عقد موقت یا نکاح منقطع، یکی از انواع ازدواج شرعی و قانونی در نظام حقوقی ایران است که با هدف ایجاد پیوند موقت میان زن و مرد، برای مدت معین و با تعیین مهریه مشخص منعقد می‌شود. در این نوع عقد، مهریه یا صداق نه‌تنها شرط صحت عقد است، بلکه از همان لحظه جاری شدن صیغه، به مالکیت زن درمی‌آید.
از آنجا که زن در عقد موقت نیز همچون عقد دائم، مالک مهریه است، این پرسش مهم مطرح می‌شود که آیا می‌تواند آن را به شوهر خود ببخشد؟ و اگر بله، چه شرایط و آثاری دارد؟ آیا بخشیدن مهریه در عقد موقت نیاز به تنظیم سند رسمی دارد؟ آیا امکان رجوع به آن وجود دارد یا خیر؟
در این مقاله به طور کامل بررسی خواهیم کرد که بخشیدن مهریه در عقد موقت از منظر قانونی چه شرایطی دارد، چه تفاوتی با بذل مهریه در عقد دائم دارد، و زن در چه صورت می‌تواند یا نمی‌تواند از بخشش خود برگردد. همچنین نکات کاربردی برای ثبت رسمی یا عادی این بخشش، نمونه متن حقوقی و پاسخ به سؤالات پرتکرار کاربران نیز ارائه خواهد شد.
آیا بخشیدن مهریه در عقد موقت امکان‌پذیر است؟
یکی از پرسش‌های مهم در خصوص نکاح موقت این است که آیا زوجه می‌تواند مهریه خود را همانند نکاح دائم به زوج ببخشد؟ پاسخ این سؤال در قانون مدنی ایران به روشنی بیان شده است.
🔹 ماده ۱۰۷۷ قانون مدنی به‌صراحت اعلام می‌کند که «احکام راجع به مهر که در باب عقد دائم مقرر است در مورد عقد منقطع نیز مجری خواهد بود.» بنابراین تمامی مقرراتی که درباره مالکیت زن بر مهریه، حق تصرف و بخشش آن در عقد دائم وجود دارد، در عقد موقت نیز صادق است.
🔹 مالکیت زن بر مهریه در عقد موقت نیز به محض جاری شدن صیغه ایجاد می‌شود. مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن «به مجرد عقد مالک مهر می‌شود»؛ این مالکیت، مطلق و کامل بوده و به زن اجازه می‌دهد که هرگونه تصرفی – از جمله بذل (بخشش) – در مهریه انجام دهد.
🔹 با اینکه تفاوت‌های مهمی بین عقد دائم و عقد موقت وجود دارد (نظیر لزوم تعیین مدت در عقد موقت یا عدم لزوم ثبت رسمی)، اما از حیث حق زن در بخشیدن مهریه، تفاوتی وجود ندارد. زن در هر دو نوع عقد می‌تواند به صورت رسمی یا عادی، صداق خود را به همسر ببخشد.
در نتیجه، بخشیدن مهریه در عقد موقت کاملاً قانونی و مجاز است و تنها باید شرایط عمومی صحت معاملات و نکات حقوقی مربوط به نوع سند رعایت شود. در ادامه، این شرایط را دقیق‌تر بررسی خواهیم کرد.
شرایط قانونی بخشیدن مهریه در عقد موقت
هرچند زن در عقد موقت، همچون عقد دائم، مالک مهریه محسوب می‌شود و اختیار بذل آن را دارد، اما رعایت برخی شرایط و تشریفات حقوقی، از بروز اختلافات بعدی جلوگیری می‌کند. در این بخش به بررسی مهم‌ترین الزامات قانونی و عملی برای بخشیدن مهریه در نکاح موقت می‌پردازیم:
🔹آیا نیاز به اجازه پدر برای بذل مهریه وجود دارد؟
خیر. هیچ ماده‌ای در قانون مدنی، بخشیدن مهریه را منوط به اجازه پدر یا ولی قانونی نکرده است. زن بالغ و رشید می‌تواند مهریه‌اش را به تنهایی و بدون رضایت پدر ببخشد. اگرچه برخی دفاتر اسناد رسمی به‌صورت عرفی از زوجه می‌خواهند پدر یا ولی وی همراهش باشد، اما این الزام قانونی نیست و در صورت مخالفت، قابل شکایت در کانون سردفتران است.
توجه داشت باشید که این موضوع در مطلب بخشیدن مهریه بدون اجازه پدر بررسی شده و دلیل آن این است که بسیاری از سردفتر داران هنگام این موضوع درخواست حضور اعضای خانواده زن را دارند.
📁مدارک لازم برای تنظیم سند بخشش مهریه
برای تنظیم سند بخشش مهریه در عقد موقت، ارائه مدارک زیر ضروری است:
-
اصل و تصویر شناسنامه و کارت ملی زوج و زوجه
-
اصل عقدنامه یا رونوشت معتبر نکاح‌نامه موقت
-
ارائه متن اقرارنامه یا توافق‌نامه بخشش (در صورت تنظیم قبلی به‌صورت عادی)
📌حضور زوجین در دفترخانه و تنظیم سند عادی یا رسمی
در صورتی که طرفین بخواهند بخشیدن مهریه به صورت رسمی ثبت شود، حضور هم‌زمان زوج و زوجه در دفترخانه اسناد رسمی ضروری است. در این حالت، سند رسمی تنظیم می‌شود که در مراجع قضایی از قدرت اثباتی بالایی برخوردار است.
با این حال، اگر زن قصد داشته باشد بدون حضور در دفتر رسمی و فقط از طریق سند عادی یا دست‌نویس مهریه خود را ببخشد، این اقدام نیز قانونی است؛ به شرط آنکه در آینده قابل اثبات باشد و شرایط صحت معامله (بلوغ، قصد، رضایت، اختیار) رعایت شده باشد. توجه داشته باشید که حضور شاهد می تواند در اعتبار سند عادی تاثیر زیادی داشته باشد که در مطلب بخشیدن مهریه بدون شاهد به پیامد های آن پرداخته ایم.
آثار حقوقی بخشیدن مهریه در ازدواج موقت
بخشیدن مهریه در عقد موقت، همانند عقد دائم، ممکن است به شیوه‌های مختلفی مانند ابراء، اقرار به دریافت یا هبه صورت گیرد. هر یک از این روش‌ها آثار حقوقی خاصی دارند که شناخت آن‌ها برای جلوگیری از بروز اختلاف در آینده ضروری است:
🔹 اقرار به دریافت مهریه و سقوط حق مطالبه
اگر زوجه در سند رسمی یا عادی، صراحتاً اعلام کند که مهریه را دریافت کرده است، طبق قاعده فقهی و قانونی «الاقرار حجةٌ علی المقر»، دیگر نمی‌تواند برای مطالبه مجدد آن اقدام کند. در این حالت، دادگاه‌ها اقرار قبلی را معتبر دانسته و دعوای جدید را رد خواهند کرد.
🔹 ابراء ذمه شوهر و عدم امکان رجوع
ابراء به‌معنای اسقاط دین و بخشیدن بدهی است. طبق ماده ۲۸۹ قانون مدنی، اگر زوجه مهریه را به صورت صریح ابراء کند (مثلاً بنویسد: «زوج را از پرداخت مهریه بری‌الذمه می‌کنم»)، حق رجوع به مهریه برای همیشه از بین می‌رود. در این حالت، حتی اگر بعداً پشیمان شود یا ادعای تهدید یا اجبار کند، اثبات ادعا بسیار دشوار خواهد بود مگر با دلایل قوی مانند شهادت یا اسناد تهدید.
🔹 بخشش به صورت هبه و شرایط رجوع در عقد موقت
اگر زن مهریه را به شوهر «هبه» کند، به‌معنای بخشش بلاعوض است. هبه طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی قابل رجوع است؛ مگر در شرایط خاص مانند اینکه مهریه «عین معین» بوده و از ملکیت خارج شده یا بین طرفین نزدیکی واقع نشده باشد.
در عقد موقت، اگر زن پس از بخشیدن مهریه در مدت عده باشد (در صورتی که نزدیکی انجام شده باشد)، همچنان می‌تواند به بخشش خود رجوع کند و مهریه را مطالبه نماید. اما اگر مهریه به صورت معوض بخشیده شده باشد (مثلاً در ازای مالی دیگر)، امکان رجوع وجود نخواهد داشت.
آیا می‌توان بعد از بخشیدن مهریه در عقد موقت، دوباره آن را مطالبه کرد؟
در ادامه مطالبه مهریه بعد از بخشش در عقد موقت بررسی می شود»
❌اگر بخشش به صورت ابراء باشد: امکان رجوع وجود ندارد
اگر زن در عقد موقت، با عباراتی مانند «ابراء ذمه زوج» یا «مهریه را بری‌الذمه کردم» بخشش مهریه را اعلام کرده باشد، این ابراء مطابق ماده ۲۸۹ قانون مدنی به‌معنای اسقاط دین است و رجوع از آن ممکن نیست. زیرا در این حالت، بدهی شوهر به زن به‌طور کامل ساقط شده است.
✅اگر بخشش به‌صورت هبه (بذل) باشد: امکان رجوع وجود دارد
طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی، زن می‌تواند از هبه خود رجوع کند، مگر اینکه یکی از شرایط سقوط حق رجوع وجود داشته باشد؛ مانند:
- مهریه به عوض چیزی دیگر بخشیده شده باشد (هبه معوض)
- مهریه عین معین باشد و تلف یا انتقال یافته باشد
- نزدیکی بین زن و مرد واقع شده باشد
در ازدواج موقت، اگر نزدیکی رخ داده باشد و زن در مدت عده باشد، هنوز می‌تواند از بذل مهریه رجوع کرده و مجدداً آن را مطالبه کند. اما پس از پایان عده، این حق نیز از بین می‌رود.
❌اگر زن اقرار به دریافت مهریه کرده باشد: رجوع ممکن نیست
اگر زن در سند رسمی یا حتی در برگه عادی، اعلام کند که مهریه را دریافت کرده است، این اقرار علیه خودش حجت است و ادعای مجدد برای مهریه، قابل استماع نخواهد بود مگر بتواند اکراه، اجبار یا جعل سند را ثابت کند.
نمونه متن حقوقی بخشیدن مهریه در عقد موقت (اقرارنامه)
در ادامه، نمونه متن حقوقی برای بخشیدن مهریه در عقد موقت همراه با نکات کلیدی نگارشی و عباراتی که باید یا نباید استفاده شود، آورده شده است:
اینجانب خانم ……………… فرزند ……………… به شماره شناسنامه ……………… و کد ملی ……………… صادره از ……………… به عنوان زوجه مندرج در عقدنامه شماره ………… مورخ ………… ثبت‌شده در دفتر رسمی ازدواج شماره ………… تهران، اقرار می‌نمایم که تمامی مهریه مندرج در عقد موقت فوق‌الذکر به میزان ……………… (مثلاً ۵۰ عدد سکه تمام بهار آزادی)، که با عقد موقت به مدت ……… ماه بین اینجانب و آقای ……………… منعقد گردیده است، به‌طور کامل و با رضایت و اختیار شخصی خود به زوج محترم بخشیده‌ام.
همچنین تصریح می‌نمایم که این بخشش از نوع هبه غیرمعوض بوده، و به موجب آن هیچ‌گونه ادعا، مطالبه، یا اعتراضی در حال یا آینده نسبت به مهریه فوق نداشته و نخواهم داشت، مگر در موارد مجاز به رجوع مطابق قانون (از جمله ماده ۸۰۳ قانون مدنی در مدت عده).
این بخشش با قصد واقعی، بدون اجبار، اکراه، یا تهدید انجام شده و مفاد این سند را با آگاهی کامل از آثار حقوقی آن امضا می‌نمایم.
امضاء و اثر انگشت زوجه: ………………
(در صورت وجود شاهد یا دفتر رسمی، محل امضا و مشخصات آن‌ها درج شود.)
⚠️ نکات حقوقی مهم در نگارش متن:
- حتماً از کلمات “بذل” یا “هبه” استفاده کنید؛ زیرا این عبارات امکان رجوع را در شرایطی حفظ می‌کنند.
- از عبارت “ابراء ذمه زوج” یا “زن از حق مهریه خود برای همیشه صرف‌نظر کرده” استفاده نکنید؛ چون این عبارات مانع از هرگونه رجوع در آینده خواهد شد.
- عبارت “اقرار به دریافت مهریه” نیز معادل دریافت واقعی مهر تلقی شده و راه مطالبه دوباره را می‌بندد.
- ترجیحاً سند رسمی در دفترخانه تنظیم شود، اما سند عادی نیز با امضای شاهدان معتبر است.
سوالات متداول
در این قسمت از مقاله سوالات متداول پیرامون بخشیدن مهریه در عقد موقت که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓حدود دو سال پیش با دختری آشنا شدم که از لحاظ اخلاقی و اعتقادی بسیار خوب است. یک ماه پیش به خواستگاری رفتم و نامزد کردیم. اما خانواده‌اش بر خلاف روزهای اول که گفتند مال برایشان مهم نیست، مهریه سنگینی نوشتند. خود خانم می‌گوید که مقداری از مهریه را بعد از عقد می‌بخشد. هر جا که پرسیدم می‌گویند قبل از عقد امکان بخشش مقداری از مهریه وجود ندارد. حالا می‌ترسم به هوای اینکه بعد از عقد می‌بخشد، عقد کنیم و بعد زیر حرفش بزند. لطفاً راهنمایی کنید.
✅ تا پیش از عقد نکاح، مهریه‌ای بر ذمه شوهر نیست و امکان بخشش آن وجود ندارد. توصیه می‌شود صرفاً بر پایه قول شفاهی تصمیم نگیرید و هرگونه توافقی را کتبی و با مشورت حقوقی ثبت کنید تا دچار ضرر احتمالی نشوید.
❓من و همسرم در آستانه جدایی هستیم و تصمیم گرفته‌ایم که به‌صورت توافقی جدا شویم. توافق کردیم که مهریه از طرف همسرم بخشیده شود. چه متنی می‌توانیم تنظیم کنیم که در روند طلاق ادعا یا مشکلی از طرف همسرم ایجاد نشود؟
✅ برای پیشگیری از هرگونه ادعای بعدی، بهتر است همسرتان در دفترخانه اسناد رسمی اقرارنامه‌ای مبنی بر بخشش کامل و غیرقابل رجوع مهریه تنظیم و امضا کند. این سند در آینده مورد استناد قرار خواهد گرفت.
❓می‌خواهم مهریه را ببخشم و با همسرم توافق کنیم که تمام شروط ضمن عقد را ابطال کنیم. آیا این امکان‌پذیر است؟
✅ بله، اما باید تمام این توافقات در قالب سند رسمی و با ذکر دقیق بندهای موردنظر ثبت شود. پیشنهاد می‌شود پیش از اقدام با وکیل متخصص در امور خانواده مشورت نمایید.
❓آیا می‌توان در زمان عقد، با بخشیدن مهریه در صورتی که زن مقصر باشد، جدا شد؟
✅ در زمان عقد و پیش از شروع زندگی مشترک، مفهوم «مقصر بودن» از نظر حقوقی موضوعیتی ندارد. طلاق فقط با توافق یا درخواست یکی از طرفین و رأی دادگاه امکان‌پذیر است و ارتباطی به بخشش مهریه در عقد ندارد.
❓در عقد موقت با خانمم ازدواج کرده‌ام و مدت عقدنامه ما پنج‌ساله است و مبلغ مهریه بیست میلیون تومان می‌باشد. از زمان عقد تاکنون ماهانه مبلغ ششصد هزار تومان به حساب خانمم واریز می‌کنم. آیا این مبلغ از میزان مهریه کم می‌شود یا مهریه را باید به‌صورت کامل پرداخت کنم؟
✅ پرداخت‌های ماهانه فقط در صورتی به‌عنوان مهریه محسوب می‌شود که در عقدنامه یا توافق کتبی طرفین تصریح شده باشد. در غیر این صورت، مهریه همچنان به‌صورت کامل بر عهده شماست و زوجه می‌تواند آن را مطالبه کند.
چند ماه پیش به‌صورت رسمی با خانمی عقد موقت کردم و ایشان مهریه‌ای به مبلغ ۵۰ میلیون تومان داشتند. بعد از مدتی به‌صورت شفاهی گفتند که مهریه را بخشیده‌اند، اما الان ادعا می‌کنند که هنوز مهریه را می‌خواهند. آیا بخشش شفاهی در عقد موقت معتبر است؟
✅ بخشش شفاهی مهریه اعتبار قانونی ندارد، مگر آنکه بتوان آن را با سند معتبر یا شهادت شهود اثبات کرد. در غیر این صورت، زوجه همچنان می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند.