بسیاری از زنان پس از ازدواج، به دلایل مختلفی همچون بخشش در هنگام طلاق توافقی یا صرف‌نظر از حقوق مالی، تصمیم به بذل یا بخشیدن مهریه خود می‌گیرند. یکی از پرسش‌های رایج در این زمینه، این است که آیا برای بخشیدن مهریه، اجازه پدر لازم است یا خیر؟ این سؤال به‌ویژه زمانی مطرح می‌شود که زن هنوز مجرد است یا سنی کمتر از ۱۸ سال دارد و دفترخانه‌ها از ثبت چنین مواردی خودداری می‌کنند.
در این مقاله، به بررسی دقیق شرایط قانونی بخشیدن مهریه، نقش پدر در بذل یا ابراء مهریه، سن بلوغ و رشد مالی زن و پاسخ به رویه نادرست برخی دفاتر رسمی می‌پردازیم. همچنین توضیح می‌دهیم که اگر دفترخانه‌ای از ثبت بخشش مهریه بدون اذن پدر خودداری کند، چه اقدام قانونی می‌توان انجام داد.
اگر شما یا نزدیکانتان قصد بخشش مهریه را دارید یا درگیر اختلاف حقوقی درباره رضایت پدر در این مسیر شده‌اید، مطالعه این مقاله می‌تواند پاسخ بسیاری از دغدغه‌های شما را روشن سازد.
شرایط قانونی بخشیدن مهریه چیست؟
مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هرگونه تصرفی در آن داشته باشد؛ از جمله دریافت، بذل (بخشش)، ابراء یا انتقال آن به دیگری. اما همان‌طور که در سایر اعمال حقوقی لازم است، برای صحت بخشش مهریه نیز وجود برخی شرایط قانونی الزامی است. در ادامه به مهم‌ترین این شرایط می‌پردازیم:
🔹 بلوغ و رشد مالی زن
برای اینکه زن بتواند مهریه‌اش را به صورت قانونی و معتبر ببخشد، باید به سن بلوغ و رشد مالی رسیده باشد. سن بلوغ شرعی دختران طبق قانون، ۹ سال تمام قمری است، اما برای اقدام‌های مالی مانند بذل یا ابراء مهریه، رسیدن به ۱۸ سال تمام شمسی یا دریافت حکم رشد از دادگاه الزامی است. در غیر این صورت، بخشش مهریه ممکن است از نظر قانونی باطل یا غیرنافذ تلقی شود.
🔹 عقل، قصد و رضایت در هنگام بذل مهریه
یکی از شرایط اساسی در انجام هر عمل حقوقی، از جمله بخشیدن مهریه، عقل سلیم، قصد واقعی انجام عمل، و رضایت قلبی زن است. اگر زن در لحظه امضا دچار اختلال روانی باشد یا صِرفاً برای رفع نگرانی یا به اشتباه، بدون قصد واقعی مهریه را ببخشد، این بذل از نظر حقوقی دچار ایراد خواهد بود. بنابراین وجود قصد و رضای واقعی در کنار سلامت روانی، ضروری است.
🔹 نقش اختیار و عدم اجبار در صحت بخشش
از نظر قانونی، بخشش مهریه باید با اختیار کامل و بدون تهدید، اجبار یا اکراه صورت گیرد. در صورتی که بخشیدن مهریه با تهدید و اجبار انجام شده باشد، این عمل ممکن است غیر نافذ یا حتی باطل تلقی شود. دادگاه با بررسی مستندات، درستی یا بطلان چنین بخششی را مشخص می‌کند.
آیا بخشیدن مهریه بدون اجازه پدر قانونی است؟
یکی از سوالات متداول در زمینه مهریه این است که آیا دختری که ازدواج کرده و مهریه‌اش را مالک شده، برای بخشیدن آن نیاز به اجازه یا رضایت پدر دارد یا خیر؟ پاسخ این پرسش را می‌توان به روشنی در قانون مدنی ایران یافت.
🔹 ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و مالکیت زن بر مهریه
بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، «به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن انجام دهد.» به عبارت دیگر، مهریه پس از جاری شدن صیغه عقد، جزء اموال شخصی زن محسوب می‌شود و او در آن حق تصرف کامل دارد. این حق ارتباطی به سن، تأهل، رضایت ولی یا اذن پدر ندارد؛ بلکه به رشد و اختیار حقوقی زن بستگی دارد.
🔹 آیا دفترخانه‌ها می‌توانند بدون اذن پدر ثبت نکنند؟
در عمل، برخی از دفترخانه‌ها به استناد رویه‌های غیرقانونی، از ثبت ابراء یا بذل مهریه دختران جوان، به‌ویژه افراد زیر ۱۸ سال، خودداری می‌کنند مگر اینکه پدر یا ولی قهری در محل حضور داشته باشد و اجازه بدهد. این رفتار برخلاف روح قانون و اصل مالکیت مستقل زن بر مهریه است و هیچ ماده قانونی در آیین‌نامه ثبت اسناد یا قانون مدنی چنین الزامی را مقرر نکرده است.
🔹 پاسخ به ادعای برخی سردفتران درباره اذن ولی
پاره‌ای از سردفتران معتقدند برای صحت و امنیت ثبت سند بخشش مهریه از سوی دختری که سن او زیر ۱۸ سال است، اذن ولی الزامی است. در پاسخ باید گفت:
اگر زن به سن قانونی رسیده باشد (۱۸ سال شمسی) یا حکم رشد از دادگاه دریافت کرده باشد، نه تنها نیازی به اجازه پدر ندارد، بلکه خود به تنهایی می‌تواند هرگونه تصرف مالی از جمله بذل مهریه را انجام دهد. در صورت خودداری دفترخانه از ثبت چنین سندی، زن می‌تواند شکایت انتظامی در کانون سردفتران مطرح کرده یا از طریق تنظیم سند عادی با گواهی شهود مهریه را ببخشد.
سن قانونی برای بخشش مهریه چقدر است؟
برخی تصور می‌کنند صرف رسیدن به سن بلوغ شرعی (۹ سال قمری برای دختران) به‌تنهایی برای اعمال تصرفات مالی از جمله بخشش مهریه کفایت می‌کند، اما واقعیت حقوقی متفاوت است. قانون‌گذار برای اعمال حقوق مالی از جمله ابراء یا بذل مهریه، علاوه بر بلوغ، شرط رشد را نیز در نظر گرفته است.
🔹 تفاوت سن بلوغ فقهی و سن رشد حقوقی
در فقه اسلامی، بلوغ دختران ۹ سال قمری در نظر گرفته شده، اما از منظر حقوقی، تنها رسیدن به بلوغ کافی نیست. طبق رویه دفاتر اسناد رسمی و تفسیر عرفی قوانین، دختران برای اقدام به معاملات یا بذل مالی همچون مهریه، باید به سن رشد (معمولاً ۱۸ سال شمسی) رسیده یا حکم رشد از دادگاه دریافت کرده باشند.
🔹 آیا دختر ۹ ساله می‌تواند مهریه‌اش را ببخشد؟
خیر. صرف رسیدن به سن بلوغ شرعی به معنای داشتن صلاحیت در امور مالی نیست. دختری که ۹ یا حتی ۱۵ ساله است، بدون داشتن حکم رشد از دادگاه نمی‌تواند مهریه‌اش را به صورت رسمی ببخشد یا ابراء کند؛ حتی اگر عقد نکاح او صحیح باشد و مهریه نیز تعیین شده باشد.
🔹 دریافت حکم رشد برای تصرف در مهریه
در مواردی که زن زیر ۱۸ سال بخواهد نسبت به مهریه خود تصرفی کند، لازم است به دادگاه خانواده مراجعه کرده و با ارائه دادخواست، حکم رشد دریافت کند. قاضی پس از بررسی توانایی عقلی و درک اقتصادی فرد، حکم رشد صادر می‌کند. پس از آن، زن می‌تواند بدون نیاز به اذن پدر نسبت به مهریه خود تصمیم‌گیری مالی داشته باشد.
اگر دفترخانه به بهانه نبودن اذن پدر امتناع کند، چه باید کرد؟
با اینکه قانون هیچ‌گونه الزامی برای کسب اجازه پدر در بذل مهریه زن بالغ و رشیده در نظر نگرفته است، اما در عمل برخی دفترخانه‌ها از ثبت این اقدام قانونی خودداری می‌کنند و چنین کاری را به کسب رضایت ولی یا پدر مشروط می‌دانند. این رفتار فاقد وجاهت قانونی است و قابل پیگیری است.
🔹 شکایت به کانون سردفتران و پیگیری تخلف
چنانچه دفتری از ثبت بذل یا ابراء مهریه به دلیل نبود اجازه پدر امتناع کند، زن یا وکیل او می‌توانند از دفترخانه به دلیل تخلف در انجام وظیفه قانونی، به کانون سردفتران و دفتریاران یا اداره ثبت اسناد منطقه شکایت کنند. این اقدام می‌تواند منجر به اخطار و حتی برخورد با سردفتر متخلف شود.
🔹 تنظیم قرارداد خصوصی و استفاده از سند عادی
در صورت ادامه امتناع دفترخانه یا برای جلوگیری از معطلی، می‌توان اقدام به تنظیم قرارداد خصوصی بذل مهریه نمود. این قرارداد باید بر روی یک برگه عادی نوشته و به امضای زوجه و حداقل دو شاهد معتبر برسد. چنین سندی از نظر قانون مدنی معتبر بوده و در صورت لزوم، قابلیت استناد در دادگاه را نیز دارد.
🔹 ثبت بذل مهریه بدون مراجعه به دفتر رسمی
با توجه به اینکه بذل مهریه یک عمل حقوقی غیر تشریفاتی است، ثبت آن در دفترخانه الزامی نیست. زوجه می‌تواند با امضای یک اقرارنامه یا اظهارنامه رسمی نیز اقدام به اعلام بذل کند و حتی نسخه‌ای از آن را برای شوهر ارسال نماید. این کار به‌ویژه زمانی کاربرد دارد که دفترخانه همکاری نمی‌کند یا حضور همسر ممکن نیست.
چرا برخی سردفتران از ثبت بذل مهریه بدون اجازه پدر خودداری می‌کنند؟
با وجود آنکه هیچ ماده قانونی الزام‌آوری در خصوص لزوم اجازه پدر برای بخشیدن مهریه وجود ندارد، برخی سردفتران به دلیل برداشت نادرست از مقررات ازدواج دختران نابالغ یا فاقد رشد یا نگرانی از مسئولیت انتظامی و شکایت‌های احتمالی خانوادگی، از ثبت چنین مواردی خودداری می‌کنند.
در مواردی نیز، برخی دفاتر به‌طور سنتی بر اساس عرف یا توصیه‌های غیررسمی اقدام می‌کنند و اذن ولی را شرط احتیاط حقوقی می‌دانند، به‌خصوص اگر سن زن کمتر از ۱۸ سال باشد، یا اگر از ظاهر و محتوای سند احتمال فشار خانوادگی یا اکراه برداشت شود.
سوالات متداول
در این بخش از مقاله سوالات متداول پیرامون بخشیدن مهریه بدون اجازه و حضور پدر که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓می‌خواهم مهریه‌ام را ببخشم ولی نمی‌خواهم خانواده‌ام باخبر شوند. باید چه کار کنم که نیاز به رضایت پدر نباشد؟
✅ رضایت پدر برای بخشش مهریه از نظر قانونی الزامی نیست. اگر شما بالغ، رشیده، و دارای اختیار باشید، می‌توانید بدون اذن پدر اقدام به بخشیدن مهریه نمایید. برخی دفترخانه‌ها ممکن است خلاف قانون چنین شرطی بگذارند که قابل پیگیری است.
❓آیا می‌توانید دفترخانه‌ای معرفی کنید که بدون اذن پدر بتوان مهریه را بخشید؟
✅ لطفاً از طریق سامانه‌های مشاوره حقوقی معتبر درخواست خود را ثبت نمایید. در بسیاری از شهرها دفترخانه‌هایی وجود دارند که مطابق قانون عمل کرده و نیازی به اذن پدر نمی‌دانند.
❓خانم هستم و می‌خواهم فردای عقد مهریه‌ام را بدون حضور خانواده‌ام ببخشم. آیا این کار ممکن است؟
✅ بله، این کار ممکن است. اما ممکن است دفاتر اسناد رسمی از شما بخواهند که شهودی همراه داشته باشید تا اختیار و رضایت شما تأیید شود. مهم‌ترین شرط، رشد، بلوغ، اختیار و قصد واقعی شماست.
❓ آیا می‌شود مهریه را بدون اذن پدر در دفترخانه بخشید؟ آیا راه حلی برای این قضیه وجود دارد؟
✅ بله، طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، زن مالک مهریه خود است و نیازی به اجازه پدر برای بخشیدن آن ندارد. اگر دفترخانه‌ای امتناع کند، می‌توانید با تنظیم قرارداد خصوصی با حضور شهود یا شکایت به کانون سردفتران اقدام نمایید.