتری ارائه داد تا صورتجلسه شود و بعد به دادسرا ارجاع شود.

مراحل شکایت حقوقی و کیفری

برای شکایت از فردی، باید مراحل مشخصی را طی کنید. بسته به نوع شکایت (حقوقی یا کیفری)، مراحل کمی متفاوت است؛ اما اصول کلی آن‌ها به‌صورت زیر است:

✅ مرحله اول: ثبت‌نام در سامانه ثنا

اولین گام برای هر شکایت، ثبت‌نام در سامانه ثنا است. این ثبت‌نام برای احراز هویت و دریافت ابلاغیه‌های الکترونیکی الزامی است. بدون داشتن حساب کاربری در این سامانه، نمی‌توانید شکایت خود را پیگیری نمایید.

✅ مرحله دوم: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

بعد از ثبت‌نام در سامانه ثنا، باید به نزدیک‌ترین دفتر خدمات قضایی مراجعه کرده و شکواییه (برای شکایت کیفری) یا دادخواست (برای شکایت حقوقی) را ثبت نمایید. در این مرحله، مدارک هویتی و اسناد اثبات‌کننده دعوی خود را نیز ارائه می‌دهید.

✅ مرحله سوم: ارجاع به مرجع صالح

بسته به نوع شکایت:

• در دعاوی کیفری، پرونده به دادسرا ارسال می‌شود.
• در دعاوی حقوقی، به دادگاه حقوقی یا شورای حل اختلاف ارجاع داده می‌شود.

در دادسرا، تحقیقات مقدماتی آغاز می‌شود. اگر جرم تأیید شود، کیفرخواست صادر شده و پرونده به دادگاه کیفری می‌رود.

✅ مرحله چهارم: بررسی پرونده و برگزاری جلسه رسیدگی

در این مرحله، تاریخ دادرسی تعیین می‌شود و طرفین شکایت در جلسه حاضر شده و توضیحات و مستندات خود را ارائه می‌دهند. اگر متهم در جلسات شرکت نکند، حکم غیابی صادر می‌شود.

✅ مرحله پنجم: صدور رأی و امکان اعتراض

در پایان، دادگاه رأی خود را صادر می‌کند. اگر یکی از طرفین به رأی اعتراض داشته باشد، بسته به نوع دعوا می‌تواند در مهلت قانونی درخواست تجدیدنظر یا واخواهی بدهد.

📌نکته مهم: شکایت در کلانتری

در موارد فوری یا وقوع جرم مشهود مانند درگیری خیابانی، سرقت لحظه‌ای یا تهدید فیزیکی، می‌توان ابتدا به کلانتری محل وقوع جرم مراجعه و گزارش تهیه کرد. سپس کلانتری پرونده را به دادسرا ارجاع می‌دهد.

مدارک لازم برای شکایت کیفری و حقوقی

برای ثبت موفق شکایت در مراجع قضایی، باید مدارک مشخصی را بسته به نوع دعوا (حقوقی یا کیفری) ارائه دهید. نبود این مدارک می‌تواند باعث رد یا تأخیر در رسیدگی به پرونده شود.

🔹 مدارک لازم برای شکایت کیفری

اگر شکایت شما مربوط به ارتکاب جرم (مثل سرقت، تهدید، توهین، ضرب‌وجرح و…) است، باید مدارک زیر را تهیه کنید:

• شناسنامه و کارت ملی شاکی

• تنظیم شکواییه کامل شامل:

1. مشخصات شاکی و متهم
2. موضوع شکایت
3. محل، زمان و نحوه وقوع جرم
4. ادله و دلایل (مثل عکس، فیلم، پیامک، شهادت شهود و…)

• مدارک هویتی متهم (در صورت امکان)

• قبض پرداخت هزینه دادرسی (در برخی موارد)

• مدارک پزشکی قانونی (در پرونده‌های ضرب‌وجرح یا تجاوز)

🔹 مدارک لازم برای شکایت حقوقی

اگر شکایت شما مربوط به دعاوی حقوقی (مانند مطالبه مهریه، الزام به انجام تعهد، مطالبه وجه چک یا قرارداد) است، این مدارک ضروری هستند:

• شناسنامه و کارت ملی خواهان

• دادخواست حقوقی تنظیم‌شده با مشخصات کامل طرفین

• مدارک اثبات ادعا شامل:

سند ازدواج، قرارداد، رسید پرداخت، فاکتور یا هر مدرک رسمی دیگر

• قبض پرداخت هزینه دادرسی

• وکالت‌نامه، در صورت داشتن وکیل

📌 نکات مهم در ارائه مدارک

• مدارک باید اصل یا برابر با اصل باشند.
• اطلاعات تماس طرفین، آدرس دقیق و شماره تماس باید در شکواییه یا دادخواست ذکر شود.
• اگر شاهد دارید، مشخصات کامل او را ضمیمه کنید.
• استفاده از وکیل می‌تواند تنظیم و ارائه مدارک را دقیق‌تر و سریع‌تر کند.

نحوه رسیدگی به شکایت در دادگاه (حقوقی و کیفری)

پس از ثبت شکایت یا دادخواست، روند رسیدگی در دادگاه آغاز می‌شود. بسته به نوع دعوا (حقوقی یا کیفری)، این روند تفاوت‌هایی دارد.

🔹 رسیدگی به شکایت کیفری

شکایات کیفری که ناظر بر وقوع جرم هستند، ابتدا در دادسرا بررسی می‌شوند. مراحل اصلی آن عبارتند از:

1. ارجاع شکواییه به دادسرا

   • پس از ثبت شکواییه، دادستان یا بازپرس، پرونده را بررسی می‌کند و اگر موضوع دارای جنبه کیفری باشد، تحقیقات مقدماتی آغاز می‌شود.

2. تحقیقات مقدماتی

   • بازپرس با استعلام از کلانتری، بررسی محل وقوع جرم، اخذ شهادت شهود، بررسی دلایل (مثل فیلم، پیام، گزارش پزشکی قانونی)، پرونده را تکمیل می‌کند.

3. صدور قرار نهایی توسط دادسرا

   • در صورت کفایت دلایل، کیفرخواست صادر و پرونده به دادگاه کیفری ارجاع داده می‌شود.

   • اگر دلایل کافی نباشد، قرار منع تعقیب صادر می‌شود (قابل اعتراض است).

4. رسیدگی در دادگاه کیفری

   • با حضور متهم، شاکی و بررسی ادله، قاضی رأی مقتضی (حبس، جزای نقدی، شلاق و…) صادر می‌کند.

   • امکان تجدیدنظر در مهلت قانونی وجود دارد.

🔹 رسیدگی به شکایت حقوقی

در پرونده‌های حقوقی، مانند مهریه، نفقه، قرارداد، الزام به انجام تعهد و…، رسیدگی در دادگاه حقوقی یا شورای حل اختلاف انجام می‌شود:

1. ارجاع دادخواست به مرجع صالح

   • پس از ثبت دادخواست در دفتر خدمات قضایی، پرونده به شعبه دادگاه حقوقی یا شورای حل اختلاف ارجاع می‌شود.

2. ابلاغ وقت رسیدگی

   • از طریق سامانه ثنا یا پیامک، زمان جلسه رسیدگی به طرفین اطلاع داده می‌شود.

3. برگزاری جلسه رسیدگی

   • خواهان و خوانده با مدارک خود در دادگاه حاضر می‌شوند.

   • دفاعیات طرفین شنیده و دلایل بررسی می‌شود.

4. صدور حکم

   • قاضی پس از بررسی، رأی به نفع یکی از طرفین صادر می‌کند (مثلاً الزام به پرداخت وجه یا رد دعوا).

   • رأی بدوی در بیشتر موارد قابل تجدیدنظر است.

مراحل شکایت از طریق کلانتری، پلیس فتا و شورای حل اختلاف

در بسیاری از موارد، آغاز فرایند شکایت از طریق نهادهای واسطی مانند کلانتری، پلیس فتا یا شورای حل اختلاف صورت می‌گیرد که هرکدام نقش مهمی در ثبت اولیه، ارجاع و تحقیقات دارند.

🔹 مراحل شکایت در کلانتری

کلانتری‌ اولین محل مراجعه در برخی جرایم مانند ضرب و جرح، مزاحمت، سرقت یا درگیری فیزیکی است:

• مراجعه به کلانتری محل وقوع جرم
• تنظیم صورت‌جلسه اولیه با حضور مأمور مربوطه
• ارجاع شکواییه به دادسرا یا ارائه دستور قضایی برای ادامه پیگیری
• در موارد ضروری، بازداشت موقت متهم یا ارجاع برای پزشکی قانونی

🔹 مراحل شکایت در پلیس فتا

برای جرایم سایبری مانند فحاشی در فضای مجازی، هک، انتشار تصاویر خصوصی، برداشت غیرمجاز از حساب بانکی و… باید به پلیس فتا مراجعه کرد:

1. ورود به سایت پلیس فتا به نشانی csirc.fata.gov.ir
2. ثبت‌نام و ورود به سامانه
3. انتخاب موضوع شکایت (مثلاً کلاهبرداری اینترنتی، تهدید، مزاحمت پیامکی)
4. بارگذاری مدارک دیجیتال (اسکرین‌شات، فیلم، متن، شماره حساب و…)
5. دریافت کد پیگیری و انتظار برای بررسی و تماس کارشناسان پلیس فتا

توجه داشته باشید در مواردی که به پلیس فتا مربوط می شود، مانند انتشار تصاویر خصوصی، روش های دیگری برای شکایت و پیگیری از طریق خود پلتفرم های خارجی وجود دارد که در مطلب اگر عکسمان پخش شد چه کنیم به این مورد به صورت مفصل پرداخته شده است.

🔹 مراجعه به شورای حل اختلاف

برخی دعاوی قبل از ارجاع به دادگاه باید ابتدا در شورای حل اختلاف مطرح شوند، به‌ویژه اگر موضوع مالی کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد یا دعاوی خانوادگی قابل صلح باشد.

• ثبت شکایت در شورای محل سکونت
• تلاش برای سازش بین طرفین
• صدور گزارش اصلاحی در صورت توافق
• در صورت عدم توافق، ارجاع رسمی به دادگاه حقوقی یا دادسرا

نکات حقوقی مهم در روند شکایت

در فرآیند طرح شکایت چه به‌صورت کیفری و چه حقوقی، دانستن برخی نکات کلیدی می‌تواند از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کند و روند رسیدگی را شفاف‌تر کند.

📌 چگونه از روند رسیدگی شکایت مطلع شویم؟

برای پیگیری وضعیت شکایت، شاکی یا وکیل او می‌تواند با ثبت‌نام در سامانه ثنا و ورود به پنل شخصی، از طریق گزینه “ابلاغیه‌ها”، آخرین وضعیت پرونده، زمان جلسات، تصمیمات دادگاه و دادسرا را مشاهده نماید. همچنین پیامک‌هایی از سامانه جهت اطلاع‌رسانی زمان رسیدگی ارسال می‌شود.

📌 چه زمانی قرار منع تعقیب صادر می‌شود؟

اگر پس از بررسی‌های دادسرا مشخص شود:

جرمی واقع نشده یا دلایل و مستندات کافی برای اثبات جرم وجود ندارد یا شاکی، صلاحیت قانونی برای شکایت نداشته باشد، بازپرس با موافقت دادستان، قرار منع تعقیب صادر می‌کند. این قرار قابل اعتراض در دادگاه کیفری است.

📌 آیا شکایت بدون وکیل امکان‌پذیر است؟

بله. برای شکایت حقوقی و کیفری داشتن وکیل الزامی نیست، اما به دلیل پیچیدگی مراحل و لزوم نگارش صحیح شکواییه یا دادخواست و استناد به مواد قانونی، استفاده از وکیل مجرب توصیه می‌شود؛ مخصوصاً در جرایم مهم یا پرونده‌های دارای پیچیدگی اثباتی.

📌 امکان مطالبه ضرر و زیان بعد از رأی کیفری

در صورتی که دادگاه کیفری، متهم را به مجازات محکوم کند، شاکی می‌تواند با استناد به رأی کیفری قطعی، برای دریافت خسارات مادی و معنوی به دادگاه حقوقی دادخواست دهد. این درخواست تحت عنوان “مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم” قابل طرح است.

سوالات متداول

در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون نحوه و مراحل شکایت و پیگیری که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:

❓ پس از چهار روز متوجه پیام برای حضور در شعبه حل اختلاف شدم. آیا باید به دادسرا مراجعه کنم یا منتظر ابلاغیه بعدی باشم؟
✅ در این شرایط، بهتر است منتظر ابلاغیه بعدی باشید. با این حال، اگر ابلاغیه دارای مهلت مشخصی بوده یا در آن عبارت “عدم حضور به منزله انصراف تلقی می‌شود” درج شده باشد، توصیه می‌شود با شعبه موردنظر تماس بگیرید یا حضوری مراجعه کرده و وضعیت پرونده را پیگیری کنید.

❓ برای اطلاع از متن شکایت علیه خودم باید به کجا مراجعه کنم؟
✅ برای اطلاع از متن شکایت، باید به دفتر شعبه دادسرا یا دادگاه رسیدگی‌کننده مراجعه نمایید. همچنین اگر در سامانه ثنا ثبت‌نام کرده باشید، برخی اطلاعات ابلاغیه از طریق این سامانه نیز در دسترس شما خواهد بود.

❓ متوجه شدم که مهلت حضور در جلسه رسیدگی تمام شده است. اکنون چه باید بکنم؟
✅ بستگی به نوع پرونده و مفاد ابلاغ دارد. در صورت داشتن دلیل موجه (مانند بیماری، سفر ضروری و…)، می‌توانید لایحه‌ای به دادگاه ارائه دهید و دلایل عدم حضور را اعلام کنید. اگر رأی غیابی صادر شده باشد، ممکن است بتوانید واخواهی یا تجدیدنظرخواهی کنید.

❓ چگونه می‌توانم یک کپی از جوابیه شکایت خود داشته باشم؟
✅ برای دریافت کپی، باید با در دست داشتن کارت ملی و مدارک هویتی به شعبه رسیدگی‌کننده مراجعه و درخواست کتبی ارائه کنید. در صورت داشتن وکیل، وکیل شما نیز می‌تواند نسبت به اخذ نسخه اقدام نماید.

❓ اطلاع از متن کامل شکایت با توجه به اینکه شکایت از شهر دیگری شده است، چگونه امکان‌پذیر است؟
✅ اگر شکایت کیفری (شکواییه) باشد، لازم است از طریق مراجعه حضوری به شعبه رسیدگی‌کننده در همان شهر پیگیری شود. اما در دعاوی حقوقی، متن دادخواست از طریق سامانه ابلاغ الکترونیک ثنا برای شما ارسال خواهد شد و از همان‌جا می‌توانید آن را مشاهده کنید.

❓ برای اعتراض و شکایت به رأی قاضی به کجا باید مراجعه کنم؟
✅ برای اعتراض به رأی، بسته به نوع آن (حکم یا قرار)، باید در مهلت قانونی به دادگاه تجدیدنظر استان یا دیوان عالی کشور مراجعه کرده و دادخواست تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی ثبت کنید. پیشنهاد می‌شود در این مرحله حتماً از مشاور حقوقی یا وکیل کمک بگیرید.